Қант қызылшасының даму тарихы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Агробиология және фитосанитария» факультеті

«Агрономия» кафедрасы

Реферат

Тақырыбы: Қант қызылшасының даму тарихы

Орындаған: Жанұзақ Мұрат

Агрономия мамандығының 4-курс студенті

Қабылдаған: Жұматаев М.

Алматы-2016 ж

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім:

2. 1Қант қызылшасының даму тарихы;

2. 2 Қазақстан Республикасында қант қызылшасы өсірілетің аудандар .

3. Қорытынды

4. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Қазақстанда егін шаруашылығы ауыл шаруашылығының басты саласы. 50-жылдардың ортасынан бастап, ауыл шаруашылығы негізінен тың және тыңайған жерлерді игерумен байланысты дамыған. Соңғы 5-6 жылда 25 млн. -га-дан артық жер игеріліп, жыртылған. Қазіргі кезде егістік ауданы 36 млн. га. Осы игерілген және жыртылған жердің негізгі бөлігі солтүстіктегі қара, қаштан топырақты орманды дала, дала зоналарында, ылғалдығы жеткілікті, суарылмайтын аймақтарда орналасқан. Қазақстанда әртүрлі техникалық дақылдардың тамақ және жеңіл өнеркәсіптерінде шикізат ретінде пайдаланылатын түрлері бар. Ең негізгі техникалық дақылдар- мақта, қант қызылшасы, темекі. Қызылша (Beta) -алабота тұқымдасына жататын азықтық, көкөністік және қант алынатын бір және екі жылдық дақылдар. Оның 16 түрі бар. Көбіне мал азықтық, асханалық және қант қызылшасы болып бөлінеді. Кәдімгі қызылша және оның бір түрі- жапырақты қызылша басқаларына қарағанда жиі өсірледі. Қызылша ылғал және жарық сүйгіш, суыққа төзімді.
Жер-жаһанды өзінің қанық түсімен бүлдіріп жүретін біріміздің сүйікті, енді біріміздің ауызға ала алмайтын көкөністеріміздің бірі қызылшаның құпиясы тарих беттеріне көз жүгіртсек, жабайы қызылшалар ежелден бері адамзаттың сенімді серігінің рөлін атқарып келеді екен. Б. з. д. 2000-1000 жылдары қызылшаның жапырақтары көкөніс ретінде және әр түрлі ауруларға шипа болатын дәрі ретінде пайдаланылған. Қызылша аты аталатын ежелгі құжат ретінде Вавилон патшасы Меродах-Баладананың (б. з. д. 722-711 ж. ж) бақшасында егілетін өсімдіктердің тізімін атауға болады. Көп ғалымдар қызылшаның отаны - Вавилон деген қорытынды жасап жатады. Аталаған жазбада қызылша - жергілікті көкөніс емес, Сириядан әкелінген деп айтылады. Бертін келе қызылша Азия халықтары мен Жерорта теңіздеріне таралып кетеді. Халық медицинасында дәрі-дәрмек ретінде қызылшаның жапырақтарын ғана емес, тамырларын да пайдаланылғандығы Гиппократ және Аристофан, Феофраст еңбектерінде дәлелденген.

Негізгі бөлім

Қызылша (Beta) -алабота тұқымдасына жататын азықтық, көкөністік және қант алынатын бір және екі жылдық дақылдар. Оның 16 түрі бар. Көбіне мал азықтық, асханалық және қант қызылшасы болып бөлінеді. Кәдімгі қызылша және оның бір түрі- жапырақты қызылша басқаларына қарағанда жиі өсірледі. Қызылша ылғал және жарық сүйгіш, суыққа төзімді.
Жер-жаһанды өзінің қанық түсімен бүлдіріп жүретін біріміздің сүйікті, енді біріміздің ауызға ала алмайтын көкөністеріміздің бірі қызылшаның құпиясы тарих беттеріне көз жүгіртсек, жабайы қызылшалар ежелден бері адамзаттың сенімді серігінің рөлін атқарып келеді екен. Б. з. д. 2000-1000 жылдары қызылшаның жапырақтары көкөніс ретінде және әр түрлі ауруларға шипа болатын дәрі ретінде пайдаланылған. Қызылша аты аталатын ежелгі құжат ретінде Вавилон патшасы Меродах-Баладананың (б. з. д. 722-711 ж. ж) бақшасында егілетін өсімдіктердің тізімін атауға болады. Көп ғалымдар қызылшаның отаны - Вавилон деген қорытынды жасап жатады. Аталаған жазбада қызылша - жергілікті көкөніс емес, Сириядан әкелінген деп айтылады. Бертін келе қызылша Азия халықтары мен Жерорта теңіздеріне таралып кетеді. Халық медицинасында дәрі-дәрмек ретінде қызылшаның жапырақтарын ғана емес, тамырларын да пайдаланылғандығы Гиппократ және Аристофан, Феофраст еңбектерінде дәлелденген. Қызылшаның дақылды түрлері жабайы түрлерінен шыққан. Жабайы қызылша қазіргі кезде де Иран, Индия, Египет, оңтүстік Франция және Швеция аймақтарында кездеседі. Х - ХI ғасырлардағы тамырлы қызылшаны Византиядан Киев Русіне әкелінгені жайлы әдебиеттерден кездестіруге болады. ХIII - XIV ғасырларда Батыс Еуропада қызылшаның тамырлы және жапырақты түрлеріне шағылыстырып, дақылды қызылшаны дүниеге әкелген. Кейінірек Франция, Германия жерлерінде дақылды қызылшадан асханалық түрлеріне өзгерген. Асханалық қызылшаның халық шаруашылығында маңызы зор.

$C:\Users\Пользователь\Desktop\ovoshi_32.jpg$

1-сурет Қант қызылшасы

Қантты дақылдардың да азық-түліктік маңызы зор. Олардан жыл сайын 100 млн т-дан астам қант өндіріледі. Оның 60%-ы қант құрағынан, ал 40%-ы қант қызылшасынан алынады. Екеуі де еңбекті өте көп қажет ететін дақылдар, бірақ таралу аймағы мүлде бөлек. Қант құрағы - шөптесін, көпжылдық өсімдік. Оңтүстік-Шығыс Азиядан шыққанымен қазір Латын Америкасы елдерінде және басқа материктердің тропиктік, субтропиктік белдеулерінде көбірек өсіріледі. Негізгі өндірушілері - Бразилия, Үндістан, Қытай. Қант қызылшасы коңыржай белдеудің дақылы, оның басты өндірушілері - Франция, АҚШ, Ресей, Украина және т. б., яғни коңыржай белдеу елдері.

$C:\Users\Пользователь\Desktop\i.jpg$

2-сурет Қант қызылшасы орналасқан танап

Қант қызылшасы (Beta vulgarіs) - қызылша туысына жататын екі жылдық бағалы техникалық дақыл. Бірінші жылы оның қоректік заттары бар тамыры мен жапырақ шоғы өседі. Осы жылғы өсу кезеңінің ұзақт. 150 - 170 күн. Екінші жылы топыраққа отырғызылған қант қызылшасының жемісінен гүл шашатын сабақ және тұқым пайда болады. Екінші жылғы өсу кезеңінің ұзақт. 100 - 125 күн. Қант қызылшасы - құнарлы мал азықтық дақыл. Оның пәлегін (жапырағы мен сабағын) з-тта өңдегеннен кейінгі қалған қалдықтардан сірне, сығынды мал азығы даярланады. Қант қызылшасының түсімінің 40%-ы пәлегінің үлесіне тиеді. Қант қызылшасының сығындысында 15% құрғақ заттар, 3% клетчатка, 0, 7% күл, 0, 1% май және 1, 2% протеин болады. Осы сығындының 100 кг-ында 80 мал азықтық өлшем және 3, 6 кг қорытылғыш протеин бар. Қант қызылшасы тамақ өнеркәсібінде қант алу үшін пайдаланылады, өйткені оның тамыр жемісінде 17 - 19%-дай қант болады. Қант қызылшасы - жылу сүйгіш өсімдік. Қант қызылшасының тұқымы қант з-ттарында дайындалады. Мұнда тазаланған тұқым 2 фракцияға (3, 5 - 4, 5 мм және 4, 5 - 5, 5 мм) бөлінеді. Негізінен тұқым себуді топырақтың 10 см тереңдіктегі температурасы 5, 6°С жылынғанда бастайды. Бұл кезең көбінесе наурыздың 3-онкүндігі мен сәуірдің 1-жартысына сәйкес келеді. Органикалық заттарға бай, құнарлы қара топырақта жақсы өседі. Оған топырақтың қышқылдау немесе бейтарап болғаны дұрыс (рН 6, 5 - 7, 5) . Қазақстанның суғармалы жерлерінде негізінен қатар аралығы 60 см кең қатарлы себу әдісі қолданылады. Қазақстанда қант қызылшасы Жамбыл, Алматы облыстарының суғармалы жерлерінде өсіріледі. 1991 жылдан Қазақстанда қант қызылшасының бір тұқымды жаңа сорттары аудандастырылып, себілді. Қант қызылшасын бір танапта ұзақ жылдар бойы ауыстырмай сепкенде, оның зиянкес жұмыр құрты мен тамыр биті көбейеді. Сондықтан қант қызылшасын түрлі аурулар мен зиянкестерден қорғауда, оның өнімділігін арттырып, қанттылығын көтеруде ауыспалы егістің маңызы зор. Мал азықтық қант қызылшасының (Beta vulgarіs z. v. crassa) құрамында көмірсулар, витаминдер, тұздар, азотсыз экстракты заттар бар. Сондықтан ол жоғары сапалы және жұғымды мал азықтық дақыл. Бұл қызылша Қазақстанның барлық облыстарында өсіріледі. Қант қызылшасы - аса бағалы техникалық және жемшөптік мәдени дақыл. Қызылшадан алынатын негізгі өнім - қант, оның жемістамырында 20 пайыз қат болады. Қант жасағанда алынатын қалдықтар сығынды мен сірне малды азықтандыруға жұмсалады немесе сірне спирт өнеркісібі үшін шикізат есебінде пайдаланылады. Қант қызылшасы - екі жылдық өсімдік, сондықтан оның өсуі үш кезеңде қарастырылады. Бірінші кезеңде сіңіру қабаты пайда болып екінші кезеңде жеміс тамыры, ал үшінші кезеңде жемістамырда қант пайда болады. Қант қызылшасы екінші жылы отырғызылғанда ұшы сүйірлеу келген ақ тамыр түзіп, одан өркендер тармақтанып өседі. Өркеннің жоғары ұшында шыған шоғырланып жиалған толып жатқан гүлдері болады: гүлдері алабота тұқымдас өсімдіктердің гүлдері тәрізді бірнешеуі бірігіп құралады. Мұны шоқгүл дейді. Бір шоқта 2-6-ға дейін гүл, әрбір гүлде бес аталық гүл, бір аналық гүл болады. Аталық гүл серігімен бірге өседі. Жапырақтары сағақты пішіні жүрек тәрізді, айнала жиектері бір тегіс немесе ирек-ирек болып келеді. Жемісі бітісіп өскен бірнеше жемістерден құралады. Әрбір жемістікте бір тұқым болады, сыртындағы қабыршағы өте тығыз, ағаш тәрізді болғандықтан, тұқым ажырамайды, сондықтан оны бірге себуге тура келеді. Қызылша тұқымының пішіні мен құрылымы дәнді дақылдардан өзгеше. Мұның бірнеше дәндері бір-бірімен тұстаса өсіп құралады, сондықтан қызылшаның тұқымын дән деп атамай шоғырмақ деп атайды. Бір түйнекшеде 2-ден 6-ға дейін тұқымша болады. Себілген әрн түйнекшеден бірнеше сабақшалар өсіп шығады. Өсіп шыққан қызылшаны дер кезінде сиретудің маңызы өте зор, өйткені өсімдіктің жиі шығуы оның өнімін мықтап төмендетеді. Қант қызылшасының тұқымын алу үшін алғашқы жылғы тамыр жемістерді екінші жылғы көктемгедейін тиісті орындарда сақтайды. Келесі жылы көктемде бұларды топыраққа қайтадан шаршы-ұялап отырғызады. Осыдан кейін тамыржемістерден жаңа жапырақтары мен гүлдері бар сабақтар өсіп, олар тұқым береді. Қант қызылшасы Қазақстанда: Алматы, Талдықорған, Жамбыл облыстарында 100 мыңдай гектар жерге егіледі. 1933 жылдан қызылшадан қант алатын зауыттар салынып (Мерке, Талдықорған, Жамбыл, Алматы, Қарабұлақ, Шу қант зауыты), жұмыс істеуде. Тропиктік елдерде қант қамысының сабағынан қант алынады. Өзбекстанда қант қамысы өсіріледі. Мұнда қамыс сабағының гектарынан 1000 ц. өнім алынады. Қант қамысының жабайы түрлері қазір Бирмада, Қытайда, Жапонияда, Пәкістанда, Жаңа Гвинеяда, т. б. өседі.

$C:\Users\Пользователь\Desktop\555.jpg$

3-сурет Қант қызылшасын жинау

Бүгінгі таңдағы маңызды мәселелердің бірі - өңірімізде қант қызылшасын көп мөлшерде өсіру болып отыр. Елімізде 2020 жылға қарай қант қызылшасын өндіру көлемін бес есеге дейін көбейтуді көздейді. Байзақ елі әуелден қант қызылшасын өсірумен айналысқан аудандардың бірі. Сондықтан бұл дақыл бізге бейтаныс емес. Дегенмен, бұл мәселеге бүгінгі жаңашыл жағдаймен, бүгінгі мүмкіндікпен қарауымыз қажет. Бұл мәселеге облыс, аудан басшылығы ерекше мән беріп отыр. Облыс әкімі К. Көкірекбаевтың тапсырмасына және облыс әкімінің орынбасары А. Нұралиевтың төрағалығымен өткен 2015 жылғы 24 тамыздағы кеңесте қаралған тәтті түбірді өсіру мәселесіне байланысты біздің аудан 1900 гектарға қант қызылшасын өсіруді көздеп отыр.
Осы мақсатта аудан әкімдігі ауыл шаруашылығы бөлімінің бізге берген мәліметтеріне көз жүгіртсек, жоспарға сәйкес, аудан аумағындағы ауылдық округтерге қант қызылшасын орналастыру көлемі белгіленіп, ауданның ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілеріне шаруашылық аралық каналдардың басынан немесе су көздеріне жақын алқаптардан сүдігер дайындап, қант қызылшасын егуге жер дайындау туралы түсіндірме жұмыстары жүргізілген. Қант қызылшасы дақылын егетін шаруашылық құрылымдардың тізімін жасау туралы ауылдық округ әкімдеріне хат жолданып, бүгінгі күнге 784 гектар қант қызылшасын егетін шаруашылықтар тізімі жасалынған.
Атап айтар болсақ, 2016 жылға «Ниет» шаруа қожалығы 200 гектар, оның ішінде, 100 гектары тамшылатып суару тәсілімен, «Талап» шаруа қожалығы 100 гектар, тамшылатып суару тәсілімен, «Яшар» шаруа қожалығы 50 гектар, «Достық-99» шаруа қожалығы 20 гектар, тағы басқа шаруа қожалықтар да 1-ден 20 гектар аралығынде қант қызылшасын егуді жоспарлап отыр. Бүгінгі күнге қант қызылшасы үшін 680 гектар алқапқа сүдігер көтерілді. Ендігі міндет - сол межелі міндеттің үдесінен шығу. Үлкен меже жүктеліп отырған қант қызылшасын өсіру - уақыт талабы. Ендеше қызылшашылар мәселесі қашанда назарда болғаны жөн. Жуырда жаңашылдыққа жаны құмар, үнемі ізденіс үстінде жүретін «Талап» шаруа қожалығының жетекшісі М. Фазуловтың елу гектар алқапқа еккен қант қызылшасы алқабында болудың сәті түсті. Жаңа технология жүйесінде алқапқа себілген тәтті түбірдің ең үлкені 9 келіге дейін салмақты көрсетіп тұр. Егіс басында қарбалас еңбек. Отызға тарта жұмысшы қант қызылшасын жапырақтан тазартып жатыр. Алдымен арнайы трактор қызылша шөбін шауып өтсе, екіншісі қызылшаны түбінен қопарып кетіп жатыр. Бір жүйекке аршылып жиналған қызылша тасымалдағыш трактор арқылы арнайы КамАЗ жүк көлігіне тиелуде. Қытай мемлекетінің методикасы арқылы жаңа тамшылатып суару технологиясы негізінде аймақта алғаш рет қолға алынған бұл жоба өз жемісін беріп отыр. Д. Сұлтанбеков, аудан әкімінің орынбасары:
-Ағымдағы жылы ауданда 1300 гектарға қант қызылшасын ексек, келер жылы бұл көрсеткішті 1900 гектарға дейін өсіру көзделіп отыр. Бүгін жаңа технологияның тиімділігін өздеріңіз де көріп, куә боп тұрсыздар. Қазіргі таңда елу гектарға егілген қант қызылшасының он гектары қазылса, қалғанын он күннің көлемінде жауын-шашынға ұрындырмай жинап алуды жоспарлап отырмыз.

Гектарына әзірге 500 центнерден айналып отырған қант қызылшасы бірден зауытқа жөнелтіліп жатыр. М. Фазулов, «Талап» шаруа қожалығының жетекшісі: -Жаңа инновациялық технологияның тиімділігінің арқасында қызылшаның шығымы жақсы болғандықтан биылғы өнімге көңіл толады. Мемлекеттік бағдарламалардың біз секілді шаруа қауымға көрсетіп жатқан үлкен қолдауы арқасында осындай табыстарға қол жетуде. Өнім өсіп шыққанға дейін гектарына 60 мың теңге субсидия алсам, енді зауытқа өткізген қант қызылшасының келісіне 13 теңгеден, әр тоннасына 1500 теңгеден субсидия төленеді. Бұдан бөлек минералды тыңайтқышқа, жанар-жағар майға төленетін субсидия тағы бар. Бір сөзбен айтқанда, мемлекеттің қолдауы айтарлықтай қомақты. Сондықтан, келер жылға қант қызылшасын көптеп егу жоспарда бар.

Бүгінгі таңдағы маңызды мәселелердің бірі - өңірімізде қант қызылшасын көп мөлшерде өсіру болып отыр. Елімізде 2020 жылға қарай қант қызылшасын өндіру көлемін бес есеге дейін көбейтуді көздейді. Байзақ елі әуелден қант қызылшасын өсірумен айналысқан аудандардың бірі. Сондықтан бұл дақыл бізге бейтаныс емес. Дегенмен, бұл мәселеге бүгінгі жаңашыл жағдаймен, бүгінгі мүмкіндікпен қарауымыз қажет. Бұл мәселеге облыс, аудан басшылығы ерекше мән беріп отыр. Облыс әкімі К. Көкірекбаевтың тапсырмасына және облыс әкімінің орынбасары А. Нұралиевтың төрағалығымен өткен 2015 жылғы 24 тамыздағы кеңесте қаралған тәтті түбірді өсіру мәселесіне байланысты біздің аудан 1900 гектарға қант қызылшасын өсіруді көздеп отыр.Осы мақсатта аудан әкімдігі ауыл шаруашылығы бөлімінің бізге берген мәліметтеріне көз жүгіртсек, жоспарға сәйкес, аудан аумағындағы ауылдық округтерге қант қызылшасын орналастыру көлемі белгіленіп, ауданның ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілеріне шаруашылық аралық каналдардың басынан немесе су көздеріне жақын алқаптардан сүдігер дайындап, қант қызылшасын егуге жер дайындау туралы түсіндірме жұмыстары жүргізілген. Қант қызылшасы дақылын егетін шаруашылық құрылымдардың тізімін жасау туралы ауылдық округ әкімдеріне хат жолданып, бүгінгі күнге 784 гектар қант қызылшасын егетін шаруашылықтар тізімі жасалынған.Атап айтар болсақ, 2016 жылға «Ниет» шаруа қожалығы 200 гектар, оның ішінде, 100 гектары тамшылатып суару тәсілімен, «Талап» шаруа қожалығы 100 гектар, тамшылатып суару тәсілімен, «Яшар» шаруа қожалығы 50 гектар, «Достық-99» шаруа қожалығы 20 гектар, тағы басқа шаруа қожалықтар да 1-ден 20 гектар аралығынде қант қызылшасын егуді жоспарлап отыр. Бүгінгі күнге қант қызылшасы үшін 680 гектар алқапқа сүдігер көтерілді. Ендігі міндет - сол межелі міндеттің үдесінен шығу. Үлкен меже жүктеліп отырған қант қызылшасын өсіру - уақыт талабы. Ендеше қызылшашылар мәселесі қашанда назарда болғаны жөн. Жуырда жаңашылдыққа жаны құмар, үнемі ізденіс үстінде жүретін «Талап» шаруа қожалығының жетекшісі М. Фазуловтың елу гектар алқапқа еккен қант қызылшасы алқабында болудың сәті түсті. Жаңа технология жүйесінде алқапқа себілген тәтті түбірдің ең үлкені 9 келіге дейін салмақты көрсетіп тұр. Егіс басында қарбалас еңбек. Отызға тарта жұмысшы қант қызылшасын жапырақтан тазартып жатыр. Алдымен арнайы трактор қызылша

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.