«Тактикалық дайындық» пәні бойынша оқу - әдістемелік кешен
1. ПӘННІҢ ОҚУ . БАҒДАРЛАМАСЫ . SYLLABUS
1.1 Оқытушы туралы мәліметтер ... ... ... ... ... 3
1.2 Пән туралы мәліметтер ... ... ... ...3
1.3 Пререквизиттер ... ... ... ... ... ... 3
1.4 Постреквизиттер ... ... ... ... ...3
1.5 Пәннің қысқаша мазмұны ... ... ... .. 4
1.6 Пән бойынша тапсырмаларды орындау және өткізу кестесі .. ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.7 Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... 9
1.8 Баға туралы ақпараттар білім бағасы ... ... ... . 10
1.9 Курстың саясатымен процедурасы ... ... ... 11
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ . ӘДІСТЕМЕЛІК
МАТЕРИАЛДАР
2.1 Курстың тақырыптық жоспары ... ... ... 12
2.2 Дәріс сабағының тезистері ... ... ... 14
2.3 Іс жүзіндегі сабақ жоспары ... ... ... ... 91
2.4 Лаботориялық сабақ жоспары (жоспарда жоқ) ... ... ... ... ... .. 94
2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын
студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары ... ... ... ... ... ... 94
2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша сабақтар жоспары ...
2.6.1 Курс бойынша жазбаша жұмыстар тақырыптары
2.6.2 Курстық жұмыстар тақырыбы ... ...106
2.7 Оқу сабақтарына бағдарламалық және мультимедиалық ілеспе ... ... ... ... ... ... ... ... .106
2.8 Өзіндік бақылау үшін тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... 106
2.9 Курс бойынша емтихан сұрақтары
1.1 Оқытушы туралы мәліметтер ... ... ... ... ... 3
1.2 Пән туралы мәліметтер ... ... ... ...3
1.3 Пререквизиттер ... ... ... ... ... ... 3
1.4 Постреквизиттер ... ... ... ... ...3
1.5 Пәннің қысқаша мазмұны ... ... ... .. 4
1.6 Пән бойынша тапсырмаларды орындау және өткізу кестесі .. ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.7 Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... 9
1.8 Баға туралы ақпараттар білім бағасы ... ... ... . 10
1.9 Курстың саясатымен процедурасы ... ... ... 11
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ . ӘДІСТЕМЕЛІК
МАТЕРИАЛДАР
2.1 Курстың тақырыптық жоспары ... ... ... 12
2.2 Дәріс сабағының тезистері ... ... ... 14
2.3 Іс жүзіндегі сабақ жоспары ... ... ... ... 91
2.4 Лаботориялық сабақ жоспары (жоспарда жоқ) ... ... ... ... ... .. 94
2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын
студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары ... ... ... ... ... ... 94
2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша сабақтар жоспары ...
2.6.1 Курс бойынша жазбаша жұмыстар тақырыптары
2.6.2 Курстық жұмыстар тақырыбы ... ...106
2.7 Оқу сабақтарына бағдарламалық және мультимедиалық ілеспе ... ... ... ... ... ... ... ... .106
2.8 Өзіндік бақылау үшін тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... 106
2.9 Курс бойынша емтихан сұрақтары
Тактикалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру мен өткізу бойынша және оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне қызметке дайындау міндеттерін орындауға қажетті білім, біліктілік және дағдылармен бастапқы әскер дайындығын оқытушы ұйымдастырушыларды дайындау мақсатында студенттердің әскери істі оқуын қарастырады.
Тактикалық дайындық : Бөлім шабуылда. Шабуылдау негіздері. Қорғаныстағы қарсыласқа шабуыл жасау. Шабуылдаушы қарсыласқа шабуыл жасау. Бірден шабуыл жасау. Бөлімнің ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім командирінің жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және қорғаныс ұрысын жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. Маршты ұйымдастыру және шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы барлаудың рөлі. Барлаулық бақылаудағы бөлім. Қарауылдық қорғаудағы бөлім.
Тактикалық дайындық : Бөлім шабуылда. Шабуылдау негіздері. Қорғаныстағы қарсыласқа шабуыл жасау. Шабуылдаушы қарсыласқа шабуыл жасау. Бірден шабуыл жасау. Бөлімнің ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім командирінің жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және қорғаныс ұрысын жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. Маршты ұйымдастыру және шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы барлаудың рөлі. Барлаулық бақылаудағы бөлім. Қарауылдық қорғаудағы бөлім.
1. Стратегия развития Республики Казахстан «Казахстан-2030», 1997г.
2. Военная доктрина РК, 13 марта 2011г.
3. Конституция РК, 1995г.
4. Алғашқы әскери дайындық бағдарламасы. Алматы 2006
5. Тактика отделения, танка, мотострелкового и танкового взвода, книга 1, Х.М. Амбарян, 1985г.
6. Мотострелковая (танковая) рота в бою, А.С. Носков, 1988г.
7. Тактика, В.Г. Резниченко, 1984г.
8. Боевой устав сухопутных войск, часть III, взвод, отделение, танк, 1990г.
9. Основы начальной военной подготовки: Учеб.пособие/ Дошаков С.Х., Каргин С.Т.. - Караганда: Изд-во КарГУ, 2002. - 270с
10. Алғашқы әскери дайындық оқулығы. К. Аманжолов Алматы «Мектеп» 2007
11. Курс стрельб из стрелкового оружия, (КС-69).
12. Военно-инженерная подготовка, Б.В. Варенышев, 1982г.
13. Государственный стандарт по специальности: «050104- Начальная военная подготовка», 2005г.
14. История военного искусства, П.А. Жилин, 1986г.
15. Боевой устав сухопутных войск, часть II, батальон, рота, 1982г.
2. Военная доктрина РК, 13 марта 2011г.
3. Конституция РК, 1995г.
4. Алғашқы әскери дайындық бағдарламасы. Алматы 2006
5. Тактика отделения, танка, мотострелкового и танкового взвода, книга 1, Х.М. Амбарян, 1985г.
6. Мотострелковая (танковая) рота в бою, А.С. Носков, 1988г.
7. Тактика, В.Г. Резниченко, 1984г.
8. Боевой устав сухопутных войск, часть III, взвод, отделение, танк, 1990г.
9. Основы начальной военной подготовки: Учеб.пособие/ Дошаков С.Х., Каргин С.Т.. - Караганда: Изд-во КарГУ, 2002. - 270с
10. Алғашқы әскери дайындық оқулығы. К. Аманжолов Алматы «Мектеп» 2007
11. Курс стрельб из стрелкового оружия, (КС-69).
12. Военно-инженерная подготовка, Б.В. Варенышев, 1982г.
13. Государственный стандарт по специальности: «050104- Начальная военная подготовка», 2005г.
14. История военного искусства, П.А. Жилин, 1986г.
15. Боевой устав сухопутных войск, часть II, батальон, рота, 1982г.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындғы мемлекеттік университеті
Жаратылыстану ғылымдар факультеті
Дене мәдениеті және бастапқы әскери дайындық ілімдері мен әдістемелері
кафедрасы
ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ
Жұмыс көлемі 135 сағат ( 3 несие)
ПӘНІ БОЙЫНША
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
050104- Бастапқы әскери дайындық
мамандығына
Семей 2014
Құрастырушы: аға оқытушы Ибраев Б.М.
Тактикалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру мен өткізу бойынша және
оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне қызметке дайындау
міндеттерін орындауға қажетті білім, біліктілік және дағдылармен бастапқы
әскер дайындығын оқытушы ұйымдастырушыларды дайындау мақсатында
студенттердің әскери істі оқуын қарастырады.
Тактикалық дайындық : Бөлім шабуылда. Шабуылдау негіздері. Қорғаныстағы
қарсыласқа шабуыл жасау. Шабуылдаушы қарсыласқа шабуыл жасау. Бірден шабуыл
жасау. Бөлімнің ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім командирінің
жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және қорғаныс ұрысын
жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. Маршты ұйымдастыру және
шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы барлаудың рөлі. Барлаулық
бақылаудағы бөлім. Қарауылдық қорғаудағы бөлім.
1. ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ – SYLLABUS
1. Оқытушы туралы мәліметтер: Ибраев Болатқали Мұқанұлы, байланыс телефоны:
жұмыс 63-33-39
Кафедрада 08.00 – 17.00 дейін.
2. Пән туралы мәліметтер.
Тактикалық дайындық
Өткізу орны №3 оқу корпусы
Оқу жоспарынан көшірме:
Оқу түрі Оқу мерзімі
1-мб 2мб
Ағымдық бақылау
Дәріс 30 30
Тәжірибе 90 90
Аралық бақылау 60 60
Өздік жұмысы 120 120
Қорытынды 400
бақылау-емтихан
Барлығы: 1000
Білім бағалау критериялары
%-тік критериялар
тақыры
птар
0 - Жоспар бойынша сабақ тақырыптарын
49 толық білмейді. Көп қателіктер
жібереді.
50 - Жауабы дұрыс, бірақ толық емес.
74 Жоспар бойынша сабақ тақырыбын және
мағанасын терең түсінбеуі. Алған
білімінен қортынды шығара алмайды.
75 – Жауыбы толық дұрыс. Ұсынылған
89 әдебиеттерге сәйкес тақырып мазмұнын
түсініп, дұрыс талқылайды. Өз ойына
қортынды жасап, түсінгенін жеткізе
біледі.
90 – Жауабы толық дұрыс. Ұсынылған
100 әдебиеттер бойынша тақырыпты жақсы
талқылайды. өз ойына қортынды жасап,
алған білімін дұрыс жеткізе алады.
Барлық сұрақтарға дұрыс толық жауап
береді.
1.9 Курстың саясатымен процедурасы:
Студенттер міндеті сабақтарға үзбей қатысу, пән бойынша тапсырмаларды
кестеге сәйкес орындау және әдебиетпен кітапхана мен интернет-залында
өзіндік жұмыстар орындау.
Сабаққа кешігу, келмеу және аудиторияда басқа адамдардың білім алуына
кедергі келтіретін жүріс-тұрыс үшін жауапкершілік Семей қаласының
Шәкәрім атындғы мемлекеттік университеті анықталады. Студенттің өзінің
қатысуынсыз қорытынды бақылау өткізілмейді. Емтиханға келмеу жағдайлары
университетін оқу процесін ұйымдастыру ережелерімен реттеледі.
Зерттеу барысында студенттерге қойылатын әкімшілік талаптар:
1. Мерзімінде рефераттың5 балл шегеріледі.
дайын болмауы
2. Мерзімінде қосымша 2 балл шегеріледі
баяндаманың болмауы
3. СОӨЖ болмауы Сабақ тақырыбына
сәйкес балдар
шегеріледі
4. Аралық бақылауда 8 балл шегеріледі.
болмауы
5. Сабаққа кешігулер, Ағымдық бақылаудан
сабаққа қатыспаулар балдар шегеріледі
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
1. Күндізгі бөлімнің тақырыптық жоспары
Барлығы (несиелер) 3 кредит
РбТақырып аты Сағат саны
№
Дәріс ПрактСОӨЖ СӨЖ
1 1-тақырып: Қазіргі 4 2 3 6
жалпы әскери ұрыс
негіздері.
2 2-тақырып: 4 2 3 6
Бөлімдерді басқару.
3 3-тақырып: Ұрыс 4 2 3 6
кезіндегі сарбаздың
әрекеті
4 4-тақырып: 4 2 3 6
Шабуылдағы бөлімше.
5 5- тақырып: 4 2 3 6
Қорғаныстағы
бөлімше
6 6-тақырып: 4 2 3 6
Марштағы, шерулік
және қарауылдағы
бөлімшеше,
барлаудағы бөлімше.
7 7-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Шабуылдағы взвод.
8 8-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Қорғаныстағы взвод.
9 9-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Марштағы, шерулік
және қарауылдағы
взвод.
Бір орындағы және
қарауылдағы
орналасу кезіндегі
взвод.
10 Барлығы 30 15 22,5 67,5
11 Жалпы 30 15 22,5 67,5
2.2 Дәрістік сабақтар тезистері
№ 1-тақырып: Қазіргі жалпы әскери ұрыс негіздері. 4 сағат
1. Тактика және тактикалық дайындық міндеттері. Қазіргі жалпы әскери
ұрыстың мәні .
2. Қазіргі ұрыстың күштері және құралдыры. Қазіргі жалпы әскери ұрыстың
сипаттық кешендері.
3. Қазіргі жалпы әскери ұрыстың негізгі қағидалары.
4. Жалпы әскери ұрыстың түрлері және олардың қосымша сипаттамасы.
1. Тактика мен тактикалық дайындықтың міндеттері
Әскери өнер ғылыми теория ретінде үш құрамды бөліктерге, стратегия,
оперативті өнер және тактика.
Тактика – бұл әскери өнердің құрамды бөлігі, қарулы күштердің біріккен
түрлерінің бөлімдердің, әскер түрлерінің және арнаулы әскердің ұрыс
жүргізудегі теориялық-тәжірбиелік дайындығын қамтиды. Теориялық тактика
ұрыстың мазмұнын, мәнін, заңдылығын зерттейді, ұрыс жүргізу дайындығының
тәсілдерін дайындайды, бөлімдер және құрамалардың, бөлімшелердің
жауынгерлік мүмкіндіктерімен ерекшеліктерін оқытады. Тактикалық тәжірибе
командирлердің әрекетін, штабтар және әскерлердің ұрыс жүргізудегі
дайындығын қамтиды. Оған жататындар:
- болып жатқан жағдайдың мәліметтерін үнемі нақтылап отыру;
- өз қарамағындағыларға жауынгерлік міндеттерін жеткізу;
- бөлімшелер мен бөлімдерді басқару;
- ұрыс әрекеттерін жүргізу;
- әскери әрекеттерді қамтамасыз ету.
Тактикалық дайындық – бұл жеке құрамды бөлімшелерді, бөлімді және
құрамаларды, сонымен қатар органдардың ұрыс жүргізу мен дайындықты
басқаруы.
Тактикалық дайындыққа басқа барлық пәндерді оқу кірістірілген, өйткені
ол білімнің жиынтығын жауынгерлердің атыс, техникалық, арнаулы инженерлік,
саптағы, дене шынықтыру дайындығындағы және басқа пәндерді оқу барысында
алған іскерліктем мен икемділіктерді байланыстырады. Бұл әскерлерді
үйретудің даярлық дағдыландырудың негізі болады.
Қазіргі жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мәні.
Қазіргі жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мәнінде оның мағынасын түсіну
қажет, ең бастысы, қарулы күрес процестерінің және басқа құбылыстардың,
оның ішінде өткен соғыстарда жүргізілген ұрыстарды айырмашылығын білу.
Ұрыстың мәніне оның ішкі мазмұны құрамды бөліктерімен элементтерінің бір
тұтас бірлігін көрсетеді.
Бірқатар мемлекеттерде қарумен жарақтануда ядролық қаруды, ракеталарды
қабыладғаннан кейін жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мазмұны біршама өзгерді.
Ол бұрынғыға қарағанда, шұғыл, маневрлі болып, оның кеңістіктегі өрісі
бірнеше есе артты. Жеке құрамалардың моральдық – психологиялық және дене
шынықтыру сапасына қойылатын талаптар біршама көтерілді. Әскерлердің
техникамен, қарумен жоғарғы деңгейде жарақтандырылуы, күштер мен
құралдардың өзара әрекетін ұйымдастыруға, ұрысқа қатысушыларға, оны
басқаруға талаптарды көтерді (күшейтті).
Ұрыс барлық әскерлердің бірлескен күшімен, танк, әскери ұрыс
машминалары, артиллерия, минометтерді, танкіге қарсы қолданатын
ракеталармен және қорғанысына қарсы қолданылатын құралдармен, ұшақ,
тікұшақты және әскери техникасын, қаруларды қолданумен жүргізіледі.
Қазіргі жалпы әскери ұрыс әскерлдерді жоюға арналған барлық құралдарды,
әскери және арнаулы техниканың шебер қолдануды, жоғарғы ұйымшылдықты,
әрекеттілікті, барлық моральдік және дене күшін, жеңіске деген жігермен,
темірдей тәртіптің және жауынгерлік ұйымшылдықпен әркет ету талап етеді.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс ядролық қару жарақты және басқа жоятын
құралдарды, сонымен қатар тек жай қаруларды қолданып жүргізілуі мүмкін.
2. Қазіргі ұрыстың күштері және құралдары.
Қазіргі ұрыстың күші мен құралдары бұл жеке құрама және бөлімшелер, және
құрамалардың ұрыс жүргізуге оны қамтамасыз етуге арналған қаруы.
Ұрыс жүргізудің мәнісі мен тәсілі басты жағдайда оның материалдық
негізіне, яғни қарулы күресте қолданылатын қаруға әскери техникаға және
адамдарға байланысты.
Ұрыс жүргізудің мәніне және тәсіліне, ұрыстың екінші материалдық негізі
бұл адамдар, Сарбаздық материал, олардың моральдық, үлкен әсерін тигізіп
өзгеріс әкеледі. Жаңа күрес құралдары, олардың арасын күші мен мүмкіндігіне
қарамастан, адам оның бірінші негізі болып қалады, онсыз кез келген
техника, кез келген жоюшы құралдар пайдаға аспайды, ал қарулы күрес
жүргізудің ешбір мәні болмайды.
Ядролық қару қарсыласты жоюдағы ең басты күшті құрал болып саналады.
Қарсыластың объектілерін ядролық қарумен жою әуе арқылы, жер үсті және жер
асты ядролық жарылыстармен жүзеге асырылуы мүмкін. Ядролық қаруды
қолданылатын жерге жеткізудің негізгі құралдары, әр түрлі мақсатта
қолданатын ракеталар, артиллерия және ұшақтар.
Қатардағы қаруды артилериямен, зенитпен авиациялық атыс құралдарымен
қолданатын, инженерлік ұрыс жабдықтары және от алғыш қоспалар барлық
атыстық және соққы беретін құралдар құрайды. Қатардағы қаруды жеке түрде
немесе қарсыластың адам күшін және техникасын, сол сияқты әр түрлі
обьектілерді бұзу, қирату үшін ядролық қарумен қатар қолдануға болдады.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің өзіндік белгілері.
Қазіргі жалпы әскери ұрыстың өзіндік белгілері болып, оның басты
қасиеті және ерекшелігі түсіндіріледі, сонымен болып өткен соғыстағы
ұрыстың мәні ашылады. Ұрыстың мәні – бұл жалпы белгілердің жиынтығы, болған
ұрысқа қатысы бар оның өзіне тән белгісін және ерекшелігін анықтайды.
Қазіргі ұрыс шешімділігімен, жоғарғы моневрлігімен, қуаттылығы және
жеделдігімен, жағдайлардың жылдам, шұғыл өзгеруімен оларды жүргізудегі
тәсілдердің әр түрлілігімен, әскери әрекеттерді жерде, әуеде, кең майданда
үлкен тереңдікте жоғарғы шапшаңдықта жүргізумен ерекшелінеді.
3. Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі қағидалары.
Жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі принціптері - бұл негізгі
басшылық нұсқа, жалпы ұрыс жүргізудің ұйымдастырудағы басты кепілі.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі принціптері болып
табылатын:
- құрамалардың, бөлімдердің және бөлімшелердің әр уақыттағы жоғарғы
әскери дайындығы;
- жоғарғы белсенділік, шешімділік және үздіксіз ұрыс жүргізу;
- кенеттен әрекет ету;
- келіскен, бірлескен түрде әскерлердің әр түрін және арнаулы әскерлерді
ұрыста қолдану, олардың өзара үздіксіз әрекетін ұстау;
- шешімді түрде әскердің негізгі күшін басты бағытта және керек уақытта
топтастыру;
- бөлім, бөлімшелермен және атыспен маневр жасау;
- жан-жақты есепке алу және моральдық саяси психологиялық факторды
әскери тапсырманы орындау мүддесінде қолдану;
- ұрысты жан- жақты қамтамасыз ету;
- әскерлердің жауынгерлік қабілетін уақытында қалпына келтіру және
қолдау;
- қатаң және үздіксіз әскерлерді басқару, белгіленген мақсаттардың
жетістігінен бас тарту, қабылданған шешімдерді және тапсырмаларды орындау.
4. Жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің түрлері және оның қысқаша
мінездемесі.
Ұрыс жүргізу әрекеттерінің көп түрлілігіне қарамастан, оларды негізгі
және бірден байқалатын белгілеріне қарай классификациялайды. Осыған
байланысты жауынгерлік әрекеттер шабуыл және қорғанысқа бөлінеді.
Шабуыл әскерлердің жауынгерлік әрекетінің негізгі түрі ретінде
қарсыластарды жеңу нәтижесінде шешуші мәнге ие болады. Шабуыл күні, түні
үздіксіз жүргізіледі.
Жағдайға және қойылған тапсырмаларға байланысты, шабуыл қорғанушы,
шабуылдаушы немесе шегінуші қарсыласқа жүргізілуі мүмкін.
- қорғанушы қарсыласқа шабуыл жасау бірден жүргізіледі, немесе онымен
түйісетін жағдайдан басталады.
- Шабуыл шабуылдаушы қарсыласқа қарсы ұрыс жүргізумен жүргізіледі.
- Шегінуші қарсыласқа шабуыл, оның ізімен жүргізіледі.
Қорғаныс әскери әрекеттердің түрі ретінде мынадай жағдайда ғана, шабуыл
жасау мүмкіндігі болмағанда немесе ешқандай мәні болмаса, сонымен қатар
әскери күштермен құралдарды бір бағытта қолдануда үнемдеу қажеттігі
туғанда, басқа мәнді шабуылда қамтамасыз етуде қолданылады.
Қорғаныс алдын ала дайындалып немесе ұрыс барысында қарсыласпен түйісу
жоқ, жағдайда немесе тікелей түйісіп тұрған жағдайда ұйымдастырылуы мүмкін.
Өте күрделі және жиі кездесетін тәсілдердің бірі жаумен бетпе-бет
келгенде әскерлердің қорғанысқа көшеді, қарсыластардың басым күшпен жасаған
қарсы шабуылын тойтару үшін, басып алған шептерге және аудандарға бекіну
үшін, маңдайшептерді, шабуылдаушы топтарды қамтамасыз етуде, қарсы
ұрыстардың нәтижесі сәтсіз болғанда қолданылады.
Қарсыласпен түйісуге келуі тыс жағдайда болғандағы қорғаныс, басты
күштердің бағыттағы ілгерілеуін шабуылға өтуге тартылуын, шабуыл жасау
қаралмаған жерде, шабуыл барысында екінші эшелондағы немесе резервтердің
әрекет етуінде, теңіз жағалауындағы қауіпті кезеңде қамтамасыз ету үшін
қолданылады.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№ 2-тақырып: Бөлімдерді басқару. 4 сағат
1. Ұрыстық әрекет неігіздері және мотоатқыш бөлімшесінің ұйымдастырылуы.
2. Бөлімшелер мен атысты басқару
3. Ұрыстағы бастамашылдық және кенеттілік
4. Жауынгердің ұрыстағы міндеттері.
5. Мотоатқыштар бөлімшесінің жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттері
1.Ұрыстық әрекет неігіздері және мотоатқыш бөлімшесінің ұйымдастырылуы.
Мотоатқыштар бөлімін ұйымдастыру. Штаттың қарулануы мен ұрыс техникасы.
Мотоатқыш бөлімшелері — тактикалық бөлімшелер болып табылады. Ол мотоатқыш
бөлімінің негізін құрайтын және жалпы әскери бөлімше болып табылатын
мотоатқыш взводына кіреді және жалпы әскери бөлімше болып табылады.
Жаяу әскердің ұрыс машинасындағы (ЖҰМ) мотоатқыш бөлімшесінің құрамында
бөлімше командирі, көздеуші-оператор, механик-жүргізуші, пулеметші,
гранататқыш, гранататқыштың атқыш-көмекшісі, аға атқыш және атқыш болады.
Бөлімшенің қаруларында жаяу әскердің ұрыс машинасы (ЖҰМ), қол пулеметтер,
танкіге қарсы гранататқыш, автоматтар, жарықшақты және танкіге қарсы қол
гранаттары болады.
ЖҰМ – бұл сауытталған шынжыр табанды машина. Ол бөлімшенің жеке құрамын
орналастыруға, ұрыс жүргізуге және жылжуға арналған. ЖҰМ зеңбірекпен,
пулеметпен және танкіге қарсы басқарылатын реактивті снарядтармен
жабдықталған. Машина маневрлі және өтімділігі жоғары, өте жылдам қозғалады,
су бөгеттерінен, жолсыз, батпақ жерлерден және қалың қардан жақсы етеді.
ЖҰМ ядролық жарылыстың зақымдаушы факторларына қарсы қорғану жүйесімен және
түнде көру аспаптарымен жабдықталған.
ЖҰМ - жаяу әскердің ұрыс машинасы
Мотоатқыш бөлімшелері қазіргі заманғы қуатты қару-жарақпен және
техникамен қарулана отырып, қарсыластың ұрыс техникасы мен атыс құралдарын,
тірі күштерін өз атысымен табысты түрде жеңіліске ұшыратуға қабілетті. Олар
жылдың және тәуліктің кез келген мезгілі мен уақытында, ауа райының кез
келген жағдайында табанды ұрыс жүргізе отырып, жоғары қарқынмен шабуылдай
алады
2. Бөлімшелер мен атысты басқару
Бөлімшелердің жауынгерлік міндетті табысты орындауына командир жауапты.
Сондықтан ол бөлімшемен атысты шеберлікпен, сенімді түрде басқара білуі
қажет. Командирдің ұрыстағы басты міндеті — атысты басқару.
Атысты басқаруға: нысананы барлау, оның маңыздылығын бағалау, жою
кезектілігін анықтау, нысананы мүмкіндігінше сенімді жоя алатын қару түрін
таңдау, атысты бастауға пәрмен беру, атыс нәтижелерін бақылау, оны дәлдеу,
атыспен маневрлеу, оқ-дәрінің жұмсалуына бақылау жасау жатады.
Бөлімшені басқару — бөлімше қимылын ұйымдастыруды және ұрыс барысында
оған тұрақты жетекшілік жасауды қамтиды. Бөлімше командирі ұрысты
жергілікті жерде ұйымдастырады. Ол жауынгерлік міндетті алғаннан кейін, оны
нақтылайды, қалыптасқан жағдайды бағалап, шешім қабылдайды, ауызша әскери
бұйрық береді және өзара қимылды ұйымдастырады. Содан кейін ұрысқа жеке
құрамды, қару-жарақты, ұрыс машинасын дайындауға жетекшілік жасайды.
Ұрыста бөлімше командирі өз белімшесі мен көршілердің қимылы, қарсылас
пен жергілікті жер толықтай айқын байқалатын жерде тұрады. Мотоатқыштар
взводының командирі жағдайға сәйкес ЖҰМ-да (БТР), оқпанада немесе взвод
артынан жаяу жүре отырып, командалық-бақылау пунктінен бақылау жүргізеді.
Ол қажетті пәрмендер мен үкімдерді радио, дабыл кұралдары, дауыстап және
бөлімшелерден жіберілген байланысшылар арқылы бере отырып, взводты
басқарады. Жаяу ретпен қимыл жасау кезінде взвод командирі атысқа және ЖҰМ
(БТР) қозғалысына ЖҰМ-да (БТР-да) отыратын взвод командирінің орынбасары
арқылы басшылық жасайды. Взвод командирі бағыныштылардың қимылына байланыс
құрылғылары арқылы немесе дауыстап басшылық жасайды.
Командир белгілерін, көршілерді, сондай-ақ қарсылас қимылын, оның атыс
құралдарын, ұшақтар мен тікұшақтарды, хабарлау белгілерін бақылау үшін
бақылаушы тағайындалады.
Атысты және бөлімшелерді, сондай-ақ бөлімшелер ішіндегі және көршілер мен
күшейту құралдары арасындағы өзара қимылды қолдау үшін біртұтас бағдарлар
тағайындалады, атысты басқару, өзара қимылдау, хабарлау, шақыру, ауыстыру
және тоқтату белгілері анықталады.
Командир жауынгерлер мен бөлімшелер (машиналар) қимылын белгілер мен
пәрмендер бере отырып басқарады. Пәрмен дауыстап, радио немесе телефон
арқылы беріледі (мысалы: "Взвод шабуылға дайындал!"). Дабыл беру үшін радио
арқылы берілетін шартты белгілер (мысалы: "Шабуыл", белгісі — "333",
"Әуедегі қарсылас— "555", т.б. түрде берілуі мүмкін), сондай-ақ ракеталар,
әр түрлі дыбыс құралдары (ысқырық, сирена, металды соғу және т.б.)
қолданылады және жалаумен, қолмен, шаммен (фонарьмен) белгі беріледі.
Жалаулар (40 см ағашқа бекітілген 32x22 см өлшемді тікбұрышты кесінді) екі
түсте (сары және қызыл) қолданылады. Сары жалау орнына ақ жалау қолданылуы
мүмкін. Қол шамдардың үш түсі (ақ, қызыл және жасыл) қолданылады.
3. Ұрыстағы бастамашылдық және кенеттілік. Ұрыс қимылдарын жүргізу
тәжірибесі ұрыстағы шешуші кезенде батыл, қорықпайтын өз ерік-жігерін
қарсыласқа күштеп таңатын, өзінің тапқырлығын және ойлы бастамашылдығын кең
көрсете алатын әскер ғана жеңіске жететінін көрсетті.
Ұрыста әрбір жауынгер берілген тапсырманы мерзімінде және толық орындау
үшін қалай қимылдау керектігін өз бетінше шешу қажеттілігі туатын жағдайға
тап болуы мүмкін. Кез келген жағдайда тапсырылған міндетті орындаудың ең
тиімді тәсілін табу, батыл шешім қабылдап, оны өмірге табанды түрде енгізу
біліктілігі — бастама-шылдықтың көрінісі болып табылады.
Тапқыр және талапшыл жауынгер жағдайдың кез келген шартында бастамашылдық
көрсете алады. Ұрыста батылдық пен ойлы бастамашылдық көрсете алу қабілеті,
қарсыласты жою үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын болу — әрбір
жауынгер мен командир үшін бағалы қасиет болып табылады. Әрбір жауынгер
үшін бастамашылдық — ұрыста және бейбіт өмірдегі жаттығу күндерінде өзін-
өзі ұстау, мінез-құлық нормасы, ұрыста жеңіске жетуге жағдай жасайтын
маңызды шарттардың бірі — кенеттілік.
Кенеттілік — қарсылас үшін күтпеген қимылдар, ол қарсыласты аңдаусыз
қалдырып, дүрбелең тудырады және оны ұйымдасқан түрде қарсылық көрсету
қабілетінен айырады. Кенеттілікке қол жеткізу үшін күтпеген жерден атыс
жүргізіп, ұрыста жасырын, тез әрі шешуші қимылдар жасау керек және әскери
құпияны сақтап, бүркеніш шараларын орындау қажет. Кенеттілікті
бастамашылдықпен және батылдықпен үйлестіре білген жақ қана барынша
тиімділікке жетеді.
4. Жауынгердің ұрыстағы міндеттері. Ұрыста жеңіске жету жеке
жауынгерлердің, бөлімшелердің танк және машиналар экипаждарының,
зеңбіректер мен минаатқыштар есептобының және т.б. табысты қимылына
байланысты болады. Әрбір жауынгер қарсыластың тірі күші мен ұрыс машинасын
неғұрлым кеп жойған сайын, соғұрлым шабуылдағы бөлімшенің алға жылжуы тез
және қарсылас үшін тұрақты және берік бола түседі.
Жауды жеңу үшін әрбір жауынгер өз қаруы мен ұрыс техникасын жетік біліп,
оларды ұрыста шеберлікпен қолдануы тиіс. Ол ұрыста қатардан шығып қалған
жолдасының орнын ауыстыруға дайын болуға міндетті, сондықтан ол аралас
әскери мамандықты игеруі керек. Құрлық әскерінің (взвод, бөлім, танк)
Жауынгерлік жарғысында әрбір жауынгердің ұрыстағы міндеттері нақты
анықталған. Ол взвод, бөлімшенің жауынгерлік міндетін және өз міндетін,
қарсылас танкілерін, басқа да сауытталған машиналары мен танкіге қарсы
құралдарының жауынгерлік мүмкіндіктерін, олардың өлсіз және күшті тұстарын
жақсы білуі тиіс; ұрыс барысында тыңғылықты бақылау жүргізе алуы қажет;
қарсыласты байқаған сәтте ол туралы дереу командирге хабарлауға, шабуылда
батыл және шешімді түрде қимылдауға, ал қорғаныста өзін берік және табанды
ұстауға, қарсыласты қолда бар тәсілдер мен құралдар арқылы жоюға, батырлық,
бастамашылдық және тапқырлық байқатуға, жолдасына көмек көрсетуге әзір
болуға, ұрыста жергілікті жердің ерекшеліктерін, жеке құралдары мен
машинаның сапаларын тиімді қолдануға; оқпаналар мен бойтасаларды тез
жабдықтай алуға, бөгеттер, табиғи тосқауылдар мен жергілікті жердің
зақымдалған учаскесінен өтуге; танкіге және жаяу әскерге қарсы миналар
орналастыруға және оны зиянсыздандыруға, санитарлық өңдеу, дезактивизация,
газсыздандыру және дизенфекция жүргізуге, әуе қарсыласын тануға және төмен
ұшатын нысаналарға атыс қаруынан атыс жүргізуге міндетті. Ол ұрыста
командирді қорғауға және күзетуге, ал егер ол қатардан шығып қалған
жағдайда бөлімшеге басшылық жасауды өз мойнына алуға, командирдің
рұқсатынсыз ұрыстағы орнын тастап кетпеуге, радиоактивті немесе улағыш
заттар мен өртегіш қарумен зақымданғанда немесе жараланғанда, өзіндік
көмектің қажетті шараларын жасап, жауынгерлік міндетті орындауды
жалғастыруға міндетті. Егер медициналық пунктке бару туралы бұйрық берілсе,
жауынгер өзімен бірге жеке қаруын алып жүруі тиіс, ал медициналық пунктке
бару мүмкін болмаған жағдайда, қарумен тасаға дейін еңбектеп барып,
санитарларды күтуі тиіс. ЖҰМ (БТР) бұзылған сәтте ол жөндеу жұмысына дереу
кірісуі қажет.
Бұл міндеттерді табысты орындау үшін жауынгер табанды түрде оқып,
табанды түрде жаттығып, жоғары моральдық-жауынгерлік қасиеттерді меңгеруі
және өзінің дене дайындығы мен шыдамдылығын, төзімділігін көтеруі тиіс
5. Мотоатқыштар бөлімшесінің жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттері
Орындалатын жауынгерлік міндетке, қарсыластың қимылы мен жергілікті жерге
байланысты бөлімшелер жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттерінде әрекет етуі
мүмкін.
Жорық реті – бөлімшелерді қозғалыс үшін лек сабына тұрғызу. Ол
қозғалыстың жоғарғы жылдамдығын, ұрысқа кіру мен ұрыс реттеріне тез
жазылуды, сондай-ақ жеке құрам күшін, машиналар мен техниканы сақтауды
қамтамасыз етуі тиіс.
Мотоатқыштар бөлімшесінің, взодының, ротасының жорық реті — лек. Егер
мотоатқыштар взводы мен ротасы ЖҰМ-нда, (БТР, автомобильде) қозғалатын
болса, онда жорық реті лек түрінде болады. Бұл кезде машиналар командир
тағайындаған арақашықтықты сақтай отырып, бірінің артынан бірі жүреді. Жаяу
ретте жылжыған кезде мотоатқыштар бөлімшесінің жорық реті бір лек немесе
екі лек бойынша, ал взводтың жорық реті — үш лек немесе екі лек бойынша
жасалады.
Ұрысқа кіру реті — мандай шеп пен тереңдікке бөлінен бөлімшенің
белгіленген аралық және арақашықтық бойынша сапқа тұруы. Ол бөлімшені ұрыс
алаңына шығару, сонымен бірге ұрыс барысында немесе қарсылас қоғанысы
терендігінде жылжу кезінде қолданылады. Ұрысқа кіру реті бөлімшенің
артиллерия атысы мен авиация соққысына мейлінше аз тәуелді болуын, оларды
ұрыс ретінде тез жазылуын, ұрыс барысы кезінде қозғалыстың жоғарғы
екпінінде қол жеткізуді және бөгеттер мен қиратулардан тез етіп кетуді
қамтамасыз етуі тиіс.
Мотоатқыштар бөлімшесі үшін ұрысқа кіру реті болып, оның жорық реті—лек
саналады; Жаяу ретпен қимылдайтын мотоатқыштар взводы үшін — маңдайшеп пен
тереңдікте бір-бірінен 100 м-ге дейін алыстағы бөлімше легі саналады.
Жаяу ретте екі лек бойынша жылжыған кездегі мотоатқыштар бөлімшесінін
жорық реті
Ұрыс реті дегеніміз — ұрыс үшін күшейту құралдарымен бірге бөлімшенің
сапқа тұруы. Ол орындалатын міндетке, қарсылас қимылына, бөлімшедегі күш
пен құралдардың болуына және жергілікті жер сипатына байланысты құрылады.
Барлық жағдайда қарсыласты жою үшін бөлімше күші мен құралдарының бір
мезгілде қатысуын, атысты жүргізуді, маневр жасауды, қарсылас атысына
мейлінше тәуелді болуды, сондай-ақ жергілікті жерді дұрыс пайдалануды
қамтамасыз етуі тиіс.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№. 3-тақырып: Ұрыс кезіндегі сарбаздың әрекеті
4 сағат
1.Ұрыс тұрлері және олардың сипаттамасы
1. Бақылаушы жауынгер
2.Жауынгердің ұрыстағы қозғалысы.
3.Ұрыстағы барысындағы сарбаздардың оқпанаға орналасуы
1.Ұрыс тұрлері және олардың сипаттамасы
Ұрыс – соғысушы екі жақтың бөлімі мен бөлімшелерінің (ұшақтарының,
кемелерінің), әскерлерінің ұйымдасқан қарулы қақтығысы. Ол жеңіске жетудің
бірден-бір құралы және қарсыласты жою немесе тұтқынға алу мақсатында,
сонымен бірге маңызды аудандарды (объектілерді, шептерді) ұстап тұру
мақсатында жүргізіледі.
Қазіргі заманғы ұрыстың мұңдай сипаты жауынгерлерден, бөлімдер мен
бөлімшелерден жоғары жауынгерлік машықты, қару-жарақ пен ұрыс техникасын
білікті түрде қолдануды, жоғары моральдың тұрақтылықты, ұйымшылдықты,
тәртіптілікті және дене дайындығын талап етеді.
Ұрыс түрлері және олардың сипаттамасы. Ұрыс мақсатына және тактикада қол
жеткізу әдістеріне байланысты ұрыстың төмендегідей түрлері болады: шабуыл,
және шабуылдың ұрыстық түрі ретінде — бетпе-бет ұрыс.
Шабуыл — ұрыстың негізгі түрі. Ол қарсыласты жеңуде негізгі мәнге ие. Тек
шешуші шабуыл арқылы ғана қарсыласты толық талқандауға болады. Шабуылдың
мәні: шабуылдаушы әскер барлық қолда бар атыс құралдарын, сондай-ақ ядролық
қаруды қолдану жағдайында ядролық қаруды пайдаланып, қарсыласты талқандап
және қол жеткізген нәтижелерді пайдалана отырып, қарсылас орналасқан
тереңдікке шапшаң енеді, сөйтіп, оның тірі күшін, қару-жарағын, ұрыс
техникасын жояды да, қарсылас орналасқан аймақты басып алады.
Қорғанатын қарсыласқа шабуыл жасау қарсыласпен тікелей түйіскен жерден
немесе тереңдіктен шығару жолымен жүргізілуі мүмкін.
Шабуыл алдында, әдетте, атыстық дайындық жүргізіледі. Ол қарсыластың ең
маңызды объектілерін талқандау мақсатында оның қорғанысқа артиллерия мен
авицияның алдын ала жоспарланған және дайындалған соққысын жіберуден
тұрады. Осы уақытта ядролық соққылар да жіберілуі мүмкін. Мотоатқыш
бөлімшелері қарсыласты жеңіліске ұшырату дәрежесіне байланысты ЖҰМ-да
немесе жаяу ретте шабуылдауы мүмкін.
– қарсыластың басым күшінің шабуылын тойтару, оны едәуір шығынға ұшырату,
орналасқан бекіністі (позицияны) ұстап тұру және кейін шешуші шайқасқа шығу
үшін тиімді жағдай жасау мақсатында жүргізілетін ұрыс түрі. қарсыласқа
бекінген орыннан барлық қару атысымен зақым келтіру, бекіністер
(позициялар) мен тірек пункттерін ұстап тұру үшін табанды күрес жүрігізу,
сонымен бірге сыналап кірген қарсыласты жою және жағдайды қалпына келтіру
мақсатында шешуші қарсы шабуыл жүргізумен сипатталады.
Бөлімшенің қорғанысқа көшуі қарсыласпен тікелей түйісуі немесе онымен
түйісуінен тыс жағдайында жүргізілуі мүмкін.
Бетпе-бет ұрыс – шабуылдық ұрыстың бір түрі. Ол екі жақ қойылған мақсатты
шабуылмен орындауға ұмтылған қезде жүргізіледі.
Бетпе-бет ұрыс көбіне шеру жасайтын әскерлерге тән. Ол ұрыс барысында:
шабуылда – қарсыластың қарсы шабуылын тойтару кезінде, қорғаныста –
шабуылдаушы қарсыласқа қарсы шабуыл жасау кезінде де тууы мүмкін. Бетпе-бет
ұрыс кезіндегі әскерлердің қимылы негізіне – қолда бар барлық атыс
құралдарымен қарсыласқа зақым келтіру, ал ядролық қару пайдалану жағдайында
қарсылас жазалауға үлгергенге дейінгі шектік қақтығыста ядролық қарумен
зақым келтіру, тиімді шептерді басып алу мен ұрыстық ретке жазылуда
қарсыластың алдын алу; тыл мен қапталдардан соққы беру, қарсыласты
бөлшектеп талқандау жатады.
2.Бақылаушы жауынгер
Мотоатқыш бөлімшесінде қарсыласқа бақылау жүргізу үшін бақылаушы
тағайындалады. Міндеттерді белгілеу кезінде бақылаушыға бағдармен
жергілікті заттардын шартты атаулары; қарсылас орналасқан немесе оның пайда
болуы мүмкін жері, оның не істейтіндігі, өз әскері мен көршілердің алдыңғы
бөлімшелері орналасқан жері; бақылау орны және оны қалай жабдықтау
керектігін; бақылау секторы, қай уақытта нені білу немесе анықтауы, не
нәрсеге назар аударуы, бақылау нәтижелерін қалай баяндау керектігі
түсіндіріледі.
Бөлімше командирінен тапсырма алған соң, бақылаушы бақылау орнын
бүркемелейді және жабдықтайды, бақылаудың көрсетілген секторындағы
жергілікті жерді және заттарды зерттейді, бағдар мен жергілікті заттарға
дейінгі қашықтықты өлшейді және жергілікті жердің сызбасын құрастырады.
Дұрыс Дұрыс
емес
Бақылау үшін орын таңдау
Қарсыласты байқаған сәтте бақылаушы оның жергілікті жердегі орнын
анықтайды да, бөлімше командиріне баяндайды. Осыдан кейін ол нысананы
сызбаға шартты белгімен түсіреді де, бақылау журналына жазады.
Бақылаушы, әдетте, бақылау нәтижелерін дауыстап баяндау үшін командирге
жақын орналасады. Оның қолында бақылау аспаптары (дүрбі, стереотүтік немесе
перископ) жергілікті жер картасы немесе сызбасы, бақылау журналы құлабыз
(компас) және сағат болуы керек. Бақылау үшін өзі қарсыласқа
көрінбейтіндей, бірақ мүмкіндігінше көбірек естіп, көре алатындай болып
орналасуы керек.
Бақылау үшін орын таңдаған кезде жақсы шолу мен сенімді бүркеніш
мүмкіндігін ғана емес, сонымен бірге авиация, артиллерия атысынан және
ядролық қарудың зақымдағыш факторларынан жергілікті жердің қорғаныштық
қасиетін де ескеру қажет. Бақылау үшін қарсыласқа бағдар болып табылатын
және оның назарын аударатын (ағаш,тал, құрылыс, көпір, жол қиылысы және
т.б.) жекелей тұрған заттарға, сондай-ақ биік жоталар, төбелер мен
қорғанның шыңдарына орналасуға болмайды. Егер жергілікті жердің жекелеген
заттары бақылау үшін өте ыңғайлы болса, онда оның жанына көлеңке тұстан
орналасау керек. Оқпанада, шұңқырда немесе арықта арттан үйінді биіктік
немесе тал, яғни бақылаушының басы байқалмайтын болып орналасуы қажет.
суретте әр түрлі жергілікті жерде бақылаушының дұрыс және дұрыс емес
орналасуы көрсетілген.
Бақылаушының негізгі тасалайтын орны — оқпана. Ядролық қарудан қорғану
үшін, сондай-ақ артиллерия мен авиация шабуылынан қорғану үшін оқпана жабу
тиімді, ал оның тік жерлерін тақтаймен жауып, қазық және таяныш бекіту
керек. Бұдан басқа оқпанада қару, оқ-дәрі және ядролық қарудың зақымдаушы
факторларын бақылау аспаптарын жасыратын сөре жасауға болады. Оқпана
жергілікті жер заттарымен бүркемеленеді. Бақылау және жүйелі түрде
жергілікті жерді бақылау тиімді болу үшін бақылаушыға бекітілген сектор
қашықтығынна қарай 2-3 аймаққа бөлінеді. Аймақ шекаралары, әдетте, бағдар
немесе жергілікті жер бойынша белгіленеді.
Бақылаушы, ең алдымен өзіне берілген сектордағы жерді асықпай зерттеуі
және барлық жергілікті жер заттарының санын, мөлшерін, формасын, өлшемін
және өзара орналасуын еске сақтауға міндетті. Бұл дер кезінде қарсыластың
пайда болуын байқауға немесе оның қимылы мен орналасуындағы өзгерістерді
байқауға мүмкіндік береді. Осыдан кейін бақылаушы жақын аймақтан бастап,
оңға, солға қарсылас жағына қарап жерді және жергілікті заттарды жүйелі бір
ізбен тексере отырып бақылау жүргізеді. Осылай жақын аймақты байқай отырып,
бақылаушы көзбен тағы бір шолып, өзін-өзі тексереді. Осы тәртіппен ол орта
және алыс аймақты байқайды.
Егер бақылаушы қарсыластың болу белгілерін байқап қалса, бұл учаскені
бақылау аспаптары көмегімен қарап, нысана (объект) сипатын анықтайды.
Қарсыласты байқаған сәтте бақылаушы оның жергілікті жер жарғайындағы
орналасуын анықтайды. Бұл үшін ол байқалған нысананың арақашықтығын белгілі
жақын бағдарға дейінгі, (оң, сол, жақын, алыс) қашықтығын өлшейді. Содан
кейін ол бақылауды тоқтатпай, байқалған объект туралы командирге баяндайды.
Бақылаушының баяндауы қысқа әрі нақты болуы тиіс. Бақылаушы қатты
айғайламай, командир еститіндей дауыспен бағдар немесе жергілікті жерге
қатысты алғанда,
Бақылау секторындағы жергілікті жерді қарау реті байқалған нысананың
жағдайын, оның қимыл-әрекетін баяндайды. Бұл кезде ол, ең әуелі, бағдардан
оңға немесе солға қарай нысананың орналасуын метрдің мыңдық үлесі бойынша,
ал сосын нысананың бағдарға жақын немесе алыс орналасуын метрмен көрсетеді.
Мысалы: Бағдар —2, оңға — 10, 100-ден алыс, оқпанада — "танк", немесе
"Дөңгелек" биіктігі, солға—20, 200-ге жақын, бұта арасында — "бақылаушы",
немесе "Фигуралы" тоғайынан батысқа бронетранспортер жылжып келді" және
т.б.
Егер бақылаушы радиоактивті немесе химиялық зақымдануды байқап қалса,
ол дереу қорғаныш құралдарын киеді де, командирге баяндайды және бақылауды
жалғастырады.
Бақылаушы ауысымы тек командир бұйрығымен жасырын жүргізіледі.
Бақылау журналындағы жазу формасы
Бақылау Қайда, не Кімге, қашан баяндалды?
уақыты байқалды?
7сағ 20 Бағдар – 2, 7 сағ 20 мин бөлімше
мин Оңға – 10, командиріне
100-ден алыс,
оқпанада — танк
3.Жауынгердің ұрыстағы қозғалысы. Қазіргі заманғы ұрыста жауынгер
қарсылас оғының (атысының) астында кез келген жерде тез және жасырын
қозғалып және сол кезде қарсыласты үздіксіз бақылап, өз қаруынан атыс
жүргізе отырып, оны жоюға қабілетті болуы тиіс.
Ұрыста жергілікті жер мен қарсылас атысының әсер ету сипатына байланысты
жауынгер ЖҰМ-да (БТР-да), танкіде жылжи алады, ал жаяу ретпен қимылдаған
уақытта жеделдетілген адым немесе жүгіріспен (толық боймен немесе еңкейіп)
жүгіре өту немесе жер бауырлай қозғалу әдісімен жылжиды.
Жаяу ретпен қимылдау кезінде қарсылас бақылауынан жасырын және оның
атысынан тыс жер учаскелерінен өту жеделдетілген адым немесе жүгіру арқылы
жүзеге асырылады. Осы тәсілмен жауынгер шабуыл барысында да алға жылжиды.
Бұл кезде ол қаруын оқ ата бастау (атысты бастау) жағдайында, яғни дүмді
бүйірге қысып ұстайды. Ашық, жерде қарсыласқа жасырын жақындау үшін жүігіре
өту әдісі қолданылады. Жатып ату жағдайынан жүгіре өту үшін, жауынгер әуелі
қозғалыс жолын, жасырын демалатын жерді белгілеп, Тұр! пәрменін орындаған
сияқты тез тұрып, белгіленген орынға дереу жүгіре өтіп жетуі тиіс.
Бұл қарсыластан аялдайтын орынды жасыру үшін жасалады, әйтпесе қарсылас
ертерек көздеп тұрып, оны келесі жүгіре өту үшін тұрған кезде зақымдауы
мүмкін. Жүгіре өту ұзындығы 20 м-ден 40 м-ге дейін болуы мүмкін. Бұндай
жүгіре өту уақытында қарсылас дәлдеп оқ ата алмайды. Командир белгілеген
немесе көрсеткен шепке жеткеннен кейін, сарбаз бақылау үшін белігіленген
орынға орналасып, атысқа дайындалады да, басқа жауынгерлердің жүгіріп өтуін
атыспен қорғайды.
Бауды қолданбай,жүріп келе жатып атысты жүргізу.
Дүмді бүйірге қысып, жүріп келе жатып атысты жүргізу жүргізу: а— бауды
қолданбай; ә — бауды қолдана.
Ұрыс алаңында қарсылас күшті көздеп атуды жүргізген кезде немесе
барлауда, яғни қарсыласқа жасырын жақындап, оған кенеттен шабуылдау
қажеттігі туған кезде жер бауырлай жылжу әдісі қолданылады. Жергілікті жер
бедері және өсімдік қабатына байланысты жер бауырлай жылжу жартылай төрт
тағандап немесе бүйірлей әдісі пайдаланылады. Жүгіре өтудегі секілді
жауынгер ең әуелі алға жылжу жолын және демалу үішін тоқтайтын жасырып таса
жерді белгілеп алуы тиіс.
Жер бауырлап жылжу, еңбектеу үшін, ең әуелі, жерге жатып, оң қолымен
қаруды жоғарғы антабка тұсындағы бауынан ұстап, оны оң қолдың білегіне қоюы
керек. Оң аяқты өзіне тартып және бір мезгілде сол қолды мүмкіндігінше алыс
созып, содан кейін бүгілген аяқ серпілісімен денені алға тастап, келесі
аяқты өзіне тартып, келесі қолды созып, осылай жылжуды жалғастыру керек.
Жер бауырлай жылжу кезінде басты жоғары көтеруге болмайды. Жартылай төрт
тағандап жылжу үшін жауынгер тізерлей отырып, қол буындарына (қол
білектеріне) салмақ салу керек, ол содан кейін бүгілген оң (сол) аяқты
өзінің кеудесіне тартып, бір мезгілде сол (оң) қолды алға созу керек,
сөйтіп, денені алға қарай оң (сол) аяқ толық созылғанша тастау қажет, бір
мезгілде өзіне қарай бүгілген басқа аяқты тартып, алға басқа қолды соза
отырып, жылжуды жалғастыру қажет. Бұл кезде қаруды жер бауырлай еңбектеп
жылжудағы сияқты ұстау керек (қол білегіне күш салып).
Бүйірлей жер бауырлау үшін сол бүйірге жатып, содан соң тізеден бүгілген
сол аяқты алға тартып, сол қолдың білегіне салмақ салып, оң аяқтың табанын
жерге тіреп, мүмкіндігінше өзіне жақын ұстау керек; оң аяқты бүге отырып,
сол аяқтың қалпын бұзбай, денені алға жылжыту қажет, осылай қозғалуды
жалғастыра беру керек. Бүйірлей жер бауырлау кезінде қаруды оң қолға ұстап,
сол аяқтың санына қою керек. Бұл тәсіл ұрыс алаңында оқ-дәрі мен жүк
тасыған кезде көп қолданылады.
Жер бауырлай жылжығанда, жауынгер үнемі ұрыс алаңын бақылай отырып және
оқ атуға дайын болуы тиіс.
Жер бауырлай жылжу:
а-жер бауырлай еңбектеу; ә-жартылай төрт тағандап; б-бүйірлей.
Бөгеттерден өту. Ұрыс жағдайында жауынгерге әр түрлі бөгеттерден,
(өзендер, жыра, батпақ және т.б.) жиі өтуге тура келеді. Бөгеттерден
тоқтаусыз ұрыс барысында шабуыл екпінін немесе қозғалыс жылдамдығын
төмендетпей және қарсылас күтпеген жерлерде өту өте маңызды. Бұл кезде
жоғары қырағылық көрсету қажет, өйткені бөгеттер миналанған болуы немесе
қарсыластың оғымен тасалануы мүмкін. Өзендер мен басқа да су бөгеттерінен
жауынгерлерге тұрақты немесе арнайы жүргізілген көгалдарда ЖҰМ-дарда (БТР)
табельді өткел, құралдармен (үрмелі және ағаш десант қайықтары, қатерлер,
жүзбелі автомобилъдер), жарақталмаған қайықтар, әр түрлі қолда бар
құралдармен кешіп немесе жүзіп (бөрене, тақтайлар, бөшкелер, атвомобиль
камералары, плащ-палаткалар, сабан мен шөпшек салынған зат қаптары) арқылы
өтуге тура келеді. Жауынгерлер бір немесе екі лек бойынша кешіп өтеді. Жеке
құрамның өтуі үшін ағынның жылдамдығы 1 мс-ке дейін болған жағдайда рұқсат
етілген кешіп ету өткелінің тереңдігі 1 м-ді құрайды.
Жүзіп өту өткелі су бөгетінің ені аз болғанда жүзеге асырылады. Бұл кезде
жеке өткел құралдары (жүзу киімдері мен құтқарушы жилеттер), сондай-ақ әр
түрлі қолда бар құралдар қолданылуы мүмкін.
Инженерлік бөгеттерден өту. Қазіргі заманғы ұрыста әр түрлі инженерлік
бөгеттер, әсіресе миналанған алаңдар, сондай-ақ сымды бөгеттер және т.б.
қолданылады. Барлық жарылмайтын бөгеттер, әдетте, атыспен (оқпен)
тасаланады және миналанады. Ұрыста жауынгерлік міндеттерді тез және табысты
орындау үшін жауынгер инженерлік бөгеттерді тауып, олардан өту бөлігін
шебер меңгеруі тиіс. Миналарды (миналанған алаң) және фугастарды бүркенішті
ашу белгілері бойынша немесе қармағыштар мен мина іздеушілер көмегімен
табуға болады. Созылмалы әсер ететін миналарда қазықшалар және жер үстінен
тартылған бау немесе сымы болады. Қойылған миналардың бүркенішін ашу
белгілері суретте көрсетілген.
Минаға барлау жүргізілген кезде мейлінше ұқыпты болып, әрбір күмәнді
жерлерді тексеру қажет, табылған бау немесе сымды тартып қалмау керек.
Барлық миналарды қарсылас алынбайтын элементтерімен қояды. Сондықтан, кем
дегенде, 30 м алыстағы бойтасада тұрып, толдық құты көмегімен қопару немесе
"тарбақты" (кошка) сүйреп жылжыту арқылы миналарды зиянсыздандырып алу
қауіпсіздеу болады.
Миналы-жарғыш бөгеттердегі өтпелерді кесіп өту жарғыш тәсілмен немесе
қолмен миналы тралмен жабдықталған танктер арқылы кесіп өту жүзеге
асырылады.
Қойылған миналардың бүркенішін ашу белгілері.
Ұрыс алаңында жауынгер сымды бөгеттерге тап болуы мүмкін. Оларға сымды
торлар, дуалдар, керме ағаш және т.б. жатады. Сымды бөгеттерден, тікелей
бөгеттерден өту құрылғылары арқылы, яғни оған сырт киім, тақтай, төсеніш
тастақ немесе діңгек, күректермен сымды көтеру арқылы өтуге болады. Әдетте,
бөгеттерде жауынгерлер сымды қайшымен, сүңгі пышақпен қия отырып немесе
қазықшалар жанын жаяу әскердің кіші күрегімен есу арқылы өтпелер жасап
өтеді.
Үйілме, керме ағаштарды тасып болған соң, өтпелерден өту тарбақ
көмегімен немесе арнайы техника қолдану арқылы жүзеге асырылады. Электрлі
бөгеттерден өтуді тек саперлер ғана жүзеге асырады.
Радиоактивті немесе уланғыш заттармен зақымданған жер учаскелерінен
өту. Қарсыластың жаппай құрту қаруын (ядролық, химиялық, бактериологиялық)
қолдануы ұрыс алаңында көлемді қиратулар мен зақымдану аймақтарының пайда
болуына әкеп соғады. Сондықтан жауынгерлер осы қарулардың қиратқыш
факторларынан сақтану, қорғану әдістерін біліп қана қоймай, сонымен бірге
радиоактивті немесе улағыш заттармен зақымданған жер учаскелерінен өтуді,
осы жерлерді ЖҰМ-да (БТР), жаяу ретпен ұрыс жүргізуді шебер меңгеруі тиіс.
Радиоактивті немесе улағыш заттармен зақымданған жергілікті жер
учаскелерінен өту әдістері ұрыс қимылдары сипатына, жер және ауа айы
жағдайларына байланысты болады. Құрғақ ауа райында ашық машиналарда қимыл
жүргізетіндер, танкілердеігі десанттар немесе жаяу ретпен қимылдайтын
жауынгерлер радиоактивті заттармен зақымданған жер учаскелерінен өту үшін
газтұмылдырық (тұмылдырық) киеді, ал улағыш заттармен зақымданған жерлер
учаскесінен өту үшін – газтұмылдырық, плащтары, жамылғылар, шұлықтар мен
қолғаптар пайдаланылады. Жабық БТР-дағы жауынгерлер тек
газтұмылдырық киеді, ал ЖҰМ-дағы жауынгерлер жаппай жою қаруларынан қорғану
жүйесін іске қосады, Радиоактивті заттармен зақымданған жерлермен жаяу
ретпен жүрген кезде ылғалды ауа райында теріні қорғау құралдары ( плащтары,
шұлық, қолғап) ғана киіледі. Ашық зақымданған жер учаскелерінен өту ұзақ
және тезжүгіре өту тәсілі арқылы жүзеге асырылады. Тоқтау үшін шөптері
аласа жер тандалынып алынады. Зақымданған жерге жатпас бұрын жауынгер
шинель немесе плащтын сол етегін қымтап жабуы тиіс. Зақымданған жерде
қимылдаған кезде, қажет болмаса, зақымданған заттарға тиюге, тамақ жеуге
және ішуге болмайды.
Зақымданған учаскелерден өткеннен кейін жауынгерлер командир пәрмені
бойынша киім-кешектердін шаңын қаға отырып, қорғаныш құралдарын шешеді.
Атыс үшін жер мен жағдай таңдау. Ұрыс алаңында жаяу ретпен қимылдайтын
жауынгерлерге жүру кезінде немесе орнынан, тізерлей немесе жатып, терезеден
немесе бойтасадан атыс жүргізуге тура келеді.
Жауынгер командирінің нұсқауы бойынша немесе өз бетінше қарсылас
көрінетін жер учаскесі немесе нысана жақсы көрінетін жерді есептей отырып,
атыс үшін орын тандап алады. Атыс үшін таңдалынып алынған орын керекті
бағытта жақсы шолуды және қажетті бағытта атқылауды қамтамасыз етіп,
жауынгерді қарсылас атысынан және бақылауынан тасалауды және атыс үшін
ыңғайлы жағдайды қамтамасыз етуі тиіс.
Жауынгер атыс және бақылау жүргізу үшін арна, шұңқыр, ағаштарды, ағаш
дуалдарды, әр түрлі құрылыстарды және басқа да жергілікті заттарды
қолдануға икемді болуы қажет.
4.Ұрыстағы барысындағы сарбаздардың оқпанаға орналасуы
Шабуыл ұрысы барысында басып алынған шөпті ұстап тұру – қарсыластың қарсы
шабуылына тойтарыс беруге дайындалу, сонымен бірге ұрысқа көшу және ұрыс
жағдайының басқа да шарттарына байланысты жауынгерге орлануға, яғни өз
оқпанасын қазуға және жабдықтауға тура келеді. Орлану жаяу әскердің кіші
күрегімен жүзеге асырылады. Ол қарсылас оғының астында жатып ату үшін бір
адамдық оқпана қазудан басталады.
Автоматтан жатып ату үшін жеке оқпана (өлшемі сантиметрмен берілген)
Оқпана топырақтаы қазылған, ұзындығы — 170 см, ені — 60 см, тереңдігі —
30 см ордан және 30 см дейінгі биіктіктегі топырақ қалқадан түрады. Топырақ
қалқа мен ор арасынан ені 20-40 см болатын алаңқай қалдырылады. Атқылау
секторының топырақ қалқаның биіктігі 10 см дейін азайтылады ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындғы мемлекеттік университеті
Жаратылыстану ғылымдар факультеті
Дене мәдениеті және бастапқы әскери дайындық ілімдері мен әдістемелері
кафедрасы
ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ
Жұмыс көлемі 135 сағат ( 3 несие)
ПӘНІ БОЙЫНША
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
050104- Бастапқы әскери дайындық
мамандығына
Семей 2014
Құрастырушы: аға оқытушы Ибраев Б.М.
Тактикалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру мен өткізу бойынша және
оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне қызметке дайындау
міндеттерін орындауға қажетті білім, біліктілік және дағдылармен бастапқы
әскер дайындығын оқытушы ұйымдастырушыларды дайындау мақсатында
студенттердің әскери істі оқуын қарастырады.
Тактикалық дайындық : Бөлім шабуылда. Шабуылдау негіздері. Қорғаныстағы
қарсыласқа шабуыл жасау. Шабуылдаушы қарсыласқа шабуыл жасау. Бірден шабуыл
жасау. Бөлімнің ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім командирінің
жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және қорғаныс ұрысын
жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. Маршты ұйымдастыру және
шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы барлаудың рөлі. Барлаулық
бақылаудағы бөлім. Қарауылдық қорғаудағы бөлім.
1. ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ – SYLLABUS
1. Оқытушы туралы мәліметтер: Ибраев Болатқали Мұқанұлы, байланыс телефоны:
жұмыс 63-33-39
Кафедрада 08.00 – 17.00 дейін.
2. Пән туралы мәліметтер.
Тактикалық дайындық
Өткізу орны №3 оқу корпусы
Оқу жоспарынан көшірме:
Оқу түрі Оқу мерзімі
1-мб 2мб
Ағымдық бақылау
Дәріс 30 30
Тәжірибе 90 90
Аралық бақылау 60 60
Өздік жұмысы 120 120
Қорытынды 400
бақылау-емтихан
Барлығы: 1000
Білім бағалау критериялары
%-тік критериялар
тақыры
птар
0 - Жоспар бойынша сабақ тақырыптарын
49 толық білмейді. Көп қателіктер
жібереді.
50 - Жауабы дұрыс, бірақ толық емес.
74 Жоспар бойынша сабақ тақырыбын және
мағанасын терең түсінбеуі. Алған
білімінен қортынды шығара алмайды.
75 – Жауыбы толық дұрыс. Ұсынылған
89 әдебиеттерге сәйкес тақырып мазмұнын
түсініп, дұрыс талқылайды. Өз ойына
қортынды жасап, түсінгенін жеткізе
біледі.
90 – Жауабы толық дұрыс. Ұсынылған
100 әдебиеттер бойынша тақырыпты жақсы
талқылайды. өз ойына қортынды жасап,
алған білімін дұрыс жеткізе алады.
Барлық сұрақтарға дұрыс толық жауап
береді.
1.9 Курстың саясатымен процедурасы:
Студенттер міндеті сабақтарға үзбей қатысу, пән бойынша тапсырмаларды
кестеге сәйкес орындау және әдебиетпен кітапхана мен интернет-залында
өзіндік жұмыстар орындау.
Сабаққа кешігу, келмеу және аудиторияда басқа адамдардың білім алуына
кедергі келтіретін жүріс-тұрыс үшін жауапкершілік Семей қаласының
Шәкәрім атындғы мемлекеттік университеті анықталады. Студенттің өзінің
қатысуынсыз қорытынды бақылау өткізілмейді. Емтиханға келмеу жағдайлары
университетін оқу процесін ұйымдастыру ережелерімен реттеледі.
Зерттеу барысында студенттерге қойылатын әкімшілік талаптар:
1. Мерзімінде рефераттың5 балл шегеріледі.
дайын болмауы
2. Мерзімінде қосымша 2 балл шегеріледі
баяндаманың болмауы
3. СОӨЖ болмауы Сабақ тақырыбына
сәйкес балдар
шегеріледі
4. Аралық бақылауда 8 балл шегеріледі.
болмауы
5. Сабаққа кешігулер, Ағымдық бақылаудан
сабаққа қатыспаулар балдар шегеріледі
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
1. Күндізгі бөлімнің тақырыптық жоспары
Барлығы (несиелер) 3 кредит
РбТақырып аты Сағат саны
№
Дәріс ПрактСОӨЖ СӨЖ
1 1-тақырып: Қазіргі 4 2 3 6
жалпы әскери ұрыс
негіздері.
2 2-тақырып: 4 2 3 6
Бөлімдерді басқару.
3 3-тақырып: Ұрыс 4 2 3 6
кезіндегі сарбаздың
әрекеті
4 4-тақырып: 4 2 3 6
Шабуылдағы бөлімше.
5 5- тақырып: 4 2 3 6
Қорғаныстағы
бөлімше
6 6-тақырып: 4 2 3 6
Марштағы, шерулік
және қарауылдағы
бөлімшеше,
барлаудағы бөлімше.
7 7-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Шабуылдағы взвод.
8 8-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Қорғаныстағы взвод.
9 9-тақырып: 2 1 1,5 7,5
Марштағы, шерулік
және қарауылдағы
взвод.
Бір орындағы және
қарауылдағы
орналасу кезіндегі
взвод.
10 Барлығы 30 15 22,5 67,5
11 Жалпы 30 15 22,5 67,5
2.2 Дәрістік сабақтар тезистері
№ 1-тақырып: Қазіргі жалпы әскери ұрыс негіздері. 4 сағат
1. Тактика және тактикалық дайындық міндеттері. Қазіргі жалпы әскери
ұрыстың мәні .
2. Қазіргі ұрыстың күштері және құралдыры. Қазіргі жалпы әскери ұрыстың
сипаттық кешендері.
3. Қазіргі жалпы әскери ұрыстың негізгі қағидалары.
4. Жалпы әскери ұрыстың түрлері және олардың қосымша сипаттамасы.
1. Тактика мен тактикалық дайындықтың міндеттері
Әскери өнер ғылыми теория ретінде үш құрамды бөліктерге, стратегия,
оперативті өнер және тактика.
Тактика – бұл әскери өнердің құрамды бөлігі, қарулы күштердің біріккен
түрлерінің бөлімдердің, әскер түрлерінің және арнаулы әскердің ұрыс
жүргізудегі теориялық-тәжірбиелік дайындығын қамтиды. Теориялық тактика
ұрыстың мазмұнын, мәнін, заңдылығын зерттейді, ұрыс жүргізу дайындығының
тәсілдерін дайындайды, бөлімдер және құрамалардың, бөлімшелердің
жауынгерлік мүмкіндіктерімен ерекшеліктерін оқытады. Тактикалық тәжірибе
командирлердің әрекетін, штабтар және әскерлердің ұрыс жүргізудегі
дайындығын қамтиды. Оған жататындар:
- болып жатқан жағдайдың мәліметтерін үнемі нақтылап отыру;
- өз қарамағындағыларға жауынгерлік міндеттерін жеткізу;
- бөлімшелер мен бөлімдерді басқару;
- ұрыс әрекеттерін жүргізу;
- әскери әрекеттерді қамтамасыз ету.
Тактикалық дайындық – бұл жеке құрамды бөлімшелерді, бөлімді және
құрамаларды, сонымен қатар органдардың ұрыс жүргізу мен дайындықты
басқаруы.
Тактикалық дайындыққа басқа барлық пәндерді оқу кірістірілген, өйткені
ол білімнің жиынтығын жауынгерлердің атыс, техникалық, арнаулы инженерлік,
саптағы, дене шынықтыру дайындығындағы және басқа пәндерді оқу барысында
алған іскерліктем мен икемділіктерді байланыстырады. Бұл әскерлерді
үйретудің даярлық дағдыландырудың негізі болады.
Қазіргі жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мәні.
Қазіргі жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мәнінде оның мағынасын түсіну
қажет, ең бастысы, қарулы күрес процестерінің және басқа құбылыстардың,
оның ішінде өткен соғыстарда жүргізілген ұрыстарды айырмашылығын білу.
Ұрыстың мәніне оның ішкі мазмұны құрамды бөліктерімен элементтерінің бір
тұтас бірлігін көрсетеді.
Бірқатар мемлекеттерде қарумен жарақтануда ядролық қаруды, ракеталарды
қабыладғаннан кейін жалпы әскерлердің ұрыс жүргізу мазмұны біршама өзгерді.
Ол бұрынғыға қарағанда, шұғыл, маневрлі болып, оның кеңістіктегі өрісі
бірнеше есе артты. Жеке құрамалардың моральдық – психологиялық және дене
шынықтыру сапасына қойылатын талаптар біршама көтерілді. Әскерлердің
техникамен, қарумен жоғарғы деңгейде жарақтандырылуы, күштер мен
құралдардың өзара әрекетін ұйымдастыруға, ұрысқа қатысушыларға, оны
басқаруға талаптарды көтерді (күшейтті).
Ұрыс барлық әскерлердің бірлескен күшімен, танк, әскери ұрыс
машминалары, артиллерия, минометтерді, танкіге қарсы қолданатын
ракеталармен және қорғанысына қарсы қолданылатын құралдармен, ұшақ,
тікұшақты және әскери техникасын, қаруларды қолданумен жүргізіледі.
Қазіргі жалпы әскери ұрыс әскерлдерді жоюға арналған барлық құралдарды,
әскери және арнаулы техниканың шебер қолдануды, жоғарғы ұйымшылдықты,
әрекеттілікті, барлық моральдік және дене күшін, жеңіске деген жігермен,
темірдей тәртіптің және жауынгерлік ұйымшылдықпен әркет ету талап етеді.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс ядролық қару жарақты және басқа жоятын
құралдарды, сонымен қатар тек жай қаруларды қолданып жүргізілуі мүмкін.
2. Қазіргі ұрыстың күштері және құралдары.
Қазіргі ұрыстың күші мен құралдары бұл жеке құрама және бөлімшелер, және
құрамалардың ұрыс жүргізуге оны қамтамасыз етуге арналған қаруы.
Ұрыс жүргізудің мәнісі мен тәсілі басты жағдайда оның материалдық
негізіне, яғни қарулы күресте қолданылатын қаруға әскери техникаға және
адамдарға байланысты.
Ұрыс жүргізудің мәніне және тәсіліне, ұрыстың екінші материалдық негізі
бұл адамдар, Сарбаздық материал, олардың моральдық, үлкен әсерін тигізіп
өзгеріс әкеледі. Жаңа күрес құралдары, олардың арасын күші мен мүмкіндігіне
қарамастан, адам оның бірінші негізі болып қалады, онсыз кез келген
техника, кез келген жоюшы құралдар пайдаға аспайды, ал қарулы күрес
жүргізудің ешбір мәні болмайды.
Ядролық қару қарсыласты жоюдағы ең басты күшті құрал болып саналады.
Қарсыластың объектілерін ядролық қарумен жою әуе арқылы, жер үсті және жер
асты ядролық жарылыстармен жүзеге асырылуы мүмкін. Ядролық қаруды
қолданылатын жерге жеткізудің негізгі құралдары, әр түрлі мақсатта
қолданатын ракеталар, артиллерия және ұшақтар.
Қатардағы қаруды артилериямен, зенитпен авиациялық атыс құралдарымен
қолданатын, инженерлік ұрыс жабдықтары және от алғыш қоспалар барлық
атыстық және соққы беретін құралдар құрайды. Қатардағы қаруды жеке түрде
немесе қарсыластың адам күшін және техникасын, сол сияқты әр түрлі
обьектілерді бұзу, қирату үшін ядролық қарумен қатар қолдануға болдады.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің өзіндік белгілері.
Қазіргі жалпы әскери ұрыстың өзіндік белгілері болып, оның басты
қасиеті және ерекшелігі түсіндіріледі, сонымен болып өткен соғыстағы
ұрыстың мәні ашылады. Ұрыстың мәні – бұл жалпы белгілердің жиынтығы, болған
ұрысқа қатысы бар оның өзіне тән белгісін және ерекшелігін анықтайды.
Қазіргі ұрыс шешімділігімен, жоғарғы моневрлігімен, қуаттылығы және
жеделдігімен, жағдайлардың жылдам, шұғыл өзгеруімен оларды жүргізудегі
тәсілдердің әр түрлілігімен, әскери әрекеттерді жерде, әуеде, кең майданда
үлкен тереңдікте жоғарғы шапшаңдықта жүргізумен ерекшелінеді.
3. Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі қағидалары.
Жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі принціптері - бұл негізгі
басшылық нұсқа, жалпы ұрыс жүргізудің ұйымдастырудағы басты кепілі.
Қазіргі жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің негізгі принціптері болып
табылатын:
- құрамалардың, бөлімдердің және бөлімшелердің әр уақыттағы жоғарғы
әскери дайындығы;
- жоғарғы белсенділік, шешімділік және үздіксіз ұрыс жүргізу;
- кенеттен әрекет ету;
- келіскен, бірлескен түрде әскерлердің әр түрін және арнаулы әскерлерді
ұрыста қолдану, олардың өзара үздіксіз әрекетін ұстау;
- шешімді түрде әскердің негізгі күшін басты бағытта және керек уақытта
топтастыру;
- бөлім, бөлімшелермен және атыспен маневр жасау;
- жан-жақты есепке алу және моральдық саяси психологиялық факторды
әскери тапсырманы орындау мүддесінде қолдану;
- ұрысты жан- жақты қамтамасыз ету;
- әскерлердің жауынгерлік қабілетін уақытында қалпына келтіру және
қолдау;
- қатаң және үздіксіз әскерлерді басқару, белгіленген мақсаттардың
жетістігінен бас тарту, қабылданған шешімдерді және тапсырмаларды орындау.
4. Жалпы әскерлік ұрыс жүргізудің түрлері және оның қысқаша
мінездемесі.
Ұрыс жүргізу әрекеттерінің көп түрлілігіне қарамастан, оларды негізгі
және бірден байқалатын белгілеріне қарай классификациялайды. Осыған
байланысты жауынгерлік әрекеттер шабуыл және қорғанысқа бөлінеді.
Шабуыл әскерлердің жауынгерлік әрекетінің негізгі түрі ретінде
қарсыластарды жеңу нәтижесінде шешуші мәнге ие болады. Шабуыл күні, түні
үздіксіз жүргізіледі.
Жағдайға және қойылған тапсырмаларға байланысты, шабуыл қорғанушы,
шабуылдаушы немесе шегінуші қарсыласқа жүргізілуі мүмкін.
- қорғанушы қарсыласқа шабуыл жасау бірден жүргізіледі, немесе онымен
түйісетін жағдайдан басталады.
- Шабуыл шабуылдаушы қарсыласқа қарсы ұрыс жүргізумен жүргізіледі.
- Шегінуші қарсыласқа шабуыл, оның ізімен жүргізіледі.
Қорғаныс әскери әрекеттердің түрі ретінде мынадай жағдайда ғана, шабуыл
жасау мүмкіндігі болмағанда немесе ешқандай мәні болмаса, сонымен қатар
әскери күштермен құралдарды бір бағытта қолдануда үнемдеу қажеттігі
туғанда, басқа мәнді шабуылда қамтамасыз етуде қолданылады.
Қорғаныс алдын ала дайындалып немесе ұрыс барысында қарсыласпен түйісу
жоқ, жағдайда немесе тікелей түйісіп тұрған жағдайда ұйымдастырылуы мүмкін.
Өте күрделі және жиі кездесетін тәсілдердің бірі жаумен бетпе-бет
келгенде әскерлердің қорғанысқа көшеді, қарсыластардың басым күшпен жасаған
қарсы шабуылын тойтару үшін, басып алған шептерге және аудандарға бекіну
үшін, маңдайшептерді, шабуылдаушы топтарды қамтамасыз етуде, қарсы
ұрыстардың нәтижесі сәтсіз болғанда қолданылады.
Қарсыласпен түйісуге келуі тыс жағдайда болғандағы қорғаныс, басты
күштердің бағыттағы ілгерілеуін шабуылға өтуге тартылуын, шабуыл жасау
қаралмаған жерде, шабуыл барысында екінші эшелондағы немесе резервтердің
әрекет етуінде, теңіз жағалауындағы қауіпті кезеңде қамтамасыз ету үшін
қолданылады.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№ 2-тақырып: Бөлімдерді басқару. 4 сағат
1. Ұрыстық әрекет неігіздері және мотоатқыш бөлімшесінің ұйымдастырылуы.
2. Бөлімшелер мен атысты басқару
3. Ұрыстағы бастамашылдық және кенеттілік
4. Жауынгердің ұрыстағы міндеттері.
5. Мотоатқыштар бөлімшесінің жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттері
1.Ұрыстық әрекет неігіздері және мотоатқыш бөлімшесінің ұйымдастырылуы.
Мотоатқыштар бөлімін ұйымдастыру. Штаттың қарулануы мен ұрыс техникасы.
Мотоатқыш бөлімшелері — тактикалық бөлімшелер болып табылады. Ол мотоатқыш
бөлімінің негізін құрайтын және жалпы әскери бөлімше болып табылатын
мотоатқыш взводына кіреді және жалпы әскери бөлімше болып табылады.
Жаяу әскердің ұрыс машинасындағы (ЖҰМ) мотоатқыш бөлімшесінің құрамында
бөлімше командирі, көздеуші-оператор, механик-жүргізуші, пулеметші,
гранататқыш, гранататқыштың атқыш-көмекшісі, аға атқыш және атқыш болады.
Бөлімшенің қаруларында жаяу әскердің ұрыс машинасы (ЖҰМ), қол пулеметтер,
танкіге қарсы гранататқыш, автоматтар, жарықшақты және танкіге қарсы қол
гранаттары болады.
ЖҰМ – бұл сауытталған шынжыр табанды машина. Ол бөлімшенің жеке құрамын
орналастыруға, ұрыс жүргізуге және жылжуға арналған. ЖҰМ зеңбірекпен,
пулеметпен және танкіге қарсы басқарылатын реактивті снарядтармен
жабдықталған. Машина маневрлі және өтімділігі жоғары, өте жылдам қозғалады,
су бөгеттерінен, жолсыз, батпақ жерлерден және қалың қардан жақсы етеді.
ЖҰМ ядролық жарылыстың зақымдаушы факторларына қарсы қорғану жүйесімен және
түнде көру аспаптарымен жабдықталған.
ЖҰМ - жаяу әскердің ұрыс машинасы
Мотоатқыш бөлімшелері қазіргі заманғы қуатты қару-жарақпен және
техникамен қарулана отырып, қарсыластың ұрыс техникасы мен атыс құралдарын,
тірі күштерін өз атысымен табысты түрде жеңіліске ұшыратуға қабілетті. Олар
жылдың және тәуліктің кез келген мезгілі мен уақытында, ауа райының кез
келген жағдайында табанды ұрыс жүргізе отырып, жоғары қарқынмен шабуылдай
алады
2. Бөлімшелер мен атысты басқару
Бөлімшелердің жауынгерлік міндетті табысты орындауына командир жауапты.
Сондықтан ол бөлімшемен атысты шеберлікпен, сенімді түрде басқара білуі
қажет. Командирдің ұрыстағы басты міндеті — атысты басқару.
Атысты басқаруға: нысананы барлау, оның маңыздылығын бағалау, жою
кезектілігін анықтау, нысананы мүмкіндігінше сенімді жоя алатын қару түрін
таңдау, атысты бастауға пәрмен беру, атыс нәтижелерін бақылау, оны дәлдеу,
атыспен маневрлеу, оқ-дәрінің жұмсалуына бақылау жасау жатады.
Бөлімшені басқару — бөлімше қимылын ұйымдастыруды және ұрыс барысында
оған тұрақты жетекшілік жасауды қамтиды. Бөлімше командирі ұрысты
жергілікті жерде ұйымдастырады. Ол жауынгерлік міндетті алғаннан кейін, оны
нақтылайды, қалыптасқан жағдайды бағалап, шешім қабылдайды, ауызша әскери
бұйрық береді және өзара қимылды ұйымдастырады. Содан кейін ұрысқа жеке
құрамды, қару-жарақты, ұрыс машинасын дайындауға жетекшілік жасайды.
Ұрыста бөлімше командирі өз белімшесі мен көршілердің қимылы, қарсылас
пен жергілікті жер толықтай айқын байқалатын жерде тұрады. Мотоатқыштар
взводының командирі жағдайға сәйкес ЖҰМ-да (БТР), оқпанада немесе взвод
артынан жаяу жүре отырып, командалық-бақылау пунктінен бақылау жүргізеді.
Ол қажетті пәрмендер мен үкімдерді радио, дабыл кұралдары, дауыстап және
бөлімшелерден жіберілген байланысшылар арқылы бере отырып, взводты
басқарады. Жаяу ретпен қимыл жасау кезінде взвод командирі атысқа және ЖҰМ
(БТР) қозғалысына ЖҰМ-да (БТР-да) отыратын взвод командирінің орынбасары
арқылы басшылық жасайды. Взвод командирі бағыныштылардың қимылына байланыс
құрылғылары арқылы немесе дауыстап басшылық жасайды.
Командир белгілерін, көршілерді, сондай-ақ қарсылас қимылын, оның атыс
құралдарын, ұшақтар мен тікұшақтарды, хабарлау белгілерін бақылау үшін
бақылаушы тағайындалады.
Атысты және бөлімшелерді, сондай-ақ бөлімшелер ішіндегі және көршілер мен
күшейту құралдары арасындағы өзара қимылды қолдау үшін біртұтас бағдарлар
тағайындалады, атысты басқару, өзара қимылдау, хабарлау, шақыру, ауыстыру
және тоқтату белгілері анықталады.
Командир жауынгерлер мен бөлімшелер (машиналар) қимылын белгілер мен
пәрмендер бере отырып басқарады. Пәрмен дауыстап, радио немесе телефон
арқылы беріледі (мысалы: "Взвод шабуылға дайындал!"). Дабыл беру үшін радио
арқылы берілетін шартты белгілер (мысалы: "Шабуыл", белгісі — "333",
"Әуедегі қарсылас— "555", т.б. түрде берілуі мүмкін), сондай-ақ ракеталар,
әр түрлі дыбыс құралдары (ысқырық, сирена, металды соғу және т.б.)
қолданылады және жалаумен, қолмен, шаммен (фонарьмен) белгі беріледі.
Жалаулар (40 см ағашқа бекітілген 32x22 см өлшемді тікбұрышты кесінді) екі
түсте (сары және қызыл) қолданылады. Сары жалау орнына ақ жалау қолданылуы
мүмкін. Қол шамдардың үш түсі (ақ, қызыл және жасыл) қолданылады.
3. Ұрыстағы бастамашылдық және кенеттілік. Ұрыс қимылдарын жүргізу
тәжірибесі ұрыстағы шешуші кезенде батыл, қорықпайтын өз ерік-жігерін
қарсыласқа күштеп таңатын, өзінің тапқырлығын және ойлы бастамашылдығын кең
көрсете алатын әскер ғана жеңіске жететінін көрсетті.
Ұрыста әрбір жауынгер берілген тапсырманы мерзімінде және толық орындау
үшін қалай қимылдау керектігін өз бетінше шешу қажеттілігі туатын жағдайға
тап болуы мүмкін. Кез келген жағдайда тапсырылған міндетті орындаудың ең
тиімді тәсілін табу, батыл шешім қабылдап, оны өмірге табанды түрде енгізу
біліктілігі — бастама-шылдықтың көрінісі болып табылады.
Тапқыр және талапшыл жауынгер жағдайдың кез келген шартында бастамашылдық
көрсете алады. Ұрыста батылдық пен ойлы бастамашылдық көрсете алу қабілеті,
қарсыласты жою үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын болу — әрбір
жауынгер мен командир үшін бағалы қасиет болып табылады. Әрбір жауынгер
үшін бастамашылдық — ұрыста және бейбіт өмірдегі жаттығу күндерінде өзін-
өзі ұстау, мінез-құлық нормасы, ұрыста жеңіске жетуге жағдай жасайтын
маңызды шарттардың бірі — кенеттілік.
Кенеттілік — қарсылас үшін күтпеген қимылдар, ол қарсыласты аңдаусыз
қалдырып, дүрбелең тудырады және оны ұйымдасқан түрде қарсылық көрсету
қабілетінен айырады. Кенеттілікке қол жеткізу үшін күтпеген жерден атыс
жүргізіп, ұрыста жасырын, тез әрі шешуші қимылдар жасау керек және әскери
құпияны сақтап, бүркеніш шараларын орындау қажет. Кенеттілікті
бастамашылдықпен және батылдықпен үйлестіре білген жақ қана барынша
тиімділікке жетеді.
4. Жауынгердің ұрыстағы міндеттері. Ұрыста жеңіске жету жеке
жауынгерлердің, бөлімшелердің танк және машиналар экипаждарының,
зеңбіректер мен минаатқыштар есептобының және т.б. табысты қимылына
байланысты болады. Әрбір жауынгер қарсыластың тірі күші мен ұрыс машинасын
неғұрлым кеп жойған сайын, соғұрлым шабуылдағы бөлімшенің алға жылжуы тез
және қарсылас үшін тұрақты және берік бола түседі.
Жауды жеңу үшін әрбір жауынгер өз қаруы мен ұрыс техникасын жетік біліп,
оларды ұрыста шеберлікпен қолдануы тиіс. Ол ұрыста қатардан шығып қалған
жолдасының орнын ауыстыруға дайын болуға міндетті, сондықтан ол аралас
әскери мамандықты игеруі керек. Құрлық әскерінің (взвод, бөлім, танк)
Жауынгерлік жарғысында әрбір жауынгердің ұрыстағы міндеттері нақты
анықталған. Ол взвод, бөлімшенің жауынгерлік міндетін және өз міндетін,
қарсылас танкілерін, басқа да сауытталған машиналары мен танкіге қарсы
құралдарының жауынгерлік мүмкіндіктерін, олардың өлсіз және күшті тұстарын
жақсы білуі тиіс; ұрыс барысында тыңғылықты бақылау жүргізе алуы қажет;
қарсыласты байқаған сәтте ол туралы дереу командирге хабарлауға, шабуылда
батыл және шешімді түрде қимылдауға, ал қорғаныста өзін берік және табанды
ұстауға, қарсыласты қолда бар тәсілдер мен құралдар арқылы жоюға, батырлық,
бастамашылдық және тапқырлық байқатуға, жолдасына көмек көрсетуге әзір
болуға, ұрыста жергілікті жердің ерекшеліктерін, жеке құралдары мен
машинаның сапаларын тиімді қолдануға; оқпаналар мен бойтасаларды тез
жабдықтай алуға, бөгеттер, табиғи тосқауылдар мен жергілікті жердің
зақымдалған учаскесінен өтуге; танкіге және жаяу әскерге қарсы миналар
орналастыруға және оны зиянсыздандыруға, санитарлық өңдеу, дезактивизация,
газсыздандыру және дизенфекция жүргізуге, әуе қарсыласын тануға және төмен
ұшатын нысаналарға атыс қаруынан атыс жүргізуге міндетті. Ол ұрыста
командирді қорғауға және күзетуге, ал егер ол қатардан шығып қалған
жағдайда бөлімшеге басшылық жасауды өз мойнына алуға, командирдің
рұқсатынсыз ұрыстағы орнын тастап кетпеуге, радиоактивті немесе улағыш
заттар мен өртегіш қарумен зақымданғанда немесе жараланғанда, өзіндік
көмектің қажетті шараларын жасап, жауынгерлік міндетті орындауды
жалғастыруға міндетті. Егер медициналық пунктке бару туралы бұйрық берілсе,
жауынгер өзімен бірге жеке қаруын алып жүруі тиіс, ал медициналық пунктке
бару мүмкін болмаған жағдайда, қарумен тасаға дейін еңбектеп барып,
санитарларды күтуі тиіс. ЖҰМ (БТР) бұзылған сәтте ол жөндеу жұмысына дереу
кірісуі қажет.
Бұл міндеттерді табысты орындау үшін жауынгер табанды түрде оқып,
табанды түрде жаттығып, жоғары моральдық-жауынгерлік қасиеттерді меңгеруі
және өзінің дене дайындығы мен шыдамдылығын, төзімділігін көтеруі тиіс
5. Мотоатқыштар бөлімшесінің жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттері
Орындалатын жауынгерлік міндетке, қарсыластың қимылы мен жергілікті жерге
байланысты бөлімшелер жорық, ұрысқа кіру және ұрыс реттерінде әрекет етуі
мүмкін.
Жорық реті – бөлімшелерді қозғалыс үшін лек сабына тұрғызу. Ол
қозғалыстың жоғарғы жылдамдығын, ұрысқа кіру мен ұрыс реттеріне тез
жазылуды, сондай-ақ жеке құрам күшін, машиналар мен техниканы сақтауды
қамтамасыз етуі тиіс.
Мотоатқыштар бөлімшесінің, взодының, ротасының жорық реті — лек. Егер
мотоатқыштар взводы мен ротасы ЖҰМ-нда, (БТР, автомобильде) қозғалатын
болса, онда жорық реті лек түрінде болады. Бұл кезде машиналар командир
тағайындаған арақашықтықты сақтай отырып, бірінің артынан бірі жүреді. Жаяу
ретте жылжыған кезде мотоатқыштар бөлімшесінің жорық реті бір лек немесе
екі лек бойынша, ал взводтың жорық реті — үш лек немесе екі лек бойынша
жасалады.
Ұрысқа кіру реті — мандай шеп пен тереңдікке бөлінен бөлімшенің
белгіленген аралық және арақашықтық бойынша сапқа тұруы. Ол бөлімшені ұрыс
алаңына шығару, сонымен бірге ұрыс барысында немесе қарсылас қоғанысы
терендігінде жылжу кезінде қолданылады. Ұрысқа кіру реті бөлімшенің
артиллерия атысы мен авиация соққысына мейлінше аз тәуелді болуын, оларды
ұрыс ретінде тез жазылуын, ұрыс барысы кезінде қозғалыстың жоғарғы
екпінінде қол жеткізуді және бөгеттер мен қиратулардан тез етіп кетуді
қамтамасыз етуі тиіс.
Мотоатқыштар бөлімшесі үшін ұрысқа кіру реті болып, оның жорық реті—лек
саналады; Жаяу ретпен қимылдайтын мотоатқыштар взводы үшін — маңдайшеп пен
тереңдікте бір-бірінен 100 м-ге дейін алыстағы бөлімше легі саналады.
Жаяу ретте екі лек бойынша жылжыған кездегі мотоатқыштар бөлімшесінін
жорық реті
Ұрыс реті дегеніміз — ұрыс үшін күшейту құралдарымен бірге бөлімшенің
сапқа тұруы. Ол орындалатын міндетке, қарсылас қимылына, бөлімшедегі күш
пен құралдардың болуына және жергілікті жер сипатына байланысты құрылады.
Барлық жағдайда қарсыласты жою үшін бөлімше күші мен құралдарының бір
мезгілде қатысуын, атысты жүргізуді, маневр жасауды, қарсылас атысына
мейлінше тәуелді болуды, сондай-ақ жергілікті жерді дұрыс пайдалануды
қамтамасыз етуі тиіс.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№. 3-тақырып: Ұрыс кезіндегі сарбаздың әрекеті
4 сағат
1.Ұрыс тұрлері және олардың сипаттамасы
1. Бақылаушы жауынгер
2.Жауынгердің ұрыстағы қозғалысы.
3.Ұрыстағы барысындағы сарбаздардың оқпанаға орналасуы
1.Ұрыс тұрлері және олардың сипаттамасы
Ұрыс – соғысушы екі жақтың бөлімі мен бөлімшелерінің (ұшақтарының,
кемелерінің), әскерлерінің ұйымдасқан қарулы қақтығысы. Ол жеңіске жетудің
бірден-бір құралы және қарсыласты жою немесе тұтқынға алу мақсатында,
сонымен бірге маңызды аудандарды (объектілерді, шептерді) ұстап тұру
мақсатында жүргізіледі.
Қазіргі заманғы ұрыстың мұңдай сипаты жауынгерлерден, бөлімдер мен
бөлімшелерден жоғары жауынгерлік машықты, қару-жарақ пен ұрыс техникасын
білікті түрде қолдануды, жоғары моральдың тұрақтылықты, ұйымшылдықты,
тәртіптілікті және дене дайындығын талап етеді.
Ұрыс түрлері және олардың сипаттамасы. Ұрыс мақсатына және тактикада қол
жеткізу әдістеріне байланысты ұрыстың төмендегідей түрлері болады: шабуыл,
және шабуылдың ұрыстық түрі ретінде — бетпе-бет ұрыс.
Шабуыл — ұрыстың негізгі түрі. Ол қарсыласты жеңуде негізгі мәнге ие. Тек
шешуші шабуыл арқылы ғана қарсыласты толық талқандауға болады. Шабуылдың
мәні: шабуылдаушы әскер барлық қолда бар атыс құралдарын, сондай-ақ ядролық
қаруды қолдану жағдайында ядролық қаруды пайдаланып, қарсыласты талқандап
және қол жеткізген нәтижелерді пайдалана отырып, қарсылас орналасқан
тереңдікке шапшаң енеді, сөйтіп, оның тірі күшін, қару-жарағын, ұрыс
техникасын жояды да, қарсылас орналасқан аймақты басып алады.
Қорғанатын қарсыласқа шабуыл жасау қарсыласпен тікелей түйіскен жерден
немесе тереңдіктен шығару жолымен жүргізілуі мүмкін.
Шабуыл алдында, әдетте, атыстық дайындық жүргізіледі. Ол қарсыластың ең
маңызды объектілерін талқандау мақсатында оның қорғанысқа артиллерия мен
авицияның алдын ала жоспарланған және дайындалған соққысын жіберуден
тұрады. Осы уақытта ядролық соққылар да жіберілуі мүмкін. Мотоатқыш
бөлімшелері қарсыласты жеңіліске ұшырату дәрежесіне байланысты ЖҰМ-да
немесе жаяу ретте шабуылдауы мүмкін.
– қарсыластың басым күшінің шабуылын тойтару, оны едәуір шығынға ұшырату,
орналасқан бекіністі (позицияны) ұстап тұру және кейін шешуші шайқасқа шығу
үшін тиімді жағдай жасау мақсатында жүргізілетін ұрыс түрі. қарсыласқа
бекінген орыннан барлық қару атысымен зақым келтіру, бекіністер
(позициялар) мен тірек пункттерін ұстап тұру үшін табанды күрес жүрігізу,
сонымен бірге сыналап кірген қарсыласты жою және жағдайды қалпына келтіру
мақсатында шешуші қарсы шабуыл жүргізумен сипатталады.
Бөлімшенің қорғанысқа көшуі қарсыласпен тікелей түйісуі немесе онымен
түйісуінен тыс жағдайында жүргізілуі мүмкін.
Бетпе-бет ұрыс – шабуылдық ұрыстың бір түрі. Ол екі жақ қойылған мақсатты
шабуылмен орындауға ұмтылған қезде жүргізіледі.
Бетпе-бет ұрыс көбіне шеру жасайтын әскерлерге тән. Ол ұрыс барысында:
шабуылда – қарсыластың қарсы шабуылын тойтару кезінде, қорғаныста –
шабуылдаушы қарсыласқа қарсы шабуыл жасау кезінде де тууы мүмкін. Бетпе-бет
ұрыс кезіндегі әскерлердің қимылы негізіне – қолда бар барлық атыс
құралдарымен қарсыласқа зақым келтіру, ал ядролық қару пайдалану жағдайында
қарсылас жазалауға үлгергенге дейінгі шектік қақтығыста ядролық қарумен
зақым келтіру, тиімді шептерді басып алу мен ұрыстық ретке жазылуда
қарсыластың алдын алу; тыл мен қапталдардан соққы беру, қарсыласты
бөлшектеп талқандау жатады.
2.Бақылаушы жауынгер
Мотоатқыш бөлімшесінде қарсыласқа бақылау жүргізу үшін бақылаушы
тағайындалады. Міндеттерді белгілеу кезінде бақылаушыға бағдармен
жергілікті заттардын шартты атаулары; қарсылас орналасқан немесе оның пайда
болуы мүмкін жері, оның не істейтіндігі, өз әскері мен көршілердің алдыңғы
бөлімшелері орналасқан жері; бақылау орны және оны қалай жабдықтау
керектігін; бақылау секторы, қай уақытта нені білу немесе анықтауы, не
нәрсеге назар аударуы, бақылау нәтижелерін қалай баяндау керектігі
түсіндіріледі.
Бөлімше командирінен тапсырма алған соң, бақылаушы бақылау орнын
бүркемелейді және жабдықтайды, бақылаудың көрсетілген секторындағы
жергілікті жерді және заттарды зерттейді, бағдар мен жергілікті заттарға
дейінгі қашықтықты өлшейді және жергілікті жердің сызбасын құрастырады.
Дұрыс Дұрыс
емес
Бақылау үшін орын таңдау
Қарсыласты байқаған сәтте бақылаушы оның жергілікті жердегі орнын
анықтайды да, бөлімше командиріне баяндайды. Осыдан кейін ол нысананы
сызбаға шартты белгімен түсіреді де, бақылау журналына жазады.
Бақылаушы, әдетте, бақылау нәтижелерін дауыстап баяндау үшін командирге
жақын орналасады. Оның қолында бақылау аспаптары (дүрбі, стереотүтік немесе
перископ) жергілікті жер картасы немесе сызбасы, бақылау журналы құлабыз
(компас) және сағат болуы керек. Бақылау үшін өзі қарсыласқа
көрінбейтіндей, бірақ мүмкіндігінше көбірек естіп, көре алатындай болып
орналасуы керек.
Бақылау үшін орын таңдаған кезде жақсы шолу мен сенімді бүркеніш
мүмкіндігін ғана емес, сонымен бірге авиация, артиллерия атысынан және
ядролық қарудың зақымдағыш факторларынан жергілікті жердің қорғаныштық
қасиетін де ескеру қажет. Бақылау үшін қарсыласқа бағдар болып табылатын
және оның назарын аударатын (ағаш,тал, құрылыс, көпір, жол қиылысы және
т.б.) жекелей тұрған заттарға, сондай-ақ биік жоталар, төбелер мен
қорғанның шыңдарына орналасуға болмайды. Егер жергілікті жердің жекелеген
заттары бақылау үшін өте ыңғайлы болса, онда оның жанына көлеңке тұстан
орналасау керек. Оқпанада, шұңқырда немесе арықта арттан үйінді биіктік
немесе тал, яғни бақылаушының басы байқалмайтын болып орналасуы қажет.
суретте әр түрлі жергілікті жерде бақылаушының дұрыс және дұрыс емес
орналасуы көрсетілген.
Бақылаушының негізгі тасалайтын орны — оқпана. Ядролық қарудан қорғану
үшін, сондай-ақ артиллерия мен авиация шабуылынан қорғану үшін оқпана жабу
тиімді, ал оның тік жерлерін тақтаймен жауып, қазық және таяныш бекіту
керек. Бұдан басқа оқпанада қару, оқ-дәрі және ядролық қарудың зақымдаушы
факторларын бақылау аспаптарын жасыратын сөре жасауға болады. Оқпана
жергілікті жер заттарымен бүркемеленеді. Бақылау және жүйелі түрде
жергілікті жерді бақылау тиімді болу үшін бақылаушыға бекітілген сектор
қашықтығынна қарай 2-3 аймаққа бөлінеді. Аймақ шекаралары, әдетте, бағдар
немесе жергілікті жер бойынша белгіленеді.
Бақылаушы, ең алдымен өзіне берілген сектордағы жерді асықпай зерттеуі
және барлық жергілікті жер заттарының санын, мөлшерін, формасын, өлшемін
және өзара орналасуын еске сақтауға міндетті. Бұл дер кезінде қарсыластың
пайда болуын байқауға немесе оның қимылы мен орналасуындағы өзгерістерді
байқауға мүмкіндік береді. Осыдан кейін бақылаушы жақын аймақтан бастап,
оңға, солға қарсылас жағына қарап жерді және жергілікті заттарды жүйелі бір
ізбен тексере отырып бақылау жүргізеді. Осылай жақын аймақты байқай отырып,
бақылаушы көзбен тағы бір шолып, өзін-өзі тексереді. Осы тәртіппен ол орта
және алыс аймақты байқайды.
Егер бақылаушы қарсыластың болу белгілерін байқап қалса, бұл учаскені
бақылау аспаптары көмегімен қарап, нысана (объект) сипатын анықтайды.
Қарсыласты байқаған сәтте бақылаушы оның жергілікті жер жарғайындағы
орналасуын анықтайды. Бұл үшін ол байқалған нысананың арақашықтығын белгілі
жақын бағдарға дейінгі, (оң, сол, жақын, алыс) қашықтығын өлшейді. Содан
кейін ол бақылауды тоқтатпай, байқалған объект туралы командирге баяндайды.
Бақылаушының баяндауы қысқа әрі нақты болуы тиіс. Бақылаушы қатты
айғайламай, командир еститіндей дауыспен бағдар немесе жергілікті жерге
қатысты алғанда,
Бақылау секторындағы жергілікті жерді қарау реті байқалған нысананың
жағдайын, оның қимыл-әрекетін баяндайды. Бұл кезде ол, ең әуелі, бағдардан
оңға немесе солға қарай нысананың орналасуын метрдің мыңдық үлесі бойынша,
ал сосын нысананың бағдарға жақын немесе алыс орналасуын метрмен көрсетеді.
Мысалы: Бағдар —2, оңға — 10, 100-ден алыс, оқпанада — "танк", немесе
"Дөңгелек" биіктігі, солға—20, 200-ге жақын, бұта арасында — "бақылаушы",
немесе "Фигуралы" тоғайынан батысқа бронетранспортер жылжып келді" және
т.б.
Егер бақылаушы радиоактивті немесе химиялық зақымдануды байқап қалса,
ол дереу қорғаныш құралдарын киеді де, командирге баяндайды және бақылауды
жалғастырады.
Бақылаушы ауысымы тек командир бұйрығымен жасырын жүргізіледі.
Бақылау журналындағы жазу формасы
Бақылау Қайда, не Кімге, қашан баяндалды?
уақыты байқалды?
7сағ 20 Бағдар – 2, 7 сағ 20 мин бөлімше
мин Оңға – 10, командиріне
100-ден алыс,
оқпанада — танк
3.Жауынгердің ұрыстағы қозғалысы. Қазіргі заманғы ұрыста жауынгер
қарсылас оғының (атысының) астында кез келген жерде тез және жасырын
қозғалып және сол кезде қарсыласты үздіксіз бақылап, өз қаруынан атыс
жүргізе отырып, оны жоюға қабілетті болуы тиіс.
Ұрыста жергілікті жер мен қарсылас атысының әсер ету сипатына байланысты
жауынгер ЖҰМ-да (БТР-да), танкіде жылжи алады, ал жаяу ретпен қимылдаған
уақытта жеделдетілген адым немесе жүгіріспен (толық боймен немесе еңкейіп)
жүгіре өту немесе жер бауырлай қозғалу әдісімен жылжиды.
Жаяу ретпен қимылдау кезінде қарсылас бақылауынан жасырын және оның
атысынан тыс жер учаскелерінен өту жеделдетілген адым немесе жүгіру арқылы
жүзеге асырылады. Осы тәсілмен жауынгер шабуыл барысында да алға жылжиды.
Бұл кезде ол қаруын оқ ата бастау (атысты бастау) жағдайында, яғни дүмді
бүйірге қысып ұстайды. Ашық, жерде қарсыласқа жасырын жақындау үшін жүігіре
өту әдісі қолданылады. Жатып ату жағдайынан жүгіре өту үшін, жауынгер әуелі
қозғалыс жолын, жасырын демалатын жерді белгілеп, Тұр! пәрменін орындаған
сияқты тез тұрып, белгіленген орынға дереу жүгіре өтіп жетуі тиіс.
Бұл қарсыластан аялдайтын орынды жасыру үшін жасалады, әйтпесе қарсылас
ертерек көздеп тұрып, оны келесі жүгіре өту үшін тұрған кезде зақымдауы
мүмкін. Жүгіре өту ұзындығы 20 м-ден 40 м-ге дейін болуы мүмкін. Бұндай
жүгіре өту уақытында қарсылас дәлдеп оқ ата алмайды. Командир белгілеген
немесе көрсеткен шепке жеткеннен кейін, сарбаз бақылау үшін белігіленген
орынға орналасып, атысқа дайындалады да, басқа жауынгерлердің жүгіріп өтуін
атыспен қорғайды.
Бауды қолданбай,жүріп келе жатып атысты жүргізу.
Дүмді бүйірге қысып, жүріп келе жатып атысты жүргізу жүргізу: а— бауды
қолданбай; ә — бауды қолдана.
Ұрыс алаңында қарсылас күшті көздеп атуды жүргізген кезде немесе
барлауда, яғни қарсыласқа жасырын жақындап, оған кенеттен шабуылдау
қажеттігі туған кезде жер бауырлай жылжу әдісі қолданылады. Жергілікті жер
бедері және өсімдік қабатына байланысты жер бауырлай жылжу жартылай төрт
тағандап немесе бүйірлей әдісі пайдаланылады. Жүгіре өтудегі секілді
жауынгер ең әуелі алға жылжу жолын және демалу үішін тоқтайтын жасырып таса
жерді белгілеп алуы тиіс.
Жер бауырлап жылжу, еңбектеу үшін, ең әуелі, жерге жатып, оң қолымен
қаруды жоғарғы антабка тұсындағы бауынан ұстап, оны оң қолдың білегіне қоюы
керек. Оң аяқты өзіне тартып және бір мезгілде сол қолды мүмкіндігінше алыс
созып, содан кейін бүгілген аяқ серпілісімен денені алға тастап, келесі
аяқты өзіне тартып, келесі қолды созып, осылай жылжуды жалғастыру керек.
Жер бауырлай жылжу кезінде басты жоғары көтеруге болмайды. Жартылай төрт
тағандап жылжу үшін жауынгер тізерлей отырып, қол буындарына (қол
білектеріне) салмақ салу керек, ол содан кейін бүгілген оң (сол) аяқты
өзінің кеудесіне тартып, бір мезгілде сол (оң) қолды алға созу керек,
сөйтіп, денені алға қарай оң (сол) аяқ толық созылғанша тастау қажет, бір
мезгілде өзіне қарай бүгілген басқа аяқты тартып, алға басқа қолды соза
отырып, жылжуды жалғастыру қажет. Бұл кезде қаруды жер бауырлай еңбектеп
жылжудағы сияқты ұстау керек (қол білегіне күш салып).
Бүйірлей жер бауырлау үшін сол бүйірге жатып, содан соң тізеден бүгілген
сол аяқты алға тартып, сол қолдың білегіне салмақ салып, оң аяқтың табанын
жерге тіреп, мүмкіндігінше өзіне жақын ұстау керек; оң аяқты бүге отырып,
сол аяқтың қалпын бұзбай, денені алға жылжыту қажет, осылай қозғалуды
жалғастыра беру керек. Бүйірлей жер бауырлау кезінде қаруды оң қолға ұстап,
сол аяқтың санына қою керек. Бұл тәсіл ұрыс алаңында оқ-дәрі мен жүк
тасыған кезде көп қолданылады.
Жер бауырлай жылжығанда, жауынгер үнемі ұрыс алаңын бақылай отырып және
оқ атуға дайын болуы тиіс.
Жер бауырлай жылжу:
а-жер бауырлай еңбектеу; ә-жартылай төрт тағандап; б-бүйірлей.
Бөгеттерден өту. Ұрыс жағдайында жауынгерге әр түрлі бөгеттерден,
(өзендер, жыра, батпақ және т.б.) жиі өтуге тура келеді. Бөгеттерден
тоқтаусыз ұрыс барысында шабуыл екпінін немесе қозғалыс жылдамдығын
төмендетпей және қарсылас күтпеген жерлерде өту өте маңызды. Бұл кезде
жоғары қырағылық көрсету қажет, өйткені бөгеттер миналанған болуы немесе
қарсыластың оғымен тасалануы мүмкін. Өзендер мен басқа да су бөгеттерінен
жауынгерлерге тұрақты немесе арнайы жүргізілген көгалдарда ЖҰМ-дарда (БТР)
табельді өткел, құралдармен (үрмелі және ағаш десант қайықтары, қатерлер,
жүзбелі автомобилъдер), жарақталмаған қайықтар, әр түрлі қолда бар
құралдармен кешіп немесе жүзіп (бөрене, тақтайлар, бөшкелер, атвомобиль
камералары, плащ-палаткалар, сабан мен шөпшек салынған зат қаптары) арқылы
өтуге тура келеді. Жауынгерлер бір немесе екі лек бойынша кешіп өтеді. Жеке
құрамның өтуі үшін ағынның жылдамдығы 1 мс-ке дейін болған жағдайда рұқсат
етілген кешіп ету өткелінің тереңдігі 1 м-ді құрайды.
Жүзіп өту өткелі су бөгетінің ені аз болғанда жүзеге асырылады. Бұл кезде
жеке өткел құралдары (жүзу киімдері мен құтқарушы жилеттер), сондай-ақ әр
түрлі қолда бар құралдар қолданылуы мүмкін.
Инженерлік бөгеттерден өту. Қазіргі заманғы ұрыста әр түрлі инженерлік
бөгеттер, әсіресе миналанған алаңдар, сондай-ақ сымды бөгеттер және т.б.
қолданылады. Барлық жарылмайтын бөгеттер, әдетте, атыспен (оқпен)
тасаланады және миналанады. Ұрыста жауынгерлік міндеттерді тез және табысты
орындау үшін жауынгер инженерлік бөгеттерді тауып, олардан өту бөлігін
шебер меңгеруі тиіс. Миналарды (миналанған алаң) және фугастарды бүркенішті
ашу белгілері бойынша немесе қармағыштар мен мина іздеушілер көмегімен
табуға болады. Созылмалы әсер ететін миналарда қазықшалар және жер үстінен
тартылған бау немесе сымы болады. Қойылған миналардың бүркенішін ашу
белгілері суретте көрсетілген.
Минаға барлау жүргізілген кезде мейлінше ұқыпты болып, әрбір күмәнді
жерлерді тексеру қажет, табылған бау немесе сымды тартып қалмау керек.
Барлық миналарды қарсылас алынбайтын элементтерімен қояды. Сондықтан, кем
дегенде, 30 м алыстағы бойтасада тұрып, толдық құты көмегімен қопару немесе
"тарбақты" (кошка) сүйреп жылжыту арқылы миналарды зиянсыздандырып алу
қауіпсіздеу болады.
Миналы-жарғыш бөгеттердегі өтпелерді кесіп өту жарғыш тәсілмен немесе
қолмен миналы тралмен жабдықталған танктер арқылы кесіп өту жүзеге
асырылады.
Қойылған миналардың бүркенішін ашу белгілері.
Ұрыс алаңында жауынгер сымды бөгеттерге тап болуы мүмкін. Оларға сымды
торлар, дуалдар, керме ағаш және т.б. жатады. Сымды бөгеттерден, тікелей
бөгеттерден өту құрылғылары арқылы, яғни оған сырт киім, тақтай, төсеніш
тастақ немесе діңгек, күректермен сымды көтеру арқылы өтуге болады. Әдетте,
бөгеттерде жауынгерлер сымды қайшымен, сүңгі пышақпен қия отырып немесе
қазықшалар жанын жаяу әскердің кіші күрегімен есу арқылы өтпелер жасап
өтеді.
Үйілме, керме ағаштарды тасып болған соң, өтпелерден өту тарбақ
көмегімен немесе арнайы техника қолдану арқылы жүзеге асырылады. Электрлі
бөгеттерден өтуді тек саперлер ғана жүзеге асырады.
Радиоактивті немесе уланғыш заттармен зақымданған жер учаскелерінен
өту. Қарсыластың жаппай құрту қаруын (ядролық, химиялық, бактериологиялық)
қолдануы ұрыс алаңында көлемді қиратулар мен зақымдану аймақтарының пайда
болуына әкеп соғады. Сондықтан жауынгерлер осы қарулардың қиратқыш
факторларынан сақтану, қорғану әдістерін біліп қана қоймай, сонымен бірге
радиоактивті немесе улағыш заттармен зақымданған жер учаскелерінен өтуді,
осы жерлерді ЖҰМ-да (БТР), жаяу ретпен ұрыс жүргізуді шебер меңгеруі тиіс.
Радиоактивті немесе улағыш заттармен зақымданған жергілікті жер
учаскелерінен өту әдістері ұрыс қимылдары сипатына, жер және ауа айы
жағдайларына байланысты болады. Құрғақ ауа райында ашық машиналарда қимыл
жүргізетіндер, танкілердеігі десанттар немесе жаяу ретпен қимылдайтын
жауынгерлер радиоактивті заттармен зақымданған жер учаскелерінен өту үшін
газтұмылдырық (тұмылдырық) киеді, ал улағыш заттармен зақымданған жерлер
учаскесінен өту үшін – газтұмылдырық, плащтары, жамылғылар, шұлықтар мен
қолғаптар пайдаланылады. Жабық БТР-дағы жауынгерлер тек
газтұмылдырық киеді, ал ЖҰМ-дағы жауынгерлер жаппай жою қаруларынан қорғану
жүйесін іске қосады, Радиоактивті заттармен зақымданған жерлермен жаяу
ретпен жүрген кезде ылғалды ауа райында теріні қорғау құралдары ( плащтары,
шұлық, қолғап) ғана киіледі. Ашық зақымданған жер учаскелерінен өту ұзақ
және тезжүгіре өту тәсілі арқылы жүзеге асырылады. Тоқтау үшін шөптері
аласа жер тандалынып алынады. Зақымданған жерге жатпас бұрын жауынгер
шинель немесе плащтын сол етегін қымтап жабуы тиіс. Зақымданған жерде
қимылдаған кезде, қажет болмаса, зақымданған заттарға тиюге, тамақ жеуге
және ішуге болмайды.
Зақымданған учаскелерден өткеннен кейін жауынгерлер командир пәрмені
бойынша киім-кешектердін шаңын қаға отырып, қорғаныш құралдарын шешеді.
Атыс үшін жер мен жағдай таңдау. Ұрыс алаңында жаяу ретпен қимылдайтын
жауынгерлерге жүру кезінде немесе орнынан, тізерлей немесе жатып, терезеден
немесе бойтасадан атыс жүргізуге тура келеді.
Жауынгер командирінің нұсқауы бойынша немесе өз бетінше қарсылас
көрінетін жер учаскесі немесе нысана жақсы көрінетін жерді есептей отырып,
атыс үшін орын тандап алады. Атыс үшін таңдалынып алынған орын керекті
бағытта жақсы шолуды және қажетті бағытта атқылауды қамтамасыз етіп,
жауынгерді қарсылас атысынан және бақылауынан тасалауды және атыс үшін
ыңғайлы жағдайды қамтамасыз етуі тиіс.
Жауынгер атыс және бақылау жүргізу үшін арна, шұңқыр, ағаштарды, ағаш
дуалдарды, әр түрлі құрылыстарды және басқа да жергілікті заттарды
қолдануға икемді болуы қажет.
4.Ұрыстағы барысындағы сарбаздардың оқпанаға орналасуы
Шабуыл ұрысы барысында басып алынған шөпті ұстап тұру – қарсыластың қарсы
шабуылына тойтарыс беруге дайындалу, сонымен бірге ұрысқа көшу және ұрыс
жағдайының басқа да шарттарына байланысты жауынгерге орлануға, яғни өз
оқпанасын қазуға және жабдықтауға тура келеді. Орлану жаяу әскердің кіші
күрегімен жүзеге асырылады. Ол қарсылас оғының астында жатып ату үшін бір
адамдық оқпана қазудан басталады.
Автоматтан жатып ату үшін жеке оқпана (өлшемі сантиметрмен берілген)
Оқпана топырақтаы қазылған, ұзындығы — 170 см, ені — 60 см, тереңдігі —
30 см ордан және 30 см дейінгі биіктіктегі топырақ қалқадан түрады. Топырақ
қалқа мен ор арасынан ені 20-40 см болатын алаңқай қалдырылады. Атқылау
секторының топырақ қалқаның биіктігі 10 см дейін азайтылады ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz