ХІХ ҒАСЫР МЕН ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МӘДЕНИЕТІ

1. ХІХ ғасырдың І жартысындағы Қазақстан мәдениеті

2. Қазақстанды орыс ғалымдарының зерттей бастауы

3. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті

4. Ағарту ісінің дамуы

5. XX ғасыр басындағы қазақ мәдениеті

6. Қайталауға арналған сұрақтар

7. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма

8. Әдебиеттер тізімі

Қазақ жерінің Ресейге қосылуы өлкенің әлеуметтік–экономикалық даму барысына әсер етіп қана қоймай, білім беру, ағарту саласының кеңеюіне, жергілікті халық дәстүрлері мен мәдениетінің жаңа сипат алуына барынша әсер етті.
ХІХ ғасырдың бас кезінде Қазақстанда оқыту негізінен шәкірттерге «Шариғат–ұл-Иман» (мұсылман дінінің ережелері), «Әптиек» (құранның жетіден бір бөлігі) сияқты діни бағыттағы кітаптарды, ислам дінінің қағидаларын үйретуге бағытталады. Әрі медреселерде орыс тілін, арифметикалық 4 амалын үйретті, жағрапия пәнінен де мәлімет беретін болды.
Бекіністер мен қалалардың сауда орталықтарына айналуы арнайы тілмаштар даярлайтын оқу орындарын ашуды қажет етті.

ХІХ ғасырда ашылған оқу орындары
Жылы Қала Оқу орнының аты
1789 Омбы Азиялық училище (монғол, маньчжур, қытай, парсы тілдерін білетіндер оқыды )
1813 Орынбор Әскери училище
1837
1844 Орынбор
Орынбор Сібір кадет корпусы
Неплюев кадет корпусы болып қайта құрылды
1841 Бөкей ордасы Кіші орда ханы Жәңгір ашқан мектеп
1831 қыркүйек Семей Орысша білім беретін училище
1836 Өскемен Қазақтар үшін интернаты бар училище
1850 Орынбор Қазақтарға орысша білім беретін мектеп

Қазақ әдебиеті мен мәдениеті
ХІХ ғ. бірінші жартысында қазақ әдебиетінде екі идеялық ағым: еңбекші қалың бұқара мүддесін білдірген ақындар, суырып салма жыршылар мен ірі феодалдардың, ақсүйектердің мүдделерін жақтаған ақындар қалыптасты.

1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: АТАМҰРА. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Қазақстан тарихы: Оқулық-анықтамалық /[Авт. В. С. Осколков, И. Л. Осколкова] .- Алматы: Өнер, 2001.- 64 бет.
3. Қазақстан тарихы: Хрестоматия / Құраст. М. Қ. Қозыбаев.- Алматы: АТАМҰРА, 1994.- 256 бет.
4. Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
5. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
6. 93. Кузембайулы А., Е.Абил. История Республики Казахстан. –А, 2000.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Тақырып 16. ХІХ ҒАСЫР МЕН ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МӘДЕНИЕТІ

1. ХІХ ғасырдың І жартысындағы Қазақстан мәдениеті

2. Қазақстанды орыс ғалымдарының зерттей бастауы

3. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті

4. Ағарту ісінің дамуы

5. XX ғасыр басындағы қазақ мәдениеті

6. Қайталауға арналған сұрақтар

7. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына тапсырма

8. Әдебиеттер тізімі

1. ХІХ ҒАСЫРДЫҢ І ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ
Қазақ жерінің Ресейге қосылуы өлкенің әлеуметтік–экономикалық даму
барысына әсер етіп қана қоймай, білім беру, ағарту саласының кеңеюіне,
жергілікті халық дәстүрлері мен мәдениетінің жаңа сипат алуына барынша әсер
етті.
ХІХ ғасырдың бас кезінде Қазақстанда оқыту негізінен шәкірттерге
Шариғат–ұл-Иман (мұсылман дінінің ережелері), Әптиек (құранның жетіден
бір бөлігі) сияқты діни бағыттағы кітаптарды, ислам дінінің қағидаларын
үйретуге бағытталады. Әрі медреселерде орыс тілін, арифметикалық 4 амалын
үйретті, жағрапия пәнінен де мәлімет беретін болды.
Бекіністер мен қалалардың сауда орталықтарына айналуы арнайы тілмаштар
даярлайтын оқу орындарын ашуды қажет етті.

ХІХ ғасырда ашылған оқу орындары
Жылы Қала Оқу орнының аты
1789 Омбы Азиялық училище (монғол, маньчжур, қытай, парсы
тілдерін білетіндер оқыды )
1813 Орынбор Әскери училище
1837 Орынбор Сібір кадет корпусы
1844 Орынбор Неплюев кадет корпусы болып қайта құрылды
1841 Бөкей ордасыКіші орда ханы Жәңгір ашқан мектеп
1831 Семей Орысша білім беретін училище
қыркүйек
1836 Өскемен Қазақтар үшін интернаты бар училище
1850 Орынбор Қазақтарға орысша білім беретін мектеп

Қазақ әдебиеті мен мәдениеті
ХІХ ғ. бірінші жартысында қазақ әдебиетінде екі идеялық ағым: еңбекші
қалың бұқара мүддесін білдірген ақындар, суырып салма жыршылар мен ірі
феодалдардың, ақсүйектердің мүдделерін жақтаған ақындар қалыптасты.
Ақындар Өмір сүргенІстеген істерінің маңызы
жылдары
Махамбет Өтемісұлы 1804-1846 1829 ж. шаруалар толқынына қатысты.
Батыс Қазақстан Кейіннен И.Тайманұлы бастаған шаруалар
облысы орал көтерілісіне белсене қатысады. Махамбеттің
ауданында туды. жауынгерлік қабілеті де, ақындық шабыты да
көтеріліс ісіне жұмсалды. Ақын еңбекшілер
өмірін, билеуші таптың озбырлығын
суреттейді.
Шернияз Жарылғасұлы 1807-1867 1836-1838 жж көтеріліске қатысты. Ақынның
Қазіргі Ақтөбе жаңалығы – суырып салмалық өнерді
облысы, Ойыл жетілдірді. Феодалдардың оғаш мінездерін
ауданында туған әжуалап, уытты мысқылмен әшкерелеп отырды.
Шөже Қаржаубайұлы 1808-1867 Шөже – ірі эпик ақын. Қозы Көрпеш – Баян
Бұрынғы Көкшетау сұлу жырының ең көркем нұсқасы Шөженің
облысының Қызылту айтуымен тараған. Бай, би-сұлтандарды
ауданында туған. әшкерелеп сынаған суырып салма ақын.
Сүйінбай Аронұлы 1822-1895 14-15 жастан-ақ ақындық өнерге
Алматы облысы, машықтанған. Өз өлеңдерінде өмір шындығын,
Жамбыл ауданында қазақ еңбекшілерінің ой-арманын жырлап
туған. өткен.

Материалдық мәдениет: киіз үй, ағаштан (бөрене) салынған бір не
бірнеше бөлмелі үйлер, ат-әбзелдері, қару жарақтар (сауыт, қалқан, найза,
мылтық), тұрмыс заттары. Дамыған қолөнер салалары: тоқымашылық, киіз басу,
ағаш, металл, сүйек және мүйіз өңдеу. т.б.

Түйін: Бұл мектептер мазмұны жағынан орыс-қазақ достығына жаңа сипат
берді. Мұғалімдердің, қаражаттың жетіспеуі, сабақ оқытатын үйлердің талапқа
сай келмеуі т.б. себептер орыс тілді мектептердің кең тамыр жоюына
мүмкіндік бермеді.

2. ҚАЗАҚСТАНДЫ ОРЫС ҒАЛЫМДАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЙ БАСТАУЫ

Қазақ өлкесін кешенді зерттеудің алғашқы бастамасын М.В.Ломоносов
есімімен байланысты. Ол өлкенің гоеграфиялық картасын жасауды ұйымдастырды.
Қазақ тарихы, лингвистика, экономика, этнография бойынша ғылыми ізденістер
жүргізілуіне жағдай жасады.
Жылы Ғалымның Еңбегі
аты-жөні
1769 жылы П.С.Паллас Ресей империясының әртүрлі шет
аймақтары бойынша саяхат
1772 жж Н.Рычков Капитан Н.Рычковтың 1771 жылы
қырғыз-қайсақ даласына саяхатының
күнделік жазбалары
1833-41 жылдары В.И.Даль Бөкей мен Мәулен
Орынбор әскери
губернаторы жанында
ерекше тапсырмалар
орындайтын чиновник
қызметін атқарған
1833 жылы Орынборда А.С.Пушкин Қозы Көрпеш – Баян сұлу поэмасын
болып Пугачев қағазға түсірген.
көтерілісі туралы
мәлімет жинақтады
1848-49 Г.С.Карелин Каспий теңізіне экспедиция жасады.
Арал теңізіне экспедиция жасады.
1848-49 А.Бутаков Олар Сырдария өзенінің жағалауларын
суретке түсірді. Арал теңізі мен Сыр
суының тереңдігін анықтады, картада
белгіледі.
А.Левшин, Қазақ халқының өмірін зерттеп, бірқатар
Э.Мейер, арнайы еңбектер басып шығарды.
И.Завалишин
т.б. тарихшы
этнографтар
А.Лившин Қырғыз-қайсақтың ордалар мен далаларды
суреттеу
1827 – 1914жж П.П.Семенов – Алтай бойына, Жетісу мен Орта Азияға
Тяньшанский саяхаттар жасап, өлкені жан-жақты
зерттеді. Негізгі еңбектері: Қырғыз
өлкесі, Түркістан өлкесі
1837 – 1918жж В.В.Радлов Іле алқабын, Жетісуды зерттеп, халық
ауыз әдебиетінің үлгілерін жинастырып
жариялады.
М.Красовский Сібір қырғыздарының облысы қазақ
халқының шығу тегіне көңіл бөлді.
А.Добромыслов Торғай облысы. Тарихи очерк. қазақ
жерінің Ресей құрамына қосылу дәуірін
біршама толық зерттеген.
1847 – 1857жж Т.Г.Шевченко Қазақ шаңырағы, Атқа мінген қазақ,
1847 – 1857жж Байғұстар суреттері; Менің ойларым
(Қазақстанда өлеңдері
айдауда болған
жылдары)
В.Верещагин Лепсі өлкесін қоршаған таулар
картинасы
Н.Хлудов Көш, Мал айдау, Отынға бару
суреттері.
С.С.Гросс Қырғыздардың заң әдет – ғұрыптары үшін
материалдар
Густав Қырғыз (Қазақ) поэмасы
Зелинский
Ф.А.Щербина 1898ж Қырғыздардың жер иеленуі бойынша
мәліметтер деген еңбегі шықты.

3. ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ.
МӘДЕНИЕТТЕГІ ЖЕТІСТІКТЕР

Зерттеуші ғалым, ағартушы , Еңбегі
әнші-күйшілердің аты- жөні
Шоқан Уалиханов (1835– 1865)Г.У.Гасфорт экспедициясына қатысып, Жетісу,
Мұхаммед – Қанапия 1847 жылытарбағатай, Іле өңірі, Орталық Қазақстанды
аралады. 1856 ж - Қытайға барып келіссөз
12 жасар Шоқан Сібір Кадет жүргізді.
корпусына оқуға түседі. 1857 ж – Алатау қырғызы сапарында қырғыз эпосы
(Омбы) 1853ж бітірген соң - манасты жазып алды..
корнет атағын алады. 22 1858-59 жж – Қашхар саяхаты. Алты шаһар немесе
жасында Орыс географиялық Қытай провинциясы шығысындағы алты қала
қоғамына толық мүше болып жағдайы еңбегін жазды.
қабылданды. 1860 жыл – 1864 ж – М.Г.Черняев әскери экспедиция
Петербургте ержүрек жиһанкезқұрамында Әулиеата бекінісін алуға қатысады.
және Орта Азия халықтарын Еңбектері: Даладағы мұсылмандық туралы,
зерттеуші ретінде Көшпелі қырғыздар туралы, Сот реформасы
құрметтеліп, орденмен туралы, Қытайдағы дүнгендер көтерілісі
марапатталды.
Ыбырай Алтынсарин (1841 – Қолөнер, ауыл шаруашылық мектептерін
1889жж) 1857 ж Орынборда ұйымдастырды. 1887 жылы Ырғыз қаласында қазақ
мектепті алтын медальмен қыздарына арналған мектеп – интернат ашты.
бітіреді. Қазақ балаларына алғаш мектеп, ұстаздар
дайындайтын арнайы оқу орындарын ұйымдастырды.
Еңбектері:
Қырғыз хрестоматиясы (1879), Қырғыздарды
орыс тіліне үйретуге негізгі басшылық:
Әңгімелері: Қыпшақ Сейтқұл, Талаптың
пайдасы, Байлық неде? т.б.
Абай Құнанбаев (1845 – Пушкиннің Евгений Онегиннен өзі аударған
1904жж) Семейдегі Ахмет Ризабөлімдеріне ән шығарды. Абай көптеген әндерін,
медресесінде оқыды. Семейде өлеңдерін, қара сөздерін пәлсапалық ойлы
болған азаттық қозғалыс туындылар ретінде ұрпақтарына өшпес мұра етіп
өкілдері Е.П.Михаэлис, қалдырды. Еңбекшілер тұрмысын жақсарту жолдарын
А.Леонтьев, С.С.Гросс, қоғамның экономикалық негіздерін өзгертуден
Н.И.Долгополов оның ақындық көрді. Қазақтардың өркениетті дамуын,
шығармашылығының егіншілікті, қолөнерді, сауданы өркендетумен
демократиялық бағытта тығыз байланыстырды. Жастарды ғылым мен білімді
қалыптасуына әсер етті. үйренуге шақырып, өзге халықтарды құрметтеуге,
солармен қарым-қатынас орнатуға үндеді.
Тәттімбет Қазанғапұлы (1815 Саржайлау, Былқылдақ, Балбырауын,
– 1862жж) шертпе күй негізінСалқоңыр, Алшағыр т.б. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.