Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі
КІРІСПЕ
1.Әдеби шолу
1.1Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2Ағынды сулардың адам денсаулығына зияны ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3.Ағынды сулар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.4.Тағам өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі ... ... ... .29
2.1 Ет өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2 Сүт өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Сыра өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 Су қоймаларының ағынды сулармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
4 Ағынды суларды тазалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
4.1. Механикалық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
4.2. Химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
4.3. Физика.химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
5 ҚР экологиялық кодексі бойынша су қоймаларын қорғау ... ... ... ... ..44
5.1 Суды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар ... ... ... ... ... ... ... .46
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Әдеби шолу
1.1Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2Ағынды сулардың адам денсаулығына зияны ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3.Ағынды сулар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.4.Тағам өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі ... ... ... .29
2.1 Ет өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2 Сүт өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.3 Сыра өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 Су қоймаларының ағынды сулармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
4 Ағынды суларды тазалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
4.1. Механикалық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
4.2. Химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
4.3. Физика.химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
5 ҚР экологиялық кодексі бойынша су қоймаларын қорғау ... ... ... ... ..44
5.1 Суды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар ... ... ... ... ... ... ... .46
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: «Тамақ өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі» атты бұл зерттеу еңбегімізде біздің күнделікті тұтынатын тағамдарымыздың жасалу жолындағы пайдаланылған ағынды сулардың табиғатқа және адам денсаулығына қауіптілігін жан-жақты қарастыруға тырысамыз. Тақырыптың өзінен байқап отырғанымыздай, бұл еңбектің негізгі өзектілігі тағам өндірісінде пайдаланылған ағынды сулардың табиғат аясына төгілуінен табиғатқа және табиғат арқылы адам денсаулығына келіп жатқан зардаптарды аша отырып, оларды Қазақстан Республикасының экология туралы заңымен айқындай, экологиялық зардаптың алдын алу шараларын көрсету болып табылады. Осы еңбегіміз арқылы өзіміз өмір сүріп отырған еліміздің табиғатына келіп жатқан зияндарға көзімізді жеткізе отырып, сол жағдайларды болдырмауға немесе апаттылығын төмендету шараларына өз үлесімізді қосуды негізгі міндетіміз ретінде алып отырмыз. Адам мен оның өмір сүріп отырған ортасы, яғни, табиғат бір-бірімен етене байланысты екенін ескерсек, табиғаттың ауруы адамзаттың дертіне ұласуы мүмкін. Міне, бұл зерттеу жұмысының негізгі өзектілігі осына болып отыр.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі: Қазіргі кезде экология (қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен бірге) барлық жаратылыстану және техникалық пәндермен тығыз байланыстағы күрделі ғылымдардың біріне айналды. Осы мәселелер мен тақырыбымыздың әлеуметтік және экономикалық мәнділігін ескере отырып, жұмысымызды барынша аналитикалық түрде салыстырулар арқылы зерттеп, жинаған мәліметтерімізді шамамыз жеткенінше жоғарғы дәрежеде сауатты жазуға тырыстық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Ғылыми-техникалық прогрестің қарштап дамуына орай айналадағы қоршаған елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Мұның өзі барлық тіршілік атауылға әсер ететін қолайсыз факторлармен – ортаның ластануымен кейбір табиғи ресурстардың сарқыла бастауымен сабақтас жүреді. Жер бетіндегі қазіргі адамзаттың санының үлкен көлемде өсуне байлансты тағам өнеркәсібінің алдында үлкен сұрақтар мен қиындықтар туындап отырғаны мәлім. Оның бүгінгі заманғы негізгі проблемалардың санатында аталуы әсте кездейсоқ емес. Біздің зерттеу жұмысымыз тағам өнеркәсібінің қалай дамуын емес, осы өнеркәсіптің біздің қоршаған ортамызға нендей зиян тигізетінін зерттеуге арналған. Оның ішінде тағам өнеркәсібінің ағынды суларының қауіптілігі жайында болмақ.
Адамзат тағамсыз өмір сүре алмайтыны белгілі. Ал, үлкен масштабтағы тағым өндірістері қоршаған ортаға өз зиянын тигізбей қалып жатқан жоқ. Бұл мәселелер бір шетінен қарағанда порадокс сияқты. Бірақ, қай кезде де шешім бар. Біздің бұл зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты мен міндеті – тағам өнеркәсібінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігін зерттеп, қоршаған ортаға келтірер залалдарын төмендету жолдарын іздестіру болып табылады.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі: Қазіргі кезде экология (қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен бірге) барлық жаратылыстану және техникалық пәндермен тығыз байланыстағы күрделі ғылымдардың біріне айналды. Осы мәселелер мен тақырыбымыздың әлеуметтік және экономикалық мәнділігін ескере отырып, жұмысымызды барынша аналитикалық түрде салыстырулар арқылы зерттеп, жинаған мәліметтерімізді шамамыз жеткенінше жоғарғы дәрежеде сауатты жазуға тырыстық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Ғылыми-техникалық прогрестің қарштап дамуына орай айналадағы қоршаған елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Мұның өзі барлық тіршілік атауылға әсер ететін қолайсыз факторлармен – ортаның ластануымен кейбір табиғи ресурстардың сарқыла бастауымен сабақтас жүреді. Жер бетіндегі қазіргі адамзаттың санының үлкен көлемде өсуне байлансты тағам өнеркәсібінің алдында үлкен сұрақтар мен қиындықтар туындап отырғаны мәлім. Оның бүгінгі заманғы негізгі проблемалардың санатында аталуы әсте кездейсоқ емес. Біздің зерттеу жұмысымыз тағам өнеркәсібінің қалай дамуын емес, осы өнеркәсіптің біздің қоршаған ортамызға нендей зиян тигізетінін зерттеуге арналған. Оның ішінде тағам өнеркәсібінің ағынды суларының қауіптілігі жайында болмақ.
Адамзат тағамсыз өмір сүре алмайтыны белгілі. Ал, үлкен масштабтағы тағым өндірістері қоршаған ортаға өз зиянын тигізбей қалып жатқан жоқ. Бұл мәселелер бір шетінен қарағанда порадокс сияқты. Бірақ, қай кезде де шешім бар. Біздің бұл зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты мен міндеті – тағам өнеркәсібінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігін зерттеп, қоршаған ортаға келтірер залалдарын төмендету жолдарын іздестіру болып табылады.
1. Экологиялық энциклопедия (А.Ж.Ақбасова, Е.Ү.Жамалбеков, Т.Қалыбеков, А.Т. Қолұшбаева, Қ.Б.Рысбеков, Г.Ә.САйынова, М.Н.Сәндібеков) – Алматы, 2007 ж. 303бет.
2. А.К.Бродский. Жалпы экологияның қысқаша курсы (Оқу құралы). – Алматы: Ғылым, 1998. 176 бет.
3. Риклефс Р. Основы общей экологии. – Москва, 1979. 424 с.
4. Одум Ю. Основы экологий. – Москва 1975. 740 с.
5. Пальгунов Н.В., Абрамов А.Н. Очистка сточных вод мясоперерабатывающих заводов// Экология и промышленность России.- 2000. - №12. – С.4-6.
6. www.karavan.kz.М.Хегай. Что такое Сорбулак?
7. Саданов А.К., Асқарова У.Б. Экология. Учебник для студентов ВУЗов. Алматы, 2001г.
8. Қанаев А.Т., Сағындықова С.З. Экология окружающей среды Казахстана. Алматы, 2002 г.
9. Матросов И., Попова И.А. Охрана водной среды. 1995 г.
10. Шилов И.А. Экология. – М: Высшая школа, 1998 г.
11. Коробкин В.А., Лященко Л.В., Грановский Э.И. Токсикологические свойства сточных вод г.Алматы. – М.:Наука, 1999. -45-46с.
12. Грюнкова С.В., Демина Н.С. Водоросли - продуценты токсических веществ. -М.:Наука, 1974. -256 с.
13. Дж. Ибарлузеа., Delegación de Sanidad de Gipuzkoa. Отдел здравоохранения баскского правительства// Avda. Navarra.-2013.-V4. №20013. –P. 56.
14. Виноградова Н.Ф. Природапользование. – М. 994 г.
15. Дарқанбаев С.И. Микробиология негіздері. -Алматы.: Ғылым, 2001. -157б
16. Анцыпович Н.С. Охрана пироды на предприятиях мясной и молочной промышленности. – М: Агропромиздат, 1986. – 286 с.
17. Гавриленков А.Ч. Экологическая безопасность пищевых производств. – С-П.:Гиорд, 2006. – 272 с.
18. Денисова В.В. Экология. – Ростов: МарТ, 2002. – 640 с.
19. Карелин Я.А., Репин Б.Н. Биохимическая очистка сточных вод предприятий пищевой промышленности. – М: Пищевая промышленность, 1974 – 166 с.
20. Кац. Вода и сточные воды пищевой промышленности. - М: Пищевая промышленность, 1979. – 438 с.
21. Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении. – М: Высшая школа, 1998. – 287 с.
22. Лоренц В.И. Очистка сточных вод предприятий пищевой промышленности. Киев, 1972. – 188 с.
23. Львович М.И. Вода и жизнь. – М:Мысль, 1986. – 254 с.
24. Пальгунов Н.В., Абрамов А.Н. Очистка сточных вод мясоперерабатывающих заводов// Экология и промышленность России.- 2000. - №12. – С.4-6.
25. Протасов В.Ф. Экология, здоровье и охрана окружающей среды в России. М: Финансы и статистика, 2001.- 690 с.
26. Ревелль П., Ревелль Ч. Среда нашего обитания. Книга 2 Загрязнение воды и воздуха. – М: Мир, 1995.- 196 с.
27. Репин Б.Н. Биологические пруды для очистки сточных вод пищевой промышленности. – М: Пищевая промышленность, 1977. – 208 с.
28. Собгайда Н.А., Данилова Е.А.. Очистка сточных вод малых предприятий мясоперерабатывающей промышленности//Экология и промышленность России. – 2005.- №2. – С.18-19.
29. http://eco.priroda.ru/
30. http://www.ecolife.ru/
31. http://ekolog11-vm.narod.ru/
32. http://kropka.ru/
2. А.К.Бродский. Жалпы экологияның қысқаша курсы (Оқу құралы). – Алматы: Ғылым, 1998. 176 бет.
3. Риклефс Р. Основы общей экологии. – Москва, 1979. 424 с.
4. Одум Ю. Основы экологий. – Москва 1975. 740 с.
5. Пальгунов Н.В., Абрамов А.Н. Очистка сточных вод мясоперерабатывающих заводов// Экология и промышленность России.- 2000. - №12. – С.4-6.
6. www.karavan.kz.М.Хегай. Что такое Сорбулак?
7. Саданов А.К., Асқарова У.Б. Экология. Учебник для студентов ВУЗов. Алматы, 2001г.
8. Қанаев А.Т., Сағындықова С.З. Экология окружающей среды Казахстана. Алматы, 2002 г.
9. Матросов И., Попова И.А. Охрана водной среды. 1995 г.
10. Шилов И.А. Экология. – М: Высшая школа, 1998 г.
11. Коробкин В.А., Лященко Л.В., Грановский Э.И. Токсикологические свойства сточных вод г.Алматы. – М.:Наука, 1999. -45-46с.
12. Грюнкова С.В., Демина Н.С. Водоросли - продуценты токсических веществ. -М.:Наука, 1974. -256 с.
13. Дж. Ибарлузеа., Delegación de Sanidad de Gipuzkoa. Отдел здравоохранения баскского правительства// Avda. Navarra.-2013.-V4. №20013. –P. 56.
14. Виноградова Н.Ф. Природапользование. – М. 994 г.
15. Дарқанбаев С.И. Микробиология негіздері. -Алматы.: Ғылым, 2001. -157б
16. Анцыпович Н.С. Охрана пироды на предприятиях мясной и молочной промышленности. – М: Агропромиздат, 1986. – 286 с.
17. Гавриленков А.Ч. Экологическая безопасность пищевых производств. – С-П.:Гиорд, 2006. – 272 с.
18. Денисова В.В. Экология. – Ростов: МарТ, 2002. – 640 с.
19. Карелин Я.А., Репин Б.Н. Биохимическая очистка сточных вод предприятий пищевой промышленности. – М: Пищевая промышленность, 1974 – 166 с.
20. Кац. Вода и сточные воды пищевой промышленности. - М: Пищевая промышленность, 1979. – 438 с.
21. Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении. – М: Высшая школа, 1998. – 287 с.
22. Лоренц В.И. Очистка сточных вод предприятий пищевой промышленности. Киев, 1972. – 188 с.
23. Львович М.И. Вода и жизнь. – М:Мысль, 1986. – 254 с.
24. Пальгунов Н.В., Абрамов А.Н. Очистка сточных вод мясоперерабатывающих заводов// Экология и промышленность России.- 2000. - №12. – С.4-6.
25. Протасов В.Ф. Экология, здоровье и охрана окружающей среды в России. М: Финансы и статистика, 2001.- 690 с.
26. Ревелль П., Ревелль Ч. Среда нашего обитания. Книга 2 Загрязнение воды и воздуха. – М: Мир, 1995.- 196 с.
27. Репин Б.Н. Биологические пруды для очистки сточных вод пищевой промышленности. – М: Пищевая промышленность, 1977. – 208 с.
28. Собгайда Н.А., Данилова Е.А.. Очистка сточных вод малых предприятий мясоперерабатывающей промышленности//Экология и промышленность России. – 2005.- №2. – С.18-19.
29. http://eco.priroda.ru/
30. http://www.ecolife.ru/
31. http://ekolog11-vm.narod.ru/
32. http://kropka.ru/
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1.Әдеби шолу
1.1Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...8
1.2Ағынды сулардың адам денсаулығына зияны ... ... ... ... ... ... ... .. ..15
1.3.Ағынды сулар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4.Тағам өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі ... ... ... .29
2.1 Ет өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2 Сүт өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .31
2.3 Сыра өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
3 Су қоймаларының ағынды сулармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 Ағынды суларды тазалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
4.1. Механикалық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
4.2. Химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
4.3. Физика-химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
5 ҚР экологиялық кодексі бойынша су қоймаларын қорғау ... ... ... ... ..44
5.1 Суды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Тамақ өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі атты бұл зерттеу еңбегімізде біздің күнделікті тұтынатын тағамдарымыздың жасалу жолындағы пайдаланылған ағынды сулардың табиғатқа және адам денсаулығына қауіптілігін жан-жақты қарастыруға тырысамыз. Тақырыптың өзінен байқап отырғанымыздай, бұл еңбектің негізгі өзектілігі тағам өндірісінде пайдаланылған ағынды сулардың табиғат аясына төгілуінен табиғатқа және табиғат арқылы адам денсаулығына келіп жатқан зардаптарды аша отырып, оларды Қазақстан Республикасының экология туралы заңымен айқындай, экологиялық зардаптың алдын алу шараларын көрсету болып табылады. Осы еңбегіміз арқылы өзіміз өмір сүріп отырған еліміздің табиғатына келіп жатқан зияндарға көзімізді жеткізе отырып, сол жағдайларды болдырмауға немесе апаттылығын төмендету шараларына өз үлесімізді қосуды негізгі міндетіміз ретінде алып отырмыз. Адам мен оның өмір сүріп отырған ортасы, яғни, табиғат бір-бірімен етене байланысты екенін ескерсек, табиғаттың ауруы адамзаттың дертіне ұласуы мүмкін. Міне, бұл зерттеу жұмысының негізгі өзектілігі осына болып отыр.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі: Қазіргі кезде экология (қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен бірге) барлық жаратылыстану және техникалық пәндермен тығыз байланыстағы күрделі ғылымдардың біріне айналды. Осы мәселелер мен тақырыбымыздың әлеуметтік және экономикалық мәнділігін ескере отырып, жұмысымызды барынша аналитикалық түрде салыстырулар арқылы зерттеп, жинаған мәліметтерімізді шамамыз жеткенінше жоғарғы дәрежеде сауатты жазуға тырыстық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Ғылыми-техникалық прогрестің қарштап дамуына орай айналадағы қоршаған елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Мұның өзі барлық тіршілік атауылға әсер ететін қолайсыз факторлармен - ортаның ластануымен кейбір табиғи ресурстардың сарқыла бастауымен сабақтас жүреді. Жер бетіндегі қазіргі адамзаттың санының үлкен көлемде өсуне байлансты тағам өнеркәсібінің алдында үлкен сұрақтар мен қиындықтар туындап отырғаны мәлім. Оның бүгінгі заманғы негізгі проблемалардың санатында аталуы әсте кездейсоқ емес. Біздің зерттеу жұмысымыз тағам өнеркәсібінің қалай дамуын емес, осы өнеркәсіптің біздің қоршаған ортамызға нендей зиян тигізетінін зерттеуге арналған. Оның ішінде тағам өнеркәсібінің ағынды суларының қауіптілігі жайында болмақ.
Адамзат тағамсыз өмір сүре алмайтыны белгілі. Ал, үлкен масштабтағы тағым өндірістері қоршаған ортаға өз зиянын тигізбей қалып жатқан жоқ. Бұл мәселелер бір шетінен қарағанда порадокс сияқты. Бірақ, қай кезде де шешім бар. Біздің бұл зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты мен міндеті - тағам өнеркәсібінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігін зерттеп, қоршаған ортаға келтірер залалдарын төмендету жолдарын іздестіру болып табылады.
Экология проблемасы қысқа мерзімді өткінші науқан емес. Ол мақсатты түрде жүргізілуге тиісті процес екенін ескерсек, аталмыш тақырыбымыз жайындағы білімімізді әрдайым тереңдетіп, кеңітіп отыру қазіргі заман талабы. Сондықтан, табиғатты қорғау жөніндегі іс-әркетімізді жандандырып, ұлғайта түсу, онда қоғам адамзат үшін қолайсыз зартапты өзгерістерді барынша болдырмау және мүмкіндігінше азайту - баршамыздың қасиетті борышымыз. Ал, өнеркәсіп пен табиғат арасындағы гуманистік қатынастарды сақтап, таразы басын тең ұстату ғалымдарымызға артылған борыш іспетті.
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі. Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі тақырыбында жазылған бітіру жұмысы кіріспе, негізігі бөлім, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Негізігі бөлімнің өзі бес тараудан тұрып, оның өзі ішінара он бір тармақшаға бөлінген. Әр тарау мен тармақшаның өзіндік көтерген мәселесі мен толғаныстары бар.
Бітіру жұмысының теориялық және практикалық негіздері. Зерттеу жұмысында тақырып жан-жақты зерттеліп, оның теориялық және практикалық мәніне, негіздеріне баса назар аударылды.
Тақырыпты зерттеу барысындағы термин сөздердің мәнін ашып, оларға жеке-жеке түсіндірмелер жүргізгеніміз, олардың бір-бірімен қатысы мен ара жігін ажыратуымыз бұл жұмысымыздың теориялық негізіне кіреді. Негізгі тақырыбымыз болып табылатын ағынды судың өзінің қазақ экология ғылымында бірізділікке түспегенінің өзі біздің жұмысымыздың біраз тоқырауға ұшырауына себеп болды. Осы себептерге байланысты бұл тақырыпты толықтай зерттеуден бұрын, ағынды сулар, ақаба сулар, қалдық сулар, сарқынды сулар деген сияқты әртүрлі терминдерді бірізге түсіріп, оқырман жұртшылыққа теориялық жағынан түсіндіріп өтудің өзі біздің негізгі тақырыбымызды зерттеуімізге біраз қолбайлау болды десе де болады. Әрине, бұл мәселені теориялық жағынан жеріне жеткізіп жаздық деп айта алмаймыз. Бірақ, қазақ экология ғылымының алдына кішігірім сауал ретінде тастаған жайымыз бар. Біздің ғылыми термин сөздеріміздің классификациясына байланысты теориялық мәселелер осылар.
Бітіру жұмысының практикалық негіздеріне келер болсақ - бұл жұмыс келесі осы тақырыпты тереңдете түскісі келетін ізденушілерге жолкөрсеткіш бола алып, тағам өнеркәсібінде жұмыс жасайтын кез-келген адамға ағынды сулардың қаншалықты зиян екенін түсіндіріп, оны залалсыздандыру жолдарын таныта алады деген сенімдеміз.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы
Экология терминін грек тілінен тікелей аударатын болсақ үй, тұрақ, тұрғылықты жер туралы ғылым деген мағына береді. Ал, экология сөзінің нағыз ғылыми анықтамасын айтар болсақ экология - организмдер мен қоршаған орта арасындағы жиынтықты немесе олардың бір-бірімен байланысынан сипаттамасына ерекше назар аударатын ғылым. Қазіргі кезде экология тірі организмдер мен қоршаған ортаның арақатынасын немесе тірі организмдердің ортадағы өмір сүру шарттарының жағдайын бір-бірімен өзара қарым-қатынастық байланысын зерттейтін ғылым деп саналады. Қоршаған ортаны танып білуге деген құштарлық сонау адамзат дамуы кезінен басталды деуге болады. Алғашқы қауымдастық қоғамның өзінде-ақ адамдар өздерімен бірге қатар өмір сүріп келе жатқан кейбір аңдардың қарсылығына тап келгені белгілі. Оларды адамдар жеке-жеке емес, бірлесіп қауымдасып күрескенде ғана жеңе алатындығына, сөйтіп өздеріне азық етуіне болатындығына көздері жетті. Осылай қай аңды қай кезде, қандай жерде, қандай қару қолданғанда қолдарына түсіре алатындығын сезіне бастады. Олардың бұл әрекеттерін біз осы күнде тас бетіне түсірген суреттерінен және археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу барысында тастан, ағаштан т.б жасалған қаруларын табу арқылы көзімізді жеткізіп отырмыз. Сондай-ақ мұндай деректер ежелгі Египет, Үнді, Тибет т.б мәдениет ескерткіштерінде сақталғаны мәлім. Экологиялық элементтер сонымен қатар көнеден келе жатқан халықтардың эпикалық шығармаларында да кездеседі. Мысалы: Үнділердің Махабхарата жырында (б.э.д VI - II ғғ.) табиғаттың дүлей күштері - су тасқыны мен жер сілкінісі туралы деректер келтіріледі. Елуден астам жан-жануарлардың аттары аталып олардың тіршілік етуі сипатталады. Тіпті қайсібірінің санының аруы жіне кемуі туралы мәліметтер де беріледі. Вабилонның қолжазбалық кітаптарында жерді өңдеудің әртүрлі әдістері мен тәсілдері келтіріліп, кейбір мәдени өсімдіктерді егу жолдары көрсетіледі. Ал, Қытайдың (б.э.д ІV - II ғғ.) жылнамаларында бірқатар өсімдіктердің іріктемелері туралы сөз қозғалып, олардың пісіп-жетілу мерзімдері де айтылады. Дәл осындай мәліметтер антик дүние ғалымдары Гераклиттің (б.з.б. 530-470), Гепократтың (б.з.б. 460-370), Аристотельдің (б.з.б.384-322) еңбектерінде келтіріліп, экологиялық факторлар қозғалып таладанады. Мысалы: Аристотель өзінің жануарлардың тарихы деп аталатын еңбегінде өзі білетін 500-ден астам жануарлардың атын атап, түсін түстейді. Мінез-құлқына талдау жасайды. Ғылымды дамытудың алғашқы алғы шарттары нақты материялдар жинау мен оны жүйелеудің тұңғыш тәжірибесі осылай жүзеге асады. Теофраст Эрезийский (б.з.б. 372-287) қазіргі Жерорта теңізінің жағалауларындағы кең ауқымды кеңістікте өзі байқаған өсімдіктерге топырақтың және ауарайының тигізетін әсерлерін баяндайды. Философтың бұл еңбегінде сонымен қатар әртүрлі ағаштардың, бұталардың және жартылай бұталардың да қандай топырақта жақсы өсіп-өнетіндігі туралы бірінші рет деректер келтіріледі. Орта ғасырлар дәуірінде табиғатты зерттеу жөніндегі жұмыстар жүргізу біршама тоқырап қалады. Өйткені, бұл кезде құдайға құлшылық етуге едәуір баса назар аударылғандықтан, жаратушыға қарсы шығуға, ол туралы өздерінің ой-пікірін білдіруге көпшіліктің батылы жете бермеді. Жалпы қоршаған орта мен организмдердің құрылымдық байланысы бар екендігін ешкім ашып айта алмайды. Барлық нәрсе тек Құдайдың жаратушы құдіретімен жасалған деген ұғым, көптеген көкірек көзі ашық, көңіл көкжиегі жүйрік адамдардың өзінің қол-аяғын байлап, ерік-жігерін тұсап тастаған болатын. Басқаша ой ойлау, идея насиқаттау былай тұрсын, тіпті ежелгі философ-ғалымдардың еңбектерін оқығаны үшін кейбір адамдарды тірідей отқа өртеудің көрініс табуы осның айғағы болса керек. Бұл кезең осылай мың жылдай уақытқа созылды. Осы уақыт аралығындасаусақпен санарлықтай ғана ғылымдық мәні бар еңбектер жазылды. Олардың да басым көпшілігі Разестің, Әбу Әли Ибн Синаның Дәрілік шөптердің қасиеттері туралы айтылған еңбектеріне, Марко Полоның, Афанасий Никитиннің алыс елдердің табиғаты, мәдени өсімдіктері, жан-жануарлары туралы жолжазбаларында көрсетілген түсініктемелеріне, танымдық материялдарына сүйеніп жазылды. Орта ғасырлар дәуірінің соңғы кезеңінде ғана ғылымға жаңа серпін, соны біртұтас жасауға Альберт Великийдің еңбектері қозғау салды. Ол өзінің кітабында өсімдіктердің өсуіне топырақтан басқа күн жылуының да әсері ерекше роль атқаратынын және олардың қысқы ұйқыға кетуі өсімдіктердің өніп-өсуіне, көбеюіне айрықша игі ықпал тигізетіндігін, бұл құбылыстардың бір-бірімен өте тығыз байланыстары бар екендігін ашып көрсетіп берді.
Бұл экология ғылымының қайта қарқын алып келе жатқан кезі болатын. Экология ғылымы ерте кезден пайда болғанымен, бірде бәсең, бірде қарқынды дамығандығы жөнінде А.К.Бродскийдің мынадай пікірі бар: Білімнің барлық салалары сияқты экология үздіксіз дамып келді. Ол бірде тез, бірде баяу болып отырды. Гиппократтың, Аристотельдің және басқа да көне грек философтарының еңбектерінде айқын экологиялық сипаттағы деректер бар. Сонымен бірге гректер экология деген сөзді білмеген. Бұл салаға биологиялық қайта өрлеудің көптеген ұлы қайраткерлері де өз үлесін қосты. [2.7-б]
Иә, зерттеуші Бордскийдің пікірі біздің жоғарыда айтқан дүниелерімізді бір шегелеп, дәлелдеп бергендей. Экология ғылымында ХІІІ ғасырлардағы Альберт Великийдің қозғау салғанынан кейін не болды?
Қайта өрлеу дәуіріндегі географиялық жаңалықтардың ашылуы және бұрын белігісіз болып келген жерлердің коллонизациялануы әсіресе, биологиялық ғылымның күрт дамуына кең жол ашты. Нақты материялдарды жинақтау мен жүйлеп, сұрыптап көрсету сол кезеңдегі жаратылыстану ғылымдарының басты шартына айналы. Алайда, соған қарамастан табиғат танушылардың еңбектерінде табиғат туралы метофизикалық көзқарастар басым болуымен қатар, экологиялық факторлар өз орындарын тауып жатты. Бұл еңбектерде өсімдіктер мен кейбір жануарлардың белгілі ортаға бейімделуі баса көрсетіледі. Өсімдіктердің, жануарлардың жерсіну ерекшеліктері, су тасқанының орын алу себептері туралы ой-пікірлер кеңінен қозғалды. Олар бұл еңбектерін сол аймақтағы жан-жануарлардың тарихы деп атады. Танымал ағылшын химигі Р.Бойл (1627-1691) тұңғыш рет экологиялық жағдайларға байланысты тәжірибелерді жүзеге асырды. Ол әралуан жануарларға төменгі атмосфералық қысымның әртүрлі әсер ететіндігін салыстырмалы көрсеткіштер арқылы дәлелдеп берді. Жер шарындағы ауа райының өзгеруі ондағы тіршілік ететін жануарлар, өсетін өсімдіктер әлеміне әсер ететіндігін бір сөзбен қорыта айтқанда қоршаған ортадағы жансыз және жанды құрауыштардың өзара тығыз байланысты екендігін XVIII ғасырдағы Ресей ғалымдары да өз еңбектеріне өзек етті. Мысалы, орыстың атақты ғалымы М.Б.Ломаносов Жер қыртысы туралы трактатында: ...Адамдардың көбісінің табиғатта көргенінің бәрі жаратушының құдіретімен жасалған деп ойлауларыбекер... деп атап көрсетті. Ол табиғаттағы өзгерістер тек өсімдіктер мен жануарлар әлемінің тікелей қатсуының нәтежиесі деп санады. Әр кезеңдегі жануарлардың өлі сүйектерін зерттей отырып, олардың тіршілік еткен табиғи жағдайлары туралы тұжырым жасады. XVIII ғасыр соңы мен XIХ ғасыр басында қоршаған орта құбылысын зерттеушілердің саны бірте-бірте арта түсті. Олардың еңбектерінде экологияның элементтері жиі-жиі кездесетін болды. Ғылымның дамуының екінші кезеңі ботоникалық-географиялық ірі-ірі көлемді зерттеулерге ұласты. Өсімдіктер экологиясының бірден-бір негізін қалаудың мәртебесі биолог-ғалым А.Гумбольдтің (1769-1859) еншісіне тиді. Ол 1807 жылы Орталық және Оңтүстік Америкада жүргізген көпжылдың зерттеуі негізінде Өсімдіктердің географиясы туралы ойлар деген еңбегін жарыққа шығарды. Онда ғалым өсімдіктердің өсуі мен өркен жаюы ауа райының жағдайына, әсіресе температуралық факторға байланысты екендігін жан-жақты ашып көрсетіп берді. Бертін келе бұл ойлар орыс ғалымдары К.Рульенің (1814-1858), Н.А.Северцевтің (1827-1885), А.Н.Бекетовтың (1825-1902) еңбектерінде одан әрі жетілдіріліп, тереңдетіле түсті. Экология ғылымының одан әрі дамуы ағылшын ғалымы Ч.Дарвиннің (1809-1882) эволюциялық ілімінің негізінде жүзеге асырылды. Оған атақты орыс ғалымдары В.В.Дакучаевтің (1846-1903), В.И.Вернатцкийдің (1863-1945) және тағы басқа да ғалымдардың қосқан үлестері зор. Олардың ішінде В.И.Вернатцкийді ерекше атап өтуге болады. Ол биосфера туралы ілімнің негізін қалап, қазіргі замандағы ғылымның болашағын күні бұрын көре білді. Биосфераны әлемдік экожүйе деп танып, оның орнықтылығы мен дамуы экологиялық заңдылықтарға негізделетінін зат тектер мен энергия байланысына байланысты екенін тұңғыш рет ашып көрсетті. Сонымен қатар, В.И.Вернатцкий ноосфера концепциясының негізгі қағидаларын да тұжырымдады. Алайда, экология деген терминді ғылымға алғаш рет неміс ғалымы Э.Геккель (1834-1910) енгізді. Ол экологияға мынадай анықтама берді: Экология деп - біз табиғат экономикасына қатысты барлық білімдерді - жануардың, оны қоршаған органикалық және бейорганикалық ортамен, әсіресе оның өзімен тікелей немесе жанама қатысатын жануарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қастастық әрекеттерінің бар жиынтығын зерттеу деп түснеміз. Экология бастапқы кезде биологиялық ғылымның құрамына еніп, организмдер мен қоршаған ортаның өзара тығыз байланысын ғана зерттеумен шектелген болса, қазіргі заманда экология шеңбері одан әрі кеңіп, көптеген ғылымдармен, атап айтқанда - география, геология, ограномия, химия, архитектура, математика, физика, генетика, медицина - қысқасы ғылымның барлық салаларымен араласып кетеді.
Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900 жылы қалыптасты. Демек бұл біршама жас ғылым. Сонымен қатар экология қазір қауырт өсу кезеңін бастан кешіріп отыр. Экология ғылымы туралы бұл еңбегімізде жоғарыда да көптеген анықтамалар келтіріп кеткенбіз және мұндай анықтамалар өте көптеп кездеседі. Бірақ, барша халыққа түсінікті болу үшін, анықтаманың қарапайым болғаны жөн. Осы тұрғыдан келгенде экология - организмдердің тіршілік ету жағдайларын жеке организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым деп қысқа қайыруға да болады. Жалпыға түсінікті тілмен айтар болсақ, экология табиғат пен сол табиғат аясында өмір сүріп жатқан организмдердің арасындағы алтын көпір десек те болады.
Иә, экология ғылымының қысқаша айтып өткендегі тарихы осындай. Ал, қазіргі экономика нені зерттеп, нендей мәселелерді көтереді? Бұрынғы экология мен қазіргі экологияның қандай айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар? Энциклопедиялық сөздік қазіргі экология туралы мынадай сөйлемдер келтіреді:
Осылай қазіргі заманғы экология әмбебап, зор қарқынмен дамып келе жатқан біздің планетамыздың барлық тұрғындары үшін іс жүзінде аса зор маңызы бар іргелі кешенді болып саналады. Экология болашақтың ғылымы және адамдардың өзінің өмір сүруі осы ғылымының тікелей үдемелі дамуына байланысты болуы да мүмкін. [1.269-273-б]
Кез-келген ғылым саласы сияқты экологияның екі аспектісі бар. Оның бірі - таным шеңберін кеңейту. Бұл бағытта бірінші орынға табиғат дамуының заңдылықтарын ашу және оларды түсіндіру қойылады. Екіншісі - жинақталған білімдерді қоршаған ортаға қатысты проблемаларды шешу үшін қолдану. Экология маңызының барған сайын артуын - практикалық маңызы бар бірде-бір ірі мәселе табиғаттың жанды және жансыз компоненттері арасындағы байланыстарды ескермей шешілмейтіндігімен түсіндіруге болады.
Экологияның практикалық нәтежиесі ең алдымен табиғатты пайдалану мәселелерін шешуден көрінеді. Тек экология ғана табиғи ресурстарды пайдаланудың ғылыми негіздерін құрай алады. Бұл ретте табиғи процестердің негізінде жатқан заңдылықтарды ескермеу табиғат пен адам арасындағы елеулі қайшылықтарға әкеліп соқтықтырғанын айта кеткен жөн. Американ экологы Р.Рихлефс Табиғатқа келтірілген нұсқанды түзетудің ешқандай көпе-көрнеу жатқан әдістері жоқ екені айдан анық. Сонымен қатар қоршаған ортаға деген келеңсіз көзқарас үшін адамға тағылатын кінә да, өзендерге шайынды суларды төгу, егістіктерге пестициттер бүрку, аңшылардың найзасы мен мылтығы, автомашиналардан шығатын түтін, қала іргесінің шексіз кеңеюі сияқты белгілі фактілермен құралмауы тиіс. Адамға табиғат экономикасы негізінде жатқан заңдарға тиесілі дәрежеде көңіл бөлмегендігі үшін айып тағылуы тиіс, - [3.29-б] деп жазады.
Өзіндік табиғи процестердің негізінде жатқан заңдар біздің басты назарымызда болуға тиіс. Дегенмен, оларды талдамас бұрын экология мен табиғатты қоғаудың арақатынасына тоқаталып өткен жөн. Батыс ғалымдары әдетте, экология ғылымы мен қоршаған орта туралы ғылымдарды дербес салалар ретінде қарастырады. Экология организмге әсер ететін сыртқы орта факторларының үш тобын - абиотикалық, биотикалық және антропогендік факторларды зерттейді. Табиғат қорғау болса, үшінші факторды ғана - адамның қоршаған ортаға әсерін қарастырады. Соның өзінде бұл жалпы экологиялық көзқараспен сәйкес келе бермейді. Табиғат қорғау ұғымы антропогендік факторлардың табиғатқа әсерін зерттейтін бөлімнен тарлау да, кеңдеу де.
Антропагендік факторлар дегеніміздің өзі не? Табиғи ортаға адам әрекетінің әсер ететін шаруашылық факторлар жиынтығын - антропогендік факторлар деп атайды. Антро сөзінің адам деген мағына берері бәрімізге мәлім. Сол адамдар қоғамының қоршаған ортаға тигізетін әсері өте мол: қоршаған ауаның (атмосфераның) құрамы мен қасиетіне, өзендерге, теңіздерге, мұхиттарға, сонымен қатар, жер бетіндегі топырақтарға жай ластау емес, радиобелсенділігі бар заттармен ластау эко жүйелердің құрамы мен құрылымын бүлдіру. Соның ішінде тіпті қоғамға пайдалы көптеген жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің жойылып кетуі. Мысалы: зиянды көмірқышқыл газын жұтып, оттекті мол мөлшерде шығаратын тропиктік ормандардың жойылуы көптеген бинценоздардың қалыпты жүйесінің бұзылуына әкеліп отыр. Көп жағдайларда әлі күнге дейін орман өрттері жиі орын алады. [1.28-б]
Міне табиғатқа тигізер адамдық, яғни антропогендік факторлар деп отырғанымыз - осы. Жоғарыдағы сөзіміздің бірінде табиғат қорғау ұғымы антропогендік факторлардың табиғатқа әсерін зерттейтін бөлімнен тарлау да, кеңдеу де деп кеткен болатынбыз.
Тарлау болатын себебі - әсерлердің кез-келгені емес, нәтежиесінде адамзат қоғамының өмірі үшін белгілі бір мәні болуы мүмкін факторларға ғана қолданылады. Кемдей болатыны - антропогендік факторлардың органикалық әлемге ғана емес өлі табиғатқа да әсері қарастырылады.
Экология ғылымының зерттеу объектісі мен міндеттерін айқындау үшін оның биологияның өзге салаларымен арақатынасына сипаттама берейік. Бұны Ю.Одум өзінің Экология негіздері атты іргелі еңбегінде қолданған әдіспен көрсеткен қолайлы. Биология ғылымдарының құрылымын қатпарлы самса түрінде бейнелесек, оны екі түрлі әдіспен бөлшектеуге болар еді. Біріншіден - көлденңінен тілсек морфология, физиология, генетика, революция теориясы, малекулалық биология, даму биологиясы т.б. сияқты тіршіліктің негізгі қасиеттерін зерттейтін және организмдердің жекелеген топтарын зерттеумен шектелмейтін іргелі ғылымдар шығар еді. Бір самсаны тігінен тілуге болады. Онда тірі организмдердің табиғи топтарын зерттеумен шұғылданатын таксономиялық ғылымдар шығады. Бұл ғылымдардың ішінде ботаника, зоология және микробиология бар. Өз кезегінде бұлардың әрқайсысы тірі организмдердің өзіне тиесілі шағындау тобы мен шұғылданатын ғылым салаларын біріктіреді. Соған сәйкес біз зоологияны протозоологияға, энтомологияға, ихтеологияға, орнитологияға т.б. бөлуге қақымыз бар. [2.10-б]
Жалпылау тілде айтар болсақ ғылымдардың алғашқы дами бастаған дәйірінде ғылымдардың бір-бірінен бөлінісі көп болды. Әр ғылым саласы өзінше құбылыстарды зерттеуге көшті. Бірақ бәрінің де мақсаты бір болатын. Ол - қоршаған ортаны танып білу. ХХ ғасыр жетіп, барлық бөлінген ғылымдар өздерінше барынша дамып, біраз шыңдарға шыға бере, мақсаты бір барлық ғылым салалары біріккенде ғана қоршаған ортаны толықтай танып білу мүмкіндігі ашыларына көздері жетті. Осы ғасырдан бастап, бір кездері бір-бірінен қарқынды түрде ажыраған ғылым салалары, бір-бірімен қайта қосыла, ортақ зерттеу жұмыстарын жүргізе бастады. Бұл өз кезегінде ғылым былай тұрсын, адамзаттың игілі үшін көптеген жаңалықтарды дүниеге алып келді.
Қорыта келгенде, экология ғылымы қазіргі таңдағы ең үлкен, қарқынды даму үстіндегі жас ғылымдар санатына жатады десек те болардай. Экологияның танымал сөзге айналғаны соншалық оны не болса соған - тазарту ғимараттарын салуға, жерді пайдалануды аймақтық деңгейде жоспарлауға, қағазды қайтып өңдеуге және көкөністерді тек органикалық тыңайтқыштарды пайдалана отырып өсіруге айдар етіп таға салатын болды. Осы іс-әрекеттердің бәрі аса қажет екендігіне қарамастан мұның ар жағында көбіне ойынды әдеттегі талай сыннан өткен ережелер бойынша жүргізбей, табиғат заңдарын сорақылықпен бұзғанымыз үшін табиғаттың өз үкімі мен бізге берер соққысын жеңілдетумен лайықты жазаны аз да болса кешеуілдетуге тырысуымыз жатыр. [3.3-б] Американдық оқымысты Р.Риклепстің Жалпы экология негіздер оқулығынан алынған осы үзінді табиғатты ұтымды пайданудың өткір проблемаларын шешудегі экологияның ғылым саласы ретіндегі маңызын барынша айқын көрсетеді. Алайда, табиғатты қорғаудың нақтылы мәселелерін шешуге тым бой алдырып, біз табиғаттың өмір сүру және даму заңдарын білмейінше жұмсаған бар күш-жігеріміз табиғат пен адам арасындағы қайшылықтарды туғызған себептермен емес, оның зардаптарымен күресуге жұмсалатынын естен шығарып аламыз.
Қазақтың даналығы экология ғылымында да өзінің биігін сақтап қалады деп кім ойлаған. Қазақта: Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде деген мақал бар. Экология ғылымының негізгі мақсаты осы бір ауыз қазақтың мақалына сыйып кетіп тұрғандай.
Шындығында да экология ғылымы болашақта өндіріс орындарының, адамдардың, автокөліктердің ластаған жерлерін қалпына келтірумен емес, табиғатты таза қалпында сақтап тұруды қамтамасыз ету қажет. Қазіргі таңдағы экология ғылымының алдында тұрған ең үлкен мәселе - осы.
1.2 Ағынды сулардың адам денсаулығына келтіретін зияны
Ағынды сулардың адам денсаулығына әсер ету факторларына байланысты барлық ауруларды екі үлкен топқа бөлуге болады:
- судың биологиялық құрамына байланысты аурулар тобына;
- судың химиялық құрамына байланысты аурулар тобына.
Судың биологиялық ластануы адамдарда жұқпалы және паразиттік аурулар туғызатындықтан, эпидемиологиялық тұрғыдан қауіпті екендігі айтылды.
Судың химиялық құрамына байланысты ауруларды да (жұқпалы емес ауруларды) екі топқа бөледі:
- судың табиғи химиялық құрамына байланысты ауруларға;
- судың антропогендік химиялық ластануымен байланысты ауруларға.
Микроэлементтердің (йод, бром, фтор, селен, стронций, молибден, кобальт және басқалардың) биологиялық белсенділігі жоғары болғандықтан, олар адам ағзасында көптеген физиологиялық және зат алмасу үрдістерінің қалыпты жүруіне жағдай жасайды, минералдық заттардың алмасу үрдістеріне қатысады және түрлі биохимиялық реакциялардың катализаторы ретінде ағзадағы жалпы зат алмасуына әсер етеді. Бірақ, ағзадағы микроэлементтердің мөлшері олардың қоршаған орта нысандарының құрамында (оның ішінде суда да) болуына тікелей байланысты болғандықтан, кез келген микроэлементтің суда немесе басқа орталарда жеткіліксіздігі, не артық мөлшерде болуы, адам ағзасының әртүрлі функцияларының бұзылуына немесе аурулардың пайда болуына әкелуі мүмкін.
Микроэлементтер жер қыртысында біркелкі тарлмағандықтан, белгілі бір аудандардағы су, топырақ және өсімдіктер құрамында олардың мөлшері жеткіліксіз немесе артық болады. Бұндай аудандарбиогеохимиялық провинциялар деп аталады, олар табиғи және антропогендік болуы мүмкін, ал осы аудандардағы тұрғындар арасында микроэлементтердің жеткіліксіз немесе артық болуы себебінен пайда болған аурулар геохимиялық эндемиялар деп аталады. Бұндай аурулардың көбі су факторымен байланысты .
Ауыз судың сапасы жөніндегіНұсқаулықтың 4-ші басылымын дайындау барысында (2003 ж.) БДДҰ сарапшыларының Римдегі мәжілісінде судың химиялық құрамымен байланысты, оның ішінде, суда анықталған заттардың адамның денсаулығы мен көңіл-күйіне әсері жөніндегі, көптеген мәселелер қарастырылды. Ең жақсы зерттелген геохимиялық эндемияларға фтордың жетіспеушілігімен немесе артық болуымен және йод, стронций, кобальттің жетіспеушілігімен байланысты геохимиялық эндемиялар жатады.
Айналып келгенде біздің тағам үшін пайдаланып, ағынды су ретінде шығарған суларымыздың бәрі табиғи суларды ластау арқылы өз организмімізге қайта айналып келеді. Осы қиындықтардың алдын алу экология ғылымының басты жұмыстарының бірі болуға тиіс.
1.3 Ағынды сулар
Ағынды сулардың ластануы табиғат пен оларды ластайтын шикізаттың қайнар көзіне байланысты. Ағынды сулар өндірістік және тұрмыстық,атмосфералық деп бөлінеді. Ағынды су гетерогенді күрделі жүйе болып саналады, оның құрамында болатын органикалық және минералды қоспалар ерімейтін, коллойдті және еритін түрде кездеседі. Өндірістік ағынды сулардың құрамы технологиялыұ процестермен өндірілетін өнімнің түріне жане шикізаттың химиялық құрамы мен қасиеттеріне байланысты. Су өзін-өзі оған түскен микроорганизмдерден тазарта алады. Бірақ бұл қасиет шексіз емес. Соңғы жылдары экологиялық жүйелерді ластайтын заттардың мөлшері өте көп және олар өздерін қорғай алмайды. Әсіресе ол тазартылмаған немесе өте нашар тазартылған. Су қоймаларының ағын сулармен ластануы экожүйенің функциясына қауіп төндіреді. Әр түрлі мәліметтер бойынша ағын сулардың құрамында 42% минералды және 58% органикалық ластағыштар болады. Белгілі, өзен және басқа су қоймаларында судың өздігінен тазарылуы өтеді. Бірақ бұл процесс өте баяу жүреді. Бұрын өндірістік ластағыштар көп болмаған кезде өзендер өздері тазарылған. Қазіргі кезде су қоймалары ластанумен өздері күресе алмайды. Ағын суларды тазарту күрделі өндіріс болып табылады. Бұнда басқа өндірісте сияқты шикізат (ағын сулар) және дайын өнім (тазартылған су) болады. Ағынды суларды тазарту - құрамындағы заттарды, сондай - ақ патогенді микроорганизмдерді жоюға немесе ажыратуға әкелетін әдістер жүйесі. Ағын суларды тазарту үшін механикалық, химиялық, физико-химиялық, биологиялық әдістер қолданылады.Биологиялық тазалау әдісі микроорганизмдердің ағынды сулардағы түрлі қосылыстарды өздерінің субстраты ретінде пайдалану әрекетіне негізделген. Бұл әдістің құндылығы оның ағын су құрамындағы органикалық және бейорганикалық кең спектрлі заттарды жоюында жатыр. Алайда бұл әдістің ойдағыдай жүруі үшін тазалау қондырғыларының құрылысына көп мөлшерде қаржы бөлу қажет. Тазарту процесі барасында тазалаудың технологиялық режимін қатаң сақтау және микроорганизмдердің ластанудың жоғары концентрациясына өте сезімтал келетінін ескеру қажет. Сондықтан биологиялық тазарту жүргізбестен бұрын, ағын суларды сұйылту қажет.
Ағынды сулардын жәнеде басқада өндірістік сулардың сапа көрсеткіштері белгіленген нормаларға және талаптарға сәйкес жүргізіледі. Олар гидрохимиялық және гидробиологиялық корсеткіштерге бойнша жүргізіледі.
Қалдық ағынды суларды анаэробты ыдырату кезінде қалдық сулардың қатты фазасы,яғни ортақ белсенді тұнба мен 1-ші су тұндырғыштан шыққан қалдықтардың өңдеу процесі жүзеге асады. Егер тазаланатын су тұрмыстық қалдық су болса, олардан әр түрлі жағымсыз ұасиетті тұнбалар түзіледі. Бұл тұнбалардың иісі нашар, ұиын кебеді, санитарлық жағдайда қауіпті болады. Бұндай тұнбаларды анаэробты қондырғыларда өңдеу кезінде органикалық заттардың анаэробты ыдырауы жүреді. Нәтижесінде тұнбаның физико-химиялық құрамы өзгереді. Ал ашудан қалған өнімді тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Метантенк дегеніміз - әр түрлі конструкциялы жабық камера. процесс жасанды жолмен 30-350 С қыздырумен басталады. Бұл кезде қарқында түрде мезофильді микроорганизмдер дамиды. Температураны 50-550 С жоғарылату ыдыратуды тездетіп, термофильді анаэробты микроорганизмдердің дамуына септігін тигізеді. Метантенктен шығатын газдың 60-65% метан, 16-34% СО2, 3% азот,сутек және күкіртті сутек құрайды. Метанды жанғыш газ ретінде пайдаланады, көп жағдайда 70-90 тазалау жүйесінің өз қызметтеріне пайдаланады. Анаэробты тазаланудан қалған қалдықтар тыңайтқыш ретінде мал және ауыл шаруашылығында пайдаланылады. Метантенктерде 1-ші су тұндырғыш тұнбалары белсенді тұнбаның артық бөлігінің ашуы жүзеге асады. Ал септитенктер мен 2 ярусты тұндырғыштарда қалдық суда өлшенген заттардың тұнбалануы мен тұнбаланған тұнбаның анаэробты ыдырауы қатар жүреді. Тазалау қондырғыларының типіне тәуелсіз органикалық заттардың анаэробты ыдырауы әрқашанда бірдей жүреді, тек қарқындылығы жағынан айырмашылық жасайды. Анаэробты жағдайда тұнбаның ыдырауы 2 кезеңнен тұрады: қышқылды және сілтілі Анаэробты метан түзуші бактериялардың қатысуымен 1 қышқыл фазада түзілген өнімдердің метанды ашу жүзеге асады, нәтижесінде метан мен СО2 түзіледі.
1.4 Тағам өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібі - тамақ өнімдерін, темекі, сабын және жуғыш заттар, парфюмериялық-косметикалық өнім шығаратын өнеркәсіп салаларының жиынтығы. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары өте көп мөлшерде ауыл шаруашылығының, өзен мен теңіз кәсіпшілігі өнімдерін өңдейді. Қазақстанда "тағам өнеркәсібі" тамақ өнімдерінің 1000 - ға жуық түрлерін шығаратын көптеген салаларға бөлінеді.
Қазіргі заманғы тамақ өнеркәсібінің дамуына аймақтық алшақтықтар тән. Әлеуеті жоғары дамыған елдерде азық-түлік жергілікті тұтынушылардың қажеттілігінен әлдеқайда көп өндірілсе, климаттық жағдай немесе экономикалық даму қарқыны төмен елдерде оның жетіспеушілігінен аштық жиі болып тұрады. Негізгі азық-түлік өнімдерін тұтыну елдер бойынша да айырмашылық жасайды. Мысалға, Орталық Азия елдерінде малдың еті, сүті негізгі санаттағы азық-түлік тағамдарының қатарында болса, ал, аралдардан тұратын Шығыс Азия елдері теңіз өнімдерін қолданғанды дұрыс санайды. Экологиялық таза тағам өндіру қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі болып табылып отыр. Ғаламдық-экологиялық мәселелер көп қазіргідей кезде мұндай экологиялық тағамдар өндіру оңай шаруа емес. Өйткені, антропогендік себептер арқылы климат ластануы, ағынды сулар, өзен-көлдер, ауыр металдармен улануы болып саналады. Сондай-ақ қаратопырақты құнарлы жерлер эрозияға ұшырады. Құмшауыт жерлер көбейді. Осы мәселелер бойынша қазіргі таңда біздің қоғамымызда экологиялық таза тағамдар өндіру қиындап отырған жайы бар. Өндірістің көлемі жыл сайын арту есебінен ауаға да, суға да улы металдар көп таралуда. Және қышқыл жаңбыр жауатын болды. Нәтежиесінде, биосфералық айналымға түскен ауыр металдар мен улы заттар жауын-шашын, суармалы сулар, өзендер және топырақ арқылы өсімдік құрамына көп деңдейде сіңуде. Адам ағзасына түсетін ауыр металдардың 70%-ы көкөніс арқылы енеді екен. Мұндай себептермен адам ағзасы генетикалық өзгеріске ұшырауы әбден мүмкін. Генетикалық өзгерістердің салдары мемлекеттің негізгі байлығы болып табылатын адам денсаулығына өте кері әсерлерін тигізуде. Қазіргі күндердегі адам организміндегі мутациялық өзгерістер осы себептермен орын алып жатқандығы жөніндегі ғалымдарыдың болжамдары көп. Және де осы экологиялық апаттардың әсерінен медицинаға белгісіз аурулар мен ғылымға белгісіз вирустар мен бактериялардың пайда болуы алаңдатарлық жағдай.
Тағам өндірісіндегі ең негізгі мәселелердің бірі ол, әрине, сақтау және ұзақ жолда тасымалдаған кезде өз қалпын сақтап қала алуы. Қазақстан Республикасына көкөніс өнімдері негізінен шет елдерден жеткізіледі. Себебі, өзімізде өсірілетін өнім бәсекеге қабілетсіз. Және шет елдік өнімнің сапасына толықтай жауап бере алмайды. Тасымалдау, сақтау және сауда орындарында тұру кезінде шет елдік көкөністердің көрсеткіштері әлдеқайда басымырақ.
Сапалы тамақ өнімдерін өндіру - нарықтық шаруашылықтың кезек күттірмейтін элементі болып табылады. Ол шаруашылық салалары мен халықтың қажеттілігін қанағаттандырудағы экономикалық қатынастардың негізін құрайды. Сондықтан тамақ өнімдері мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін, тамақ өнімдерін тұтыну сұранысын қамтамасыз етеді.
Сапалы өнімдерді өндіру Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру мүмкіндіктерін айқындайтын және әлемдік нарықтағы бәсекелік қабілетін арттыратын маңызды факторлардың бірі. Қазіргі кезде елімізде Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруге дайындық жұмыстары жүргізілуде, бұл орайда отандық өнімдердің сапасын арттыру алдыңғы кезектегі мәселеге айналды.
Қазақстан Республикасының 2007 - 2024 жылдарға арналған тұрақты дамуға көшу тұжырымдамасында жаңа және экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалану арқылы - өмір сүру сапасының деңгейін арттыруға ерекше мән берілген. Атап айтқанда, ел экономикасына жоғары технологияларды белсенді енгізу нәтижесінде экономикалық жетістіктерге, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға, экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалануға, сондай-ақ ұлтты сауықтыру үшін тамақ өнімдерін қатаң бақылауға, халықтың жан басына шаққандағы табиғи шырындар мен сүт өнімдерін ұлғайтуға, ішкі нарықтағы тамақ өнімдерінің сапасын бақылауды күшейтуге ерекше көңіл бөлу қажеттілігі айтылған.
Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелік қабілеттілігін арттыратын экологиялық таза технологияны қолдану нәтижесінде алынатын экологиялық таза өнімдер арқылы халықтың орташа өмір сүру деңгейінің өсуіне, генетикалық ауытқулардың азаюына, иммунитеттің нығаюына, кәсіпорындардың қосымша пайда табуына, денсаулықты қалпына келтіру шығындарын азайтуға, соның нәтижесінде еңбекке қабілеттілікті арттыруға қол жеткізе аламыз.
Соңғы он жылдықта шет мемлекеттерде қазіргі жаңа технология бойынша минералды тыңайтқыштар қолданылмаған қоспасыз, табиғи шикізаттан алынатын, экологиялық таза аймақтарда өсірілетін экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіретін саланы дамытуға баса назар аударуда.
Еуропада 2005 жылы экологиялық таза өнімдердің нарықтағы үлесі бұрынғы 5-тен - 10 пайызға дейін артты. Еуропа елдерінде жыл сайынғы сауда көлемінің өсуі келесідей: Германияда - 5 - 15%, Данияда, Швеция және Швецарияда - 30 - 40%. Келтірілген мәліметтерден көрінгендей, Батыс Еуропада экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіру алдыңғы орында тұр. Мұнда экологиялық таза тамақ өнімін өндіретін кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдау жүйесі жүзеге асырылады, сертификатталған экологиялық таза тамақ өнімдерін өткізудің ұтымды саясаты жүргізіледі.
ТМД мемлекеттерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасында әзірге отандық кәсіпкерлік құрылым әлсіз дамыған: себебі мұнда қаражат, өндіріс қуаты жетіспейді және мемлекет тарапынан қолдау көрсетілмейді. Дегенмен де елімізде шет елдердегі сияқты экологиялық таза тамақ өнімдерін өндірумен айналысатын кәсіпкерлік құрылымдар бар. Бірақ мұндағы экологиялық таза тамақ өнімге қызығушылық қосымша пайда табу нысанына айналды.
Табиғатты пайдалану экономикасы, экологиялық таза тамақ өндірісі, экологиялық таза технология, сапа және бәсекеге қабілеттілік мәселелерін зерттеуге көптеген отандық және шетелдік ғалым - ізденушілер үлес қосты. Олардың қатарында: В. Игнатов, А. Кокин, Л.Батурин, Н. Бурецева, В.Данилов-Данилян,В.Протасов, С.Тяглова, А. Молчанов, Э. Арустамов, И. Левакова, Н. Баркалов Н.А. Киприянов, Р.Қ. Ниязбекова, М.С. Тонкопий, Е.М. Үпішев, С. Мұқаұлы. Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылық өндірісті экологизациялау, экологиялық таза ауыл шаруашылығы өндірісімен байланысты экологиялық-экономикалық мәселелер, сапалы тамақ өнім өндірісі мен бәсекеге қабілеттілік С.А. Бабаева, С.К. Диярова, Е. Исабеков, Е. Әмірбекұлының еңбектерінде қарастырылған.
Тамақ өнеркәсібі мен халықты сапалы өніммен қамтамасыз ету, сапа және бәсекегеқабілеттілік туралы ғылыми еңбектер тамақ өндірісі өнеркәсібінің дамуына үлес қосты. Дегенмен экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіру мен тұтынудың әлеуметтік-экологиялық-экономикалық қырлары толық зерттелінбеген: экологиялық таза өнімдерге шекті бағаны есептеу әдістемесі және өндірушіге қосымша пайда алуға мүмкіндік беретін бағалау әдістемесі қарастырылмаған. Сондықтан аталған мәселелерді теориялық және әдістемелік тұрғыдан зерттеу азық-түлік тағам өндірісінің алға қадам басуына септігін тигізеді, жәнеде оның мақсаты мен міндеттерін анықтауға негіз болады. Осы мақсатқа сәйкес, зерттеу міндеттеріне келесілер жатады:
- экологиялық таза өндіріс пен экологиялық таза өнімді өндіру ерекшеліктерінің ғылыми-теориялық негіздерін жүйелеу;
- экологиялық таза өнім өндірудің экономикалық тиімділігін анықтауға мүмкіндік беретін баға шектерін анықтау;
- экологиялық таза тамақ өнімі өндірісін дамыту стратегиялық бағыттарын анықтап, тұжырымдамасын жасау;
- экологиялық таза өнім өндірісінің әлеуметтік-экологиялық-экономикалық тиімділігін анықтау; - экологиялық таза тамақ өнімі өндірісін басқарудың экономикалық механизмін ұсыну
Aдам денсаулығы үшін қауіпті нәрсе тамақ өнімдерінде болатын - ауыр металдар (РШШ - рауалды шекті шама деңгейінен жоғары). Кез - келген тамақ өнімдерінен ауыр металдарды байқауға болады, бірақ әрбір тағамда металдық ластану дәрежесі (құрылымы) әр түрлі болып келеді.
Ауыр металдардың шамамен 70 пайызы адам ағзасына тамақ өнімдері арқылы түседі. Тамақ өнімдерінің уытты металдармен ластануы адамдардың денсаулығына зиян келтіреді. Өндірілетін өнімнің металлдық ластану құрылымы негізгі дайындалатын шикізатты өсіру жағдайы мен тазалылығы, оны технологиялық өңдеудің IFOAM (органикалық ауыл шаруашылығының қозғалысы жөніндегі халықаралық федерация) анықтамасы бойынша, экологиялық таза өнім - генетикалық өзгеріске ұшырамаған, өсіру мен өндіру кезінде пестицидтер, сапалылығы және пайдаланылатын қосымша материалдарға тәуелді болады. Гербицидтер, улы химикаттар қолданылмайтын өнімдер. Экологиялық таза тамақ өнімі дүние жүзінде әртүрлі терминдермен аталады. Батыс Еуропа елдерінде биологиялық өнім, Солтүстік Еуропада экологиялық өнім, АҚШ пен Ұлыбританияда органикалық өнім, Финляндияда табиғи өнім деп аталады.
Экологиялық таза дәрежесін алу үшін, өнім тек таза күйінде өсіріліп қана қоймай, химиялық заттарды пайдаланбай сақталынған, қайта өңделген, жабдықталған және тұтынушыға жеткізілген өнім болуы керек. Мысалы, Еуропада био, эко, немесе органик маркаларымен белгіленген тауарлар тыңайтқыштар, улы химикаттар және пестицидтерді пайдаланылмай өндірілген өнім түрін білдіреді.
Біздің пікірімізше экологиялық таза тамақ өнімі дегеніміз - адам денсаулығына өмір бойы зиянын тигізбейтін, болашағына кері әсер етпейтін өнім және оның құрамында әр түрлі уытты заттардың, агрохимикаттардың, ауыр металдар мен радионуклидтердің болмауы тиіс.
Экологиялық таза өнімді өндірілуіне байланысты келесідей бөлуге болады:
1. Экологиялық таза өнім - бұл құрамында зиянды заттар дәстүрлі өнімдерге қарағанда аз, (жол берілетін шекті шамадан аспайтын) сапасы бойынша нормативті құжаттарға сәйкес өнімдер;
Экологиялық таза өнім - экологиялық таза аумақта қосымша минералды тыңайтқыштарсыз, қалдықсыз немесе аз қалдықты технологиялар көмегімен табиғи шикізаттан алынған өнім.
Ауыл шаруашылығында экологиялық таза өнім алу үшін, 3 - 5 жылға дейін химикаттар әсері байқалмайтын топырақ пайдаланылады.
1924 жылы болашақ ауыл шаруашылық саласына және табиғй таза өнім алуға қызыққан шаруалар Рудолф Штайнердін көмегіне жүгінген. Ғалым өз кезегінде химиялық тынайтқыштармен, пистидцидтерді қолданбай топырақ құнарлылығын арттыру тұжырымдамасын ұсынды. Штейнердін тұжырымдамасы ауыл шаруашылық саласына етене енді, және қалықаралық денгейде қолданыла бастады. Қазіргі кезде биодинамикалық жер өндеу әдісі әлемнің көптеген жерлерінде (Еуропа, Солтүстік Америка, Азия, Австрия) кеңінен қолданылады. 1930 - 1940 жылдар аралығында бұл идея Швейцарияда Г. Мюллердің, Ұлыбританияда Э. Бэлфер мен А. Ховордың, Жапонияда Фукуокойдың бастамасымен дами бастады.
Органикалық тауарларды тұтыну Одағының экологиялық ұйымдармен бірлесе отырып жұмыс жасауы генетикалық құрамы өзгертілген ауыл шаруашылық өнімдерінің нарықта пайда болуына қарсы күрес жүргізуіне мүмкіндік туғызды. Ал қазіргі кезде органикалық және агроөндірістің басқа да әдістерін нақты жолға қою қажеттілігі пайда болуда. Био сауда белгісі тұтынушыға өнімнің нақты белгіленген әдістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1.Әдеби шолу
1.1Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...8
1.2Ағынды сулардың адам денсаулығына зияны ... ... ... ... ... ... ... .. ..15
1.3.Ағынды сулар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4.Тағам өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі ... ... ... .29
2.1 Ет өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2 Сүт өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .31
2.3 Сыра өндірісінің ағынды сулары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
3 Су қоймаларының ағынды сулармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4 Ағынды суларды тазалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
4.1. Механикалық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
4.2. Химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
4.3. Физика-химиялық тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
5 ҚР экологиялық кодексі бойынша су қоймаларын қорғау ... ... ... ... ..44
5.1 Суды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Тамақ өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі атты бұл зерттеу еңбегімізде біздің күнделікті тұтынатын тағамдарымыздың жасалу жолындағы пайдаланылған ағынды сулардың табиғатқа және адам денсаулығына қауіптілігін жан-жақты қарастыруға тырысамыз. Тақырыптың өзінен байқап отырғанымыздай, бұл еңбектің негізгі өзектілігі тағам өндірісінде пайдаланылған ағынды сулардың табиғат аясына төгілуінен табиғатқа және табиғат арқылы адам денсаулығына келіп жатқан зардаптарды аша отырып, оларды Қазақстан Республикасының экология туралы заңымен айқындай, экологиялық зардаптың алдын алу шараларын көрсету болып табылады. Осы еңбегіміз арқылы өзіміз өмір сүріп отырған еліміздің табиғатына келіп жатқан зияндарға көзімізді жеткізе отырып, сол жағдайларды болдырмауға немесе апаттылығын төмендету шараларына өз үлесімізді қосуды негізгі міндетіміз ретінде алып отырмыз. Адам мен оның өмір сүріп отырған ортасы, яғни, табиғат бір-бірімен етене байланысты екенін ескерсек, табиғаттың ауруы адамзаттың дертіне ұласуы мүмкін. Міне, бұл зерттеу жұмысының негізгі өзектілігі осына болып отыр.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі: Қазіргі кезде экология (қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен бірге) барлық жаратылыстану және техникалық пәндермен тығыз байланыстағы күрделі ғылымдардың біріне айналды. Осы мәселелер мен тақырыбымыздың әлеуметтік және экономикалық мәнділігін ескере отырып, жұмысымызды барынша аналитикалық түрде салыстырулар арқылы зерттеп, жинаған мәліметтерімізді шамамыз жеткенінше жоғарғы дәрежеде сауатты жазуға тырыстық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Ғылыми-техникалық прогрестің қарштап дамуына орай айналадағы қоршаған елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Мұның өзі барлық тіршілік атауылға әсер ететін қолайсыз факторлармен - ортаның ластануымен кейбір табиғи ресурстардың сарқыла бастауымен сабақтас жүреді. Жер бетіндегі қазіргі адамзаттың санының үлкен көлемде өсуне байлансты тағам өнеркәсібінің алдында үлкен сұрақтар мен қиындықтар туындап отырғаны мәлім. Оның бүгінгі заманғы негізгі проблемалардың санатында аталуы әсте кездейсоқ емес. Біздің зерттеу жұмысымыз тағам өнеркәсібінің қалай дамуын емес, осы өнеркәсіптің біздің қоршаған ортамызға нендей зиян тигізетінін зерттеуге арналған. Оның ішінде тағам өнеркәсібінің ағынды суларының қауіптілігі жайында болмақ.
Адамзат тағамсыз өмір сүре алмайтыны белгілі. Ал, үлкен масштабтағы тағым өндірістері қоршаған ортаға өз зиянын тигізбей қалып жатқан жоқ. Бұл мәселелер бір шетінен қарағанда порадокс сияқты. Бірақ, қай кезде де шешім бар. Біздің бұл зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты мен міндеті - тағам өнеркәсібінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігін зерттеп, қоршаған ортаға келтірер залалдарын төмендету жолдарын іздестіру болып табылады.
Экология проблемасы қысқа мерзімді өткінші науқан емес. Ол мақсатты түрде жүргізілуге тиісті процес екенін ескерсек, аталмыш тақырыбымыз жайындағы білімімізді әрдайым тереңдетіп, кеңітіп отыру қазіргі заман талабы. Сондықтан, табиғатты қорғау жөніндегі іс-әркетімізді жандандырып, ұлғайта түсу, онда қоғам адамзат үшін қолайсыз зартапты өзгерістерді барынша болдырмау және мүмкіндігінше азайту - баршамыздың қасиетті борышымыз. Ал, өнеркәсіп пен табиғат арасындағы гуманистік қатынастарды сақтап, таразы басын тең ұстату ғалымдарымызға артылған борыш іспетті.
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі. Тағам өндірісінің ағынды суларының экологиялық қауіптілігі тақырыбында жазылған бітіру жұмысы кіріспе, негізігі бөлім, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Негізігі бөлімнің өзі бес тараудан тұрып, оның өзі ішінара он бір тармақшаға бөлінген. Әр тарау мен тармақшаның өзіндік көтерген мәселесі мен толғаныстары бар.
Бітіру жұмысының теориялық және практикалық негіздері. Зерттеу жұмысында тақырып жан-жақты зерттеліп, оның теориялық және практикалық мәніне, негіздеріне баса назар аударылды.
Тақырыпты зерттеу барысындағы термин сөздердің мәнін ашып, оларға жеке-жеке түсіндірмелер жүргізгеніміз, олардың бір-бірімен қатысы мен ара жігін ажыратуымыз бұл жұмысымыздың теориялық негізіне кіреді. Негізгі тақырыбымыз болып табылатын ағынды судың өзінің қазақ экология ғылымында бірізділікке түспегенінің өзі біздің жұмысымыздың біраз тоқырауға ұшырауына себеп болды. Осы себептерге байланысты бұл тақырыпты толықтай зерттеуден бұрын, ағынды сулар, ақаба сулар, қалдық сулар, сарқынды сулар деген сияқты әртүрлі терминдерді бірізге түсіріп, оқырман жұртшылыққа теориялық жағынан түсіндіріп өтудің өзі біздің негізгі тақырыбымызды зерттеуімізге біраз қолбайлау болды десе де болады. Әрине, бұл мәселені теориялық жағынан жеріне жеткізіп жаздық деп айта алмаймыз. Бірақ, қазақ экология ғылымының алдына кішігірім сауал ретінде тастаған жайымыз бар. Біздің ғылыми термин сөздеріміздің классификациясына байланысты теориялық мәселелер осылар.
Бітіру жұмысының практикалық негіздеріне келер болсақ - бұл жұмыс келесі осы тақырыпты тереңдете түскісі келетін ізденушілерге жолкөрсеткіш бола алып, тағам өнеркәсібінде жұмыс жасайтын кез-келген адамға ағынды сулардың қаншалықты зиян екенін түсіндіріп, оны залалсыздандыру жолдарын таныта алады деген сенімдеміз.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Экология және экологиялық қауіптілік ұғымы
Экология терминін грек тілінен тікелей аударатын болсақ үй, тұрақ, тұрғылықты жер туралы ғылым деген мағына береді. Ал, экология сөзінің нағыз ғылыми анықтамасын айтар болсақ экология - организмдер мен қоршаған орта арасындағы жиынтықты немесе олардың бір-бірімен байланысынан сипаттамасына ерекше назар аударатын ғылым. Қазіргі кезде экология тірі организмдер мен қоршаған ортаның арақатынасын немесе тірі организмдердің ортадағы өмір сүру шарттарының жағдайын бір-бірімен өзара қарым-қатынастық байланысын зерттейтін ғылым деп саналады. Қоршаған ортаны танып білуге деген құштарлық сонау адамзат дамуы кезінен басталды деуге болады. Алғашқы қауымдастық қоғамның өзінде-ақ адамдар өздерімен бірге қатар өмір сүріп келе жатқан кейбір аңдардың қарсылығына тап келгені белгілі. Оларды адамдар жеке-жеке емес, бірлесіп қауымдасып күрескенде ғана жеңе алатындығына, сөйтіп өздеріне азық етуіне болатындығына көздері жетті. Осылай қай аңды қай кезде, қандай жерде, қандай қару қолданғанда қолдарына түсіре алатындығын сезіне бастады. Олардың бұл әрекеттерін біз осы күнде тас бетіне түсірген суреттерінен және археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу барысында тастан, ағаштан т.б жасалған қаруларын табу арқылы көзімізді жеткізіп отырмыз. Сондай-ақ мұндай деректер ежелгі Египет, Үнді, Тибет т.б мәдениет ескерткіштерінде сақталғаны мәлім. Экологиялық элементтер сонымен қатар көнеден келе жатқан халықтардың эпикалық шығармаларында да кездеседі. Мысалы: Үнділердің Махабхарата жырында (б.э.д VI - II ғғ.) табиғаттың дүлей күштері - су тасқыны мен жер сілкінісі туралы деректер келтіріледі. Елуден астам жан-жануарлардың аттары аталып олардың тіршілік етуі сипатталады. Тіпті қайсібірінің санының аруы жіне кемуі туралы мәліметтер де беріледі. Вабилонның қолжазбалық кітаптарында жерді өңдеудің әртүрлі әдістері мен тәсілдері келтіріліп, кейбір мәдени өсімдіктерді егу жолдары көрсетіледі. Ал, Қытайдың (б.э.д ІV - II ғғ.) жылнамаларында бірқатар өсімдіктердің іріктемелері туралы сөз қозғалып, олардың пісіп-жетілу мерзімдері де айтылады. Дәл осындай мәліметтер антик дүние ғалымдары Гераклиттің (б.з.б. 530-470), Гепократтың (б.з.б. 460-370), Аристотельдің (б.з.б.384-322) еңбектерінде келтіріліп, экологиялық факторлар қозғалып таладанады. Мысалы: Аристотель өзінің жануарлардың тарихы деп аталатын еңбегінде өзі білетін 500-ден астам жануарлардың атын атап, түсін түстейді. Мінез-құлқына талдау жасайды. Ғылымды дамытудың алғашқы алғы шарттары нақты материялдар жинау мен оны жүйелеудің тұңғыш тәжірибесі осылай жүзеге асады. Теофраст Эрезийский (б.з.б. 372-287) қазіргі Жерорта теңізінің жағалауларындағы кең ауқымды кеңістікте өзі байқаған өсімдіктерге топырақтың және ауарайының тигізетін әсерлерін баяндайды. Философтың бұл еңбегінде сонымен қатар әртүрлі ағаштардың, бұталардың және жартылай бұталардың да қандай топырақта жақсы өсіп-өнетіндігі туралы бірінші рет деректер келтіріледі. Орта ғасырлар дәуірінде табиғатты зерттеу жөніндегі жұмыстар жүргізу біршама тоқырап қалады. Өйткені, бұл кезде құдайға құлшылық етуге едәуір баса назар аударылғандықтан, жаратушыға қарсы шығуға, ол туралы өздерінің ой-пікірін білдіруге көпшіліктің батылы жете бермеді. Жалпы қоршаған орта мен организмдердің құрылымдық байланысы бар екендігін ешкім ашып айта алмайды. Барлық нәрсе тек Құдайдың жаратушы құдіретімен жасалған деген ұғым, көптеген көкірек көзі ашық, көңіл көкжиегі жүйрік адамдардың өзінің қол-аяғын байлап, ерік-жігерін тұсап тастаған болатын. Басқаша ой ойлау, идея насиқаттау былай тұрсын, тіпті ежелгі философ-ғалымдардың еңбектерін оқығаны үшін кейбір адамдарды тірідей отқа өртеудің көрініс табуы осның айғағы болса керек. Бұл кезең осылай мың жылдай уақытқа созылды. Осы уақыт аралығындасаусақпен санарлықтай ғана ғылымдық мәні бар еңбектер жазылды. Олардың да басым көпшілігі Разестің, Әбу Әли Ибн Синаның Дәрілік шөптердің қасиеттері туралы айтылған еңбектеріне, Марко Полоның, Афанасий Никитиннің алыс елдердің табиғаты, мәдени өсімдіктері, жан-жануарлары туралы жолжазбаларында көрсетілген түсініктемелеріне, танымдық материялдарына сүйеніп жазылды. Орта ғасырлар дәуірінің соңғы кезеңінде ғана ғылымға жаңа серпін, соны біртұтас жасауға Альберт Великийдің еңбектері қозғау салды. Ол өзінің кітабында өсімдіктердің өсуіне топырақтан басқа күн жылуының да әсері ерекше роль атқаратынын және олардың қысқы ұйқыға кетуі өсімдіктердің өніп-өсуіне, көбеюіне айрықша игі ықпал тигізетіндігін, бұл құбылыстардың бір-бірімен өте тығыз байланыстары бар екендігін ашып көрсетіп берді.
Бұл экология ғылымының қайта қарқын алып келе жатқан кезі болатын. Экология ғылымы ерте кезден пайда болғанымен, бірде бәсең, бірде қарқынды дамығандығы жөнінде А.К.Бродскийдің мынадай пікірі бар: Білімнің барлық салалары сияқты экология үздіксіз дамып келді. Ол бірде тез, бірде баяу болып отырды. Гиппократтың, Аристотельдің және басқа да көне грек философтарының еңбектерінде айқын экологиялық сипаттағы деректер бар. Сонымен бірге гректер экология деген сөзді білмеген. Бұл салаға биологиялық қайта өрлеудің көптеген ұлы қайраткерлері де өз үлесін қосты. [2.7-б]
Иә, зерттеуші Бордскийдің пікірі біздің жоғарыда айтқан дүниелерімізді бір шегелеп, дәлелдеп бергендей. Экология ғылымында ХІІІ ғасырлардағы Альберт Великийдің қозғау салғанынан кейін не болды?
Қайта өрлеу дәуіріндегі географиялық жаңалықтардың ашылуы және бұрын белігісіз болып келген жерлердің коллонизациялануы әсіресе, биологиялық ғылымның күрт дамуына кең жол ашты. Нақты материялдарды жинақтау мен жүйлеп, сұрыптап көрсету сол кезеңдегі жаратылыстану ғылымдарының басты шартына айналы. Алайда, соған қарамастан табиғат танушылардың еңбектерінде табиғат туралы метофизикалық көзқарастар басым болуымен қатар, экологиялық факторлар өз орындарын тауып жатты. Бұл еңбектерде өсімдіктер мен кейбір жануарлардың белгілі ортаға бейімделуі баса көрсетіледі. Өсімдіктердің, жануарлардың жерсіну ерекшеліктері, су тасқанының орын алу себептері туралы ой-пікірлер кеңінен қозғалды. Олар бұл еңбектерін сол аймақтағы жан-жануарлардың тарихы деп атады. Танымал ағылшын химигі Р.Бойл (1627-1691) тұңғыш рет экологиялық жағдайларға байланысты тәжірибелерді жүзеге асырды. Ол әралуан жануарларға төменгі атмосфералық қысымның әртүрлі әсер ететіндігін салыстырмалы көрсеткіштер арқылы дәлелдеп берді. Жер шарындағы ауа райының өзгеруі ондағы тіршілік ететін жануарлар, өсетін өсімдіктер әлеміне әсер ететіндігін бір сөзбен қорыта айтқанда қоршаған ортадағы жансыз және жанды құрауыштардың өзара тығыз байланысты екендігін XVIII ғасырдағы Ресей ғалымдары да өз еңбектеріне өзек етті. Мысалы, орыстың атақты ғалымы М.Б.Ломаносов Жер қыртысы туралы трактатында: ...Адамдардың көбісінің табиғатта көргенінің бәрі жаратушының құдіретімен жасалған деп ойлауларыбекер... деп атап көрсетті. Ол табиғаттағы өзгерістер тек өсімдіктер мен жануарлар әлемінің тікелей қатсуының нәтежиесі деп санады. Әр кезеңдегі жануарлардың өлі сүйектерін зерттей отырып, олардың тіршілік еткен табиғи жағдайлары туралы тұжырым жасады. XVIII ғасыр соңы мен XIХ ғасыр басында қоршаған орта құбылысын зерттеушілердің саны бірте-бірте арта түсті. Олардың еңбектерінде экологияның элементтері жиі-жиі кездесетін болды. Ғылымның дамуының екінші кезеңі ботоникалық-географиялық ірі-ірі көлемді зерттеулерге ұласты. Өсімдіктер экологиясының бірден-бір негізін қалаудың мәртебесі биолог-ғалым А.Гумбольдтің (1769-1859) еншісіне тиді. Ол 1807 жылы Орталық және Оңтүстік Америкада жүргізген көпжылдың зерттеуі негізінде Өсімдіктердің географиясы туралы ойлар деген еңбегін жарыққа шығарды. Онда ғалым өсімдіктердің өсуі мен өркен жаюы ауа райының жағдайына, әсіресе температуралық факторға байланысты екендігін жан-жақты ашып көрсетіп берді. Бертін келе бұл ойлар орыс ғалымдары К.Рульенің (1814-1858), Н.А.Северцевтің (1827-1885), А.Н.Бекетовтың (1825-1902) еңбектерінде одан әрі жетілдіріліп, тереңдетіле түсті. Экология ғылымының одан әрі дамуы ағылшын ғалымы Ч.Дарвиннің (1809-1882) эволюциялық ілімінің негізінде жүзеге асырылды. Оған атақты орыс ғалымдары В.В.Дакучаевтің (1846-1903), В.И.Вернатцкийдің (1863-1945) және тағы басқа да ғалымдардың қосқан үлестері зор. Олардың ішінде В.И.Вернатцкийді ерекше атап өтуге болады. Ол биосфера туралы ілімнің негізін қалап, қазіргі замандағы ғылымның болашағын күні бұрын көре білді. Биосфераны әлемдік экожүйе деп танып, оның орнықтылығы мен дамуы экологиялық заңдылықтарға негізделетінін зат тектер мен энергия байланысына байланысты екенін тұңғыш рет ашып көрсетті. Сонымен қатар, В.И.Вернатцкий ноосфера концепциясының негізгі қағидаларын да тұжырымдады. Алайда, экология деген терминді ғылымға алғаш рет неміс ғалымы Э.Геккель (1834-1910) енгізді. Ол экологияға мынадай анықтама берді: Экология деп - біз табиғат экономикасына қатысты барлық білімдерді - жануардың, оны қоршаған органикалық және бейорганикалық ортамен, әсіресе оның өзімен тікелей немесе жанама қатысатын жануарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қастастық әрекеттерінің бар жиынтығын зерттеу деп түснеміз. Экология бастапқы кезде биологиялық ғылымның құрамына еніп, организмдер мен қоршаған ортаның өзара тығыз байланысын ғана зерттеумен шектелген болса, қазіргі заманда экология шеңбері одан әрі кеңіп, көптеген ғылымдармен, атап айтқанда - география, геология, ограномия, химия, архитектура, математика, физика, генетика, медицина - қысқасы ғылымның барлық салаларымен араласып кетеді.
Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900 жылы қалыптасты. Демек бұл біршама жас ғылым. Сонымен қатар экология қазір қауырт өсу кезеңін бастан кешіріп отыр. Экология ғылымы туралы бұл еңбегімізде жоғарыда да көптеген анықтамалар келтіріп кеткенбіз және мұндай анықтамалар өте көптеп кездеседі. Бірақ, барша халыққа түсінікті болу үшін, анықтаманың қарапайым болғаны жөн. Осы тұрғыдан келгенде экология - организмдердің тіршілік ету жағдайларын жеке организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым деп қысқа қайыруға да болады. Жалпыға түсінікті тілмен айтар болсақ, экология табиғат пен сол табиғат аясында өмір сүріп жатқан организмдердің арасындағы алтын көпір десек те болады.
Иә, экология ғылымының қысқаша айтып өткендегі тарихы осындай. Ал, қазіргі экономика нені зерттеп, нендей мәселелерді көтереді? Бұрынғы экология мен қазіргі экологияның қандай айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар? Энциклопедиялық сөздік қазіргі экология туралы мынадай сөйлемдер келтіреді:
Осылай қазіргі заманғы экология әмбебап, зор қарқынмен дамып келе жатқан біздің планетамыздың барлық тұрғындары үшін іс жүзінде аса зор маңызы бар іргелі кешенді болып саналады. Экология болашақтың ғылымы және адамдардың өзінің өмір сүруі осы ғылымының тікелей үдемелі дамуына байланысты болуы да мүмкін. [1.269-273-б]
Кез-келген ғылым саласы сияқты экологияның екі аспектісі бар. Оның бірі - таным шеңберін кеңейту. Бұл бағытта бірінші орынға табиғат дамуының заңдылықтарын ашу және оларды түсіндіру қойылады. Екіншісі - жинақталған білімдерді қоршаған ортаға қатысты проблемаларды шешу үшін қолдану. Экология маңызының барған сайын артуын - практикалық маңызы бар бірде-бір ірі мәселе табиғаттың жанды және жансыз компоненттері арасындағы байланыстарды ескермей шешілмейтіндігімен түсіндіруге болады.
Экологияның практикалық нәтежиесі ең алдымен табиғатты пайдалану мәселелерін шешуден көрінеді. Тек экология ғана табиғи ресурстарды пайдаланудың ғылыми негіздерін құрай алады. Бұл ретте табиғи процестердің негізінде жатқан заңдылықтарды ескермеу табиғат пен адам арасындағы елеулі қайшылықтарға әкеліп соқтықтырғанын айта кеткен жөн. Американ экологы Р.Рихлефс Табиғатқа келтірілген нұсқанды түзетудің ешқандай көпе-көрнеу жатқан әдістері жоқ екені айдан анық. Сонымен қатар қоршаған ортаға деген келеңсіз көзқарас үшін адамға тағылатын кінә да, өзендерге шайынды суларды төгу, егістіктерге пестициттер бүрку, аңшылардың найзасы мен мылтығы, автомашиналардан шығатын түтін, қала іргесінің шексіз кеңеюі сияқты белгілі фактілермен құралмауы тиіс. Адамға табиғат экономикасы негізінде жатқан заңдарға тиесілі дәрежеде көңіл бөлмегендігі үшін айып тағылуы тиіс, - [3.29-б] деп жазады.
Өзіндік табиғи процестердің негізінде жатқан заңдар біздің басты назарымызда болуға тиіс. Дегенмен, оларды талдамас бұрын экология мен табиғатты қоғаудың арақатынасына тоқаталып өткен жөн. Батыс ғалымдары әдетте, экология ғылымы мен қоршаған орта туралы ғылымдарды дербес салалар ретінде қарастырады. Экология организмге әсер ететін сыртқы орта факторларының үш тобын - абиотикалық, биотикалық және антропогендік факторларды зерттейді. Табиғат қорғау болса, үшінші факторды ғана - адамның қоршаған ортаға әсерін қарастырады. Соның өзінде бұл жалпы экологиялық көзқараспен сәйкес келе бермейді. Табиғат қорғау ұғымы антропогендік факторлардың табиғатқа әсерін зерттейтін бөлімнен тарлау да, кеңдеу де.
Антропагендік факторлар дегеніміздің өзі не? Табиғи ортаға адам әрекетінің әсер ететін шаруашылық факторлар жиынтығын - антропогендік факторлар деп атайды. Антро сөзінің адам деген мағына берері бәрімізге мәлім. Сол адамдар қоғамының қоршаған ортаға тигізетін әсері өте мол: қоршаған ауаның (атмосфераның) құрамы мен қасиетіне, өзендерге, теңіздерге, мұхиттарға, сонымен қатар, жер бетіндегі топырақтарға жай ластау емес, радиобелсенділігі бар заттармен ластау эко жүйелердің құрамы мен құрылымын бүлдіру. Соның ішінде тіпті қоғамға пайдалы көптеген жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің жойылып кетуі. Мысалы: зиянды көмірқышқыл газын жұтып, оттекті мол мөлшерде шығаратын тропиктік ормандардың жойылуы көптеген бинценоздардың қалыпты жүйесінің бұзылуына әкеліп отыр. Көп жағдайларда әлі күнге дейін орман өрттері жиі орын алады. [1.28-б]
Міне табиғатқа тигізер адамдық, яғни антропогендік факторлар деп отырғанымыз - осы. Жоғарыдағы сөзіміздің бірінде табиғат қорғау ұғымы антропогендік факторлардың табиғатқа әсерін зерттейтін бөлімнен тарлау да, кеңдеу де деп кеткен болатынбыз.
Тарлау болатын себебі - әсерлердің кез-келгені емес, нәтежиесінде адамзат қоғамының өмірі үшін белгілі бір мәні болуы мүмкін факторларға ғана қолданылады. Кемдей болатыны - антропогендік факторлардың органикалық әлемге ғана емес өлі табиғатқа да әсері қарастырылады.
Экология ғылымының зерттеу объектісі мен міндеттерін айқындау үшін оның биологияның өзге салаларымен арақатынасына сипаттама берейік. Бұны Ю.Одум өзінің Экология негіздері атты іргелі еңбегінде қолданған әдіспен көрсеткен қолайлы. Биология ғылымдарының құрылымын қатпарлы самса түрінде бейнелесек, оны екі түрлі әдіспен бөлшектеуге болар еді. Біріншіден - көлденңінен тілсек морфология, физиология, генетика, революция теориясы, малекулалық биология, даму биологиясы т.б. сияқты тіршіліктің негізгі қасиеттерін зерттейтін және организмдердің жекелеген топтарын зерттеумен шектелмейтін іргелі ғылымдар шығар еді. Бір самсаны тігінен тілуге болады. Онда тірі организмдердің табиғи топтарын зерттеумен шұғылданатын таксономиялық ғылымдар шығады. Бұл ғылымдардың ішінде ботаника, зоология және микробиология бар. Өз кезегінде бұлардың әрқайсысы тірі организмдердің өзіне тиесілі шағындау тобы мен шұғылданатын ғылым салаларын біріктіреді. Соған сәйкес біз зоологияны протозоологияға, энтомологияға, ихтеологияға, орнитологияға т.б. бөлуге қақымыз бар. [2.10-б]
Жалпылау тілде айтар болсақ ғылымдардың алғашқы дами бастаған дәйірінде ғылымдардың бір-бірінен бөлінісі көп болды. Әр ғылым саласы өзінше құбылыстарды зерттеуге көшті. Бірақ бәрінің де мақсаты бір болатын. Ол - қоршаған ортаны танып білу. ХХ ғасыр жетіп, барлық бөлінген ғылымдар өздерінше барынша дамып, біраз шыңдарға шыға бере, мақсаты бір барлық ғылым салалары біріккенде ғана қоршаған ортаны толықтай танып білу мүмкіндігі ашыларына көздері жетті. Осы ғасырдан бастап, бір кездері бір-бірінен қарқынды түрде ажыраған ғылым салалары, бір-бірімен қайта қосыла, ортақ зерттеу жұмыстарын жүргізе бастады. Бұл өз кезегінде ғылым былай тұрсын, адамзаттың игілі үшін көптеген жаңалықтарды дүниеге алып келді.
Қорыта келгенде, экология ғылымы қазіргі таңдағы ең үлкен, қарқынды даму үстіндегі жас ғылымдар санатына жатады десек те болардай. Экологияның танымал сөзге айналғаны соншалық оны не болса соған - тазарту ғимараттарын салуға, жерді пайдалануды аймақтық деңгейде жоспарлауға, қағазды қайтып өңдеуге және көкөністерді тек органикалық тыңайтқыштарды пайдалана отырып өсіруге айдар етіп таға салатын болды. Осы іс-әрекеттердің бәрі аса қажет екендігіне қарамастан мұның ар жағында көбіне ойынды әдеттегі талай сыннан өткен ережелер бойынша жүргізбей, табиғат заңдарын сорақылықпен бұзғанымыз үшін табиғаттың өз үкімі мен бізге берер соққысын жеңілдетумен лайықты жазаны аз да болса кешеуілдетуге тырысуымыз жатыр. [3.3-б] Американдық оқымысты Р.Риклепстің Жалпы экология негіздер оқулығынан алынған осы үзінді табиғатты ұтымды пайданудың өткір проблемаларын шешудегі экологияның ғылым саласы ретіндегі маңызын барынша айқын көрсетеді. Алайда, табиғатты қорғаудың нақтылы мәселелерін шешуге тым бой алдырып, біз табиғаттың өмір сүру және даму заңдарын білмейінше жұмсаған бар күш-жігеріміз табиғат пен адам арасындағы қайшылықтарды туғызған себептермен емес, оның зардаптарымен күресуге жұмсалатынын естен шығарып аламыз.
Қазақтың даналығы экология ғылымында да өзінің биігін сақтап қалады деп кім ойлаған. Қазақта: Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде деген мақал бар. Экология ғылымының негізгі мақсаты осы бір ауыз қазақтың мақалына сыйып кетіп тұрғандай.
Шындығында да экология ғылымы болашақта өндіріс орындарының, адамдардың, автокөліктердің ластаған жерлерін қалпына келтірумен емес, табиғатты таза қалпында сақтап тұруды қамтамасыз ету қажет. Қазіргі таңдағы экология ғылымының алдында тұрған ең үлкен мәселе - осы.
1.2 Ағынды сулардың адам денсаулығына келтіретін зияны
Ағынды сулардың адам денсаулығына әсер ету факторларына байланысты барлық ауруларды екі үлкен топқа бөлуге болады:
- судың биологиялық құрамына байланысты аурулар тобына;
- судың химиялық құрамына байланысты аурулар тобына.
Судың биологиялық ластануы адамдарда жұқпалы және паразиттік аурулар туғызатындықтан, эпидемиологиялық тұрғыдан қауіпті екендігі айтылды.
Судың химиялық құрамына байланысты ауруларды да (жұқпалы емес ауруларды) екі топқа бөледі:
- судың табиғи химиялық құрамына байланысты ауруларға;
- судың антропогендік химиялық ластануымен байланысты ауруларға.
Микроэлементтердің (йод, бром, фтор, селен, стронций, молибден, кобальт және басқалардың) биологиялық белсенділігі жоғары болғандықтан, олар адам ағзасында көптеген физиологиялық және зат алмасу үрдістерінің қалыпты жүруіне жағдай жасайды, минералдық заттардың алмасу үрдістеріне қатысады және түрлі биохимиялық реакциялардың катализаторы ретінде ағзадағы жалпы зат алмасуына әсер етеді. Бірақ, ағзадағы микроэлементтердің мөлшері олардың қоршаған орта нысандарының құрамында (оның ішінде суда да) болуына тікелей байланысты болғандықтан, кез келген микроэлементтің суда немесе басқа орталарда жеткіліксіздігі, не артық мөлшерде болуы, адам ағзасының әртүрлі функцияларының бұзылуына немесе аурулардың пайда болуына әкелуі мүмкін.
Микроэлементтер жер қыртысында біркелкі тарлмағандықтан, белгілі бір аудандардағы су, топырақ және өсімдіктер құрамында олардың мөлшері жеткіліксіз немесе артық болады. Бұндай аудандарбиогеохимиялық провинциялар деп аталады, олар табиғи және антропогендік болуы мүмкін, ал осы аудандардағы тұрғындар арасында микроэлементтердің жеткіліксіз немесе артық болуы себебінен пайда болған аурулар геохимиялық эндемиялар деп аталады. Бұндай аурулардың көбі су факторымен байланысты .
Ауыз судың сапасы жөніндегіНұсқаулықтың 4-ші басылымын дайындау барысында (2003 ж.) БДДҰ сарапшыларының Римдегі мәжілісінде судың химиялық құрамымен байланысты, оның ішінде, суда анықталған заттардың адамның денсаулығы мен көңіл-күйіне әсері жөніндегі, көптеген мәселелер қарастырылды. Ең жақсы зерттелген геохимиялық эндемияларға фтордың жетіспеушілігімен немесе артық болуымен және йод, стронций, кобальттің жетіспеушілігімен байланысты геохимиялық эндемиялар жатады.
Айналып келгенде біздің тағам үшін пайдаланып, ағынды су ретінде шығарған суларымыздың бәрі табиғи суларды ластау арқылы өз организмімізге қайта айналып келеді. Осы қиындықтардың алдын алу экология ғылымының басты жұмыстарының бірі болуға тиіс.
1.3 Ағынды сулар
Ағынды сулардың ластануы табиғат пен оларды ластайтын шикізаттың қайнар көзіне байланысты. Ағынды сулар өндірістік және тұрмыстық,атмосфералық деп бөлінеді. Ағынды су гетерогенді күрделі жүйе болып саналады, оның құрамында болатын органикалық және минералды қоспалар ерімейтін, коллойдті және еритін түрде кездеседі. Өндірістік ағынды сулардың құрамы технологиялыұ процестермен өндірілетін өнімнің түріне жане шикізаттың химиялық құрамы мен қасиеттеріне байланысты. Су өзін-өзі оған түскен микроорганизмдерден тазарта алады. Бірақ бұл қасиет шексіз емес. Соңғы жылдары экологиялық жүйелерді ластайтын заттардың мөлшері өте көп және олар өздерін қорғай алмайды. Әсіресе ол тазартылмаған немесе өте нашар тазартылған. Су қоймаларының ағын сулармен ластануы экожүйенің функциясына қауіп төндіреді. Әр түрлі мәліметтер бойынша ағын сулардың құрамында 42% минералды және 58% органикалық ластағыштар болады. Белгілі, өзен және басқа су қоймаларында судың өздігінен тазарылуы өтеді. Бірақ бұл процесс өте баяу жүреді. Бұрын өндірістік ластағыштар көп болмаған кезде өзендер өздері тазарылған. Қазіргі кезде су қоймалары ластанумен өздері күресе алмайды. Ағын суларды тазарту күрделі өндіріс болып табылады. Бұнда басқа өндірісте сияқты шикізат (ағын сулар) және дайын өнім (тазартылған су) болады. Ағынды суларды тазарту - құрамындағы заттарды, сондай - ақ патогенді микроорганизмдерді жоюға немесе ажыратуға әкелетін әдістер жүйесі. Ағын суларды тазарту үшін механикалық, химиялық, физико-химиялық, биологиялық әдістер қолданылады.Биологиялық тазалау әдісі микроорганизмдердің ағынды сулардағы түрлі қосылыстарды өздерінің субстраты ретінде пайдалану әрекетіне негізделген. Бұл әдістің құндылығы оның ағын су құрамындағы органикалық және бейорганикалық кең спектрлі заттарды жоюында жатыр. Алайда бұл әдістің ойдағыдай жүруі үшін тазалау қондырғыларының құрылысына көп мөлшерде қаржы бөлу қажет. Тазарту процесі барасында тазалаудың технологиялық режимін қатаң сақтау және микроорганизмдердің ластанудың жоғары концентрациясына өте сезімтал келетінін ескеру қажет. Сондықтан биологиялық тазарту жүргізбестен бұрын, ағын суларды сұйылту қажет.
Ағынды сулардын жәнеде басқада өндірістік сулардың сапа көрсеткіштері белгіленген нормаларға және талаптарға сәйкес жүргізіледі. Олар гидрохимиялық және гидробиологиялық корсеткіштерге бойнша жүргізіледі.
Қалдық ағынды суларды анаэробты ыдырату кезінде қалдық сулардың қатты фазасы,яғни ортақ белсенді тұнба мен 1-ші су тұндырғыштан шыққан қалдықтардың өңдеу процесі жүзеге асады. Егер тазаланатын су тұрмыстық қалдық су болса, олардан әр түрлі жағымсыз ұасиетті тұнбалар түзіледі. Бұл тұнбалардың иісі нашар, ұиын кебеді, санитарлық жағдайда қауіпті болады. Бұндай тұнбаларды анаэробты қондырғыларда өңдеу кезінде органикалық заттардың анаэробты ыдырауы жүреді. Нәтижесінде тұнбаның физико-химиялық құрамы өзгереді. Ал ашудан қалған өнімді тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Метантенк дегеніміз - әр түрлі конструкциялы жабық камера. процесс жасанды жолмен 30-350 С қыздырумен басталады. Бұл кезде қарқында түрде мезофильді микроорганизмдер дамиды. Температураны 50-550 С жоғарылату ыдыратуды тездетіп, термофильді анаэробты микроорганизмдердің дамуына септігін тигізеді. Метантенктен шығатын газдың 60-65% метан, 16-34% СО2, 3% азот,сутек және күкіртті сутек құрайды. Метанды жанғыш газ ретінде пайдаланады, көп жағдайда 70-90 тазалау жүйесінің өз қызметтеріне пайдаланады. Анаэробты тазаланудан қалған қалдықтар тыңайтқыш ретінде мал және ауыл шаруашылығында пайдаланылады. Метантенктерде 1-ші су тұндырғыш тұнбалары белсенді тұнбаның артық бөлігінің ашуы жүзеге асады. Ал септитенктер мен 2 ярусты тұндырғыштарда қалдық суда өлшенген заттардың тұнбалануы мен тұнбаланған тұнбаның анаэробты ыдырауы қатар жүреді. Тазалау қондырғыларының типіне тәуелсіз органикалық заттардың анаэробты ыдырауы әрқашанда бірдей жүреді, тек қарқындылығы жағынан айырмашылық жасайды. Анаэробты жағдайда тұнбаның ыдырауы 2 кезеңнен тұрады: қышқылды және сілтілі Анаэробты метан түзуші бактериялардың қатысуымен 1 қышқыл фазада түзілген өнімдердің метанды ашу жүзеге асады, нәтижесінде метан мен СО2 түзіледі.
1.4 Тағам өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібі - тамақ өнімдерін, темекі, сабын және жуғыш заттар, парфюмериялық-косметикалық өнім шығаратын өнеркәсіп салаларының жиынтығы. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары өте көп мөлшерде ауыл шаруашылығының, өзен мен теңіз кәсіпшілігі өнімдерін өңдейді. Қазақстанда "тағам өнеркәсібі" тамақ өнімдерінің 1000 - ға жуық түрлерін шығаратын көптеген салаларға бөлінеді.
Қазіргі заманғы тамақ өнеркәсібінің дамуына аймақтық алшақтықтар тән. Әлеуеті жоғары дамыған елдерде азық-түлік жергілікті тұтынушылардың қажеттілігінен әлдеқайда көп өндірілсе, климаттық жағдай немесе экономикалық даму қарқыны төмен елдерде оның жетіспеушілігінен аштық жиі болып тұрады. Негізгі азық-түлік өнімдерін тұтыну елдер бойынша да айырмашылық жасайды. Мысалға, Орталық Азия елдерінде малдың еті, сүті негізгі санаттағы азық-түлік тағамдарының қатарында болса, ал, аралдардан тұратын Шығыс Азия елдері теңіз өнімдерін қолданғанды дұрыс санайды. Экологиялық таза тағам өндіру қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі болып табылып отыр. Ғаламдық-экологиялық мәселелер көп қазіргідей кезде мұндай экологиялық тағамдар өндіру оңай шаруа емес. Өйткені, антропогендік себептер арқылы климат ластануы, ағынды сулар, өзен-көлдер, ауыр металдармен улануы болып саналады. Сондай-ақ қаратопырақты құнарлы жерлер эрозияға ұшырады. Құмшауыт жерлер көбейді. Осы мәселелер бойынша қазіргі таңда біздің қоғамымызда экологиялық таза тағамдар өндіру қиындап отырған жайы бар. Өндірістің көлемі жыл сайын арту есебінен ауаға да, суға да улы металдар көп таралуда. Және қышқыл жаңбыр жауатын болды. Нәтежиесінде, биосфералық айналымға түскен ауыр металдар мен улы заттар жауын-шашын, суармалы сулар, өзендер және топырақ арқылы өсімдік құрамына көп деңдейде сіңуде. Адам ағзасына түсетін ауыр металдардың 70%-ы көкөніс арқылы енеді екен. Мұндай себептермен адам ағзасы генетикалық өзгеріске ұшырауы әбден мүмкін. Генетикалық өзгерістердің салдары мемлекеттің негізгі байлығы болып табылатын адам денсаулығына өте кері әсерлерін тигізуде. Қазіргі күндердегі адам организміндегі мутациялық өзгерістер осы себептермен орын алып жатқандығы жөніндегі ғалымдарыдың болжамдары көп. Және де осы экологиялық апаттардың әсерінен медицинаға белгісіз аурулар мен ғылымға белгісіз вирустар мен бактериялардың пайда болуы алаңдатарлық жағдай.
Тағам өндірісіндегі ең негізгі мәселелердің бірі ол, әрине, сақтау және ұзақ жолда тасымалдаған кезде өз қалпын сақтап қала алуы. Қазақстан Республикасына көкөніс өнімдері негізінен шет елдерден жеткізіледі. Себебі, өзімізде өсірілетін өнім бәсекеге қабілетсіз. Және шет елдік өнімнің сапасына толықтай жауап бере алмайды. Тасымалдау, сақтау және сауда орындарында тұру кезінде шет елдік көкөністердің көрсеткіштері әлдеқайда басымырақ.
Сапалы тамақ өнімдерін өндіру - нарықтық шаруашылықтың кезек күттірмейтін элементі болып табылады. Ол шаруашылық салалары мен халықтың қажеттілігін қанағаттандырудағы экономикалық қатынастардың негізін құрайды. Сондықтан тамақ өнімдері мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін, тамақ өнімдерін тұтыну сұранысын қамтамасыз етеді.
Сапалы өнімдерді өндіру Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру мүмкіндіктерін айқындайтын және әлемдік нарықтағы бәсекелік қабілетін арттыратын маңызды факторлардың бірі. Қазіргі кезде елімізде Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруге дайындық жұмыстары жүргізілуде, бұл орайда отандық өнімдердің сапасын арттыру алдыңғы кезектегі мәселеге айналды.
Қазақстан Республикасының 2007 - 2024 жылдарға арналған тұрақты дамуға көшу тұжырымдамасында жаңа және экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалану арқылы - өмір сүру сапасының деңгейін арттыруға ерекше мән берілген. Атап айтқанда, ел экономикасына жоғары технологияларды белсенді енгізу нәтижесінде экономикалық жетістіктерге, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға, экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалануға, сондай-ақ ұлтты сауықтыру үшін тамақ өнімдерін қатаң бақылауға, халықтың жан басына шаққандағы табиғи шырындар мен сүт өнімдерін ұлғайтуға, ішкі нарықтағы тамақ өнімдерінің сапасын бақылауды күшейтуге ерекше көңіл бөлу қажеттілігі айтылған.
Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелік қабілеттілігін арттыратын экологиялық таза технологияны қолдану нәтижесінде алынатын экологиялық таза өнімдер арқылы халықтың орташа өмір сүру деңгейінің өсуіне, генетикалық ауытқулардың азаюына, иммунитеттің нығаюына, кәсіпорындардың қосымша пайда табуына, денсаулықты қалпына келтіру шығындарын азайтуға, соның нәтижесінде еңбекке қабілеттілікті арттыруға қол жеткізе аламыз.
Соңғы он жылдықта шет мемлекеттерде қазіргі жаңа технология бойынша минералды тыңайтқыштар қолданылмаған қоспасыз, табиғи шикізаттан алынатын, экологиялық таза аймақтарда өсірілетін экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіретін саланы дамытуға баса назар аударуда.
Еуропада 2005 жылы экологиялық таза өнімдердің нарықтағы үлесі бұрынғы 5-тен - 10 пайызға дейін артты. Еуропа елдерінде жыл сайынғы сауда көлемінің өсуі келесідей: Германияда - 5 - 15%, Данияда, Швеция және Швецарияда - 30 - 40%. Келтірілген мәліметтерден көрінгендей, Батыс Еуропада экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіру алдыңғы орында тұр. Мұнда экологиялық таза тамақ өнімін өндіретін кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдау жүйесі жүзеге асырылады, сертификатталған экологиялық таза тамақ өнімдерін өткізудің ұтымды саясаты жүргізіледі.
ТМД мемлекеттерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасында әзірге отандық кәсіпкерлік құрылым әлсіз дамыған: себебі мұнда қаражат, өндіріс қуаты жетіспейді және мемлекет тарапынан қолдау көрсетілмейді. Дегенмен де елімізде шет елдердегі сияқты экологиялық таза тамақ өнімдерін өндірумен айналысатын кәсіпкерлік құрылымдар бар. Бірақ мұндағы экологиялық таза тамақ өнімге қызығушылық қосымша пайда табу нысанына айналды.
Табиғатты пайдалану экономикасы, экологиялық таза тамақ өндірісі, экологиялық таза технология, сапа және бәсекеге қабілеттілік мәселелерін зерттеуге көптеген отандық және шетелдік ғалым - ізденушілер үлес қосты. Олардың қатарында: В. Игнатов, А. Кокин, Л.Батурин, Н. Бурецева, В.Данилов-Данилян,В.Протасов, С.Тяглова, А. Молчанов, Э. Арустамов, И. Левакова, Н. Баркалов Н.А. Киприянов, Р.Қ. Ниязбекова, М.С. Тонкопий, Е.М. Үпішев, С. Мұқаұлы. Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылық өндірісті экологизациялау, экологиялық таза ауыл шаруашылығы өндірісімен байланысты экологиялық-экономикалық мәселелер, сапалы тамақ өнім өндірісі мен бәсекеге қабілеттілік С.А. Бабаева, С.К. Диярова, Е. Исабеков, Е. Әмірбекұлының еңбектерінде қарастырылған.
Тамақ өнеркәсібі мен халықты сапалы өніммен қамтамасыз ету, сапа және бәсекегеқабілеттілік туралы ғылыми еңбектер тамақ өндірісі өнеркәсібінің дамуына үлес қосты. Дегенмен экологиялық таза тамақ өнімдерін өндіру мен тұтынудың әлеуметтік-экологиялық-экономикалық қырлары толық зерттелінбеген: экологиялық таза өнімдерге шекті бағаны есептеу әдістемесі және өндірушіге қосымша пайда алуға мүмкіндік беретін бағалау әдістемесі қарастырылмаған. Сондықтан аталған мәселелерді теориялық және әдістемелік тұрғыдан зерттеу азық-түлік тағам өндірісінің алға қадам басуына септігін тигізеді, жәнеде оның мақсаты мен міндеттерін анықтауға негіз болады. Осы мақсатқа сәйкес, зерттеу міндеттеріне келесілер жатады:
- экологиялық таза өндіріс пен экологиялық таза өнімді өндіру ерекшеліктерінің ғылыми-теориялық негіздерін жүйелеу;
- экологиялық таза өнім өндірудің экономикалық тиімділігін анықтауға мүмкіндік беретін баға шектерін анықтау;
- экологиялық таза тамақ өнімі өндірісін дамыту стратегиялық бағыттарын анықтап, тұжырымдамасын жасау;
- экологиялық таза өнім өндірісінің әлеуметтік-экологиялық-экономикалық тиімділігін анықтау; - экологиялық таза тамақ өнімі өндірісін басқарудың экономикалық механизмін ұсыну
Aдам денсаулығы үшін қауіпті нәрсе тамақ өнімдерінде болатын - ауыр металдар (РШШ - рауалды шекті шама деңгейінен жоғары). Кез - келген тамақ өнімдерінен ауыр металдарды байқауға болады, бірақ әрбір тағамда металдық ластану дәрежесі (құрылымы) әр түрлі болып келеді.
Ауыр металдардың шамамен 70 пайызы адам ағзасына тамақ өнімдері арқылы түседі. Тамақ өнімдерінің уытты металдармен ластануы адамдардың денсаулығына зиян келтіреді. Өндірілетін өнімнің металлдық ластану құрылымы негізгі дайындалатын шикізатты өсіру жағдайы мен тазалылығы, оны технологиялық өңдеудің IFOAM (органикалық ауыл шаруашылығының қозғалысы жөніндегі халықаралық федерация) анықтамасы бойынша, экологиялық таза өнім - генетикалық өзгеріске ұшырамаған, өсіру мен өндіру кезінде пестицидтер, сапалылығы және пайдаланылатын қосымша материалдарға тәуелді болады. Гербицидтер, улы химикаттар қолданылмайтын өнімдер. Экологиялық таза тамақ өнімі дүние жүзінде әртүрлі терминдермен аталады. Батыс Еуропа елдерінде биологиялық өнім, Солтүстік Еуропада экологиялық өнім, АҚШ пен Ұлыбританияда органикалық өнім, Финляндияда табиғи өнім деп аталады.
Экологиялық таза дәрежесін алу үшін, өнім тек таза күйінде өсіріліп қана қоймай, химиялық заттарды пайдаланбай сақталынған, қайта өңделген, жабдықталған және тұтынушыға жеткізілген өнім болуы керек. Мысалы, Еуропада био, эко, немесе органик маркаларымен белгіленген тауарлар тыңайтқыштар, улы химикаттар және пестицидтерді пайдаланылмай өндірілген өнім түрін білдіреді.
Біздің пікірімізше экологиялық таза тамақ өнімі дегеніміз - адам денсаулығына өмір бойы зиянын тигізбейтін, болашағына кері әсер етпейтін өнім және оның құрамында әр түрлі уытты заттардың, агрохимикаттардың, ауыр металдар мен радионуклидтердің болмауы тиіс.
Экологиялық таза өнімді өндірілуіне байланысты келесідей бөлуге болады:
1. Экологиялық таза өнім - бұл құрамында зиянды заттар дәстүрлі өнімдерге қарағанда аз, (жол берілетін шекті шамадан аспайтын) сапасы бойынша нормативті құжаттарға сәйкес өнімдер;
Экологиялық таза өнім - экологиялық таза аумақта қосымша минералды тыңайтқыштарсыз, қалдықсыз немесе аз қалдықты технологиялар көмегімен табиғи шикізаттан алынған өнім.
Ауыл шаруашылығында экологиялық таза өнім алу үшін, 3 - 5 жылға дейін химикаттар әсері байқалмайтын топырақ пайдаланылады.
1924 жылы болашақ ауыл шаруашылық саласына және табиғй таза өнім алуға қызыққан шаруалар Рудолф Штайнердін көмегіне жүгінген. Ғалым өз кезегінде химиялық тынайтқыштармен, пистидцидтерді қолданбай топырақ құнарлылығын арттыру тұжырымдамасын ұсынды. Штейнердін тұжырымдамасы ауыл шаруашылық саласына етене енді, және қалықаралық денгейде қолданыла бастады. Қазіргі кезде биодинамикалық жер өндеу әдісі әлемнің көптеген жерлерінде (Еуропа, Солтүстік Америка, Азия, Австрия) кеңінен қолданылады. 1930 - 1940 жылдар аралығында бұл идея Швейцарияда Г. Мюллердің, Ұлыбританияда Э. Бэлфер мен А. Ховордың, Жапонияда Фукуокойдың бастамасымен дами бастады.
Органикалық тауарларды тұтыну Одағының экологиялық ұйымдармен бірлесе отырып жұмыс жасауы генетикалық құрамы өзгертілген ауыл шаруашылық өнімдерінің нарықта пайда болуына қарсы күрес жүргізуіне мүмкіндік туғызды. Ал қазіргі кезде органикалық және агроөндірістің басқа да әдістерін нақты жолға қою қажеттілігі пайда болуда. Био сауда белгісі тұтынушыға өнімнің нақты белгіленген әдістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz