ЕРТЕДЕГІ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР (VІ – Х ғғ. )

1. Түрік қағанаты

2. Батыс түрік қағанаты

3. Түркеш қағанаты

4. Қарлұқ мемлекеті

5. Оғыздар мемлекеті

6. Қайталауға арналған сұрақтар

7. Студенттердің оқытушымен өзінді жұмысына тапсырма

8. Әдебиеттер тізімі

Шаруашылығы. Көшпелі мал шаруашылығымен және Іле, Шу, Талас өзендері алқабы мен Алатау баурайында суғармалы егіншілікпен айналысып, тары, бидай, арпа, сұлы екті. Сонымен қатар бау-бақшамен айналысты. “Ұлы Жібек” жолы Батыс пен Шығысты басып өтетіндіктен сауда-саттық жақсы дамып, ақша айналымы пайда болды. Құлан, Тараз, Мерке тәрізді қалалар гүлдене түсті. Будда ғұламасы Шуан Заңның жазбаларында Суябтың батысында түріктерде оншақты қала бар деп көрсеткен.
Басқару жүйесі. Ең жоғарғы билеушісі қаған деп аталып, әрі әскери қолбасшы болып есептелген. Қағаннан кейін янғу, тегін, шад деген жоғары лауазымды адамдарға қағанның туыстары мен балалары тағайындалып, өздеріне қарасты тайпаларды билеген. Батыс түрік қағандығында үкімет билігі атадан балаға мұрагерлікпен беріліп, оны ашна тайпасынан шыққан ақсүйектер биледі. Халықтың негізгі бұқарасы “қара будун” деп ал ең төменгі жігін “тат” деп атады. Сонымен қатар үй жұмысында соғыста қолға түскен “құлдар” жұмыс жасады. Бұқара халық шонжарларға алым-салық төлеп тұрды. Бүкіл ел ру тайпа жіктері бойынша басқарылды. Қағандықтың негізгі халқы “он оқ”, он тайпаға бөлінді. Әр тайпаның басшысы “шад”деп аталды. Он ірі тайпа “оң қанат” және “сол қанат” деп екіге бөлінді. Қағанның күш қуаты әлсірегенде тайпалар арасында қиян-кескі шайқастар болып тұрды.
Мәдениеті. Батыс түрік қағандығының халқы біріңғай түрік тілінде сөйледі. Жазуы (Орхон-Енисей жазуы), оны тұңғыш рет оқыған дат ғалымы Томсон болды. 6-8 ғасырдан қалған үш ескерткіш Білге қағанның, оның інісі Құлтегінің және Тоныкөктің құлпытастарына жазылған жазулар еді. Жұңғоның жазба деректерінде: 7 ғасырдың басында 630 жылы Батыс түрік қағандығының астанасы Суябқа келген Шуан Заң түріктің 25 дыбысқа негізделген және солдан оңға қарай оқылатын жазба нұсқалары бар кітаптарымен танысқаны туралы мәліметтер сақталған.
“Тайпин Хуаниұижи” жинағында:”Түріктер бие сүтінен жасалған қымыз ішіп, қызып алған соң ән шырқап, айтысады деп жазылған. 7 ғасырдың 30 жылдарынан бастап Батыс түрік қағандығында өз ішінде билік үшін талас-тартыс күшейіп, кейіннен Таң патшалығымен соғыста жеңіліс тауып, 8 ғасырдың басында Батыс түрік қағандығы құлады. Ал ең соңғы қағанын 704 жылы Құлан қаласында түркештер өлтіріп, Түркеш қағандығын құрды.

1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: АТАМҰРА. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Ахинжанов С.М. Об этническом составе кипчакво средневекового Казахстана // Прошлое Казахстана по археологическим источникам. – Алматы, 1976. – С. 81-93.
3. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. – М., 1993.
4. Игибаев С.К. Образование Тюркского каганата и его распад. – Усть-Каменогорск, 2003.
5. История Казахстана в 5-ти томах. Т 1. – Алматы, 1997.
6. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячелетий. – Алматы, 1991.
7. Савинов Д.Г. Расселение кимаков в IX-X веках по данным археологических источников // Прошлое Казахстана по археологическим источникам. – Алматы, 1976. – С. 94-104.
8. Савинов Д.Г. Об основных этапах развития этнокультурной общности кипчаков на юге Западной Сибири // История, археология и этнография Сибири. – Томск, 1979. – С. 53-72.
9. Федорова Р.С. Основы исторического краеведения и музееведения. – Вып. 2 – Часть 1. - Усть-Каменогорск, 2004