Кәсіпкерлік түрлері, формалалары, мәселелері
Кіріспе..
I бөлім. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері.
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері...
II бөлім. Кәсіпкерліктің түрлері формалары
2.1. Кәсіпкерлердің түрлері ..
2.2. Кәсіпкерліктің ұйымдық.құқықтық формалары мен олардың ерекшеліктері...
2.3. Кәсіпорынды құру жағдайлары мен шарттары.
III бөлім. Кәсіпкерліктің тиімділігін талдау
3.1. Кәсіпорынның өндірісік . шаруашылық қаржылық қызметін талдау...
3.2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні, негізгі бағыттары.
3.3. Кәсіпкерлікті қолдаудың заманауи институттарының дамуы
Қорытынды ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі...
I бөлім. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері.
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері...
II бөлім. Кәсіпкерліктің түрлері формалары
2.1. Кәсіпкерлердің түрлері ..
2.2. Кәсіпкерліктің ұйымдық.құқықтық формалары мен олардың ерекшеліктері...
2.3. Кәсіпорынды құру жағдайлары мен шарттары.
III бөлім. Кәсіпкерліктің тиімділігін талдау
3.1. Кәсіпорынның өндірісік . шаруашылық қаржылық қызметін талдау...
3.2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні, негізгі бағыттары.
3.3. Кәсіпкерлікті қолдаудың заманауи институттарының дамуы
Қорытынды ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі...
Еліміздің алдында тұрған стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу мен белгіленген міндеттерді шешуде кәсіпкерлікті ұйымдастыру мен дамытудың маңыздылығы жоғары. Сондықтан да мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті дамытуға ерекше көңіл бөлініп, жергілікті және орталық атқарушы органдарға нақты міндеттер жүктеледі. Осыған байланысты кәсіпкерлікті ұйымдастыру, рұқсат ету жүйесін жетілдіру, мемлекеттік қолдау мәселелері бойынша нақты іс-шаралар қабылданып, жүзеге асырылып келді. Тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі кезге дейін кәсіпкерлікті дамытуға арналған бірнеше арнайы мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, іске асырылды. Қазіргі кезде «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы аясында көптеген жұмыстар жасалып жатыр. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры елімізде кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай өзіндік үлесін қосып келеді.
Еліміздің даму стратегиялары, мемлекеттік бағдарламалары, Елбасының жыл сайынға жолдауларының барлығыда да кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мен мемлекеттік қолдау мәселесі ұмыт қалған емес. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан жолы – 2050: Бәр мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты жолдауында « Шағын және орта бизнесті дамыту – XXI ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі»,- деп атап көрсеткен болатын. Демек кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті дамыту арқылы индустриялық – инновациялық даму, жаңа жұмыс орындарын құру, халықтың әл – ауқатын арттыру, ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету және өзге де бірқатар маңызды міндеттер шешімін табатын болады. Бұл кәсіпкерліктің экономикадағы рөлінің жоғары екендігін, оны ұйымдастыру, дамыту мен қолдауға баса назар аудару қажеттігін көрсетеді. Сондықтан елімізде кісіпкерлік қызметті ұйымдастыру міселесін теориялық – әдістемелік және ғылыми – талдамалық негізде қарастырудың маңыздылығы жоғары.
Еліміздің даму стратегиялары, мемлекеттік бағдарламалары, Елбасының жыл сайынға жолдауларының барлығыда да кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мен мемлекеттік қолдау мәселесі ұмыт қалған емес. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан жолы – 2050: Бәр мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты жолдауында « Шағын және орта бизнесті дамыту – XXI ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі»,- деп атап көрсеткен болатын. Демек кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті дамыту арқылы индустриялық – инновациялық даму, жаңа жұмыс орындарын құру, халықтың әл – ауқатын арттыру, ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету және өзге де бірқатар маңызды міндеттер шешімін табатын болады. Бұл кәсіпкерліктің экономикадағы рөлінің жоғары екендігін, оны ұйымдастыру, дамыту мен қолдауға баса назар аудару қажеттігін көрсетеді. Сондықтан елімізде кісіпкерлік қызметті ұйымдастыру міселесін теориялық – әдістемелік және ғылыми – талдамалық негізде қарастырудың маңыздылығы жоғары.
Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық колледжі
Техникалық бөлімі
Нарықтық экономика пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Кәсіпкерлік түрлері, формалалары, мәселелері
Орындаған: ВТ-931топ оқушысы:
Бақтығалиев.М.Т
Жетекші: оқытушы: Такесова А.К
Орал 2017
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I бөлім. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II бөлім. Кәсіпкерліктің түрлері формалары
2.1. Кәсіпкерлердің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формалары мен олардың ерекшеліктері...
2.3. Кәсіпорынды құру жағдайлары мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
III бөлім. Кәсіпкерліктің тиімділігін талдау
3.1. Кәсіпорынның өндірісік - шаруашылық қаржылық қызметін талдау ... ... ... ...
3.2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні, негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .
3.3. Кәсіпкерлікті қолдаудың заманауи институттарының дамуы ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Еліміздің алдында тұрған стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу мен белгіленген міндеттерді шешуде кәсіпкерлікті ұйымдастыру мен дамытудың маңыздылығы жоғары. Сондықтан да мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті дамытуға ерекше көңіл бөлініп, жергілікті және орталық атқарушы органдарға нақты міндеттер жүктеледі. Осыған байланысты кәсіпкерлікті ұйымдастыру, рұқсат ету жүйесін жетілдіру, мемлекеттік қолдау мәселелері бойынша нақты іс-шаралар қабылданып, жүзеге асырылып келді. Тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі кезге дейін кәсіпкерлікті дамытуға арналған бірнеше арнайы мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, іске асырылды. Қазіргі кезде Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы аясында көптеген жұмыстар жасалып жатыр. Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры елімізде кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай өзіндік үлесін қосып келеді.
Еліміздің даму стратегиялары, мемлекеттік бағдарламалары, Елбасының жыл сайынға жолдауларының барлығыда да кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мен мемлекеттік қолдау мәселесі ұмыт қалған емес. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан жолы - 2050: Бәр мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты жолдауында Шағын және орта бизнесті дамыту - XXI ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі,- деп атап көрсеткен болатын. Демек кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті дамыту арқылы индустриялық - инновациялық даму, жаңа жұмыс орындарын құру, халықтың әл - ауқатын арттыру, ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету және өзге де бірқатар маңызды міндеттер шешімін табатын болады. Бұл кәсіпкерліктің экономикадағы рөлінің жоғары екендігін, оны ұйымдастыру, дамыту мен қолдауға баса назар аудару қажеттігін көрсетеді. Сондықтан елімізде кісіпкерлік қызметті ұйымдастыру міселесін теориялық - әдістемелік және ғылыми - талдамалық негізде қарастырудың маңыздылығы жоғары.
I. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері
Кез-келген мемелекеттің әлеуметтік - экономикалық дамуының көптеген факторларының ішінде кәсіпкерлік қызмет және оның субьектілері, яғни кәсіпкерлер маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерліктің мәні мен маңызын ашу, оның негізгі белгілерін анықтауға экономика ғылымы үш ғасырдан астам уақыттан бері өзіндік үлес қосып келеді. Алайда үздіксіз жүргізілген зерттеулер негізінде кәсіпкерлік түсінігі жаңа элементтермен толыға түсті. Ол өз кезегінде кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын толық ашуға септігін тигізеді.
Кәсіпкерлік түсінігін алғаш ре ағылшын экономисті Ричард Контильон XXII ғ. - XXIII ғасырдың басында енгізген. Оның пікіріңше, кәсіпкер - тәуекел жағдайында іс-әрекетін жүзеге асыратын адам. Кәсіпкер тек стандартты жағдайда ғана емес, сондай-ақ инновация кезінде де қабылданатын шешімдер үшін барлық жауапкершілікті толықтай өзіне алу, тәуекелге бара білу сияқты ерекше қабілеттерді иеленетін субьект. Кәсіпкер өндірістегі кәсіпкерлерге қажетті өндіріс құралдарын иелене отырып табыс табу мақсатында сатуға арналған өнімдер өндіретіндерді жатқызған.
Ағылшынның экономист - ғалымы А.Смиттің (1723-1790) пікірінше, кәсіпкер - капиталдың мешік иесі бола отырып, белгілі бір коммерциялық идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баруы. Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті ұйымдастырады, оның нәтижелеріне иелік етеді.
Кейінірек атақты француз экономисті Ж.Б. Сэй (1767-1832) кәсіпкерлік қызмет негізгі үш өндіріс факторының, яғни, жер, капитал, еңбектерің өзара үйлесуі мен бірігуі нәтижесінде орын алады деп сипаттаған. Ол кәсіпкерді тәуекелге бара отырып, өз есебінен өз пайдасы үшін қандай да бір өнім өндіруді қолға алған адам деп есептейді. Сондықтан да кәсіпкердің негізгі функциясы ретінде пайда табуды емес, ұдайы өндірісті ұйымдастыру мен басқаруды атаған. Ж.Б: Сэйдің пікірінше, кәсіпкердің табысы - оның өндірісті ұйымдастыру мен өнім өткізу қабілеті, жасаған еңбегі үшін алатын сыйақысы.
Француз экономисті А.Маршал (1907-1938) жоғарыда атап өткен үш өндіріс факторына ( жер, капитал, еңбек) төртінші фактор ретінде ұйымдастыруды қосты.
Американдық экономист Дж.Б. Кларктың (1847-1938) пікірінше, өндірістік үрдіске тұрақты түрде төрт фактор қатысады: 1)капитал; 2) капиталдық игіліктер - өндіріс құралдары және жер; 3) кәсіпкердің қызметі (іс-әрекеті); 4) жұмысшының еңбегі. Бұл факторлардың әрқайсысына өндірістік түсімнің өзіңдік үлесі тән. Атап айсақ, капитал капиталиске пайыз, капиталдық игіліктер - рента, кәсіпкерлік қызмет - пайда түрінде табыс әкелсе, жұмысшының еңбегі оны жалақымен қамтамасыз етеді.
Танымал американдық ғалым Й. Шумпетер (1883-1950) кәсіпкер түсінігі новатор ретінде сипаттайда. Атап айтатын болсақ, кәсіакер - жаңа технологияларды әзірлейтін новатор. Басқаша айтқанда, ол өндіргіш күштерді жаңаша ұйымдастырады, үйлестіреді және олардың қозғалысы өз кезегінде жалпы экономикалық өсімге немесе өндіріс циклының жеделдеуіне алып келеді. Оның ойынша, кәсіпкердің функциясы - экономикалық өсімді қамтамасыз етуде, капиталистік экономиканың дамуында маңызды рөл атқаратын жаңашылдықты жүзеге асыру. Й.Шумпетер өндіріс факторларын жаңаша үйлесірудің мынадай бес түрін бөліп көрсетті:
1) жаңа тауарды немесе қызмет түрін дайындау не болмаса оларды жаңа сапада жасау;
2) жаңа ғылыми жетістіктер негізінде өндірістің жаңа әдістерін енгізу не болмаса сәйкес игіліктерді коммерциялық пайдаланудың жаңа тәсілін ойлап табу;
3) жаңа өткізу нарықтарын ашу;
4) шикізаттың жаңа көзін немесе түрін пайдалану;
5) кәсіпкерлік құрылымдар қызметін ұйымдастырудың жаңа қағидаларын енгізу;
Ағылшын экономисті, экономика бойынша Набель сыйлығының лаупеаты (1974ж) Фридрих фон Хайектің (1899-1984) пікірінше, кәсіпкерлік - қызмет түрі емес, іс - әрекет сипаттамасы, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу және зерттеу.
Экономикалық ілімдер тарихын зерттеу көрсеткендей, кәсіпкерлік тиориясының дамуында төрт негізгі бағыт бөліп көрсетіледі.
Бірінші бағыт. Оның көрнекті өкілдері Р.Кантильон, И.Тюнен және Ф.Найт күтпеген төтенше жағдайлармен байланысты тәуекел кәсіпкерліктің маңызды құрамдас бөлігі болып табылатындығына негіздеме жасаған. Тәуекел жағдайында өздерінің жетістікке жету мүмкіндіктерін іске асыра білу қабілеттерін иеленетін кәсіпкерлер мұндай қабілеттері жоқ бизнесмендермен салыстырғанда жоғары пайда ала алады.
Екінші бағыттың бастамашылары - Ж.Б. Сэй мен А.Маршалл. Жоғарыда айтып өткеніміздей Ж.Б. Сэй кәсіпкерліктің мәнін өндіріс факторларының (жер, еңбек, капитал ) ұтымды үйлесуімен байланысты қарастырады. Ол кәсіпкерлікті теориясын зерттей келе, жоғарыда аталған өндіріс факторларын өндірісті ұйымдастырумен байланыстыра отырып үйлестіруді микродеңгейде қарастырған.
Екінші бағыттың логикалық жалғасы ретінде кәсіпкерлік теориясын дамытқан Й.Шумпетер болады. Ол үшінші бағытың негізін қалаушы болып табылады. Й.Шумпетер экономиканы дамытудың маңызды қайнар көзі - кәсіпкерлік екендігін анықтаған. Оның еңбегі - ерекше сападағы еңбек, яғни өндіріс факторланың жай ғана үйлесу емес, даңа комбенацияларды іске асыру деп есептеген. Мұндай жақайда кәсіпкер лауазым да емес кәсіпте емес. Егер шаруашылық қызметтің кез- келген субьектісі жаңа комбенация жүзеге асырса кәсіпкер болып табылады, ал әдеттегі режимде жұмыс істеуге көшкен кезде сәйкесінше кәсіпкерлік болуын тоқтатады. Осы аталғандарды негізге алсақ, Й,Шумпертердің пікірінше кәсіпкерлік оның жаңашылдығымен (инновациялығымен) сипатталады.
Кәсіпкерлік теориясының қалыптасуы мен дамуындағы төртінші бағыттың да маңызы жоғары. Оның өкілдері П.Друкер, Б.Карлофф, Б.Санто кәсіпкерлікті инновациялық менеджментпен байланыстырады.
П. Друкер кәсіпкерлік кәсіпорын, кәсіпкерлік қоғам, кәсіпкерлік басқару түсініктерін экономика ғылымы мен шаруашылық тәжірибесіне енгізген. Қазіргі жағдайда бәсекелік артықшылыққа, көбінесе жаңашылыққа тұрақты түрде бағдарланудың арқасында қол жеткізіледі, ал жұмыс жасап тұрған фирмалардың басқарушылары басқарудың кәсіпкерлік типіне өте отырып, тиімді кәсіпкерлер болуы қажет деген тұжырымды негіздеген. Сонымен, П.Друкер кәсіпкерлікті технологиялардың өзгеруімен байланыстырылған инновациялық кәсіпкерлік үрдіс ретінде қарастырған. Осыған байланысты ол кәсіпкерлік қоғамды қалыптастыру туралы идеяны ұсынған, ал мұндай қоғамда кәсіпкерлік басқару дамудың тұрақты факторы болар еді, - деп есептеседі.
Б.Карлофф кәсіпкерлікке компанияны және капиталды иеленуді, бизнесті басқаруды жатқызбайды. Оның түсінігінде, кәсіпкерліктін мәні бизнесті жүргізуге арналған мүмкіншіліктерді айқындау мег жүзеге асыру, әлеуетті пайданы бағалау, ресустарды ұтымды бөлу қабілеттерімен сипатталады. Оның пікірінше, кәсіпкерлік үрдісі қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа, едәуір тиімді тәсілдерін табу болып табылады.
Б.Сантоның қазіргі кездегі философиясы - жаңа идеялардың философиясы. Кәсіпкерліктің негізгі функциясы нәтижелер болжау болып табылады. Кәсіпкерліктің негізгі функциясы нәтижелерді болжау болып табылады. Нәтижені алдын - ала көре білу және онымен байланысты соңғы нәтиженің матевациясы ретінде кәсіпкерлік бастаманы қарастырады. Б.Санто фирманың даму стратегиясын қалыптастыратын инновациялық менеджерді кәсіпкер деп есептеген. Осы стратегияны іске асыру үшін инновациялық менеджер фирманы қаржылық, материалдық, коммерциялық, әкімшілік, әсіресе адами әлеуетін жұмылдырады.
Кәсіпкерлікті зерттеуге ресейлік және қазақстандық ғалымдар да өзіндік үлес қосқан. Сондықтан бір қатар ғалымдардың пікірлеріне қысқыша тоқталайық.
Ресейлік ғалым В.Я. Горфинкельдің анықтамасы бойынша кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың, кәсіпорындар мен ұйымдардың өнім қндіру, қызмет көрсету немесе тауарларды сату мен сатып алу, қызығушылық танытқан тұлғаларға, кәсіпорындар мен ұйымдарға өзара тиімді негізде басқа тауарларға немесе ақшаға айыр бастауды жүзеге асыратын қызмет.
Тағы бір Ресейлік ғалым В.Е. Савченконың пікірінше, кәсіпкерлік - өндірістің ерекше инновацялық нысаны. Ол сәйкес әлеуметтік - экономикалық жағдайда басымдыққа ие болады, сондықтан да бүкіл қоғамдық ұдайы өндіріске қажетті динамиканы қаматамасыз етеді. Ал кәсіпкер - болашақта қосымша табыс алу үшін бастамашылық және инновациялық негізде, толық экономикалық жауапкершіліктен қорықпастан тәуекелге баруға қабілетті және басқа өндіріс факторларын ерекше түрде біріктіретін субьективті ұдайы өндіріс факторы.
А.В. Бусыгин кәсіпкерлікке мынадай анықтама берген: Кәсіпкерлік - дербес бастамаға, жауапкершілік пен инновациялық кәсіпкерлік идеяға негізделген экономикалық белсенділіктің ереше түрі.
Нарықтық кәсіпкерлік кітабында кәсіпкерлікке мынадай сипаттама берілген: жеке пайда мен қоғамдық пайданы үйлестіру негізінде пайда табу мақсатында қаражат салымын жасаумен байланысты қызмет.
Кәсіпкерлік энцеклопедиясында кәсіпкерлікті былайша сипаттайды: Кәсіпкерлік - заңды тұлғаның атынан және заңдық жауапкершілігімен немесе азаматтардың өз атынан, өзінің тәуекелімен, сондай-ақ мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын пайда табуға бағытталған дебес бастамашылық қызметі.
Қазіргі заманғы (заманауи) экономикалық сөздікте кәсіпкерлік деп азаматтардың, жеке және заңды тұлғаладың тәуекелге бара отырып өзінің жауапкершілігімен өз атынан жүзеге асырылатын, мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмысты орындаудан, мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмысты орындаудан, қызмет көрсетуден пайда табу арқылы жүйелі түрде табыс алып отыруға бағытталған бастамашыл, дербес қызметін айтады.
Е.Е. Румянцевтің Жаңа экономикалық энцеклопедиясында кәсіпкерлікті инновацияларды қолдана отырып дербес және тәуелсіз негізде бизнес жүргізу тәсілі ретінде қарастырады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік зерттеуші белгілі ғалымдардың бірі Қ.О. Оқаевтың жетекшілігімен авторлық ұжым дайындаған Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік деп аталатын оқу құралында кәсіпкерлікке мынадай анықтама берілген: Кәсіпкерлік - шаруашылық қызметтің барлық қатысушылары үшін өзара тиімді нәтижелер мен табыс табу мақсатында меншікті, қарыздық және басқа да қаражаттар мен мүліктер есебінен тәуекелге бара отырып іске асырылатын бастамашылық шаруашылық қызмет.
Кәсіпкерлікті мынадай төрт кезеңнен тұратын үрдіс ретінде қарастыруға болады:
1) жаңа идеяны іздеу және бағалау;
2) бизнес-жоспар жасау;
3) қажетті ресурстарды іздеу;
4) құрылған кәсіпорынды басқару;
Жоғарыдан аталатын кезеңдер логикалық жүйлелілікпен құрылған және бір - бірімен өзара байланысты.
Кәсіпкердің тұрақты ізденісі нәтижесінде қандай-да бәр идеяпайда болады. Осыған байланысты бірінші кезеңде жаңа идеяны бағалау іске асырылады. Яғни, оның өмірдегі қажеттілігімен байланысты факторларды айқындау, сондай-ақ жаңа өнімнің қандай уақыт кезеңі ішінде сұраныспен пайдалынатынын және оның ұзақтылығын бағалау; идеяның өзекті және әлеуетті құндылығын бағалау; болашақ кәсіпорынның мүмкін болатын табыстары мен басқа да пайдаларын болжау және тәуекелді бағалау; жаңа идея кәсіпкердің жеке қасиеттері мен мүддесіне қаншалықты сәйкес келетіндігін бағалау; бәсекелестердің өнімімен салыстырғанда жаңа өнімнің артықшылықтарын бағалау қарастырылады.
Кәсіпкерлік үрдістің екінші кезеңі - оның ең күрделі құрамдас бөлігі. Оған бизнес - жоспар жасау әдістемесін жатқызуғаболады. Ол нарықтық сигментің, оның мөлшерімен негізгі сипаттамасын;маркитенг жоспарын ; өндіріс жоспарын ;қаржылық жоспарды және тағы да басқа да мәселелерді қамтиды. Жақсы дайындалған бизнес-жоспар идеяны нәтижеге дейін жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ қажетті ресурстарды нақты бағалау және қайтадан құрылған кәсіпорынды басқару стратегиясын дұрыс таңдау құжаты да бөлек болып табылады.
Үшінші кезеңде идеяны іске асыруға қажетті ресурстарды табу мәселесі қарастырылады.Ең бастысы- ол ұшін не талап етілетіндігін дұрыс бағалау ; бірінші кезектегі мәселені екінші кезектегіден ажырата білу ; қажеттілікті төмендетпеу және шығындардың қандай да бір маңызды баптарын жіберіп алмау қарастырылады.Сонымен қатар ресурстардың қайсы бір түрінің жеткіліксіз көлемді болуымен теріс салдарларды бағалау қажет.
Құрылған кәсіорынды басқару - кәсіпкерлік үрдістің төртінші кезеңі .Ол жетістікке жетудің негізгі факторларын айқындаудан,ұйымдық құрылымды құрудан, басшылық жасаудың белгілі бір стилін әзірлеуден, сондай-ақ әлсіз жерлерді анықтау және бақылау жүйесінің көмеімен оларды болдырмаудан тұрады.
Қазақстандық ғалым А.Н.Тоқсанованың пікірінше , Кәсіпкерлік- жаңа кәсіпорынды құрумен немесе белгілі бір дәрежеде тәуекелі бар құрылған кәсіпорынмен байланысты инновациялық қызмет. Кәсіпкерлікті, көбінесе, жаңа бизнестің басталуымен ғана байланыстырылады.Шын мәнінде кәсіпкерлік қызмет ауқымы әлдеқайда кең деп есептейді.
Кәсіпкерлікті жоғарыда аталған ғалымдардан басқа да көптеген экономист-ғалымдар әртүрлі аспектіде қарастырған.Зерттеушілердің бір тобы кәсіпкерлікті шаруашылық жүргізуші субьектілердіңбюджет алдындағы қаржылық міндеттемелерін өтеу мен жеке істің дамуын қанағаттандыру үшін түрлі қызметтер аясында еркін экономикалық қызмет атқару, нарық субьектілері мен қоғамның нақты тұтынушыларының сұраныстарын өнім өндіру(жұмыс орындау, қызмет көрсету) арқылы қанағаттандыру пайда табу мақсатындағы іс-әрекет ретінде қарастырса, тағы бір тобы кәсіпкерлікті меншік иелерінің инновациялық іс-әрекетіне негізделген ,және идеяларды табу және оларды қолдану,сондай-ақ,нақты кәсіпкерлік жобаларға еңгізуге бағытталған шаруашылық жүргізу қағидаларының жаңа түрі ретінде сипаттайды.
Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңында жеке кәсіпкерлік деп жеке кәсіпкерлік субьектілерінің кірісалуға бағытталған, өздерінің меншігіне негізделген және олардың өздерінің атынан, тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметін айтады.
Азаматтық кодекске сәйкес : кәсіпкерлік - меншік түрлеріне қарамастан, азаматтары мен заңды тұлғылардың тауарларға сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған ынталы қызмет.
Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан , оның тәуекел етуі мен және мүліктік жаупкершілігімен жүзеге асырылады.Ал, мемлекет кәсіпкерлі қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының Конститутсиясында атап көрсетілгендей , әркімнің кәсіпкелік қызмет еркіндігіне, өз мүдкін кез-келеген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар.Монополистік қызмет заңмен реттеледі әрі шектеледі.Жосықсыз(әділетсіз) бәсекеге тиым салынады.
Кәсіпкерлік, кәсіпкер және кәсіпкерлік қызмет түсініктері туралы отандық және шетелдік әдебиеттерде басқа да көптеген анықтамалар мен түсініктемелер берілген .Барлық айтылған пікірлер мен тұжырымдарды келесі кесте түрінде көрсетугеболады.
1- кесте- Кәсіпкелік, кәсіпкер, кәсіпкелік қызмет терминдерін анықтаудағы әртүрлі пікірлер
Реттік
№
Кәсіпкерлік , кәсіпкер,кәсіпкерлік қызмет түрлері
1
Кәсіпкерлік- меншік түрлеріне қарамастан азамттар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға сұранымды қанағаттандыруарқылы таза табыс табуға бағытталған ынталы қызметі.
Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан,оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
2
Жеке кәсіпкерлік- жеке кәсіпкерлік субьектілерінің кіріс алуға бағытталған, өздерінің меншігіне негізделген және олардыңөздерінің атынан , тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі.
3
Кәсіпкерлік деп өзіне тәуекел элементің қамтитын еркеше түрдегі өндірістік- шығармашылық қызмет түсініледі.
4
Кәсіпкер - тәуекл жағдайында іс-әрекетін жүзеге асыратын адам .
5
Кәсіпкерлік қызмет - үш классикалық өндіріс факторлары- жер, копиталмен еңбектің үйлесуі,бірігуі
6
Кәсіпкер- копиталдың менік иесі бола отырып белгілі бір комерциялық идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баруы.Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті ұйымдастырады, оның нәтижелеріне иелік етеді.
7
Кәсіпкердлік қызмет-төрт өндіріс факторларының, жер копитал, еңбек және ұйымдастырудың үйлесуі, бірігуі.
8
Кәсіпкерлік ең алдымен а адмаға өзінің қабілетіне, біліміне , ақпаратына және табысына ұтымды иелік етуге мүмкіндік беретін жеке еркіндігімен байланысты.Кәсіпкерліктің мәні-бұл қызмет түрі емес, іс-әрекет сипаттамасы, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу және зерттеу.
9
Кәіспкерлік құны бар қандайда бір жаңа нәрсені жасау үрдісі.Кәсіпкер- Осыған қажетті барлық уақытымен күшін жұмсайтын, өзіне барлық қажылық, психолгиялық және әлеуметтік тәуекелді алатын,ал марапат ретінде ақшамен жеткен жетістікке қанағаттануды иеленетін адам.
10
Кәсіпкерлік терминінің мәні кәсіпкерліктің мынадай төрт функциясы арқылы ашылады:
1.Кәсіпкер өзіне өнім өндіру немесе қызмет көрсетудің бірыңғай үрдісіне жер, копитал және еңбек ресурстарны үйлестіру бастамын алады.
2.Кәсіпкер бизнес жүргізу үрдісінде маңызды шешемдер қабылдаудың қиын міндеттерін өзіне алады.
3.Кәсіпкер- комерцияолық негізед жаңа өнімдер, жаңа өндірістік технологиялар,тіпті бизнесті ұйымдастырудың жаңа нысандарын еңгізуге ұмтылатын адам новатр.
4.Кәсіпкер - тәуекелге баратын адам.
11
Кәсіпкерлік новаторлықпен байланысты , ал кәсіпкердің өзі жаңа идеяларды табысты еңгізуге қол жеткізетін айрықша ойлау қабілеті бар батыл адам болып табылады .
12
Кәсіпкерлік - барлық спираларда, соның ішінде басқаруда да жаңашылдық енгізу болып табылатын нақты іс-әрекет.
13
Кәсіпкерлік-азамттардың пайда табуға бағытталған және өзінің бастамасы бойынша жүзеге асырылатын дерюбес қызметі.
14
Кәсіпкерлік - экономикалық,заңдық тұрғыда заңдас ұйымдастырылған еркіндік,жеке бастама мен іскерлік негізінде ұйымдастырылатын өндірістік сызықша комерциялық қызмет.
15
Кәсіпкерлік- жеке тұлғалардың кәсіпорындар мен ұйымдардың өнім өндіру, қызмет көрсету немесе тауарларды сату мен сатып алу, қызығушылық танытқан тұлғаларға ,кәсіпорындармен ұйымдарға өзара тиімді негізде басқа табарға немесе ақшаға айырбастауды жүзеге асыратын қызмет.
16
Кәсіпкерлік- өндірістің ерекшеинновациялық нысаны.Ол сәйкес әлеіметтік- экономикалық жағдайд басымдыққа ие болады,сонлықтан да бүкіл қоғамдық ұдайы өндіріске қажетті динамиканы қамтамасыз етеді.
17
Кәсіпкерлік-дербес бастамаға жауапкершілк пен инновациялық кәсіпкерлік идеяға негізделген экономикалық белсендіктің ерекше түрі.
18
Кәсіпкерлік - жеке пайда мен қоғамдық пайданы үйлестіру негізінде пайда табу мақсатында қаражат салымын жасаумен байланысты қызмет.
19
Кәсіпкерлік-заңды тұлғаның атына және заңдық жауапкершілігімен немесе азаттардың өз атынан, өзінің тәуекелімен,сондай-ақ мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын пацда табуға бағытталған дербес бастамашылық қызметі.
20
Кәсіпкерлік-азаматтардың,жеке және заңды тұлғалардың тәуеклге бара отырып өзінің жауапкершілігімен өз атынан жүзеге асырылатын, мүлікті пайдалануда ,тауарларды сатудан ,жұмысты орындаудан ,қызмт көрсетуден пайда табу арқылы жүйелі түрде табыс алып отыруға бағытталған бастамашыл ,дербес қызметі.
21
Кәсіпкерлік- инновацияларды қолдана отырып дербес және тәуелсіз
Негізде бизнес жүргізу тәсілі.
22
Кәсіпкерлік - шаруашылық субьектілердің жеке пайданы қоғамдық пайда мен үйлестіру негізінде комерциялық және басқа да жетістікке жету мақсатында мүлікті,ақшалай қаражаттармен басқа да ресурстарды жаңаша пайдалану мен байланысты бастамашылық қызметі.
23
Кәсіпкелік-шаруашлық қызметтің барлық қатысушылары үшін өзара тиімді нәтижелер тәуекелге мен табыс иабу мақсатында меншікті, қарыздық және басқа да қаражаттармен есебімен бара отырып іске асырылатын бастамашылық шаруашылық қызметі.
24
Кәсіпкерлік-жаңа кәсіпорынды құрумен немесе белгілі бір дәреже де тәуекелі бар,құрылған кәсіпорынмен байланысты инновациялық қызмет.
Кәсіпкерлік экономикада маңызды орынға ие бола отырып бірқатар маңызды функцияларды орындайды. Олардың қатарына жалпы экономикалық, ресурстық, шығармашылық - ізденушілік (инновациялық), әлеуметтік, ұйымдастырушылық функциялары жатады. Осы функцияларға қысқаша тоқталайық.
1) Жалпы экономикалық функция.
Кәсіпкерліктің жалпы экономикалық функциясы өндірістік, табыстық және жұмыспен қамту функцияларынан көрініс табады. Өндірістік функция тұтынушылар қажеттіліктерін қанағаттандыратын өнім өндірумен сипатталады. Кәсіпкерліктің дамуы экономикалық өсімнің, жалпы ішкі өнім көлемін ұлғайтдың маңызды шарттарының бірі болып табылады.
Табыстық функциясы әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге кәсіпкерлік қызметтен табыстардың түсуін, ұлттық табыстың артуын қамтамасыз етеді. Жұмысаен қамту функциясы жаңа жұмыс орындарының ашылуын, жұмыссыздықтын қысқаруын білдіреді. Жалпы экономикалық функция өз атынан және мүліктік жауапкершілігімен қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалар мен дара кәсіркерлердің, кәсіпкерлік ұйымдардың рөлімен байланысты болып келеді.
2) Ресурстық функция да кәсіпкерліктің маңызды функцияларының бірі. Ұдайы өндірістік және шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану арқылы кәсіпкерлік дамиды. Мұндай ресурстар ретінде материалдық және материалдық емес өндіріс факторларын айтамыз. Бірінші кезекте ресурстарға еңбек ресурстарын, жер мен табиғат табиғат құралдары мен ғылыми жетістіктерді, сондай-ақ кәсіпкерлік қабілетті де жатқызуға болады. Ресурстық функция экономикалық ресурстардың, өндіріс факторларының айтарлықтай тиімді үйлесуімен байланысты болып келеді. Егер кәсіпкер өзі ашқан ісінде, кәсіпкерлік қызметінде жаңашылдықты, ғылыми - техниалық идеяларды дұрыс пайдалана білсе, сондай-ақ мұның барлығын ресурстардың барлық түрлерін ұтымды қолданумен, білікті жұмыс күшін пайдаланумен біріктірген жағдайда айтарлықтай жақсы жетістіктерге жете алады. Алайда көп табыс табуға ұмтылу көбінесе ресурстарды тиімсіз пайдалануға алып келеді. Мұндай кәсіпкерлер өз қызметінде қалықтың денсаулығына жеке қоршаған ортаға зияның тигізеді. Осыған байланысты ресурстық функцияның дқрыс қолданылмағаны үшін кәсіпкерлердің жауапкершілігінің нысандарын белгілейтін мемлекеттің реттеуші рөлі маңызды орынға ие болады. Сондықтан кәсіпкерліктің бұл фуекциясына қарама-қайшылақ тән. Атап айтсақ, кәсіпкер, бір жағынан, ресурстарды ұтысды пайдалануға мүдделі, екінші жағынан, ресурстарды ұтымды пайдалануға мүдделі, екінші жағынан, ресурсарды аяусыз падалануы мүмкін.
3) Кәсіпкерліктің шығармашылық - ізденушілік функциясы кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жаңа идеяларды пайдаланумен ғана емес, сондай-ақ алға қойылған мақсатқа жетуге арналға жаңа құралдарды әзірлеумен де байланысты. Кәсіпкерліктің бұл функциясы басқа функциялармен тығыз байланысты және бір-бірін толықтырып отырады. ОЛ кәсіпкерлік қызмет субьектілерінің экономикалық еркіндік денгейінен, шешім қабылдау шарттарынан шығады.
4) Кәсіпкерліктің әлеуметтік функциясы әрбір әрекет қабілетті адамның өз ісінің меншік иесі болу мүмкіндігімен, өздерінің жеке қабілеттері мен мүмкіншіліктерін жақсы көрсете білумен сипатталады. Кәсіркеліктің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруы, яғни пайда табуы басқа адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты. Кәсіпкер экономикалық жетістікке жетуге бағыт ала отырып тәуекелге бару арқылы белгілі бір әлеуметтік тапсырысты орындау. Пайда табу кәсіпкер үшін оның негізгі мақсаты және қызметін ыналандырушы болып табылады. Кәсіркеліктін бұл функциясы ісін бастауға, анықталған мақсатқа жетуге қабілетті, дербес шаруашылық-эконмикалық қызметкеикемді адамдарды қалыптастыруда көрініс табады. Сонымен бір мезгілде жалдамалы жұмыскелер тобы да өседі. Олар, өз кезегінде, кәсіпкерлік кәсіпорындардын тұрақты қызметіне экономикалық және әлеуметтік тұрғыда тәуелді болады. Кәсіпкерлік кісіпорындар неғұрлым тиімді жұмыс жасаған сайын олардан әртүрлі деңгейдегі бюджетке түсетін түсімдер соғұрлым көп болады. Кәсіпкерліктің дамуы жұмыс орындар санының өсуін, жұмыссыздар санының қысқаруын, жалдамалы жұмыскерлердің әлеуметтік жағдайы мен өмір сүру деңгейінің жақсаруын қамтамасыз етеді.
5) Кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық функциясы кәсіпкерлердің өз ісін ұйымдастыру туралыдербес шешім қабылдауда, кәсіпкерлік басқаруды жүзеге асыруда, өндірістік құрылымды құруда, фирманың іс-әрекет стратегиясын өзгертуде және тағы басқаларда көрініс табады. Ұйымдастырушылық функция, әсірісе, шағын және орта кәсіпкерліктің жылдам дамуында, сондай-ақ ұжымдық кәсіпкерлікте айқын көрінеді.
Жоғарыда аталған барлық функциялардың өзара үйлесуі мен кешенді пайдаланылуы нәтидесінде кәсіпкерліктің мәні айқын көрігіс табады. Бұл функциялар дамыған кәсіпкерлікке тән, бірақ көбінесе кәсіпкерлік өызмет субьектілерінің өздеріне және мемлекеттік қолдауға байланысты болады.
Қазіргі кезде кәсіпкерліктің негізгі функцияларының қатарына келесілерді жатқызуға болады:
oo Қаржыны басқару және есеп жүргізу функциясы. Қаржыны басқару кәсіпкерлік қызметтен түсетін табыстарды жинақтау, капиталды жұмылдыру, табыстар мен капиталды пайдалануды басқаруды білдіреді. Кәсіпкерліктің негізгі міндеті- тәуекелдің төмен деңгейінде кәсіпкерлік қызметтің жоғары қайтарымдылығын қамтамасыз ету;
oo Кадрларды басқару функциясы. Кадрларды басқару ұйымдағы песоналды басқару, кандидаттарды іріктеу мен жұмысқа қабылдауы қамтиды. Персоналды басқару - кәсіпорын ұжымдағы әлеуметтік - еңбек қатынастары сферасындағы басқарушылық қызмет жүйесі.
oo Материалды - техникалық қамтамасыз ету функциясы. Бұл өызмет машиналар мен құрал-жабдықтарды, шикізаттар мен материалдарды сатып алу операцияларын қамтиды. Бұл кезеңдегі негізгі міндет аз шығын жұмсай отырып, өндірісті қажетті ресурстармен үздіксіз қамтамасыз ету болып табылады.
oo Өндірістік функция. Шикізіттар, материалдар мен жартылай фабрикаттардың дайын өнімге айналуы өндірісті білдіреді. Өндірісті басқару техникалық және технологиялық аспектілермен байланысты, сондай-ақ ол өндірісте аз шығын жұмсай отырып көп пайда табуға мүмкіндік беретіндей өндіріс факторларының үйлесімін іздеуге бағытталған.
oo Тұтынушылар қажеттіліктерін анықтауға бағытталған маркетингтік функциясы. Маркетинг - нарықтық өнімді өткізуді қамтамасыз ететін, тұтынушыға ықпал ету және тұтынушылырдың қалауын есепке алу жүйесі. Мұнда кәсіпкерліктің міндеті тұтынушылардың қалауын айқындау болып табылады.
oo Ғылыми зерттеу немесе инновациялық функциясы. Ол жаңа өнімді әзілеуге және шығаруға, жаңа технологияларды жасауға, басқару жүйесін жаңартуға бағытталған қызметті білдіреді. Қазіргі кезде ғылыми жаңалықтар ашу мен алдыңғы қатарлы технологияларды қолдану айтарлықтай маңызды рөл атқарады жіне ол кәсіпорынның нарықтағы жақдайына, кәсіпкерлік табыс көлемінде әсерін тигізеді.
oo Қоғам мен байланыс функциясы. Ол қоғамдық құрылымдар мен кәсіпкерлік ұйымдар арасындағы қарым-қатынасты басқаруды білдіреді.
Соңғы жылдары елімізде бизнестің әлкуметттік жауапкершілігіне ерекше назар аударып отыр. Демек, негізгі мақсаты пайда табу болып табылатын бизнес әлеуметтік міндеттерді шешуге де көңіл бөлуі тиіс. Ксіпорын қызметінде әлеумттік бағдарланудың болуы, корпаративті іс-әрекет пен іскерлік этика кодекісінің сақталуы оның мемлекетте және қоғамда іскерлік беделі мен имиджінің нығаюына алып келеді. Мұны да кәсіпкерліктің маңызды функцияларының қатарына жатқызуға болады.
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі - жеке кәсіпкерлік субьектілерінің әлеуметтік, экономикалық және экологиялық салаларда қоғамды дамытуға қосқан ерікті үлесі. Бұл мәселеге қытысты көптеген көзқарастар бар, оларды мынадай 2 бағытқа бөлуге болады:
1) бизнестің жауапкершілігі жұмыс орындарын құрумен және оларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етумен сипатталады. Мұндай жауапкершілік мынадай 2 үлгіде көрініс табады:
- ағылшын - американдық үлгіде жұмыскер жалақы алады және өзінің әртүрлі әлеуметтік қажеттіліктерін жеке құрылымдар арқылы дербес қанағаттандырады;
- европалық үлгідегі бизнес айтарлықтай көп салы төлейді, ал мемелекет осы қаражатқа халықтың едәуір маңызды әлеуметтік қажеттіліктерін іске асыру үшін жағдай жасайды.
2) бизнес бәріне жауап береді. Бұл бағыт сациолизм кезіңде кеңінен қолданылды, яғни кәсіпорындар әртүрлі әлеуметтік инфроұүрылымдарды ұүрып, қаржыландырып және басқарып отырады.
Бизнестің ішкі әлеуметтік жауапкершілігі ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Бизнестің ішкі әлеуметтік жауапкершілігіне келесілерді жатқызуға болады:
* Еңбек қауіпсіздігі;
* Тұрақтылық және әлеуметтік маңызды жалақы төлеу;
* Қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету;
* Оқыту және біліктілікті арттыру бағдарламалары арқылы адам ресурстарын дамыту;
* Стандарттарды енгізу т.б.
Бизнестің сыртқы әлеуметтік жауапкершілігіне мыналар жатқызылады:
* Тауар мен қызметтерді тұтынушылар алдындағы жауапкершілік;
* Қоршаған ортаны қорғауға көмектесу;
* Демеушілік және корпаративті қайырымдылық шаралары т.б.
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің кеңінен тараған түрлерінің бірі корпоративті әлеуметтік жауапкершілік болып табылады. Ол кампанияның іскерлік тәжірибеде жария есеп беруі мен мөлдірлігі, қызметкерлер мен клиенттердің адалдығы, кампанияның имиджі мен іскерлік беделін нығайту арқылы бизнестің құнын өсіруге бағытталған күнделікті қызметін білдіреді.
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері
Стратегиялық жоспарлау және стратегиялық басқарудың негізін қалаушылардың бірі Игорь Ансофф: мақсат - бөл кәсіпкердің жетістігінің немесе сәзсіздігінің өлшемі, - деген пікірде. Мақсаттар кәсіпкерлік қызметке бағыт береді және оны реттеп отырады. Өйткені кәсіпкерлік өызмет анықталған мақсаттарға жетіге бағытталады. Кәсіпкер өзінің мүмкіндіктеріне сәйкес мақсаттарын анықтайды. Мұнда ол нарық коньюктурасын, сыртқы жағдайларды, өндіріс құралдарын, және мотивтерді және басқа да мәселелерді ескеруі тиіс. Мақсаттар алдан-ала анықталғаннан кейін оларға жетуі шарттары мен құралдары нақтыланады. Содан кейін қалыптасқан жақдайға айтарлықтай толық жауап беретін мақсаттар белгіленеді. Айқын әрі нақты белгіленген мақсат оған жету жолындағы артық шығыстарды болдырмауға, қолда бар қаражаттардың қайтымдылығын жоғарылатуға, қолайлы жағдайларды пайдалануға мүмкіндік береді.
Кәсіпкерлік қызметтің мақсаттары туралы әртүрлі көз қарастар бар. Солардың ішінде ең кеңінен тарағандарының бірі мүмкін болатын ең көп пайда табу болып табылады. Әрине, нарықтық экономика жағдайында әрбір шаруашылық жүргізуші субьект ең аз шығын жұмсай отырып, ең көп пайда табуға, яғни тиімділікке ұмтылады. Өйткені пайда бизнесті дамытудың және меншік иелерінің табысының негізгі көздерінің бірі. Алайда қазіргі кезде бизнестің негізгі мақсаты көп пайда табу ған болып табылмайды. Күтілетін пайда мөлшері жоғары болған сайын оны ала алмау тәуекелі де жоғары болады. Пайда табуға шектен тыс көңіл бөлу нәтижесінде осы пайда алынатын уақыт мерзімі назарға алынбайды. Жалпы алғанда пайда табу бірден бір мақсат болып табылмайды, одан басқа көптеген мақсаттар жүйесі бар. Мақсаттар құрамы және оларды басымдықтары бойынша ранжирлеу әртүрлі болып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің мақсаттырын пирамида түрінде көрсетуге болады.
Бұл мақсатқа қол жеткізбейінше, басқа мақсаттар екінші кезектегі жоспарға жылжиды. Осыған байланысты кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаты пайда табу болып табылады. Сонымен қатар тұтынушылардың да, жалдамалы жұмыскерлердің де, кредиторладың да, тіпті, қоғамныңда мүдделерін сақтау қажет. Қысқа мерзімді пайда алу мәселесі шешілгенен кейін бірінші кезекке қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етумен байланысты мақсаттар шығады. Егер қажеттіліктер пайдалылық мәселесінде де, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуде де қанағаттандырылған болса өздерінің барлық күш жігері мен назарын экономикалық өсімге аударады. Экономикалық өсімнің тұрақты факторы тұрақты тұтынушылар желісін қалыптастыру,дамыту және кеңейту болып табылады. Дамудың жоғары денгейіне жеткенде кәсіпкерлік қызметтің басты мақсаты ретінде қоғамның және еңбек ұжымының қажеттіліктерін қанағаттандыруды айтуға болады. Осы кезеңде қоршаған ортаны қорғауға бағытталған бағдарламалар белсенді түрде қаржыландырылады.
Бизнесті ұйымдастыру кезінде жетуге ұмтылатын соңғы нәтижені мақсаттар деп айтуға болады. Кәсіпкерлік мақсаттардың келесңдей түрлерін бөліп көрсетуге болады:
oo Жалпы мақсаттар басқарудың негізін құрайтын қағидалардан шығады және осы қағидаларды әрбір адам мен қоғамның игілігі үшін жүзеге асырумен сипатталады;
oo Нақты мақсаттар бизнес сферасына байланысты анқталады;
oo Стратегиялық мақсаттар, ұзақ уақыт кезеңі ішіндегі қызмет мипатын анықтайды;
Ағымдағы масаттар даму стратегиясынан шыға отырып анықталады және стратеглық идеялар мен ағымдағы міндеттер шеңберінде жүзеге асырылады. Өндірістің негізгі мақсаттарын қарағанда басымдылығы төмен мақсаттарға мыналарды жатқызуға болады:
oo Өнім өндіру (жұмыс орындау, қызмет көрсету) көлемін ұлғайту;
oo Ғылыми - техникалық прогресс жетістіктерін, инновациялырды пайдалану;
oo Икемді бағасаясатын жүргізу;
oo Өндірістің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету және өзіндік құнды төмендету;
oo Өндіріс қалдықтарын толық пайдалану немесе қалдықсыз технологияны енгізу және т.б.
Жалпы алғанда кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаттарына келесілерді жатқызуға болады: 1) белгілі бір уақыт кезеңі ішінде кәсіпкерліктің қандай-да бір обекьтісіне салынған капиталдан және жұмсалған ресурстарда пайда табу; 2) қоғам мүшелерінің, мемлекеттің немесе аймақтың нақта қажеттіліктеріне деген сқранысын қанағаттандыру;
Анықталған мақсаттарға жетуге мүмкіндік беретін кәсіпкерлік қызметтің міндеттерін мынадай екі бағытқа бөлініп қарастыруға болады:
Бірінші бағыт - кәсіпкердің инновациялық қызметінің табысты болуын қамтамасыз ететін міндеттер кешені; Бұл кешенге қажеттіліктерді, сұранысты және коньюктураны зерттеу мақсатымен нарықты зерттеу, әзірлемелерді ұйымдастыру, табысты іске асатын идеяларды іздеу сияқты міндеттер кіреді.
Екінші бағыт - жүзеге асырылған немесежаңадан ғана басталған кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін қалыптастыратын міндеттер кешені; Мұнда өндірістік үрдісті қажетті ресурстармен қамтамасыз ету, қаржыландыру көдерін іздеу, өндірістің ұтымды көлемін анықтау, тиімді жабдықтаушыларды таңдай т.с.с. міндеттер кіреді.
Мәселен, пайда өсімін қамтамасыз ету үшін мынадай міндеттер кешенін шешуді қажет етеді: өндірісті қажетті өндіріс факторларымен қамтамасыз ету; қаржыландыру көздерін іздеу; бәсекелік орта жақдайында кәсіпорынның өміршеңдігін талдау; тұтынушылардың немесе сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; сату көлемін ұлғайту; маркетингтік стратегиялар әзірлеу; жабдықтаушыны таңдау; бизнес бойынша әріптестерді таңдау; кәсіпкеолік қызметтін өтімділігін жоғарылату; қоршаған ортаны қорғау бойынша әс-шаралар әзірлеу т.б.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі белгілері ретінде мыналарды атап көрсетуге болады:
1) мүліктік және ұйымдастырушылық дербестік. Мүліктік дербестік деп кәсіпкердің меншігінде кәсіпкерлікпен айналысу үшін қажетті материалдық-техникалық игіліктердің жиынтығы ретінде сипатталатын оқшауланған мүлкінің болуын айтамыз. Ұйымдатырушылық дербестік - субьектінің кәсіпкерлік қызмет үрдісінде дербес шешім қабылдау мүмкіндігі.
2) тәуекелдің болуы. Кез келген кәсіпкерлік қызметпен айналысу кезінде тәуекел міндетті түрде болады. Егер тәуекел оңтайлы болса, онда кәсіпкерлік қызмет нәтидесінде алға қойылған мақсатқа дәне белгілі бір жетістікке жктуге, сондай-ақ табыс табуға болады.
3) экономикалық мүдделілік немесе табыс табуға бағытталу. Кәсіпкер өзінің қызметін жүзеге асыру нәтижесінде пайда табады. Пайданы күн сайын, ай сайын немесе ірі мәміле жасау нәтижесінде жылына бір рет табуы мүмкін. Бірақ, оның мөлшері әр түрлі болады, яғни ұлғаюы, азаюы немесе ұрақты болуы мүмкін.
4) қоғамдылық қажеттілікті және сұрнысты қанағаттандыру үшін өнім өндіру . Кәсіпкер заңмен тиым салынбаған кез-келген қызмет түрімен айналысу арқылы табыс табуға құқығы бар. Яғни, нарықта сұранысқа ие өнімдерді өндіруге және оны ұтымды бағаға өткізуге ұмтылады.
5) заң шеңберінде іскерлік іс-әрекеттерді жүзеге асыру. Кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін еліміздің заңнамасына сәйкем кәсіпкер ретінде тіркелуі тиіс және өз қызметін жүзеге асыру кезінде заңдар, заңнамалық және нормативтік-құқықиық актілер негізге алынады.
Кәсіпкерлік қызмет белгілі-бір қағидалар негізінде ісе асырылады:
а) кәсіпкерлік қызметтің еркіндік қағидасы. Бұл қағиданың негізі ҚР Конститутциясында (26 бап, 4-тармақ) көрсетілген: әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Кәсіпкер кәсіпкерліктің кез келген сферасында өз ісін бастауға және жүргізуге құқығы бар. Кәсіпкерлік қызмет еркіндігі шаруашылық қызметтің жекелеген түрлерін лицензиялау жолы мен ішінара шектелуі мүмкін.
б) әртүрлі меншік нысандарының танылуы, меншік құқықтарының заңдық теңдігімен бірдей өорғалу қағидасы. Бұл қағида да Конститутция (6 бап) көрсетілген: Қазазқстан Республикасының мемлекеттік меншік пен жеке меншік таңылады және бірдей қорғалады. Осыған байланысты мемлекеттік немесе жеке меншік болаиын мүлікті пайдалана отырып, кәсіпкерлік қызметпен айланысатын субьектілер үшін меншік нысанына байланысты қандай-да бір артықшылықтар немесе шектеулер белгіленбейді.
в) бәсекені қолдау және жосықсыз бәсеке мен монополиялануға бағытталған экономикалық қызметке жол бермеу қағидасы. ҚР Конститутциясының 26 - бабына: Монополистік өызмет заңмен реттеледі әрі шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады, - деп атап көрсетілген. Бұл қағиданың сақталуы кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың және нарықтық экономиканы дамытудың қажетті шарты болып табылады. ҚР Бәсекелестік туралы заңынның 13-бабында, Үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субьектілерінің тиісті тауар нарығына кіруді шектеуге, бәсекелестікті болдырмауға, шектеуге және жоюға әкеп соққан немесе әкеп соғуы мүмкін және тұтынушылардың заңды мүдделеріне қысым жасайтын іс-әрекетіне немесе әрекетсіздіктеріне тиым салынады, -деп аталған. Мұның барлығы осы қағиданың маңыздылығын көрсееді.
г) кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу қағидасы. Кәсіпкерлік қызметті реттеудегі ең негізгі мәселе мемлекеттің және қоғамның жариялы мүдделері мен кәсіпкерлердің жеке мүдделерінің тіңгерімін сақтау.
д) заңдылық қағидасы. Бұл қағиданың да маңыздылығы жоғары. Біріншіден, кәсікерлік қызмет заңнамалық талаптарды қатаң сақтай тырып жүзеге асырылуы тиіс; Екіншіден, кәсіпкерлікті реттеуші құқықтық актілердің, мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінің заңдылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
е) кәсіпкерлер мен тұтынушылар құқықтарын қорғау қағидасы. ҚР Азаматтық кодексінің 10-бабында атап көрсетілгендей, мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және онықорғауды қамтамасыз етеді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау Азаматтық Кодексте немесе өзге де заң құжаттарында көзделген құралдармен қамтамасыз етіледі. Әрбір тұтынушының, атап айтқанда:
oo Тауарлар сатып алу, жұмыс пен қызметті пайдалану үшін еркін шарт жасасуға;
oo Тауарлардың тиісінше сапалы жіе қауіпсіз болуына;
oo Тауарлар жөнінде толық және анық мәлімет алуға;
oo Тұтынушылардың қоғамдық ұйымдарына бірігуге құқығы бар.
Кәсіпкерліктің негізгі қағидаларына келесілерді де жатқызуға болады:
oo Кәсіпкерлік қызметке азаматтар мен заңды тұлғалардың мүліктері мен қаражаттарын тарту;
oo Кәсіпкердің кәсіпкерлік қызмет түрлерін таңдау еркіндігі:
oo Кәсіпкердің тәуекелге бару және коммерциялық есеп жүргізуі;
oo Кәсіпкерлік қызметті іске асыру мен даму бағыттарын дербес анықтау (жабдықтаушыларды, өткізу нарықтарын еркін таңдау, өнім түрлері мен өндіріс көлемін анықтау т.б);
oo Материалдық, қаржылық, еңбек, табиғи және басқа да ресурстарды тарту және пайдалану;
oo Кәсіпкерлердің жұмыскерлерді жалдау еркіндігі;
oo Салық және басқа да міндеттерді төлемдерді, міндеттемелерді төлегеннен кейін қалған табыс көлемін бөлу еркіндігі.
oo Кәсіпкердің сыртқы экономикалық қызметті дербес жүзеге асыруы.
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері,
жүзеге асыру шарттары
Кәсіпкерлік қызметті қызметтің обьектісі мен субьектісі бір үрдістің екі жағы болып табылады. Кәсіпкерлік қызметтің обьектісі бұл кәсіпкердің қызмет түрі болса, ал субьектісі осы қызметтен айналысатын адам.
Қазақстан Республикасы Конститутциясында атап көрсетілгендей, (26-бап,4-тармақ), әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Яғни, кез-келген әрекет қабелетті азамат заң шеңберінде кәсіпкерлік қызметпен айналыса алады. Осыған байланысты кәсіпкерлік қызмет субьектілеріне азаматтарды және әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғаларды жатқыза аламыз. Азаматтық кодекске сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып есептеледі. Демек, осы аталған жеке тұлғалар дара кәсіпкерлер ретінде немесе ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсіпорынның қатысушысы ретінде заңмен тиым салынбағын кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және кәсіпкерлік субьектісі болуға мүмкіндігі бар.
2009 жылға дейін Қазақстанда тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дара кәсіпкер ретінде өз кәсіпкерлігімен айналыса алады. Алайда Жеке ксәпкерлік туралы заңға өзгерістер енгізілгеннен кейін (2009.17.07. № 188-IV ҚР), дара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Техникалық бөлімі
Нарықтық экономика пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Кәсіпкерлік түрлері, формалалары, мәселелері
Орындаған: ВТ-931топ оқушысы:
Бақтығалиев.М.Т
Жетекші: оқытушы: Такесова А.К
Орал 2017
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I бөлім. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II бөлім. Кәсіпкерліктің түрлері формалары
2.1. Кәсіпкерлердің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формалары мен олардың ерекшеліктері...
2.3. Кәсіпорынды құру жағдайлары мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
III бөлім. Кәсіпкерліктің тиімділігін талдау
3.1. Кәсіпорынның өндірісік - шаруашылық қаржылық қызметін талдау ... ... ... ...
3.2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні, негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .
3.3. Кәсіпкерлікті қолдаудың заманауи институттарының дамуы ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Еліміздің алдында тұрған стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу мен белгіленген міндеттерді шешуде кәсіпкерлікті ұйымдастыру мен дамытудың маңыздылығы жоғары. Сондықтан да мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті дамытуға ерекше көңіл бөлініп, жергілікті және орталық атқарушы органдарға нақты міндеттер жүктеледі. Осыған байланысты кәсіпкерлікті ұйымдастыру, рұқсат ету жүйесін жетілдіру, мемлекеттік қолдау мәселелері бойынша нақты іс-шаралар қабылданып, жүзеге асырылып келді. Тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі кезге дейін кәсіпкерлікті дамытуға арналған бірнеше арнайы мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, іске асырылды. Қазіргі кезде Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы аясында көптеген жұмыстар жасалып жатыр. Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры елімізде кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай өзіндік үлесін қосып келеді.
Еліміздің даму стратегиялары, мемлекеттік бағдарламалары, Елбасының жыл сайынға жолдауларының барлығыда да кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мен мемлекеттік қолдау мәселесі ұмыт қалған емес. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан жолы - 2050: Бәр мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты жолдауында Шағын және орта бизнесті дамыту - XXI ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі,- деп атап көрсеткен болатын. Демек кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті дамыту арқылы индустриялық - инновациялық даму, жаңа жұмыс орындарын құру, халықтың әл - ауқатын арттыру, ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету және өзге де бірқатар маңызды міндеттер шешімін табатын болады. Бұл кәсіпкерліктің экономикадағы рөлінің жоғары екендігін, оны ұйымдастыру, дамыту мен қолдауға баса назар аудару қажеттігін көрсетеді. Сондықтан елімізде кісіпкерлік қызметті ұйымдастыру міселесін теориялық - әдістемелік және ғылыми - талдамалық негізде қарастырудың маңыздылығы жоғары.
I. Кісіпкерлік мазмұны, субьектілері
1.1. Кәсіпкерлік мәні мен мазмұны, қызметтері
Кез-келген мемелекеттің әлеуметтік - экономикалық дамуының көптеген факторларының ішінде кәсіпкерлік қызмет және оның субьектілері, яғни кәсіпкерлер маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерліктің мәні мен маңызын ашу, оның негізгі белгілерін анықтауға экономика ғылымы үш ғасырдан астам уақыттан бері өзіндік үлес қосып келеді. Алайда үздіксіз жүргізілген зерттеулер негізінде кәсіпкерлік түсінігі жаңа элементтермен толыға түсті. Ол өз кезегінде кәсіпкерліктің мәні мен мазмұнын толық ашуға септігін тигізеді.
Кәсіпкерлік түсінігін алғаш ре ағылшын экономисті Ричард Контильон XXII ғ. - XXIII ғасырдың басында енгізген. Оның пікіріңше, кәсіпкер - тәуекел жағдайында іс-әрекетін жүзеге асыратын адам. Кәсіпкер тек стандартты жағдайда ғана емес, сондай-ақ инновация кезінде де қабылданатын шешімдер үшін барлық жауапкершілікті толықтай өзіне алу, тәуекелге бара білу сияқты ерекше қабілеттерді иеленетін субьект. Кәсіпкер өндірістегі кәсіпкерлерге қажетті өндіріс құралдарын иелене отырып табыс табу мақсатында сатуға арналған өнімдер өндіретіндерді жатқызған.
Ағылшынның экономист - ғалымы А.Смиттің (1723-1790) пікірінше, кәсіпкер - капиталдың мешік иесі бола отырып, белгілі бір коммерциялық идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баруы. Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті ұйымдастырады, оның нәтижелеріне иелік етеді.
Кейінірек атақты француз экономисті Ж.Б. Сэй (1767-1832) кәсіпкерлік қызмет негізгі үш өндіріс факторының, яғни, жер, капитал, еңбектерің өзара үйлесуі мен бірігуі нәтижесінде орын алады деп сипаттаған. Ол кәсіпкерді тәуекелге бара отырып, өз есебінен өз пайдасы үшін қандай да бір өнім өндіруді қолға алған адам деп есептейді. Сондықтан да кәсіпкердің негізгі функциясы ретінде пайда табуды емес, ұдайы өндірісті ұйымдастыру мен басқаруды атаған. Ж.Б: Сэйдің пікірінше, кәсіпкердің табысы - оның өндірісті ұйымдастыру мен өнім өткізу қабілеті, жасаған еңбегі үшін алатын сыйақысы.
Француз экономисті А.Маршал (1907-1938) жоғарыда атап өткен үш өндіріс факторына ( жер, капитал, еңбек) төртінші фактор ретінде ұйымдастыруды қосты.
Американдық экономист Дж.Б. Кларктың (1847-1938) пікірінше, өндірістік үрдіске тұрақты түрде төрт фактор қатысады: 1)капитал; 2) капиталдық игіліктер - өндіріс құралдары және жер; 3) кәсіпкердің қызметі (іс-әрекеті); 4) жұмысшының еңбегі. Бұл факторлардың әрқайсысына өндірістік түсімнің өзіңдік үлесі тән. Атап айсақ, капитал капиталиске пайыз, капиталдық игіліктер - рента, кәсіпкерлік қызмет - пайда түрінде табыс әкелсе, жұмысшының еңбегі оны жалақымен қамтамасыз етеді.
Танымал американдық ғалым Й. Шумпетер (1883-1950) кәсіпкер түсінігі новатор ретінде сипаттайда. Атап айтатын болсақ, кәсіакер - жаңа технологияларды әзірлейтін новатор. Басқаша айтқанда, ол өндіргіш күштерді жаңаша ұйымдастырады, үйлестіреді және олардың қозғалысы өз кезегінде жалпы экономикалық өсімге немесе өндіріс циклының жеделдеуіне алып келеді. Оның ойынша, кәсіпкердің функциясы - экономикалық өсімді қамтамасыз етуде, капиталистік экономиканың дамуында маңызды рөл атқаратын жаңашылдықты жүзеге асыру. Й.Шумпетер өндіріс факторларын жаңаша үйлесірудің мынадай бес түрін бөліп көрсетті:
1) жаңа тауарды немесе қызмет түрін дайындау не болмаса оларды жаңа сапада жасау;
2) жаңа ғылыми жетістіктер негізінде өндірістің жаңа әдістерін енгізу не болмаса сәйкес игіліктерді коммерциялық пайдаланудың жаңа тәсілін ойлап табу;
3) жаңа өткізу нарықтарын ашу;
4) шикізаттың жаңа көзін немесе түрін пайдалану;
5) кәсіпкерлік құрылымдар қызметін ұйымдастырудың жаңа қағидаларын енгізу;
Ағылшын экономисті, экономика бойынша Набель сыйлығының лаупеаты (1974ж) Фридрих фон Хайектің (1899-1984) пікірінше, кәсіпкерлік - қызмет түрі емес, іс - әрекет сипаттамасы, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу және зерттеу.
Экономикалық ілімдер тарихын зерттеу көрсеткендей, кәсіпкерлік тиориясының дамуында төрт негізгі бағыт бөліп көрсетіледі.
Бірінші бағыт. Оның көрнекті өкілдері Р.Кантильон, И.Тюнен және Ф.Найт күтпеген төтенше жағдайлармен байланысты тәуекел кәсіпкерліктің маңызды құрамдас бөлігі болып табылатындығына негіздеме жасаған. Тәуекел жағдайында өздерінің жетістікке жету мүмкіндіктерін іске асыра білу қабілеттерін иеленетін кәсіпкерлер мұндай қабілеттері жоқ бизнесмендермен салыстырғанда жоғары пайда ала алады.
Екінші бағыттың бастамашылары - Ж.Б. Сэй мен А.Маршалл. Жоғарыда айтып өткеніміздей Ж.Б. Сэй кәсіпкерліктің мәнін өндіріс факторларының (жер, еңбек, капитал ) ұтымды үйлесуімен байланысты қарастырады. Ол кәсіпкерлікті теориясын зерттей келе, жоғарыда аталған өндіріс факторларын өндірісті ұйымдастырумен байланыстыра отырып үйлестіруді микродеңгейде қарастырған.
Екінші бағыттың логикалық жалғасы ретінде кәсіпкерлік теориясын дамытқан Й.Шумпетер болады. Ол үшінші бағытың негізін қалаушы болып табылады. Й.Шумпетер экономиканы дамытудың маңызды қайнар көзі - кәсіпкерлік екендігін анықтаған. Оның еңбегі - ерекше сападағы еңбек, яғни өндіріс факторланың жай ғана үйлесу емес, даңа комбенацияларды іске асыру деп есептеген. Мұндай жақайда кәсіпкер лауазым да емес кәсіпте емес. Егер шаруашылық қызметтің кез- келген субьектісі жаңа комбенация жүзеге асырса кәсіпкер болып табылады, ал әдеттегі режимде жұмыс істеуге көшкен кезде сәйкесінше кәсіпкерлік болуын тоқтатады. Осы аталғандарды негізге алсақ, Й,Шумпертердің пікірінше кәсіпкерлік оның жаңашылдығымен (инновациялығымен) сипатталады.
Кәсіпкерлік теориясының қалыптасуы мен дамуындағы төртінші бағыттың да маңызы жоғары. Оның өкілдері П.Друкер, Б.Карлофф, Б.Санто кәсіпкерлікті инновациялық менеджментпен байланыстырады.
П. Друкер кәсіпкерлік кәсіпорын, кәсіпкерлік қоғам, кәсіпкерлік басқару түсініктерін экономика ғылымы мен шаруашылық тәжірибесіне енгізген. Қазіргі жағдайда бәсекелік артықшылыққа, көбінесе жаңашылыққа тұрақты түрде бағдарланудың арқасында қол жеткізіледі, ал жұмыс жасап тұрған фирмалардың басқарушылары басқарудың кәсіпкерлік типіне өте отырып, тиімді кәсіпкерлер болуы қажет деген тұжырымды негіздеген. Сонымен, П.Друкер кәсіпкерлікті технологиялардың өзгеруімен байланыстырылған инновациялық кәсіпкерлік үрдіс ретінде қарастырған. Осыған байланысты ол кәсіпкерлік қоғамды қалыптастыру туралы идеяны ұсынған, ал мұндай қоғамда кәсіпкерлік басқару дамудың тұрақты факторы болар еді, - деп есептеседі.
Б.Карлофф кәсіпкерлікке компанияны және капиталды иеленуді, бизнесті басқаруды жатқызбайды. Оның түсінігінде, кәсіпкерліктін мәні бизнесті жүргізуге арналған мүмкіншіліктерді айқындау мег жүзеге асыру, әлеуетті пайданы бағалау, ресустарды ұтымды бөлу қабілеттерімен сипатталады. Оның пікірінше, кәсіпкерлік үрдісі қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа, едәуір тиімді тәсілдерін табу болып табылады.
Б.Сантоның қазіргі кездегі философиясы - жаңа идеялардың философиясы. Кәсіпкерліктің негізгі функциясы нәтижелер болжау болып табылады. Кәсіпкерліктің негізгі функциясы нәтижелерді болжау болып табылады. Нәтижені алдын - ала көре білу және онымен байланысты соңғы нәтиженің матевациясы ретінде кәсіпкерлік бастаманы қарастырады. Б.Санто фирманың даму стратегиясын қалыптастыратын инновациялық менеджерді кәсіпкер деп есептеген. Осы стратегияны іске асыру үшін инновациялық менеджер фирманы қаржылық, материалдық, коммерциялық, әкімшілік, әсіресе адами әлеуетін жұмылдырады.
Кәсіпкерлікті зерттеуге ресейлік және қазақстандық ғалымдар да өзіндік үлес қосқан. Сондықтан бір қатар ғалымдардың пікірлеріне қысқыша тоқталайық.
Ресейлік ғалым В.Я. Горфинкельдің анықтамасы бойынша кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың, кәсіпорындар мен ұйымдардың өнім қндіру, қызмет көрсету немесе тауарларды сату мен сатып алу, қызығушылық танытқан тұлғаларға, кәсіпорындар мен ұйымдарға өзара тиімді негізде басқа тауарларға немесе ақшаға айыр бастауды жүзеге асыратын қызмет.
Тағы бір Ресейлік ғалым В.Е. Савченконың пікірінше, кәсіпкерлік - өндірістің ерекше инновацялық нысаны. Ол сәйкес әлеуметтік - экономикалық жағдайда басымдыққа ие болады, сондықтан да бүкіл қоғамдық ұдайы өндіріске қажетті динамиканы қаматамасыз етеді. Ал кәсіпкер - болашақта қосымша табыс алу үшін бастамашылық және инновациялық негізде, толық экономикалық жауапкершіліктен қорықпастан тәуекелге баруға қабілетті және басқа өндіріс факторларын ерекше түрде біріктіретін субьективті ұдайы өндіріс факторы.
А.В. Бусыгин кәсіпкерлікке мынадай анықтама берген: Кәсіпкерлік - дербес бастамаға, жауапкершілік пен инновациялық кәсіпкерлік идеяға негізделген экономикалық белсенділіктің ереше түрі.
Нарықтық кәсіпкерлік кітабында кәсіпкерлікке мынадай сипаттама берілген: жеке пайда мен қоғамдық пайданы үйлестіру негізінде пайда табу мақсатында қаражат салымын жасаумен байланысты қызмет.
Кәсіпкерлік энцеклопедиясында кәсіпкерлікті былайша сипаттайды: Кәсіпкерлік - заңды тұлғаның атынан және заңдық жауапкершілігімен немесе азаматтардың өз атынан, өзінің тәуекелімен, сондай-ақ мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын пайда табуға бағытталған дебес бастамашылық қызметі.
Қазіргі заманғы (заманауи) экономикалық сөздікте кәсіпкерлік деп азаматтардың, жеке және заңды тұлғаладың тәуекелге бара отырып өзінің жауапкершілігімен өз атынан жүзеге асырылатын, мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмысты орындаудан, мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмысты орындаудан, қызмет көрсетуден пайда табу арқылы жүйелі түрде табыс алып отыруға бағытталған бастамашыл, дербес қызметін айтады.
Е.Е. Румянцевтің Жаңа экономикалық энцеклопедиясында кәсіпкерлікті инновацияларды қолдана отырып дербес және тәуелсіз негізде бизнес жүргізу тәсілі ретінде қарастырады.
Қазақстандағы кәсіпкерлік зерттеуші белгілі ғалымдардың бірі Қ.О. Оқаевтың жетекшілігімен авторлық ұжым дайындаған Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік деп аталатын оқу құралында кәсіпкерлікке мынадай анықтама берілген: Кәсіпкерлік - шаруашылық қызметтің барлық қатысушылары үшін өзара тиімді нәтижелер мен табыс табу мақсатында меншікті, қарыздық және басқа да қаражаттар мен мүліктер есебінен тәуекелге бара отырып іске асырылатын бастамашылық шаруашылық қызмет.
Кәсіпкерлікті мынадай төрт кезеңнен тұратын үрдіс ретінде қарастыруға болады:
1) жаңа идеяны іздеу және бағалау;
2) бизнес-жоспар жасау;
3) қажетті ресурстарды іздеу;
4) құрылған кәсіпорынды басқару;
Жоғарыдан аталатын кезеңдер логикалық жүйлелілікпен құрылған және бір - бірімен өзара байланысты.
Кәсіпкердің тұрақты ізденісі нәтижесінде қандай-да бәр идеяпайда болады. Осыған байланысты бірінші кезеңде жаңа идеяны бағалау іске асырылады. Яғни, оның өмірдегі қажеттілігімен байланысты факторларды айқындау, сондай-ақ жаңа өнімнің қандай уақыт кезеңі ішінде сұраныспен пайдалынатынын және оның ұзақтылығын бағалау; идеяның өзекті және әлеуетті құндылығын бағалау; болашақ кәсіпорынның мүмкін болатын табыстары мен басқа да пайдаларын болжау және тәуекелді бағалау; жаңа идея кәсіпкердің жеке қасиеттері мен мүддесіне қаншалықты сәйкес келетіндігін бағалау; бәсекелестердің өнімімен салыстырғанда жаңа өнімнің артықшылықтарын бағалау қарастырылады.
Кәсіпкерлік үрдістің екінші кезеңі - оның ең күрделі құрамдас бөлігі. Оған бизнес - жоспар жасау әдістемесін жатқызуғаболады. Ол нарықтық сигментің, оның мөлшерімен негізгі сипаттамасын;маркитенг жоспарын ; өндіріс жоспарын ;қаржылық жоспарды және тағы да басқа да мәселелерді қамтиды. Жақсы дайындалған бизнес-жоспар идеяны нәтижеге дейін жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ қажетті ресурстарды нақты бағалау және қайтадан құрылған кәсіпорынды басқару стратегиясын дұрыс таңдау құжаты да бөлек болып табылады.
Үшінші кезеңде идеяны іске асыруға қажетті ресурстарды табу мәселесі қарастырылады.Ең бастысы- ол ұшін не талап етілетіндігін дұрыс бағалау ; бірінші кезектегі мәселені екінші кезектегіден ажырата білу ; қажеттілікті төмендетпеу және шығындардың қандай да бір маңызды баптарын жіберіп алмау қарастырылады.Сонымен қатар ресурстардың қайсы бір түрінің жеткіліксіз көлемді болуымен теріс салдарларды бағалау қажет.
Құрылған кәсіорынды басқару - кәсіпкерлік үрдістің төртінші кезеңі .Ол жетістікке жетудің негізгі факторларын айқындаудан,ұйымдық құрылымды құрудан, басшылық жасаудың белгілі бір стилін әзірлеуден, сондай-ақ әлсіз жерлерді анықтау және бақылау жүйесінің көмеімен оларды болдырмаудан тұрады.
Қазақстандық ғалым А.Н.Тоқсанованың пікірінше , Кәсіпкерлік- жаңа кәсіпорынды құрумен немесе белгілі бір дәрежеде тәуекелі бар құрылған кәсіпорынмен байланысты инновациялық қызмет. Кәсіпкерлікті, көбінесе, жаңа бизнестің басталуымен ғана байланыстырылады.Шын мәнінде кәсіпкерлік қызмет ауқымы әлдеқайда кең деп есептейді.
Кәсіпкерлікті жоғарыда аталған ғалымдардан басқа да көптеген экономист-ғалымдар әртүрлі аспектіде қарастырған.Зерттеушілердің бір тобы кәсіпкерлікті шаруашылық жүргізуші субьектілердіңбюджет алдындағы қаржылық міндеттемелерін өтеу мен жеке істің дамуын қанағаттандыру үшін түрлі қызметтер аясында еркін экономикалық қызмет атқару, нарық субьектілері мен қоғамның нақты тұтынушыларының сұраныстарын өнім өндіру(жұмыс орындау, қызмет көрсету) арқылы қанағаттандыру пайда табу мақсатындағы іс-әрекет ретінде қарастырса, тағы бір тобы кәсіпкерлікті меншік иелерінің инновациялық іс-әрекетіне негізделген ,және идеяларды табу және оларды қолдану,сондай-ақ,нақты кәсіпкерлік жобаларға еңгізуге бағытталған шаруашылық жүргізу қағидаларының жаңа түрі ретінде сипаттайды.
Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы заңында жеке кәсіпкерлік деп жеке кәсіпкерлік субьектілерінің кірісалуға бағытталған, өздерінің меншігіне негізделген және олардың өздерінің атынан, тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметін айтады.
Азаматтық кодекске сәйкес : кәсіпкерлік - меншік түрлеріне қарамастан, азаматтары мен заңды тұлғылардың тауарларға сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған ынталы қызмет.
Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан , оның тәуекел етуі мен және мүліктік жаупкершілігімен жүзеге асырылады.Ал, мемлекет кәсіпкерлі қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының Конститутсиясында атап көрсетілгендей , әркімнің кәсіпкелік қызмет еркіндігіне, өз мүдкін кез-келеген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар.Монополистік қызмет заңмен реттеледі әрі шектеледі.Жосықсыз(әділетсіз) бәсекеге тиым салынады.
Кәсіпкерлік, кәсіпкер және кәсіпкерлік қызмет түсініктері туралы отандық және шетелдік әдебиеттерде басқа да көптеген анықтамалар мен түсініктемелер берілген .Барлық айтылған пікірлер мен тұжырымдарды келесі кесте түрінде көрсетугеболады.
1- кесте- Кәсіпкелік, кәсіпкер, кәсіпкелік қызмет терминдерін анықтаудағы әртүрлі пікірлер
Реттік
№
Кәсіпкерлік , кәсіпкер,кәсіпкерлік қызмет түрлері
1
Кәсіпкерлік- меншік түрлеріне қарамастан азамттар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға сұранымды қанағаттандыруарқылы таза табыс табуға бағытталған ынталы қызметі.
Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан,оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
2
Жеке кәсіпкерлік- жеке кәсіпкерлік субьектілерінің кіріс алуға бағытталған, өздерінің меншігіне негізделген және олардыңөздерінің атынан , тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі.
3
Кәсіпкерлік деп өзіне тәуекел элементің қамтитын еркеше түрдегі өндірістік- шығармашылық қызмет түсініледі.
4
Кәсіпкер - тәуекл жағдайында іс-әрекетін жүзеге асыратын адам .
5
Кәсіпкерлік қызмет - үш классикалық өндіріс факторлары- жер, копиталмен еңбектің үйлесуі,бірігуі
6
Кәсіпкер- копиталдың менік иесі бола отырып белгілі бір комерциялық идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баруы.Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті ұйымдастырады, оның нәтижелеріне иелік етеді.
7
Кәсіпкердлік қызмет-төрт өндіріс факторларының, жер копитал, еңбек және ұйымдастырудың үйлесуі, бірігуі.
8
Кәсіпкерлік ең алдымен а адмаға өзінің қабілетіне, біліміне , ақпаратына және табысына ұтымды иелік етуге мүмкіндік беретін жеке еркіндігімен байланысты.Кәсіпкерліктің мәні-бұл қызмет түрі емес, іс-әрекет сипаттамасы, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу және зерттеу.
9
Кәіспкерлік құны бар қандайда бір жаңа нәрсені жасау үрдісі.Кәсіпкер- Осыған қажетті барлық уақытымен күшін жұмсайтын, өзіне барлық қажылық, психолгиялық және әлеуметтік тәуекелді алатын,ал марапат ретінде ақшамен жеткен жетістікке қанағаттануды иеленетін адам.
10
Кәсіпкерлік терминінің мәні кәсіпкерліктің мынадай төрт функциясы арқылы ашылады:
1.Кәсіпкер өзіне өнім өндіру немесе қызмет көрсетудің бірыңғай үрдісіне жер, копитал және еңбек ресурстарны үйлестіру бастамын алады.
2.Кәсіпкер бизнес жүргізу үрдісінде маңызды шешемдер қабылдаудың қиын міндеттерін өзіне алады.
3.Кәсіпкер- комерцияолық негізед жаңа өнімдер, жаңа өндірістік технологиялар,тіпті бизнесті ұйымдастырудың жаңа нысандарын еңгізуге ұмтылатын адам новатр.
4.Кәсіпкер - тәуекелге баратын адам.
11
Кәсіпкерлік новаторлықпен байланысты , ал кәсіпкердің өзі жаңа идеяларды табысты еңгізуге қол жеткізетін айрықша ойлау қабілеті бар батыл адам болып табылады .
12
Кәсіпкерлік - барлық спираларда, соның ішінде басқаруда да жаңашылдық енгізу болып табылатын нақты іс-әрекет.
13
Кәсіпкерлік-азамттардың пайда табуға бағытталған және өзінің бастамасы бойынша жүзеге асырылатын дерюбес қызметі.
14
Кәсіпкерлік - экономикалық,заңдық тұрғыда заңдас ұйымдастырылған еркіндік,жеке бастама мен іскерлік негізінде ұйымдастырылатын өндірістік сызықша комерциялық қызмет.
15
Кәсіпкерлік- жеке тұлғалардың кәсіпорындар мен ұйымдардың өнім өндіру, қызмет көрсету немесе тауарларды сату мен сатып алу, қызығушылық танытқан тұлғаларға ,кәсіпорындармен ұйымдарға өзара тиімді негізде басқа табарға немесе ақшаға айырбастауды жүзеге асыратын қызмет.
16
Кәсіпкерлік- өндірістің ерекшеинновациялық нысаны.Ол сәйкес әлеіметтік- экономикалық жағдайд басымдыққа ие болады,сонлықтан да бүкіл қоғамдық ұдайы өндіріске қажетті динамиканы қамтамасыз етеді.
17
Кәсіпкерлік-дербес бастамаға жауапкершілк пен инновациялық кәсіпкерлік идеяға негізделген экономикалық белсендіктің ерекше түрі.
18
Кәсіпкерлік - жеке пайда мен қоғамдық пайданы үйлестіру негізінде пайда табу мақсатында қаражат салымын жасаумен байланысты қызмет.
19
Кәсіпкерлік-заңды тұлғаның атына және заңдық жауапкершілігімен немесе азаттардың өз атынан, өзінің тәуекелімен,сондай-ақ мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын пацда табуға бағытталған дербес бастамашылық қызметі.
20
Кәсіпкерлік-азаматтардың,жеке және заңды тұлғалардың тәуеклге бара отырып өзінің жауапкершілігімен өз атынан жүзеге асырылатын, мүлікті пайдалануда ,тауарларды сатудан ,жұмысты орындаудан ,қызмт көрсетуден пайда табу арқылы жүйелі түрде табыс алып отыруға бағытталған бастамашыл ,дербес қызметі.
21
Кәсіпкерлік- инновацияларды қолдана отырып дербес және тәуелсіз
Негізде бизнес жүргізу тәсілі.
22
Кәсіпкерлік - шаруашылық субьектілердің жеке пайданы қоғамдық пайда мен үйлестіру негізінде комерциялық және басқа да жетістікке жету мақсатында мүлікті,ақшалай қаражаттармен басқа да ресурстарды жаңаша пайдалану мен байланысты бастамашылық қызметі.
23
Кәсіпкелік-шаруашлық қызметтің барлық қатысушылары үшін өзара тиімді нәтижелер тәуекелге мен табыс иабу мақсатында меншікті, қарыздық және басқа да қаражаттармен есебімен бара отырып іске асырылатын бастамашылық шаруашылық қызметі.
24
Кәсіпкерлік-жаңа кәсіпорынды құрумен немесе белгілі бір дәреже де тәуекелі бар,құрылған кәсіпорынмен байланысты инновациялық қызмет.
Кәсіпкерлік экономикада маңызды орынға ие бола отырып бірқатар маңызды функцияларды орындайды. Олардың қатарына жалпы экономикалық, ресурстық, шығармашылық - ізденушілік (инновациялық), әлеуметтік, ұйымдастырушылық функциялары жатады. Осы функцияларға қысқаша тоқталайық.
1) Жалпы экономикалық функция.
Кәсіпкерліктің жалпы экономикалық функциясы өндірістік, табыстық және жұмыспен қамту функцияларынан көрініс табады. Өндірістік функция тұтынушылар қажеттіліктерін қанағаттандыратын өнім өндірумен сипатталады. Кәсіпкерліктің дамуы экономикалық өсімнің, жалпы ішкі өнім көлемін ұлғайтдың маңызды шарттарының бірі болып табылады.
Табыстық функциясы әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге кәсіпкерлік қызметтен табыстардың түсуін, ұлттық табыстың артуын қамтамасыз етеді. Жұмысаен қамту функциясы жаңа жұмыс орындарының ашылуын, жұмыссыздықтын қысқаруын білдіреді. Жалпы экономикалық функция өз атынан және мүліктік жауапкершілігімен қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалар мен дара кәсіркерлердің, кәсіпкерлік ұйымдардың рөлімен байланысты болып келеді.
2) Ресурстық функция да кәсіпкерліктің маңызды функцияларының бірі. Ұдайы өндірістік және шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану арқылы кәсіпкерлік дамиды. Мұндай ресурстар ретінде материалдық және материалдық емес өндіріс факторларын айтамыз. Бірінші кезекте ресурстарға еңбек ресурстарын, жер мен табиғат табиғат құралдары мен ғылыми жетістіктерді, сондай-ақ кәсіпкерлік қабілетті де жатқызуға болады. Ресурстық функция экономикалық ресурстардың, өндіріс факторларының айтарлықтай тиімді үйлесуімен байланысты болып келеді. Егер кәсіпкер өзі ашқан ісінде, кәсіпкерлік қызметінде жаңашылдықты, ғылыми - техниалық идеяларды дұрыс пайдалана білсе, сондай-ақ мұның барлығын ресурстардың барлық түрлерін ұтымды қолданумен, білікті жұмыс күшін пайдаланумен біріктірген жағдайда айтарлықтай жақсы жетістіктерге жете алады. Алайда көп табыс табуға ұмтылу көбінесе ресурстарды тиімсіз пайдалануға алып келеді. Мұндай кәсіпкерлер өз қызметінде қалықтың денсаулығына жеке қоршаған ортаға зияның тигізеді. Осыған байланысты ресурстық функцияның дқрыс қолданылмағаны үшін кәсіпкерлердің жауапкершілігінің нысандарын белгілейтін мемлекеттің реттеуші рөлі маңызды орынға ие болады. Сондықтан кәсіпкерліктің бұл фуекциясына қарама-қайшылақ тән. Атап айтсақ, кәсіпкер, бір жағынан, ресурстарды ұтысды пайдалануға мүдделі, екінші жағынан, ресурстарды ұтымды пайдалануға мүдделі, екінші жағынан, ресурсарды аяусыз падалануы мүмкін.
3) Кәсіпкерліктің шығармашылық - ізденушілік функциясы кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жаңа идеяларды пайдаланумен ғана емес, сондай-ақ алға қойылған мақсатқа жетуге арналға жаңа құралдарды әзірлеумен де байланысты. Кәсіпкерліктің бұл функциясы басқа функциялармен тығыз байланысты және бір-бірін толықтырып отырады. ОЛ кәсіпкерлік қызмет субьектілерінің экономикалық еркіндік денгейінен, шешім қабылдау шарттарынан шығады.
4) Кәсіпкерліктің әлеуметтік функциясы әрбір әрекет қабілетті адамның өз ісінің меншік иесі болу мүмкіндігімен, өздерінің жеке қабілеттері мен мүмкіншіліктерін жақсы көрсете білумен сипатталады. Кәсіркеліктің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруы, яғни пайда табуы басқа адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты. Кәсіпкер экономикалық жетістікке жетуге бағыт ала отырып тәуекелге бару арқылы белгілі бір әлеуметтік тапсырысты орындау. Пайда табу кәсіпкер үшін оның негізгі мақсаты және қызметін ыналандырушы болып табылады. Кәсіркеліктін бұл функциясы ісін бастауға, анықталған мақсатқа жетуге қабілетті, дербес шаруашылық-эконмикалық қызметкеикемді адамдарды қалыптастыруда көрініс табады. Сонымен бір мезгілде жалдамалы жұмыскелер тобы да өседі. Олар, өз кезегінде, кәсіпкерлік кәсіпорындардын тұрақты қызметіне экономикалық және әлеуметтік тұрғыда тәуелді болады. Кәсіпкерлік кісіпорындар неғұрлым тиімді жұмыс жасаған сайын олардан әртүрлі деңгейдегі бюджетке түсетін түсімдер соғұрлым көп болады. Кәсіпкерліктің дамуы жұмыс орындар санының өсуін, жұмыссыздар санының қысқаруын, жалдамалы жұмыскерлердің әлеуметтік жағдайы мен өмір сүру деңгейінің жақсаруын қамтамасыз етеді.
5) Кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық функциясы кәсіпкерлердің өз ісін ұйымдастыру туралыдербес шешім қабылдауда, кәсіпкерлік басқаруды жүзеге асыруда, өндірістік құрылымды құруда, фирманың іс-әрекет стратегиясын өзгертуде және тағы басқаларда көрініс табады. Ұйымдастырушылық функция, әсірісе, шағын және орта кәсіпкерліктің жылдам дамуында, сондай-ақ ұжымдық кәсіпкерлікте айқын көрінеді.
Жоғарыда аталған барлық функциялардың өзара үйлесуі мен кешенді пайдаланылуы нәтидесінде кәсіпкерліктің мәні айқын көрігіс табады. Бұл функциялар дамыған кәсіпкерлікке тән, бірақ көбінесе кәсіпкерлік өызмет субьектілерінің өздеріне және мемлекеттік қолдауға байланысты болады.
Қазіргі кезде кәсіпкерліктің негізгі функцияларының қатарына келесілерді жатқызуға болады:
oo Қаржыны басқару және есеп жүргізу функциясы. Қаржыны басқару кәсіпкерлік қызметтен түсетін табыстарды жинақтау, капиталды жұмылдыру, табыстар мен капиталды пайдалануды басқаруды білдіреді. Кәсіпкерліктің негізгі міндеті- тәуекелдің төмен деңгейінде кәсіпкерлік қызметтің жоғары қайтарымдылығын қамтамасыз ету;
oo Кадрларды басқару функциясы. Кадрларды басқару ұйымдағы песоналды басқару, кандидаттарды іріктеу мен жұмысқа қабылдауы қамтиды. Персоналды басқару - кәсіпорын ұжымдағы әлеуметтік - еңбек қатынастары сферасындағы басқарушылық қызмет жүйесі.
oo Материалды - техникалық қамтамасыз ету функциясы. Бұл өызмет машиналар мен құрал-жабдықтарды, шикізаттар мен материалдарды сатып алу операцияларын қамтиды. Бұл кезеңдегі негізгі міндет аз шығын жұмсай отырып, өндірісті қажетті ресурстармен үздіксіз қамтамасыз ету болып табылады.
oo Өндірістік функция. Шикізіттар, материалдар мен жартылай фабрикаттардың дайын өнімге айналуы өндірісті білдіреді. Өндірісті басқару техникалық және технологиялық аспектілермен байланысты, сондай-ақ ол өндірісте аз шығын жұмсай отырып көп пайда табуға мүмкіндік беретіндей өндіріс факторларының үйлесімін іздеуге бағытталған.
oo Тұтынушылар қажеттіліктерін анықтауға бағытталған маркетингтік функциясы. Маркетинг - нарықтық өнімді өткізуді қамтамасыз ететін, тұтынушыға ықпал ету және тұтынушылырдың қалауын есепке алу жүйесі. Мұнда кәсіпкерліктің міндеті тұтынушылардың қалауын айқындау болып табылады.
oo Ғылыми зерттеу немесе инновациялық функциясы. Ол жаңа өнімді әзілеуге және шығаруға, жаңа технологияларды жасауға, басқару жүйесін жаңартуға бағытталған қызметті білдіреді. Қазіргі кезде ғылыми жаңалықтар ашу мен алдыңғы қатарлы технологияларды қолдану айтарлықтай маңызды рөл атқарады жіне ол кәсіпорынның нарықтағы жақдайына, кәсіпкерлік табыс көлемінде әсерін тигізеді.
oo Қоғам мен байланыс функциясы. Ол қоғамдық құрылымдар мен кәсіпкерлік ұйымдар арасындағы қарым-қатынасты басқаруды білдіреді.
Соңғы жылдары елімізде бизнестің әлкуметттік жауапкершілігіне ерекше назар аударып отыр. Демек, негізгі мақсаты пайда табу болып табылатын бизнес әлеуметтік міндеттерді шешуге де көңіл бөлуі тиіс. Ксіпорын қызметінде әлеумттік бағдарланудың болуы, корпаративті іс-әрекет пен іскерлік этика кодекісінің сақталуы оның мемлекетте және қоғамда іскерлік беделі мен имиджінің нығаюына алып келеді. Мұны да кәсіпкерліктің маңызды функцияларының қатарына жатқызуға болады.
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі - жеке кәсіпкерлік субьектілерінің әлеуметтік, экономикалық және экологиялық салаларда қоғамды дамытуға қосқан ерікті үлесі. Бұл мәселеге қытысты көптеген көзқарастар бар, оларды мынадай 2 бағытқа бөлуге болады:
1) бизнестің жауапкершілігі жұмыс орындарын құрумен және оларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етумен сипатталады. Мұндай жауапкершілік мынадай 2 үлгіде көрініс табады:
- ағылшын - американдық үлгіде жұмыскер жалақы алады және өзінің әртүрлі әлеуметтік қажеттіліктерін жеке құрылымдар арқылы дербес қанағаттандырады;
- европалық үлгідегі бизнес айтарлықтай көп салы төлейді, ал мемелекет осы қаражатқа халықтың едәуір маңызды әлеуметтік қажеттіліктерін іске асыру үшін жағдай жасайды.
2) бизнес бәріне жауап береді. Бұл бағыт сациолизм кезіңде кеңінен қолданылды, яғни кәсіпорындар әртүрлі әлеуметтік инфроұүрылымдарды ұүрып, қаржыландырып және басқарып отырады.
Бизнестің ішкі әлеуметтік жауапкершілігі ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Бизнестің ішкі әлеуметтік жауапкершілігіне келесілерді жатқызуға болады:
* Еңбек қауіпсіздігі;
* Тұрақтылық және әлеуметтік маңызды жалақы төлеу;
* Қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету;
* Оқыту және біліктілікті арттыру бағдарламалары арқылы адам ресурстарын дамыту;
* Стандарттарды енгізу т.б.
Бизнестің сыртқы әлеуметтік жауапкершілігіне мыналар жатқызылады:
* Тауар мен қызметтерді тұтынушылар алдындағы жауапкершілік;
* Қоршаған ортаны қорғауға көмектесу;
* Демеушілік және корпаративті қайырымдылық шаралары т.б.
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің кеңінен тараған түрлерінің бірі корпоративті әлеуметтік жауапкершілік болып табылады. Ол кампанияның іскерлік тәжірибеде жария есеп беруі мен мөлдірлігі, қызметкерлер мен клиенттердің адалдығы, кампанияның имиджі мен іскерлік беделін нығайту арқылы бизнестің құнын өсіруге бағытталған күнделікті қызметін білдіреді.
1.2. Кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері
Стратегиялық жоспарлау және стратегиялық басқарудың негізін қалаушылардың бірі Игорь Ансофф: мақсат - бөл кәсіпкердің жетістігінің немесе сәзсіздігінің өлшемі, - деген пікірде. Мақсаттар кәсіпкерлік қызметке бағыт береді және оны реттеп отырады. Өйткені кәсіпкерлік өызмет анықталған мақсаттарға жетіге бағытталады. Кәсіпкер өзінің мүмкіндіктеріне сәйкес мақсаттарын анықтайды. Мұнда ол нарық коньюктурасын, сыртқы жағдайларды, өндіріс құралдарын, және мотивтерді және басқа да мәселелерді ескеруі тиіс. Мақсаттар алдан-ала анықталғаннан кейін оларға жетуі шарттары мен құралдары нақтыланады. Содан кейін қалыптасқан жақдайға айтарлықтай толық жауап беретін мақсаттар белгіленеді. Айқын әрі нақты белгіленген мақсат оған жету жолындағы артық шығыстарды болдырмауға, қолда бар қаражаттардың қайтымдылығын жоғарылатуға, қолайлы жағдайларды пайдалануға мүмкіндік береді.
Кәсіпкерлік қызметтің мақсаттары туралы әртүрлі көз қарастар бар. Солардың ішінде ең кеңінен тарағандарының бірі мүмкін болатын ең көп пайда табу болып табылады. Әрине, нарықтық экономика жағдайында әрбір шаруашылық жүргізуші субьект ең аз шығын жұмсай отырып, ең көп пайда табуға, яғни тиімділікке ұмтылады. Өйткені пайда бизнесті дамытудың және меншік иелерінің табысының негізгі көздерінің бірі. Алайда қазіргі кезде бизнестің негізгі мақсаты көп пайда табу ған болып табылмайды. Күтілетін пайда мөлшері жоғары болған сайын оны ала алмау тәуекелі де жоғары болады. Пайда табуға шектен тыс көңіл бөлу нәтижесінде осы пайда алынатын уақыт мерзімі назарға алынбайды. Жалпы алғанда пайда табу бірден бір мақсат болып табылмайды, одан басқа көптеген мақсаттар жүйесі бар. Мақсаттар құрамы және оларды басымдықтары бойынша ранжирлеу әртүрлі болып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің мақсаттырын пирамида түрінде көрсетуге болады.
Бұл мақсатқа қол жеткізбейінше, басқа мақсаттар екінші кезектегі жоспарға жылжиды. Осыған байланысты кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаты пайда табу болып табылады. Сонымен қатар тұтынушылардың да, жалдамалы жұмыскерлердің де, кредиторладың да, тіпті, қоғамныңда мүдделерін сақтау қажет. Қысқа мерзімді пайда алу мәселесі шешілгенен кейін бірінші кезекке қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етумен байланысты мақсаттар шығады. Егер қажеттіліктер пайдалылық мәселесінде де, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуде де қанағаттандырылған болса өздерінің барлық күш жігері мен назарын экономикалық өсімге аударады. Экономикалық өсімнің тұрақты факторы тұрақты тұтынушылар желісін қалыптастыру,дамыту және кеңейту болып табылады. Дамудың жоғары денгейіне жеткенде кәсіпкерлік қызметтің басты мақсаты ретінде қоғамның және еңбек ұжымының қажеттіліктерін қанағаттандыруды айтуға болады. Осы кезеңде қоршаған ортаны қорғауға бағытталған бағдарламалар белсенді түрде қаржыландырылады.
Бизнесті ұйымдастыру кезінде жетуге ұмтылатын соңғы нәтижені мақсаттар деп айтуға болады. Кәсіпкерлік мақсаттардың келесңдей түрлерін бөліп көрсетуге болады:
oo Жалпы мақсаттар басқарудың негізін құрайтын қағидалардан шығады және осы қағидаларды әрбір адам мен қоғамның игілігі үшін жүзеге асырумен сипатталады;
oo Нақты мақсаттар бизнес сферасына байланысты анқталады;
oo Стратегиялық мақсаттар, ұзақ уақыт кезеңі ішіндегі қызмет мипатын анықтайды;
Ағымдағы масаттар даму стратегиясынан шыға отырып анықталады және стратеглық идеялар мен ағымдағы міндеттер шеңберінде жүзеге асырылады. Өндірістің негізгі мақсаттарын қарағанда басымдылығы төмен мақсаттарға мыналарды жатқызуға болады:
oo Өнім өндіру (жұмыс орындау, қызмет көрсету) көлемін ұлғайту;
oo Ғылыми - техникалық прогресс жетістіктерін, инновациялырды пайдалану;
oo Икемді бағасаясатын жүргізу;
oo Өндірістің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету және өзіндік құнды төмендету;
oo Өндіріс қалдықтарын толық пайдалану немесе қалдықсыз технологияны енгізу және т.б.
Жалпы алғанда кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаттарына келесілерді жатқызуға болады: 1) белгілі бір уақыт кезеңі ішінде кәсіпкерліктің қандай-да бір обекьтісіне салынған капиталдан және жұмсалған ресурстарда пайда табу; 2) қоғам мүшелерінің, мемлекеттің немесе аймақтың нақта қажеттіліктеріне деген сқранысын қанағаттандыру;
Анықталған мақсаттарға жетуге мүмкіндік беретін кәсіпкерлік қызметтің міндеттерін мынадай екі бағытқа бөлініп қарастыруға болады:
Бірінші бағыт - кәсіпкердің инновациялық қызметінің табысты болуын қамтамасыз ететін міндеттер кешені; Бұл кешенге қажеттіліктерді, сұранысты және коньюктураны зерттеу мақсатымен нарықты зерттеу, әзірлемелерді ұйымдастыру, табысты іске асатын идеяларды іздеу сияқты міндеттер кіреді.
Екінші бағыт - жүзеге асырылған немесежаңадан ғана басталған кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін қалыптастыратын міндеттер кешені; Мұнда өндірістік үрдісті қажетті ресурстармен қамтамасыз ету, қаржыландыру көдерін іздеу, өндірістің ұтымды көлемін анықтау, тиімді жабдықтаушыларды таңдай т.с.с. міндеттер кіреді.
Мәселен, пайда өсімін қамтамасыз ету үшін мынадай міндеттер кешенін шешуді қажет етеді: өндірісті қажетті өндіріс факторларымен қамтамасыз ету; қаржыландыру көздерін іздеу; бәсекелік орта жақдайында кәсіпорынның өміршеңдігін талдау; тұтынушылардың немесе сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; сату көлемін ұлғайту; маркетингтік стратегиялар әзірлеу; жабдықтаушыны таңдау; бизнес бойынша әріптестерді таңдау; кәсіпкеолік қызметтін өтімділігін жоғарылату; қоршаған ортаны қорғау бойынша әс-шаралар әзірлеу т.б.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі белгілері ретінде мыналарды атап көрсетуге болады:
1) мүліктік және ұйымдастырушылық дербестік. Мүліктік дербестік деп кәсіпкердің меншігінде кәсіпкерлікпен айналысу үшін қажетті материалдық-техникалық игіліктердің жиынтығы ретінде сипатталатын оқшауланған мүлкінің болуын айтамыз. Ұйымдатырушылық дербестік - субьектінің кәсіпкерлік қызмет үрдісінде дербес шешім қабылдау мүмкіндігі.
2) тәуекелдің болуы. Кез келген кәсіпкерлік қызметпен айналысу кезінде тәуекел міндетті түрде болады. Егер тәуекел оңтайлы болса, онда кәсіпкерлік қызмет нәтидесінде алға қойылған мақсатқа дәне белгілі бір жетістікке жктуге, сондай-ақ табыс табуға болады.
3) экономикалық мүдделілік немесе табыс табуға бағытталу. Кәсіпкер өзінің қызметін жүзеге асыру нәтижесінде пайда табады. Пайданы күн сайын, ай сайын немесе ірі мәміле жасау нәтижесінде жылына бір рет табуы мүмкін. Бірақ, оның мөлшері әр түрлі болады, яғни ұлғаюы, азаюы немесе ұрақты болуы мүмкін.
4) қоғамдылық қажеттілікті және сұрнысты қанағаттандыру үшін өнім өндіру . Кәсіпкер заңмен тиым салынбаған кез-келген қызмет түрімен айналысу арқылы табыс табуға құқығы бар. Яғни, нарықта сұранысқа ие өнімдерді өндіруге және оны ұтымды бағаға өткізуге ұмтылады.
5) заң шеңберінде іскерлік іс-әрекеттерді жүзеге асыру. Кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін еліміздің заңнамасына сәйкем кәсіпкер ретінде тіркелуі тиіс және өз қызметін жүзеге асыру кезінде заңдар, заңнамалық және нормативтік-құқықиық актілер негізге алынады.
Кәсіпкерлік қызмет белгілі-бір қағидалар негізінде ісе асырылады:
а) кәсіпкерлік қызметтің еркіндік қағидасы. Бұл қағиданың негізі ҚР Конститутциясында (26 бап, 4-тармақ) көрсетілген: әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Кәсіпкер кәсіпкерліктің кез келген сферасында өз ісін бастауға және жүргізуге құқығы бар. Кәсіпкерлік қызмет еркіндігі шаруашылық қызметтің жекелеген түрлерін лицензиялау жолы мен ішінара шектелуі мүмкін.
б) әртүрлі меншік нысандарының танылуы, меншік құқықтарының заңдық теңдігімен бірдей өорғалу қағидасы. Бұл қағида да Конститутция (6 бап) көрсетілген: Қазазқстан Республикасының мемлекеттік меншік пен жеке меншік таңылады және бірдей қорғалады. Осыған байланысты мемлекеттік немесе жеке меншік болаиын мүлікті пайдалана отырып, кәсіпкерлік қызметпен айланысатын субьектілер үшін меншік нысанына байланысты қандай-да бір артықшылықтар немесе шектеулер белгіленбейді.
в) бәсекені қолдау және жосықсыз бәсеке мен монополиялануға бағытталған экономикалық қызметке жол бермеу қағидасы. ҚР Конститутциясының 26 - бабына: Монополистік өызмет заңмен реттеледі әрі шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады, - деп атап көрсетілген. Бұл қағиданың сақталуы кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың және нарықтық экономиканы дамытудың қажетті шарты болып табылады. ҚР Бәсекелестік туралы заңынның 13-бабында, Үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субьектілерінің тиісті тауар нарығына кіруді шектеуге, бәсекелестікті болдырмауға, шектеуге және жоюға әкеп соққан немесе әкеп соғуы мүмкін және тұтынушылардың заңды мүдделеріне қысым жасайтын іс-әрекетіне немесе әрекетсіздіктеріне тиым салынады, -деп аталған. Мұның барлығы осы қағиданың маңыздылығын көрсееді.
г) кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу қағидасы. Кәсіпкерлік қызметті реттеудегі ең негізгі мәселе мемлекеттің және қоғамның жариялы мүдделері мен кәсіпкерлердің жеке мүдделерінің тіңгерімін сақтау.
д) заңдылық қағидасы. Бұл қағиданың да маңыздылығы жоғары. Біріншіден, кәсікерлік қызмет заңнамалық талаптарды қатаң сақтай тырып жүзеге асырылуы тиіс; Екіншіден, кәсіпкерлікті реттеуші құқықтық актілердің, мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінің заңдылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
е) кәсіпкерлер мен тұтынушылар құқықтарын қорғау қағидасы. ҚР Азаматтық кодексінің 10-бабында атап көрсетілгендей, мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және онықорғауды қамтамасыз етеді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау Азаматтық Кодексте немесе өзге де заң құжаттарында көзделген құралдармен қамтамасыз етіледі. Әрбір тұтынушының, атап айтқанда:
oo Тауарлар сатып алу, жұмыс пен қызметті пайдалану үшін еркін шарт жасасуға;
oo Тауарлардың тиісінше сапалы жіе қауіпсіз болуына;
oo Тауарлар жөнінде толық және анық мәлімет алуға;
oo Тұтынушылардың қоғамдық ұйымдарына бірігуге құқығы бар.
Кәсіпкерліктің негізгі қағидаларына келесілерді де жатқызуға болады:
oo Кәсіпкерлік қызметке азаматтар мен заңды тұлғалардың мүліктері мен қаражаттарын тарту;
oo Кәсіпкердің кәсіпкерлік қызмет түрлерін таңдау еркіндігі:
oo Кәсіпкердің тәуекелге бару және коммерциялық есеп жүргізуі;
oo Кәсіпкерлік қызметті іске асыру мен даму бағыттарын дербес анықтау (жабдықтаушыларды, өткізу нарықтарын еркін таңдау, өнім түрлері мен өндіріс көлемін анықтау т.б);
oo Материалдық, қаржылық, еңбек, табиғи және басқа да ресурстарды тарту және пайдалану;
oo Кәсіпкерлердің жұмыскерлерді жалдау еркіндігі;
oo Салық және басқа да міндеттерді төлемдерді, міндеттемелерді төлегеннен кейін қалған табыс көлемін бөлу еркіндігі.
oo Кәсіпкердің сыртқы экономикалық қызметті дербес жүзеге асыруы.
1.3. Кәсіпкерлік обьектілері мен субьектілері,
жүзеге асыру шарттары
Кәсіпкерлік қызметті қызметтің обьектісі мен субьектісі бір үрдістің екі жағы болып табылады. Кәсіпкерлік қызметтің обьектісі бұл кәсіпкердің қызмет түрі болса, ал субьектісі осы қызметтен айналысатын адам.
Қазақстан Республикасы Конститутциясында атап көрсетілгендей, (26-бап,4-тармақ), әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Яғни, кез-келген әрекет қабелетті азамат заң шеңберінде кәсіпкерлік қызметпен айналыса алады. Осыған байланысты кәсіпкерлік қызмет субьектілеріне азаматтарды және әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғаларды жатқыза аламыз. Азаматтық кодекске сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып есептеледі. Демек, осы аталған жеке тұлғалар дара кәсіпкерлер ретінде немесе ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсіпорынның қатысушысы ретінде заңмен тиым салынбағын кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және кәсіпкерлік субьектісі болуға мүмкіндігі бар.
2009 жылға дейін Қазақстанда тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дара кәсіпкер ретінде өз кәсіпкерлігімен айналыса алады. Алайда Жеке ксәпкерлік туралы заңға өзгерістер енгізілгеннен кейін (2009.17.07. № 188-IV ҚР), дара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz