Қазақстан ұлы отан соғысы жылдары кезеңінде

Тақырып 23. ҚАЗАҚСТАН ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ЖЫЛДАРЫНДА

1. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында
2. Қазақстан экономикасын соғыс жағдайына бейімдеп қайта құру
3. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ғылым мен мәдениет
4. Қайталауға арналған сұрақтар
5. Студеттердің оқытушымен өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар
6. Әдебиеттер тізімі

1. ҚАЗАҚСТАН ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ЖЫЛДАРЫНДА

Гитлерлiк фашизмнiң соғыс жоспары:

1. Кеңес елiне шабуыл жасау үшiн фашистiк Германия “Барбаросса” жоспарын жасады.
2. Басып алған Кеңес аумағында “Остланд” жоспарын жасады.
3. Шет аймақтарда Түркiстан және Едiл-Орал рейх-комиссариаттарын құруды жоспарлады.
4. Немiс жоғары барлау мектебi болашақтағы “Үлкен Түркiстан” отары картасының жобасын жасады.

1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағы үшін бұрын-соңды бастан кешкенбарлық соғыстардың ішіндегі ең ауыры болды. Соғыс елді біртұтас жауынгерлік лагерьге айналдыруды, бүкіл экономика мен кеңес халқының күшө

1941 жылғы 22 маусымда гитлерлiк Германия Кеңес елiне соғыс ашты. Қазақстан Кеңес елiнiң құрамдас бөлiгi болғандықтан соғысқа қатысты.

Қазақстандықтар Москва үшiн шайқаста

Москва үшiн шайқаста көптеген қазақстандықтар ерлiкпен шайқасты.

Олар:

1. Семенченко- танк әскерiнiң генерал-майоры, ең алғаш кеңес Одағының батыры атағын алды.
2. Жаркентте құрылған, генерал-майор И. В. Панфилов және полк комиссары Егоров қолбасшылық еткен 316 атқыштар дивизиясы ерлiкпен шайқасты.
3. Ротаның саяси жетекшiсi В. Г. Клочковтың “Россия кең-байтақ, бiрақ шегiнерге жер жоқ, артымызда Москва деген жалынды сөздерi тарихта қалды.
4. Мәлiк Ғабдуллин - автоматшы, Кеңестер Одағының Батыры.
5. Төлеген Тоқтаров - Кеңестер Одағының Батыры.
6. Бауыржан Момышұлы - 1987 жылы Кеңестер Одағының Батыры атағын алды.
7. Рамазан Амангелдиев - А. Имановтың ұлы, Серпухов түбiнде ерлiгi үшiн Қызыл Ту Орденiмен наградталды.

Москва түбiндегi алғашқы жеңiсте қазақстандықтардың рөлi де жоғары бағаланды.

Қазақстан - Сталинград майданының ең жақын тылы

1942 жылдың шiлденiң 17-нен 4 айға созылған Сталинград үшiн шайқас басталды. Каспий бассейнiнде соғыс жағдайы енгiзiлдi. Қазақстан жерiнде құрылған көптеген дивизиялар мен бригадалар ерлiкпен шайқасты.

1. Ақын - Жамбылдың ұлы Алғадай 7-шi гвардиялық атты әскер дивизиясында пулемет расчетiн басқарып, Синельниково қаласы маңында қаза тапты.
2. Полковник Ғани Сафиуллин басқарған 73-шi гвардиялық дивизия “Сталинград дивизиясы” деген құрметтi атаққа ие болды.
3. Нұркен Әбдiров 1942 жылы 19 желтоқсанда Боковская-Пономоревка ауданындағы әуе шайқасында өз ұшағын жау танкiсiнiң шоғырына құлатып, ерлiкпен қаза тапты. Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
4. Толыбай Мырзаев, Қасым Аманжолов - “Павлов үйi” гарнизонының батырлары.
5. Қарсыбай Сыпатаев - минометшi, Кеңестер Одағының Батыры атанды.
6. А. А. Бельгин - капитан, Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
7. Кәмiл Хузин, Т. С. Позолотин - ерлiкпен шайқас жүргiздi.

Сталинград жеңiсi екiншi дүниежүзiлiк соғыстың түбегейлi бетбұрысы болды. Қазақстандықтар да тарихта ұмытылмас ерлiктерiмен қалды.

Азат етушiлер Батысқа бет алды

Кеңес жауынгерлерiмен бiрге қазақстандықтар да Батысқа бет алды. Солардың қатарында:

1. Әбу Досмұхамбетов, И. К. Баюк - 1943 жылы батыс Двинада ерлiкпен қаза тапты. Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
2. I. Айтықов, Қ. Аухадиев Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
3. Жәнiбек Елеусiзов - Днепрдегi ерлiгi үшiн Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
4. Т. Бигелдинов, С. Луганский - ұшқыштар, екi мәрте Кеңестер Одағының Батыры атағы берiлдi.
5. Мәншүк Мәметова - 100-шi қазақ ұлттық атқыштар бригадасының пулеметшiсi, Невель түбiнде ерлiкпен қаза тапты. Кеңес Одағының Батыры атанды.
6. Әлия Молдағұлова - 54-шi атқыштар бригадасының мергенi, Кеңестер Одағының Батыры атанды.
7. С. Нұрмағамбетов - Берлин үшiн болған ұрыста Кеңес Одағының Батыры атанды.
8. Р. Қошқарбаев, Булатовпен бiрге рейхстагқа Жеңiс туын тiктi, Кеңес Одағының Батыры атанды.

2-шi мамыр күнi гитлерлiк Германия тiзе бүктi. 9 мамыр күні Жеңіс туралы актіге қол қойылды. Бұл жеңісте қазақстандық партизандардың да үлесі бар. Қазақстандық партизандар саны 3, 5 мыңнан асты. Олардың қатарында «Халық қаһарманы» Қ. Қайсенов, Ж. Ағәділов, Г. Ахмедьяров, Ә. Шәріпов, Ж. Саин, Т. Жұмабаев т. б. бар. Белорус КСР-інің Лида қаласында «Ұшқын» партизан отрядының қатарында Ж. Сұраншиев ерлікпен шайқасты. Сөйтіп Қазақстандық партизандар Кеңес елімен бірге Европа жерлерін де фашизмнен азат етті.

2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН СОҒЫСҚА БЕЙIМДЕП ҚАЙТА ҚҰРУ

Соғыс - шаруашылық жоспарына сәйкес республикасы соғыс жағдайына көшiрiлдi. Өнеркәсiп орындарын Қазақстанға көшiру екi рет 1941 жылдың аяғы мен 1942 жылдың басында және 1942 жылдың күзiнде жүргiзiлдi.

Республикаға өнеркәсiп орындарымен бiрге мамандар мен жұмысшыларда келдi.

Қазақстан КСРО-ның негiзгi әскери-өнеркәсiп базасына айналды.

Соғыс қажеттерін өтеп келген көптеген зауыттар енді бейбіт тұрмыс өнімдерін шығаруға көшті. М: Ақтөбе рентген аппаратурасын жасайтын зауыт, т. б.

Көптеген қиындықтарға қарамай Қазақстан фашистік оккупациядан зиян шеккен аудандарға көмек көрсетті. Бір ғана 1945 жылы Украинаға 500 трактор мен ауыл шаруашылығы машиналары, 140 паровоз, жүздеген мамандар жіберілді.

Басқыншылар езгісінде болған аудандарға 17, 5 мың ірі қара, 22 мыңдай жылқы және 350 мың бас қой тегін берілді.

Нәтиже :

Түйін : Экономиканың дамуы маманданған жұмысшылар санының өсуіне ықпал етті. Қаражаттың көпшілігі ауыр өндірісіті дамытуға жұмсалды. Өндірістің жаңа салалары дамыды. Ауыл - село тұрғындарының қалаларға толассыз келуі әлеуметтік саясат пен халықтың әл - ауқат дәрежесіне кері әсерін тигізді. (баспанасыздық, азық - түлік жеткіліксіздігі т. б. ) Қазақстан соғыс кезiнде майдан арсеналына айналды.

1. 1943 жылы ақпанда Ақтөбе ферроқорытпа заводы iске қосылды.
2. 1943 жылы сәуiр айында Жезқазған комбинаты құрылды.
3. 1943 жылы Шығанақ Берсиев тарыдан дүниежүзiлiк рекорд жасады, әр гектардан 201 ц. өнiм алды.
4. Сырдария алқабының атақты күрiшшiсi Ыбырай Жақаев әр гектардан 1260 пұттан күрiш жинады.

Ауыл шаруашылығы

Нәтиже: Малдың жалпы саны өсті. Суармалы жер көлемі 16 пайызға артты. Бірақ ауыл шаруашылығы халықтың азық - түлікке деген талабын, өнеркәсіптің шикізатқа деген сұранысын қанағаттандыра алмады.

Себебі: Әкімшіл - әміршіл жүйе үстемдік еткендіктен еңбекші өндіріс құралдарынан, еңбек өнімінің нәтижесінен шеттетілді. Мұның үстіне колхозшылардың төл құжаттарының болмауы да біраз қиындықтар келтірді.

Еңбекшілердің тұрмыс жағдайының өзгеруі

40 жылдың 2 жартысы мен 50 жыл басын аға ұрпақ «Алтын ғасыр» дейді.

Себебі: 1947 жыл желтоқсан - карточка жүйесі жойылды. 1947 жыл - ақша реформасы жүзеге асырылды.

- негізгі өнімдердің, нан және наннан жасалған өнімдердің, еттің, өнеркәсіп өнімінің бағасы арзандады. Кооперативтік сауданың дамуы нәтижесінде базар бағасы да төмендеді. (4-бесжылдықта баға 3 рет арзандады. Еңбекшілердің жалақысы өсті. )

- жасы ұлғайғандарға, асыраушыларынан айырылғандарға, уақытша еңбекке жарамай қалғандарға зейнетақы тапғайындалды.

- кезектен тыс жұмыс істеуге тиым салынды, ақылы демалыс қалпына келтірілді.

- шипажайлар мен демалыс үйлеріне жеңілдіктермен жолдамалар берілді, тұрғын үй салу өрістеді т. б.

Түйін : Еңбекшілердің тұрмыс - жағдайларының келеңсіз жақтарының көп болуына қарамастан бұл кезеңнің «алтын ғасыр» аталуы аштық, нәубәт, жаппай қуғын - сүргін, соғыс кезіндегі ауыртпалықтардан кейінгі тұрмыс жағдайдың салыстырмалы түрде біршама жақсаруымен байланысты екені даусыз

3. ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМ МЕН МӘДЕНИЕТ - МАЙДАНҒА

Соғыс кезінде Қазақстанға елдің аса ірі ғылыми күштері шоғырланды. Еліміздің шығыс аудандары мен Қазақстанның халық шаруашылығының түбегейлі мәселелерін зертеп, соның негізінде жасалынған ұсыныстарды іске асыруға академик В. Л. Комаров бастаған КСРО 1945 жылы ғылым Академиясының Қазақ бөлімшесі Президиумының төрағасы, көрнекті ғалым Қ. И. Сәтбаев басқарған республиканың жүзден аса ғалымдары қатысты. Олар қазба байлықтың көптеген жаңа орындарын ашты, олардың майдан мүдесі үшін тез игерілуіне үлес қосты. Қ. И. Сәтпаевқа Жезқазған мыс кен орындарын зерттегені үшін 1942 жылы Мемлекеттік сыйлық берілді.

Соғыс кезінде 118 техникумнан 92-сі сақталды, онда оқитын оқушылар саны тек 389 адамға ғана қысқарды. 1941 ж. Дейінгі 20 жоғары оқу орнына жаңадан төртеуі қосылды. Оларда оқитын студенттердің саны 10, 4 мыңнан 15 мыңға дейін өсті.

Осындай қиын қыстау күндерде қазақ совет әдебиетін дамытуға үлкен көңіл бөлінді. Соғыс кезінде А. Толстой айтқандай, Кеңес поэзиясының алыбы Жамбылдың өлеңдері Отан қорғауға шақырған қаһарлы дабыл іспеттес болды. Әдебиет пен өнер де халықтық қуатты идеялық қаруы болды. Қазақстанның 90-ға жуық жазушы, ақыны майданда шайқасты:

Ж. Саин ақын-партизан, Қ. Аманжолов т. б.

Соғыс жылдарында әдебиеттің мынандай жетістігі болды:

1. М. Әуезовтің «Абай» эпопеясының бірінші томы шықты(1943)
2. С. Мұқановтың өмірбаяндың «Өмір мектебі»
3. Ғ. Мүсіреповтің «Қазақ солдаты» т. б.
4. 1941 жылы «Мосфильм» мен «Ленфильм» Қазақстанға көшірілді.

“Партизандар”, “Екі жауынгер” т. б. фильмдер түсірілді. Соғыстың алғашқы үш жылы ішінде Қазақстан өнер шеберлері өздері қамқорлықққа алған ұжымдарда 20 мың спектакль мен концерттер көрсетті, олардың ішінде мыңнан астам концерт майдан шебінде берілді.

Бүкіл Кеңес халқы сияқты қазақстандықтар да фашизмнен өз Отанын қорғап қалды. Қазақстанға қоныс аударылған өзге ұлттар мен бірге бүлінген шаруашылықтарды қалпына келтіріп, бейбіт еңбекке көшті.

Қайталауға арналған сұрақтар

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс