Ақша айналысын ұйымдастырудағы төлем карточкаларын қолданудың тиімділігі және оның даму келешегі (ҚР екінші деңгейдегі банктер материалдарында)

Кіріспе
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Төлем жүйесіндегі операциялар
2 Төлем талап.тапсырмалары
3 Төлем карталарын қолдану арқылы операцияларды жетілдіру
ҚОРЫТЫНДЫ

Диссертациялық зерттеу қазіргі кездегі Қазақстан экономикасының дамуындағы ең өзекті тақырыптардың біріне арналған. Өйткені, экономиканың тиімділігі толассыз ақша айналымын ұйымдастыруда айналыс шығындарын азайта түсудің жаңа ғылыми технологиялық әдістерін іске қосқан сайын арта түспек. Әсіресе, жаңа төлем инструменттерін ақша айналымында қолданудың және банк секторында осыған байланысты озық электрондық технологияны ақшаның белсенді қызметтерін атқаруды жеделдету үшін тәжірибеге енгізудің келешегі зор. Әрине, бұл экономикасын жаңа инновациялық негізде дамытуға бет алған Қазақстанның қаржы нарығының инфрақұрылымын әлемдік стандартқа сай қалыптастыруда өзекті мәселе.
Төлем карточкаларының М0 агрегатын реттеуде айналыс шығындарын азайта түсу үшін атқаратын ролін ғылыми тұрғыда дәлелдеу қажет және олардың атқаратын қызметтері макро- және микроэкономикалық деңгейде қарастыруды қажет етеді.
Сондықтан, төлем жүйесінің институционалдық даму эволюциясы және қазіргі таңда электрондық технологияның төлем жүйесінде және Қазақстанның әр өңірі төңірегінде ақша айналымын ұйымдастыруда қандай маңызы бар екендігі нақты мәліметтермен көрсету мақсатқа алынды. Ол үшін төлем жүйесінде орын алатын тәуекелдердің түрлерін және олардың пайда болуының негізгі себептерін талдау қажет. Экономикасы дамыған елдерде (АҚШ, Ұлыбритания) монетизация коэффициентін қалыптастыруда әрбір ақша агрегаттарын құрауда төлем карточкаларын қолдану аясын кеңейтудің маңызы зор.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері бойынша, 2010 жылдың 1 қыркүйегіндегі жағдай бойынша банктердің шығарған төлем карточкаларының саны 8,2 млн. дана құрап, бұл карточкалардың ұстаушыларының саны – 7,7 млн. адам болды. (2009 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 14,5% және 14,1%-ға артқан). Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе карточкалары болып келеді. Олардың өзіндік үлесі 97,9%, ал, жергілікті жүйе карточкаларының үлесі – 2,1%. 2009 жылы 1-ші қыркүйекте бұл арақатынас 97,9% және 2,1% құраған болатын.
Экономиканың қарқынды дамуы, коммерциялық банктерде көрсетілетін қызметтердің көбеюі, алдыңғы қатарлы банктік технологияларға сұраныстың артуы, төлем карточкалар нарығының толықтырылмауы және тағы басқа бірқатар факторлар ақша айналымындағы төлем каточкаларының аясын ұлғайтады деп болжауға мүмкіндік береді.

1. «Қазақстан Республикасының төлем карталар нарығындағы процессингтiк орталықтың ролi және маңызы», Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ Жаршысы. 2004ж. №7. 50-52 беттер. 0,38 б.п.
2. «Карталық бизнестi Қазақстанда дамытудың алғашқы қадамдарының бiрi ретiнде банкоматтарды енгiзудiң маңызы», Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ Жаршысы. 2005ж. №1. 36-38 беттер. 0,38 б.п.
3. «Электронды ақшалар – депозиттiк ақшалардың жаңа формасы ретiнде», «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. II-бөлім. Алматы, 2005ж. 243-249 беттер. 0,44 б.п.
4. «Қазақстан Республикасының төлем жүйесiнiң қалыптасуы және дамуы», «Жоғары оқу орнында сапа менеджменті жүйесін енгізу: мәселелері және оларды шешу жолдары» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. I-бөлім. Алматы, 2005ж. 236-246 беттер. 0,69 б.п.
5. «Ақша айналымын ұйымдастырудағы теориялық негiздер», «С. Аманжолов оқулары-2005» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. II-Бөлім. Өскемен қаласы, 2005ж. 316-320 беттер.0,63 б.п.
6. «Банктiк карталармен жасалатын қылмыстар және олармен күрес жүргiзудiң қажеттiлiгi», «Тұран» Университетінің хабаршысы. 2005 ж. №3-4(28). 206-210 беттер. 0,63 б.п.
7. «Төлем жүйесінің төлем карточкалар арқылы жұмыс жасауының экономикалық аспектілері», «Қаржы-қаражат» журналы, 2006 ж. №1. 79-82 беттер. 0,25 б.п.
8. «Қолма-қолсыз есеп айырысулардағы жаңа құбылыстар және ақшаның әртүрлi нышандарының ақша айналымындағы бәсекелестiгiне олардың әсерi», «Банки Казахстана» журналы, 2006 ж. №6. 28-32 беттер. 0,63 б.п.
9. «Қазақстанда ұлттық төлем карточкалар жүйесін құру және оның тиімді жұмыс жасауын қамтамасыз ету жолдары», III-Рысқұлов оқулары «Бизнес, ғылым, білім: ынтымақтастық қырлары» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. III-бөлім. Алматы, 2008ж. 355-362 беттер. 0,5 б.п.
10. «Қазақстандағы төлем карточкаларын сақтандыру жүйесін жетілдіру», IV Рысқұлов оқулары «Ғаламдық экономикалық дағдарыс: себептері, мәні және еңсеру жолдары» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. IV-бөлім. Алматы, 2009ж. 298-306 беттер. 0,57 б.п.
11. «Ақша айналымын жеделдетудегі төлем карточкаларының экономикалық тиімділігі және оларды қолданудағы тәуекелдерді бағалау», «Негізгі қорларды модернизациялау – тұрақты экономикалық дамуға көшудің негізі» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. Алматы, 2009ж. 394-402 беттер. 0,57 б.п.
12. «ҚР-да төлем жүйесінің қалыптасу және даму жағдайын талдаудың кейбір мәселелері», «Жаһандандыру әлеміндегі экономикалық жүйелер трансформациясы» атты «V Рысқұлов оқулары» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. Алматы, 2010ж. 0,57 б.п.