Ресей империясының құрамындағы Қазақстанның саяси-құқықтық статусы

1. Қазақстанда хандық биліктің жойылуы. Сібір қырғыздары туралы Жарғы

2. Қазақстан жеріндегі 1867.1868 жылдардағы реформалар

3. Қайталауға арналған сұрақтар

4. Студенттердің оқытушымен өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар

5. Әдебиеттер тізімі

1822 жылы 22 шілдеде Қазақстанда хандық билікті жою туралы Сібір қазақтарының Жарғысы қабылданды. Сібір қазақтары туралы жарғы, алғашқы патшалық реформа ретінде, бүкіл дәстүрлі билік құрылымын қиратып, әлеуметтік-саяси және шаруашылық өмірдің барлық жақтарын қамтыды, қазақ қоғамы ішіндегі, ең алдымен патшалық өзгерістерді, негізінен қиналмай қабылдаған шеп маңайындағы ауылдар арасындағы және кең далада еркін көшіп жүріп, көшпелі тәуелсіздіктің ең берілген жақтаушылары ретінде сұлтандардың, билердің ақыл беруі бойынша патшалық өзгерістерге көнбегендер арасындағы онсыз да өткір қайшылықтарды тереңдетіп, Кавказдағы, Еділ бойының түркі тілдес аймағындағы және дадалық табиғи ландшафты реформаның іске асырылуын белгілі бір дәрежеде қиындатқан Қазақстандағы отаршылдыққа қарсы оппозицияның топтасуын күшейте түсті. Оның негізгі дайындаушысы – Сібір генерал-губернаторы М.М.Сперанский.
Жарғының негізгі мақсаты: Жарғы Орта жүз қазақтарының саяси дербестік құқықтарын құқықтарын шектеуді мақсат етіп, орыс шенеуніктерден қазақ сұлтандарына, басшыларына бақылау қойды. Қазақстанның солтүстік-шығыс өңірін әкімшілік, сот, саяси жағынан басқаруды өзгерту, рулық-феодалдық тәртіпті әлсірету.
Орта жүзде Уәли қайтыс болғаннан кейін хан тағайындалмады. Жарғы Орта жүзде іске асты. Әкімшілік жағынан былай бөлінді:
Округ - 15-20 болыстан тұрды;
Болыс – 10-12 ауылдан тұрды;
Ауыл – 50-70 шаңырақтан тұрды.
Басқару жөнінен бөлінуі:
Округті - аға сұлтан;
Болысты – болыс;
Ауылды – ауыл старшындары басқарды.
Аға сұлтан – оны тек сұлтандар сайлады, аға сұлтандарға ресейлік әскери майор шені берілді, он жылдан кейін дворяндық атақ берілді, үш жылға сайланды.
Болыс – болыстық билік мұрагерлікпен берілді. Болыстың Ресейдің әкімшілік сатысы бойынша 12-класқа жататын шенеуніктерге теңелді.
Ауыл старшындары – үш жылға сайланды. Ресейлік селолық старосталармен теңестірілді.
Жарғы бойынша сот істері үшке бөлінді: Қылмыстық істер, талап ету, болыстық басқармаға шағым айту.

1. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін: Бес томдық /[ Ред. М. Х. Асылбеков, Қ. С. Алдажұманов, К. М. Байпақов] .- Алматы: АТАМҰРА. Т. 2: Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде.- 1998.- 640 бет.
2. Артықбаев, Жамбыл Омарұлы. Қазақстан тарихы: Оқулық-хрестоматия / Ж. О. Артықбаев.- Астана: Фолиант, 2003.- 264 бет.
3. Бекмаханов Е. Қазақстан XІX ғ. 20-40 жылдарында.- Алма-Ата, 1994.- 416 б.
4. Ізтілеуов Қ. Жаңа заман тарихы; Бірінші кезең; Жоғары оқу құралы.- Алматы; Ана тілі, 1995.- 120 б.
5. Қазақ қоғамындағы әкімшілік- шаруашылық жүйелердің эволюциясы: Оқу құралы / Ред. басқар. К. Ә. Берденова; ҚР ғылым және жоғары білім министрлігі.- Алматы: Экономика, 1999.- 361 бет.
6. Қазақ: Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. –Алматы: Білім, 1994.
7. Қазақстан тарихы: Оқулық-анықтамалық /[Авт. В. С. Осколков, И. Л. Осколкова] .- Алматы: Өнер, 2001.- 64 бет.
8. Қазақстан тарихы: Хрестоматия / Құраст. М. Қ. Қозыбаев.- Алматы: Атамұра, 1994.- 256 бет.
9. Құсайынұлы, Қайсар. Қазақ шаруашылығы отаршылдық дәуірінде[Оқу құралы] / Қ. Құсайынұлы.- Алматы: Дәнекер, 2001..
10. Мәшимбаев С. Патшалық Ресейдің отарлық саясаты: Оқулық. –Алматы: Санат, 1994.
11. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы: [Оқу құралы] К. Рысбайұлы.- Алматы: Санат, 2001.
12. Акишев Аполлова Н.Г. Присоединение Казахстана к России в 30-х годах 18 века. М., 1986.
13. Басин В.Я. Русско-казахские отношения в 16-18 вв. А, 1974.
14. Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России. М., 1957.
15. Зиманов С.З. Общественный строй казахов I половины 19 в.
16. Сулейменов Б.С., Басин В.Я. Казахстан в составе России в 18—19 вв. Алма-Ата, 1981.