Қазақ халқының қалыптасуы туралы мағлұмат

1. Қазақ халқы этногенезінің басталуы. «Қазақ» этнонимі

2. Қазақ жүздерінің қалыптасуы

3. Қайталауға арналған сұрақтар

4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма

Қазақ халқы әлемнің басқа халықтарына тән болған бірегей заңдылықтар негізінде қалыптасты. Этногенез процесінің жалпы схемасы төмендегідей болды: жеке рулар, тайпалар, тайпалық одақтар, халықтар, ұлттар – осылармен қатар тілдер де дамыды. Бұл процестер тура сызықты болған емес, ол қайшылық жағдайда, ұсақтану, ассимиляциялану, будандасу және бірігу арқылы өтіп жатты, жеке бір тұста уақытша тоқтап та қалып, ал содан кейін қайтадан дамып отырды, бұл орайда тарихи жаңа жағдайда ғана жаңғырып отыруды басынан кешірді.
Қазақ халқының этногенезі ежелгі заман тұңғиығынан басталады, ол негізінен Қазақстанның ұлан – ғайыр жерін ежелден мекендеген автохтонды тайпалар мен тайпалар бірлестіктерінен құралған. Халықтың қалыптасуы ежелгі және орта ғасырлардағы ірі- ірі этникалық саяси оқиғалармен, шаруашылық формаларының эволюциясымен және қоғамдық қатынастардағы серпінді ілгерулермен, феодализмнің қалыптасып, нығаюымен байланысты. Халық нақтылы әлеуметтік – экономикалық жағдайда құралады және дамиды, сондықтан да ол этникалық - әлеуметтік қауымдастық болып табылады.
Қазақстан аумағындағы және бүкіл Орта Азиядағы этногенетикалық процестердің түп тамыры қола дәуірінен басталады. Қазақ даласын мекендеген тайпалар өздерінің нәсілдік типі жөнінен европеидтер болған. Ежелгі темір дәуірінде Қазақстан жерін сақ тайпалары – массагеттер, даилар, исседондар және басқалар мекендеген. Қазақ халқының түп төркіні б.з.б. УІІ ғ. бастап жазба тарихта әйгілі болған сақтар еді. Б.з. ІІІ ғ. бастап У ғ. дейін Оңтүстік Қазақстан аумағында өмір сүрген үйсіндер мен қаңлылар бірлестіктері қазақ халқының негізгі ұйытқысы болды. Қазақстан жерінде этникалық процестің шешуші кезеңі б.з.б. 1 мыңжылдығының ортасынан, түріктердің жаппай көшіп келуімен байланысты. Ежелгі сақ, сармат, үйсін т.б. ұрпағымен араласқан түріктер этно- демографиялық жағдайды өзгертті.
Батыс түрік қағандығы ыдырағаннан кейін пайда болған мемлекеттік бірлестіктер де (түргеш, қарлұқ, оғыз, қимақ) сол бағытта дамыды.

1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: Атамұра. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Аманжолов, Керейхан. Түркі халықтарының тарихы: Көне дәуірден біздің заманымыздың ХІV ғасырына дейінгі кезең: Оқу құралы / К. Аманжолов., К. Рахметов.- Алматы: Білім, 1996.- 272 бет.
3. Қазақ қоғамындағы әкімшілік- шаруашылық жүйелердің эволюциясы: Оқу құралы / Ред. басқар. К. Ә. Берденова; ҚР ғылым және жоғары білім министрлігі.- Алматы: Экономика, 1999.- 361 бет.
4. Қаратаев, Төреғали. Жүз жылдың ақ-қарасы: Саяси тарих беттері. [Оқу құралы] / Т. Қаратаев.- Алматы: ҚАЗАҚ УНИВЕРСИТЕТІ, 1993.
5. Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
6. Маданов Х. Ұлы дала тарихы: Оқу құралы / Х. Маданов., Ч. Мусин.- Алматы: Санат, 1994.
7. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
8. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех
тысячелетий. Алма-Ата, 1992..