Фонеман

1 Фонеманың мағынасы
2 Фонетикасы, фонематикасының толық дамымауы
3 Түзету оқуының ең басты бағыттары

Дыбыс деген ұғым тек тіл дыбыстарына ғана айтылмайды, бізді қоршаған ортаға тән құбылыс. Жалпы дыбыс болу үшін мынадай үш түрлі шарт керек:
1) дыбыс шығаратын дене;
2) дыбыс шығаратын денені қозғалысқа келтіретін күш;
3) ауа толқырлық кеңістік.
Сөйлеу тілінің дыбыстарының пайда болуына да осындай үш түрлі шарт керек:
1) дыбыс шығаратын дене- сөйлеу мүшелері,
2) қозғалысқа келтіретін күш - өкпеден шығатын ауа,
3) кеңістік – тыныс мүшелері, тамақ, ұуыс мүшелері.
Тіл дыбыстарының тілдік емес дыбыстардан негізгі айырмашылығы – олардың адамның сөйлеу мүшелері арқылы жасалатындығында.
Сөйлеу мүшелері дегеніміз – тіл дыбыстарын жасауға қатысатын дыбыстау мүшелері.
Фонетикасы, фонематикасының толық дамымауы дегеніміз – ол қабылдау түйсігімен дыбыстарды айтуындағы ақаулықтардың салдарынан болған сөйлеу тілінің әр түрлі кемістіктері бар балалардың ана тіліндегі дыбыстардың айтылу жүйесіндегі қалыптасу барысының бұзылуы. Бұл жағдайды сипаттаитын негізгі көріністерді бөліп көрсетуге болады:
1. Жұп немесе бір топ дыбыстардың айтылуын ажырата алмауын мұндай жағдайда бір дыбыс екі немесе тіпті үш дыбыстыда алмастыра береді. Мысалы Т дыбысы С, Ш дыбыстарының орнына айтылады.
2. Бір дыбыстардың басқалармен алмастырылуы. Баланың сқйлеу тілінде жеңіл айтылатын дыбыстар айтылуы қиын дыбыстарды алмастырады. Мысалы, Л дыбысы Р дыбысын, Ф дыбысы Ш дыбысын, Т мен Д дыбыстары ызың мен ысқырық дыбыстарын түгелдей алмастырады.

1. Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі — Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005.
2. http://www.google.kz
3. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасының нысаны мен міндеттер

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Фонеманың мағынасы - дыбыс, үн, дауыс. Дыбыс деген ұғым тек тіл дыбыстарына ғана айтылмайды, бізді қоршаған ортаға тән құбылыс. Жалпы дыбыс болу үшін мынадай үш түрлі шарт керек:
1) дыбыс шығаратын дене;
2) дыбыс шығаратын денені қозғалысқа келтіретін күш;
3) ауа толқырлық кеңістік.
Сөйлеу тілінің дыбыстарының пайда болуына да осындай үш түрлі шарт керек:
1) дыбыс шығаратын дене- сөйлеу мүшелері,
2) қозғалысқа келтіретін күш - өкпеден шығатын ауа,
3) кеңістік - тыныс мүшелері, тамақ, ұуыс мүшелері.
Тіл дыбыстарының тілдік емес дыбыстардан негізгі айырмашылығы - олардың адамның сөйлеу мүшелері арқылы жасалатындығында.
Сөйлеу мүшелері дегеніміз - тіл дыбыстарын жасауға қатысатын дыбыстау мүшелері.
Фонетикасы, фонематикасының толық дамымауы дегеніміз - ол қабылдау түйсігімен дыбыстарды айтуындағы ақаулықтардың салдарынан болған сөйлеу тілінің әр түрлі кемістіктері бар балалардың ана тіліндегі дыбыстардың айтылу жүйесіндегі қалыптасу барысының бұзылуы. Бұл жағдайды сипаттаитын негізгі көріністерді бөліп көрсетуге болады:
1. Жұп немесе бір топ дыбыстардың айтылуын ажырата алмауын мұндай жағдайда бір дыбыс екі немесе тіпті үш дыбыстыда алмастыра береді. Мысалы Т дыбысы С, Ш дыбыстарының орнына айтылады.
2. Бір дыбыстардың басқалармен алмастырылуы. Баланың сқйлеу тілінде жеңіл айтылатын дыбыстар айтылуы қиын дыбыстарды алмастырады. Мысалы, Л дыбысы Р дыбысын, Ф дыбысы Ш дыбысын, Т мен Д дыбыстары ызың мен ысқырық дыбыстарын түгелдей алмастырады.
3. Дыбыстарды шатастыру. Бұл көптеген дыбыстардың әр түрлі сөздерде қолданыдуының тұрақсыздығын сипаттайды. Бала дыбысты бір сөзде дұрыс қолданады да, ал оны басқа сөзде сол дыбысқа әуезі жағынан немесе айтылуы жағынан ұқсас дыбыспен қатар келсе алмастырып жібереді. Мысалы, бала Р,Л немесе С дыбыстарын жеке тұрғанда дұрыс айтады да, ал сөйлегенде орындарын ауыстырып шатастырады.
4. Дыбыстарды алмастырулары мен шатастыруларынан басқа да айтылуында кемістіктер кездеседі. Бұл кемістіктер өздерінің ерекшеліктері жағынан алдыңғыларға қарағанда ерекше. Мысалы, Р дыбысы қырылдап тамақтан айтылады. С дыбысы тістердің арасынан тілі шығып немесе мұрыннан айтылады.
Сөйлеу тілі дыбыстарының айтылуындағы бұл сияқты кемістіктердің ерекшеліктеріне тәрбиешілер мен ата аналар көңіл бөлу керек, себебі бұндай кемістіктер фонематикалық есту қабілетінің толық жетілмегендігін дәлелдейді бұндай жағдайда оның қалыптасуының дәрежесін анықтауға жәрдем беретін жүйелі тәсілдер бар:
1) Дыбыстардың дұрыс айтылуы мен бұрыс айтылуының айырмашылығын өзінің және бөтеннің сөйлеу тілінде анықтау. Балалар өздерінің бұзып сөйлеген сөздерін басқалардың сөздерінен көбінесе айыра білмейді. Бұл есту қабілетінің дыбыстарды нашар ажырататындығын білдіреді.
2) Па-по-пу, па-ба-па, деген сияқты жеңіл буындар тіркесін ересектердің артынан қайталайды. Құрамында осы дыбыстар бар және ажыратуы қиын дыбыстарды, қатар келген буындарды қайталау қиындақ туғызады.
3) С дыбысының жеке өзін Т, Ц. Ч, З, С, Ш, Р деген сияқты тізбектелген басқа буындардың ішінен алу, мысалы, са буынын за, ша, ча, ша, са буындардан.
4) Керекті дыбысы бар буынды тізбектелген басқа буындардың ішінен алу, мысалы, са буынын за, ша, са, ча, ща, са буындардан.
5) Керекті дыбысты сөздің ішінен бөліп алу. Мысалы, С дыбысын сағат, шапан, қасқыр, мысық, тышқан, шаш, тас сөздерінің ішінен табу, бұндай тапсырмаларда баладан дыбысты айтуды талап етпейді. Себебі, ол қиналып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.