ДАМЫҒАН ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР (ХІ – ХІІІ ҒҒ. БАСЫ)

1. Қараханид мемлекеті

2. Қарақытайлар мемлекеті

3. Қыпшақ хандығы

4. Найман және Керей мемлекеттері

5. Қайталауға арналған сұрақтар

6. Студенттердің өзіндік жұмысына тапсырма

7. Әдебиеттер тізімі

Қарахан мемлекетінің құрылуына Қарлұқ одағының ыдырауы себеп болды. 840 жылы Қарлұқтың қағаны Қадырхан өлген соң оның екі баласы билікке ұмтылды. Базар Арслан хан Баласағұнды, ал Оғұлшақ Таразды билей бастады. Кейін Саманид ибн Ахмет Таразды басып алғаннан соң Оғұлшақ Қашғарға кетуге мәжбүр болды. Оғұлшақтың немере інісі Сатұқ Боғра хан (915-955 жж.) Қарахан әулетінің негізін салды. Ол ислам дінін қабылдаған соң саманилермен арадағы байланыс пайдаланып, Баласағұнның билеушісін құлатып, 942 жылы Боғра хан өзін қаған деп жариялады.
960 жылы оның баласы Мұса мемлекеттің діні етіп ислам дінін, астанасы етіп - Қашғар қаласын белгіледі. Мұса өлген соң билік Әли Арслан мен Хасан ханға тиіп, екеуінің өзара қырқысуына ұшырады. Х ғасырдың аяғында Қарахан мемлекеті шығыс және батыс иеліктер болып екіге бөлінді. Жетісу мен Шығыс Түркістан шығыс иелікке, ал Мәуреннахр батыс иелікке кірді. Шығыс иеліктің орталығы – Қашғар, ал батыс иеліктің орталығы - Үзгент кейін Самарқант қаласы болды. Кейін екеуі екі мемлекетке айналды.
990 жылы Саманилер әмірлерінің ішкі бүліктерін және олардың билігі әлсіреуін пайдаланған Хасан Боғра –хан Испиджабты басып алады. Екі жылдан кейін қарахандар Саманилардың астанасы – Бұхараны алады.
1130 жылы селжұқ сұлтаны Мәлік шахпен шайқаста жеңіліп Қарахан мемлекеті тарих саханасынан кетті.
Қарахан мемлекетінде билік екі тайпа ақсүйектерінің арасында бөлінген. Олар: жілік пен яғма тайпалары. ХІ ғ. 30-жылдары Қарахан мемлекеті екі бөлікке бөлінеді. Жоғарғы ретінде шығыс қаған есептелді. Бұл бөлік Тараз, Испиджаб, Шаш, Ферғана, Жетісу және Қашғар территорияларын қамтып, астанасы – Баласағұн қаласы болды. Шығыс ханы жілік тайпасынан тағайындалып, Арслан қарахан титулына ие болды. Батыс бөлігі Мауараннахрды біріктірді. Бұл бөліктің қағаны яғма тайпасынан болып, Богра Қара қаған титулына ие болған. Оның ордасы Таразда, кейінірек самарқандта болған.

1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: Атамұра. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Аманжолов, Керейхан Рахымжанұлы. Түркі халықтарының тарихы Оқу құралы / К. Р. Аманжолов.- Алматы: Білім, 1999. 3-кітап: XVІІІ ғасырдың 2-ші жартысынан XX ғасырдың 1-ші ширегіне дейінгі кезең.- 1999.- 328 бет.
3. Аманжолов, Керейхан. Түркі халықтарының тарихы: Көне дәуірден біздің заманымыздың ХІV ғасырына дейінгі кезең: Оқу құралы / К. Аманжолов., К. Рахметов.- Алматы: Білім, 1996.- 272 бет.
4. Артықбаев, Жамбыл Омарұлы. Қазақстан тарихы: Оқулық-хрестоматия / Ж. О. Артықбаев.- Астана: Фолиант, 2003.- 264 бет.
5. Әбілғазы: Түрік шежіресі. –Алма-Ата: Ана тілі, 1992.
6. Қазақстан тарихы: Хрестоматия / Құраст. М. Қ. Қозыбаев.- Алматы: АТАМҰРА, 1994.- 256 бет.
7. Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1998.
8. Маданов Х. Ұлы дала тарихы: Оқу құралы / Х. Маданов., Ч. Мусин.- Алматы: Санат, 1994.
9. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
10. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. Алма-Ата, 1989.
11. Бартольд В. Тюрки. – Алматы, 1998.
12. Путешествие в восточные страны. – Алматы, 1993.
13. Средневековая городская культура Казахстана и Средней Азии. – Алма-Ата, 1983.