ХҮ- ХҮІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ
1. Қазақ халқының рухани мәдениеті
2. Қазақ халқының материалдық мәдениеті
3. Қайталауға арналған сұрақтар
4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма
5. Әдебиеттер тізімі
2. Қазақ халқының материалдық мәдениеті
3. Қайталауға арналған сұрақтар
4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма
5. Әдебиеттер тізімі
ХУ-ХУІІ ғасырларда қазақ халқының өзіндік мәдениеті қалыптасты.Қазақ тілі Қазақстан территориясындағы ежелден тұратын, тегі жағынан бір – біріне жақын тайпалардың тілдері негізінде шықты.
ХУ ғасыр – қазақ тілі өзіне тән ерекше белгілермен дербес тілге айналып, қазақ тілінде тарихи шығармалар пайда болды.
XIV-XV ғасырларда ауызша әдебиетпен қатар жазбаша әдебиет те дами бастады. Олардың көпшілігі қыпшақ тілінде жазылған. Олра: «Кодекс куманикус», «Оғызнама» туындылары. Өзбек ақыны Хорезмидің «Мұхаббатнамасы», қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың «Хұсрау мен Шырыны», Дүрбектің «Жүсіп - Зылиқасы» әдеби шығармалар болды.
ХУІ-ХУІІ ғасырлардағы қазақ тарихының маңызды ескерткіші- Қадырғали Жалайридың «Жамиғат-Тауарих» шығармасы. Автор өз кітабын 1587 жылы Борис Годуновқа достықтың белгісі ретінде сыйға тартқан. Шығармада Тәуекел ханның жиені Ораз –Мұхаммедтің өмірбаяны жазылады. Бұдан басқа түркі тілдес шығармалар тобы: «Шыңғыснама», «Бабырнама», «Темірнама».
Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551жж.)- 1546 жылы парсы тілінде жазылған «Тарих-и-Рашиди» еңбегін Абдар Рашид ханға тарту еткен. Шығармада шайбанилық Әбілқайыр хандығы және Қазақ хандығының құрылуы туралы құнды мәліметтер жазылған.
ХУІ ғ. 40 жылдары Усман Кухистанидың «Тарих-и- Әбілхайырхани» еңбегі жазылды.
ХУІІ ғ. - Әбілғазы Баһадүр (1603-64жж.) «Түрік шежіресі» кітабында шыққан тегінен бастап өзіне дейінгі әулет тарихын жазған.
ХУ ғасыр – қазақ тілі өзіне тән ерекше белгілермен дербес тілге айналып, қазақ тілінде тарихи шығармалар пайда болды.
XIV-XV ғасырларда ауызша әдебиетпен қатар жазбаша әдебиет те дами бастады. Олардың көпшілігі қыпшақ тілінде жазылған. Олра: «Кодекс куманикус», «Оғызнама» туындылары. Өзбек ақыны Хорезмидің «Мұхаббатнамасы», қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың «Хұсрау мен Шырыны», Дүрбектің «Жүсіп - Зылиқасы» әдеби шығармалар болды.
ХУІ-ХУІІ ғасырлардағы қазақ тарихының маңызды ескерткіші- Қадырғали Жалайридың «Жамиғат-Тауарих» шығармасы. Автор өз кітабын 1587 жылы Борис Годуновқа достықтың белгісі ретінде сыйға тартқан. Шығармада Тәуекел ханның жиені Ораз –Мұхаммедтің өмірбаяны жазылады. Бұдан басқа түркі тілдес шығармалар тобы: «Шыңғыснама», «Бабырнама», «Темірнама».
Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551жж.)- 1546 жылы парсы тілінде жазылған «Тарих-и-Рашиди» еңбегін Абдар Рашид ханға тарту еткен. Шығармада шайбанилық Әбілқайыр хандығы және Қазақ хандығының құрылуы туралы құнды мәліметтер жазылған.
ХУІ ғ. 40 жылдары Усман Кухистанидың «Тарих-и- Әбілхайырхани» еңбегі жазылды.
ХУІІ ғ. - Әбілғазы Баһадүр (1603-64жж.) «Түрік шежіресі» кітабында шыққан тегінен бастап өзіне дейінгі әулет тарихын жазған.
1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: АТАМҰРА. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Қазақ: Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. –Алматы: Білім, 1994.
3. Қазақстан тарихы: Оқулық-анықтамалық /[Авт. В. С. Осколков, И. Л. Осколкова] .- Алматы: Өнер, 2001.- 64 бет.
4. Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
5. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
6. Средневековая городская культура Казахстана и Средней Азии. – Алма-Ата, 1983.
7. История Казахстана и Центральной Азии. Учеб. Пособие/
Абусеитова М./ -Алматы, 2001.
8. Кузембайулы А., Абил Е. История Республики Казахстан. –А,
2000 г.
9. Қазақтың ұлттық киімдері. –А, 1998г.
10. Қазақтың киіз үйі. –А, 1998г.
11. Қазақтың музыкалық аспаптары.–А, 1998г.
12. Қазақ кілемдері. –А, 1998г.
13. Ә. Хасенов. Қазақ халқының ХУ-ХУІІІ ғғ. мәдениеті мен өнерінің
тарихы. 2 б. –А: ҚазМу,1988. – 192 б.
14. С. Қасиманов. Қазақ халқының қолөнері. –А: Қазақстан, 1995.-240 б.
15. С. Кенжеахметұлы. Казахские народные традиции и обряды. –А:
Ана тілі, 2001. -96 б.
16. Қазақ халқының сәнді ою-өрнек өнері. Л, 1970. -207 б.
17. Қазақтың зергерлік бұйымдары. –А: Өнер, 1981. -28 б.
2. Қазақ: Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. –Алматы: Білім, 1994.
3. Қазақстан тарихы: Оқулық-анықтамалық /[Авт. В. С. Осколков, И. Л. Осколкова] .- Алматы: Өнер, 2001.- 64 бет.
4. Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
5. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
6. Средневековая городская культура Казахстана и Средней Азии. – Алма-Ата, 1983.
7. История Казахстана и Центральной Азии. Учеб. Пособие/
Абусеитова М./ -Алматы, 2001.
8. Кузембайулы А., Абил Е. История Республики Казахстан. –А,
2000 г.
9. Қазақтың ұлттық киімдері. –А, 1998г.
10. Қазақтың киіз үйі. –А, 1998г.
11. Қазақтың музыкалық аспаптары.–А, 1998г.
12. Қазақ кілемдері. –А, 1998г.
13. Ә. Хасенов. Қазақ халқының ХУ-ХУІІІ ғғ. мәдениеті мен өнерінің
тарихы. 2 б. –А: ҚазМу,1988. – 192 б.
14. С. Қасиманов. Қазақ халқының қолөнері. –А: Қазақстан, 1995.-240 б.
15. С. Кенжеахметұлы. Казахские народные традиции и обряды. –А:
Ана тілі, 2001. -96 б.
16. Қазақ халқының сәнді ою-өрнек өнері. Л, 1970. -207 б.
17. Қазақтың зергерлік бұйымдары. –А: Өнер, 1981. -28 б.
Тақырып 10. ХҮ- ХҮІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ
1. Қазақ халқының рухани мәдениеті
2. Қазақ халқының материалдық мәдениеті
3. Қайталауға арналған сұрақтар
4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма
5. Әдебиеттер тізімі
1.ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ МӘДЕНИЕТІ
Тіл және жазу
ХУ-ХУІІ ғасырларда қазақ халқының өзіндік мәдениеті қалыптасты.Қазақ
тілі Қазақстан территориясындағы ежелден тұратын, тегі жағынан бір – біріне
жақын тайпалардың тілдері негізінде шықты.
➢ ХУ ғасыр – қазақ тілі өзіне тән ерекше белгілермен дербес тілге
айналып, қазақ тілінде тарихи шығармалар пайда болды.
➢ XIV-XV ғасырларда ауызша әдебиетпен қатар жазбаша әдебиет те дами
бастады. Олардың көпшілігі қыпшақ тілінде жазылған. Олра: Кодекс
куманикус, Оғызнама туындылары. Өзбек ақыны Хорезмидің
Мұхаббатнамасы, қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың Хұсрау мен
Шырыны, Дүрбектің Жүсіп - Зылиқасы әдеби шығармалар болды.
➢ ХУІ-ХУІІ ғасырлардағы қазақ тарихының маңызды ескерткіші-
Қадырғали Жалайридың Жамиғат-Тауарих шығармасы. Автор өз кітабын
1587 жылы Борис Годуновқа достықтың белгісі ретінде сыйға тартқан.
Шығармада Тәуекел ханның жиені Ораз –Мұхаммедтің өмірбаяны
жазылады. Бұдан басқа түркі тілдес шығармалар тобы: Шыңғыснама,
Бабырнама, Темірнама.
➢ Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551жж.)- 1546 жылы парсы тілінде
жазылған Тарих-и-Рашиди еңбегін Абдар Рашид ханға тарту еткен.
Шығармада шайбанилық Әбілқайыр хандығы және Қазақ хандығының
құрылуы туралы құнды мәліметтер жазылған.
➢ ХУІ ғ. 40 жылдары Усман Кухистанидың Тарих-и- Әбілхайырхани
еңбегі жазылды.
➢ ХУІІ ғ. - Әбілғазы Баһадүр (1603-64жж.) Түрік шежіресі кітабында
шыққан тегінен бастап өзіне дейінгі әулет тарихын жазған.
Ауызша әдебиеті
Қазақ халқының ауыз әдебиеті ХУ-ХУІІ ғасырларда кеңінен өркендеді.
Ауыз әдебиет – қоғам өмірінің айнасы. Халық арасында көп тараған батырлық
эпостар: Қобыланды, Ер Тарғын, Алпамыс, Ер Қосай т.б.
ХІУ –ХУІІ ғасырларда өмір сүрген жыраулар:
Жырау аттары Туған және өмір Еңбектері, ерекшеліктері
сүрген жерлері
Сыпыра жырау Батыс Қазақстан ХІУ ғ. ноғай – қазақ эпосының негізін
Сұрғұлтайұлы салушы. Едіге жырында 180 жасқа
келген халықтың ақылшысы ретінде
сипатталады.
Асан Қайғы Шу бойындағы қазақ Қазақ Ордасының ұрыншысы,
(Хасан Ордасы. насихатшысы, көшпелі философ атанған.
Сәбитұлы) Ел қамқоршысы, халық жанашыры еліне
Жерұйықты іздеп әр жерге тән атау
берген жырау.
Шалкиіз Оңтүстік Қазақстан Темірдің белді билерінің бірі болған.
Тіленшіұлы Қырым, Кавказ, Дон бойындағы
жорықтарға қатысқан. Ақын, жырау.
Қазтуған Еділ бойындағы Ру басы, әскер басы, көсем, жорық
Астрахань облысының жыршысы болған. Оның Алаң да олаң,
Қызылжар қаласының олаң жұрт деген жыры сақталған.
маңында өмір сүрген.
Доспамбет жырауАзау қаласы-АстраханьШешен, батыр, Қырым, ноғайлы, Қазан
хандар арасындағы соғыстарға қатысты
Марғасқа жырау Түркістан маңы Есім ханның жорық жыршысы. Еңсегей
бойлы ер Есім жырын алғаш жырлаушы.
Жиембет Кіші жүз- Алшын руы. Кіші жүздің биі, әскербасы, батыр,
Бортоғашұлы. Есімнің ел басқарушы биі. 1620 жылы
ойраттарға қарсы соғысты. Түркістанға
қарсы жорыққа қатысты. Әмірің қатты
Ер Есім деген толғауы бар.
Ақтамберді Семей Қолбасшы, батыр, қоғам қайраткері.
Сарыұлы
Бұқар жырау Павлодар-Баянауыл Тәуке ханның тұсында ел билеуге
Қалқаманұлы араласты. Абылайдың ақылшысы болған.
Тілек атты шығармасы бар.
Музыка өнері
1. Қазақ халқының музыка өнері бірнеше салаға бөлінеді – айтыс, терме,
толғау, ән, күй, би өнері.
• Аспаптық музыка туындылары да осы, ғасырларда дамыды. Олар:
Ескендір, Қамбар батыр, Шора батыр,т.б. күйлер және Алтын
Орда дәуірінен келе жатқан Жошы ханның жортуы, Ақсақ құлан,
Ел айрылған, Сағыныш сияқты күй – аңыздар.
Музыкалық аспаптар:
➢ Домбыра – шертіп ойналатын аспап.
➢ Қобыз – ысқышты аспап.
➢ Сыбызғы – қуыс қамыстан немесе жұмсақ ағаштан жасалып, үрлеп
ойналатын аспап.
➢ Дабыл, дауылпаз – ұрып ойналатын аспап.
➢ Асатаяқ, қоңырау – сілкіп ойналатын аспаптар.
Діни наным – сенімдер:
Қазақстанда ислам діні VIII ғасырда тарай бастады. XIVғасырда Өзбек
хан мен Моғол ханы Тоғылық – Темір ислам дінін мемлекеттік дін дәрежесіне
жеткізді. Қазақстанға ислам дінінің сопылық (суфизм) бағыты тарады. Ислам
дінінің сопылық бағытын қазақтар бұрын табынып келген Көк тәңірі дінімен
байланыстырып, қалыптасуына негіз жасаған Қожа Ахмет Йассауи болды.
➢ Диуани хикмат (Даналық кітабы) еңбегінде исламның негізгі
қағидалары қарастырылды.
Көшпелілер арасында тәңірге, табиғатқа, ата-баба аруағына табыну
сақталды. Әрбір мал түліктерінің пірлері болған деп саналған:
➢ Шопан Ата – қойдың пірі.
➢ Зеңгі баба- сиырдың пірі.
➢ Қамбар ата – жылқының пірі.
➢ Ойсыл қара – түйенің пірі.
Халық күнтізбесі
Көшіп қонып жүрген қазақтар жұлдызды аспанға бақылау жасауда көп
тәжірибе жинақтды. Зерттеушілер көшу мезгілдерін, күн райын айтып отырды.
Жұлдызды әуе картасын жатқа білді.
Темірқазықты түнде жүріс бағытын ... жалғасы
1. Қазақ халқының рухани мәдениеті
2. Қазақ халқының материалдық мәдениеті
3. Қайталауға арналған сұрақтар
4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма
5. Әдебиеттер тізімі
1.ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ МӘДЕНИЕТІ
Тіл және жазу
ХУ-ХУІІ ғасырларда қазақ халқының өзіндік мәдениеті қалыптасты.Қазақ
тілі Қазақстан территориясындағы ежелден тұратын, тегі жағынан бір – біріне
жақын тайпалардың тілдері негізінде шықты.
➢ ХУ ғасыр – қазақ тілі өзіне тән ерекше белгілермен дербес тілге
айналып, қазақ тілінде тарихи шығармалар пайда болды.
➢ XIV-XV ғасырларда ауызша әдебиетпен қатар жазбаша әдебиет те дами
бастады. Олардың көпшілігі қыпшақ тілінде жазылған. Олра: Кодекс
куманикус, Оғызнама туындылары. Өзбек ақыны Хорезмидің
Мұхаббатнамасы, қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың Хұсрау мен
Шырыны, Дүрбектің Жүсіп - Зылиқасы әдеби шығармалар болды.
➢ ХУІ-ХУІІ ғасырлардағы қазақ тарихының маңызды ескерткіші-
Қадырғали Жалайридың Жамиғат-Тауарих шығармасы. Автор өз кітабын
1587 жылы Борис Годуновқа достықтың белгісі ретінде сыйға тартқан.
Шығармада Тәуекел ханның жиені Ораз –Мұхаммедтің өмірбаяны
жазылады. Бұдан басқа түркі тілдес шығармалар тобы: Шыңғыснама,
Бабырнама, Темірнама.
➢ Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551жж.)- 1546 жылы парсы тілінде
жазылған Тарих-и-Рашиди еңбегін Абдар Рашид ханға тарту еткен.
Шығармада шайбанилық Әбілқайыр хандығы және Қазақ хандығының
құрылуы туралы құнды мәліметтер жазылған.
➢ ХУІ ғ. 40 жылдары Усман Кухистанидың Тарих-и- Әбілхайырхани
еңбегі жазылды.
➢ ХУІІ ғ. - Әбілғазы Баһадүр (1603-64жж.) Түрік шежіресі кітабында
шыққан тегінен бастап өзіне дейінгі әулет тарихын жазған.
Ауызша әдебиеті
Қазақ халқының ауыз әдебиеті ХУ-ХУІІ ғасырларда кеңінен өркендеді.
Ауыз әдебиет – қоғам өмірінің айнасы. Халық арасында көп тараған батырлық
эпостар: Қобыланды, Ер Тарғын, Алпамыс, Ер Қосай т.б.
ХІУ –ХУІІ ғасырларда өмір сүрген жыраулар:
Жырау аттары Туған және өмір Еңбектері, ерекшеліктері
сүрген жерлері
Сыпыра жырау Батыс Қазақстан ХІУ ғ. ноғай – қазақ эпосының негізін
Сұрғұлтайұлы салушы. Едіге жырында 180 жасқа
келген халықтың ақылшысы ретінде
сипатталады.
Асан Қайғы Шу бойындағы қазақ Қазақ Ордасының ұрыншысы,
(Хасан Ордасы. насихатшысы, көшпелі философ атанған.
Сәбитұлы) Ел қамқоршысы, халық жанашыры еліне
Жерұйықты іздеп әр жерге тән атау
берген жырау.
Шалкиіз Оңтүстік Қазақстан Темірдің белді билерінің бірі болған.
Тіленшіұлы Қырым, Кавказ, Дон бойындағы
жорықтарға қатысқан. Ақын, жырау.
Қазтуған Еділ бойындағы Ру басы, әскер басы, көсем, жорық
Астрахань облысының жыршысы болған. Оның Алаң да олаң,
Қызылжар қаласының олаң жұрт деген жыры сақталған.
маңында өмір сүрген.
Доспамбет жырауАзау қаласы-АстраханьШешен, батыр, Қырым, ноғайлы, Қазан
хандар арасындағы соғыстарға қатысты
Марғасқа жырау Түркістан маңы Есім ханның жорық жыршысы. Еңсегей
бойлы ер Есім жырын алғаш жырлаушы.
Жиембет Кіші жүз- Алшын руы. Кіші жүздің биі, әскербасы, батыр,
Бортоғашұлы. Есімнің ел басқарушы биі. 1620 жылы
ойраттарға қарсы соғысты. Түркістанға
қарсы жорыққа қатысты. Әмірің қатты
Ер Есім деген толғауы бар.
Ақтамберді Семей Қолбасшы, батыр, қоғам қайраткері.
Сарыұлы
Бұқар жырау Павлодар-Баянауыл Тәуке ханның тұсында ел билеуге
Қалқаманұлы араласты. Абылайдың ақылшысы болған.
Тілек атты шығармасы бар.
Музыка өнері
1. Қазақ халқының музыка өнері бірнеше салаға бөлінеді – айтыс, терме,
толғау, ән, күй, би өнері.
• Аспаптық музыка туындылары да осы, ғасырларда дамыды. Олар:
Ескендір, Қамбар батыр, Шора батыр,т.б. күйлер және Алтын
Орда дәуірінен келе жатқан Жошы ханның жортуы, Ақсақ құлан,
Ел айрылған, Сағыныш сияқты күй – аңыздар.
Музыкалық аспаптар:
➢ Домбыра – шертіп ойналатын аспап.
➢ Қобыз – ысқышты аспап.
➢ Сыбызғы – қуыс қамыстан немесе жұмсақ ағаштан жасалып, үрлеп
ойналатын аспап.
➢ Дабыл, дауылпаз – ұрып ойналатын аспап.
➢ Асатаяқ, қоңырау – сілкіп ойналатын аспаптар.
Діни наным – сенімдер:
Қазақстанда ислам діні VIII ғасырда тарай бастады. XIVғасырда Өзбек
хан мен Моғол ханы Тоғылық – Темір ислам дінін мемлекеттік дін дәрежесіне
жеткізді. Қазақстанға ислам дінінің сопылық (суфизм) бағыты тарады. Ислам
дінінің сопылық бағытын қазақтар бұрын табынып келген Көк тәңірі дінімен
байланыстырып, қалыптасуына негіз жасаған Қожа Ахмет Йассауи болды.
➢ Диуани хикмат (Даналық кітабы) еңбегінде исламның негізгі
қағидалары қарастырылды.
Көшпелілер арасында тәңірге, табиғатқа, ата-баба аруағына табыну
сақталды. Әрбір мал түліктерінің пірлері болған деп саналған:
➢ Шопан Ата – қойдың пірі.
➢ Зеңгі баба- сиырдың пірі.
➢ Қамбар ата – жылқының пірі.
➢ Ойсыл қара – түйенің пірі.
Халық күнтізбесі
Көшіп қонып жүрген қазақтар жұлдызды аспанға бақылау жасауда көп
тәжірибе жинақтды. Зерттеушілер көшу мезгілдерін, күн райын айтып отырды.
Жұлдызды әуе картасын жатқа білді.
Темірқазықты түнде жүріс бағытын ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz