«Өркен» шаруа қожалығы. Картоп өсіру агротехнологиясы

І. КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. «Өркен» шаруа қожалығы орналасқан аймақтың топырақ . климат жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1.2. «Өркен» шаруа қожалығы туралы қысқаша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Картоп сорттарына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Картоп өсіру агротехнологиясы, өнімді жинау және
сақтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Егістіктегі картоп дақылының фенологиялық өлшемдері.
2.4. Картоп дақылының аурулары, зиянкестері мен арам.
шөптері және олармен күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ..

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиет

Ауыл шаруашылығы дақылдарының ішінде картоп ең маңызды азық-түліктік дақыл болып табылады және дүние жүзінде бидай, күріш пен жүгеріден кейін төртінші орынды алады.
ФАО-ның деректеріне сүйенсек, дүние жүзінде картоптың жалпы өнімінің тұрақты түрде артуы байқалады. Егер 1960 жылы картоп өнімділігі 112,5 ц/га құраса, 2003 жылы – 162,0 ц/га жеткен. Картоптың жалпы өнімі аталған кезеңде 283,6 млн. тоннадан 311 млн. тоннаға дейін артқан. 2013 жылы картоп өндірісінің дүниежүзілік көлемі 328 млн. тоннаны құраған, соның ішінде озық елдердің қатарында келесілерді атап көрсетуге болады: Қытай – 75 млн. т., АҚШ – 20 млн. т., Украина – 19 млн. т., Польша – 15 млн. т., Германия – 13 млн. т., Беларусь – 8 млн. т., Нидерланды – 7 млн. т., Франция – 6,9 млн. т., Ұлыбритания – 6 млн. т. и Канада – 5 млн. т.
Жаңа сорттардың қолданысқа енуі және өсіру интенсивтік технологиялардың пайда болуымен байланысты Батыс Еуропаның алдыңғы қатарлы елдерінде картоп өнімділігі артып, қазіргі таңда орта есеппен алғанда 1 гектардан 40-50 тоннаны құрайды, бұл өз кезегінде аталған елдерге (Ұлыбритания, Германия, Франция және т.б.) түйнектердің бұрынғы жалпы өнімділігі жағдайында аталған дақыл түріне қажетті егіс алқаптарын қысқарту мүмкіндігін беріп отыр.
Голландияда картоптың жалпы өнімі артқанымен егіс алқаптарының ауданы өзгеріссіз қалып отыр –олардың құрамында 22%-ы тұқымдық, 43%-ы – азық-түлік және 35%-ы – техникалық картоп өсіру үшін пайдаланылуда.
ТМД елдерінде де картоп өсіруге бөлінген егіс ақлаптарының ауданы бұрынғы қалыпта сақталып отыр, тек инфрақұрылым ғана өзгерген –мемлекеттік сектордағы егіс алқаптары азайып, жекеменшік сектордың артуы (фермерлік шаруашылықтар, жеке қосалқы шаруашылық және т.б.). Бұл ретте дақылдардың өнімі күрт түсіп кетіп, ол 10-11т/га-дан аспай отыр. ТМД елдерінде аталмыш саланы тұрақтандыру және күшейту мақсатында картоп шаруашылығы саласының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған бағдарламалар жасалады. Картоптың аса зиянды патогендерге төзімді, сонымен бірге қайта өңдеудің түрлі бағыттарына жарамды және сапасы жоғары сорттарының ассортиментін көбейту қарастырылып отыр.
Қазақстанда астық өнімділігінің төмен болуына байланысты картоптың жалпы өндіріс көлемі халықтың осы азық-түлік түріне қатысты сұранысын қанағаттандырмайды. Картоп өндірісінің нақты деңгейі 1700 мың тоннадан аспайды, бұл әр адамға шаққанда ең төменгі тұтыныс деңгейі нормасының 30,0%-ын құрайды. Оған қоса, алыс және жақын шетелден картоптың қажетті көлемін жеткізу үшін мемлекет 1,3 млн АҚШ долларына шығындалады.
Қазақстанның көптеген аймақтарында картоптың өнімділігі төмендеп кеткен және ол келесі репродукцияларда түйнектер сапасының нашарлауына әкеліп соғады. Бұл факторлардың 3 тобының өзара арақатынасы - сыртқы жағдайлар (ауа мен топырақтың температурасы, ылғалмен қамсыздандырылу, минералды қоректену режимі мен түйнектерді сақтау шарттары), өсімдіктердің сорттық және дербес ерекшеліктерінің ауру қоздырғыштары (вирустар, вироидтар мен микоплазмалар) нәтижесінде болатын өте күрделі құбылыс.
Сонымен, картоп өсіретін елдердегі сорт шығарудың негізгі және жаңа бағыттары бойынша ұқсас зерттеулердің болуы картоптың бәсекеге қабілетті сорттарын шығару үшін селекцияның дәстүрлі және дәстүрлі емес әдістерін пайдалана отырып, жаңа генотиптер іздестіру және селекция үдерісінің технологиясын жетілдіру қажеттілігін көрсетеді.
Үнемі өзгеріске ұшырап отыратын топырақ-климат жағдайларының салдарынан жыл сайын картоп өнімділігінің төмендеуі байқалады. Өнімділіктің төмендететін негізгі факторлардың бірі жоғары температура. Жоғары температураның ұзақ уақыт бойы ықпал етуі өнім түзілу үдерісіне тікелей ықпал етеді. Қазіргі уақытта Қазақстанның оңтүстік аймағында картоптың ыстыққа төзімді сорттары жоқ. Картоптың қолданыстағы сорттары жоғары температураға төзімділігінің төмен болуымен сипатталады. Сондықтан, картоптың ыстыққа және құрғақшылыққа төзімді линияларын алу әдістерін жетілдіру селекцияның маңызды мәселелерінің бірі болып отыр.

1. В.С. Әбділдаев., Л.А Бөрібаева Картоп өсірудің анықтамасы – Қайнар 2008ж
2. Уәлиханова Г.Ж. Өсімдік биотехнологиясы.- Алматы: ЖШС «Дәуір», 2009.
3. Швидченко В.К., Созинова Л.Ф. Оздоровление, размножение и диагностика в картофелеводстве. – Астана, 2000.
http://www.korenevo.ru/semenvo/sxema.shtml. Схема выращивания элиты
4. Бацанова Н.С. Картофель. Москва. «Колос». 1970.
5.Абдильдаев В.С. Ведение первичного семеноводства картофеля на современном этапе развития биотехнологии // Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана. № 12. 2007. - С.
6. Старичкова Н.И., Решетникова Т.Б., Гринь Н.А. Основы биотехнологии
растений. Кульура растительных клеток и тканей. Учебное пособие. 2002
7. Удовицкий А.С. Защита картофеля // Химия и жизнь. 1981.
8. Сейтмуратов Б.Ж., Нусипкожаев Т.Ж., Лесова Ж.Т., Лигай Г.Л. Влияние хлорхолинхлорида на рост и развитие картофеля в культуре in vitro // Материалы Международной научной конференции «Современное состояние проблем и достижений в области генетики и селекции». Алматы. 2003.
8. Швидченко В.К., Созинова Л.Ф., Буенков А.Ю. Получение безвирусных растений картофеля сорта Невский. Аналитическая справка. Астана. 1999.
9. Жумагельдинова Ж.А. Совершенствование технологии микроклонального размножения оздоровленного исходного материала картофеля на юго-востоке Казахстана. Автореферат. Диссерт к.с.-х.н. 2002.
10. Трофимец Л.Н., Остапенко Д.П., Бойко В.В., Зейрук Т.В., Донец Н.В. Оздоровление и ускоренное размножение семенного картофеля. Методические рекомендации. - Москва, 1985.
11. Банадысев С.А., Коновалова Г.И., Бобрик А.О., Семенова З.А., Адамова А.И. Эффективность применения различных биотехнологических методов и приемов при производстве качественного семенного материала картофеля // 8 International Conference. The biology of plant cells in vitro and biotechnology. Abstracts. – Saratov, 2003.
13. Тұқым шаруашылығы туралы 2003 жылғы 8 ақпандағы № 385-II Қазақстан Республикасының Заңы
14. Қазақстан Республикасының Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы Заңы 1999.
15. 5В080100 – Агрономия мамандығы студенттерінің өндірістік практика өту бағдарламасы және әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: «Ай тұмар» баспаханасы, 2012.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мінездеме

Пернебек Руслан Нурсултанұлы Қазақ Ұлттық Аграрлық Университетінің Агробиология факультетінің агрономия мамандығының 4-курс студенті Алматы облысы Райымбек ауданы Текес ауылы Өркен шаруа қожалығынан өндірістік практиканы өтті. Осы тәжірибе барысында Пернебек Руслан өзіне берілген тапсырмаларды тыңғылықты орындап, тәжірибеге деген ынтасын көрсете білді. Өзіне жүктелген тапсырмаларды орындауда тиянақты.
Практикант өзіне берілген уақыт аралығында танаптық тәжірибе жұмыстарымен бірге егіс алқабында да күрделі жұмыстарға қатысты. Тәжірибе барысында Пернебек Руслан топырақ өңдеу жұмыстары, топырақ құнарлығын сақтау, суару, тыңайтқыштармен қамтамасыз ету, зиянкестермен күресу бойынша тәжірибе жұмыстарына қатысып, көп еңбек етті. Осы ынталығымен, ұйымдастырушылық қабілетімен тапсырманы уақытылы орындап, қажетті дипломдық материалдарын жинап шықты.
Пернебек Руслан болашақта ауыл шаруашылығы өндірісін алға өркендетуге білікті маман иесі болады деген үміттеміз.

Ғылыми жетекшісі,
Аға оқытушы: Иманкулов М.

МАЗМҰНЫ

І.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

0.1. Өркен шаруа қожалығы орналасқан аймақтың топырақ - климат жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

0.2. Өркен шаруа қожалығы туралы қысқаша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .

ІІ.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .
2.1. Картоп сорттарына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ..

2.2. Картоп өсіру агротехнологиясы, өнімді жинау және
сақтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Егістіктегі картоп дақылының фенологиялық өлшемдері.
2.4. Картоп дақылының аурулары, зиянкестері мен арам-
шөптері және олармен күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ..

III.
Қорытынды

IV.
Пайдаланылған әдебиет

КІРІСПЕ

Ауыл шаруашылығы дақылдарының ішінде картоп ең маңызды азық-түліктік дақыл болып табылады және дүние жүзінде бидай, күріш пен жүгеріден кейін төртінші орынды алады.
ФАО-ның деректеріне сүйенсек, дүние жүзінде картоптың жалпы өнімінің тұрақты түрде артуы байқалады. Егер 1960 жылы картоп өнімділігі 112,5 цга құраса, 2003 жылы - 162,0 цга жеткен. Картоптың жалпы өнімі аталған кезеңде 283,6 млн. тоннадан 311 млн. тоннаға дейін артқан. 2013 жылы картоп өндірісінің дүниежүзілік көлемі 328 млн. тоннаны құраған, соның ішінде озық елдердің қатарында келесілерді атап көрсетуге болады: Қытай - 75 млн. т., АҚШ - 20 млн. т., Украина - 19 млн. т., Польша - 15 млн. т., Германия - 13 млн. т., Беларусь - 8 млн. т., Нидерланды - 7 млн. т., Франция - 6,9 млн. т., Ұлыбритания - 6 млн. т. и Канада - 5 млн. т.
Жаңа сорттардың қолданысқа енуі және өсіру интенсивтік технологиялардың пайда болуымен байланысты Батыс Еуропаның алдыңғы қатарлы елдерінде картоп өнімділігі артып, қазіргі таңда орта есеппен алғанда 1 гектардан 40-50 тоннаны құрайды, бұл өз кезегінде аталған елдерге (Ұлыбритания, Германия, Франция және т.б.) түйнектердің бұрынғы жалпы өнімділігі жағдайында аталған дақыл түріне қажетті егіс алқаптарын қысқарту мүмкіндігін беріп отыр.
Голландияда картоптың жалпы өнімі артқанымен егіс алқаптарының ауданы өзгеріссіз қалып отыр - олардың құрамында 22%-ы тұқымдық, 43%-ы - азық-түлік және 35%-ы - техникалық картоп өсіру үшін пайдаланылуда.
ТМД елдерінде де картоп өсіруге бөлінген егіс ақлаптарының ауданы бұрынғы қалыпта сақталып отыр, тек инфрақұрылым ғана өзгерген - мемлекеттік сектордағы егіс алқаптары азайып, жекеменшік сектордың артуы (фермерлік шаруашылықтар, жеке қосалқы шаруашылық және т.б.). Бұл ретте дақылдардың өнімі күрт түсіп кетіп, ол 10-11тга-дан аспай отыр. ТМД елдерінде аталмыш саланы тұрақтандыру және күшейту мақсатында картоп шаруашылығы саласының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған бағдарламалар жасалады. Картоптың аса зиянды патогендерге төзімді, сонымен бірге қайта өңдеудің түрлі бағыттарына жарамды және сапасы жоғары сорттарының ассортиментін көбейту қарастырылып отыр.
Қазақстанда астық өнімділігінің төмен болуына байланысты картоптың жалпы өндіріс көлемі халықтың осы азық-түлік түріне қатысты сұранысын қанағаттандырмайды. Картоп өндірісінің нақты деңгейі 1700 мың тоннадан аспайды, бұл әр адамға шаққанда ең төменгі тұтыныс деңгейі нормасының 30,0%-ын құрайды. Оған қоса, алыс және жақын шетелден картоптың қажетті көлемін жеткізу үшін мемлекет 1,3 млн АҚШ долларына шығындалады.
Қазақстанның көптеген аймақтарында картоптың өнімділігі төмендеп кеткен және ол келесі репродукцияларда түйнектер сапасының нашарлауына әкеліп соғады. Бұл факторлардың 3 тобының өзара арақатынасы - сыртқы жағдайлар (ауа мен топырақтың температурасы, ылғалмен қамсыздандырылу, минералды қоректену режимі мен түйнектерді сақтау шарттары), өсімдіктердің сорттық және дербес ерекшеліктерінің ауру қоздырғыштары (вирустар, вироидтар мен микоплазмалар) нәтижесінде болатын өте күрделі құбылыс.
Сонымен, картоп өсіретін елдердегі сорт шығарудың негізгі және жаңа бағыттары бойынша ұқсас зерттеулердің болуы картоптың бәсекеге қабілетті сорттарын шығару үшін селекцияның дәстүрлі және дәстүрлі емес әдістерін пайдалана отырып, жаңа генотиптер іздестіру және селекция үдерісінің технологиясын жетілдіру қажеттілігін көрсетеді.
Үнемі өзгеріске ұшырап отыратын топырақ-климат жағдайларының салдарынан жыл сайын картоп өнімділігінің төмендеуі байқалады. Өнімділіктің төмендететін негізгі факторлардың бірі жоғары температура. Жоғары температураның ұзақ уақыт бойы ықпал етуі өнім түзілу үдерісіне тікелей ықпал етеді. Қазіргі уақытта Қазақстанның оңтүстік аймағында картоптың ыстыққа төзімді сорттары жоқ. Картоптың қолданыстағы сорттары жоғары температураға төзімділігінің төмен болуымен сипатталады. Сондықтан, картоптың ыстыққа және құрғақшылыққа төзімді линияларын алу әдістерін жетілдіру селекцияның маңызды мәселелерінің бірі болып отыр.
Дәстүрлі селекциялық-генетикалық тәсілдермен үйлестіріле отырып, биотехнологиялық әдіс-тәсілдер өсімдіктердің күйзелістік факторларға төзiмдiлiгiн арттыру мәселесін шешуге айтарлықтай әсер ете алады.
Ұлпалар мен жасушалар өсіру әдісі азықтық, техникалық, әсемдік, дәрілік дақылдардың сорттарын жақсартуға бағытталған алуан түрлі селекция бағдарламаларында кеңінен колданылады. Сонымен бірге қосымша селективтік факторларды пайдалана отырып, жасушалардың өсіру жағдайларын өзгертіп, жаңа тұқымдық касиеттері бар, әр түрлі ауыл шаруашылық дақылдарының тәжірибелік маңызы бар сомаклоналды нұсқаларын алудың тиімді көзі болып қызмет ете алатын in vitroжағдайында жасушаларды сұрыптау жүргізуге мүмкіндік береді.
Өзектілігі. Қазақстан Республикасында картоп өсірілетін дақылдардың ішінде негізгі азық-түлік өнімі ретінде бағалы ауылшаруашылық дақылы. Егіс көлемі 170 мың га. Топырақ-климаттық жағдайлардың өзгеруімен байланысты бұл дақылдың өнімділігі жыл сайын төмендеуде. Өнімділіктің төмендеуіне әсер ететін экологиялық шектеуші факторлардың бірі жоғары температураның әсері мен құрғақшылық және бұл факторлар Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймақтарының топырақ-климаттық жағдайы картоп дақылының өсіп-дамуы үшіншектеуші фактор болып отыр. Көбінесе жаз айларында күндізгі ауа температурасы 35-40°C - тан асқанда картоп өсімдігі үшін өте қолайсыз жағдай туындайды. Осы кезеңде картоп өсімдігі температуралық күйзеліс жағдайында болады, бірақта өсімдіктердің сыртқы түрінен күйзелістің ешқандай белгілері байқалмайды.

0.1. Өркен шаруа қожалығы орналасқан аймақтың топырақ - климат жағдайы

Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның тау бөктерлі аймағының сипаттамасы. Эксперименттік жұмыстар 2000-2005 жж. Тянь-Шань таулы үстіртінің территориясындағы Алматы облысының орталық аймағынан орын тепкен Райымбек ауданының, Текес ауылында орналасқан Өркен шаруа қожалығында жүргізілді. Картоптың егістік көлемі жағынан облыс бойынша 5 орындағы аудан, егістік көлемі 6,4 % -ды құрайды.
Тянь-Шань таулы сілемі жер бедерінің бір ерекшелігі Теріскей, Күнгей, Кетмен және Іле Алатауы сияқты биік тау жоталарымен және Текес, Кетмен, Кеген, Қарқара Жалаңаш, Қоғалы және тағы да басқа ірі тауаралық ойпаттармен көмкерілген. Бұл ойпаттардың жер бедері тегіс сипатта, теңіз деңгейінен 1500-2000 м абсалюттік биіктікте орналасқан.
Таулы аймақтың гидротермиялық режимі топырақ құралуындағы таулы аңғар жағдайын жасайтын өзіндік бір ерекшелігімен сипатталады. Гидротермиялық режим мен топырақ түзуші жыныстардың өзіндік ерекшелігі беткейлерде теңдесі жоқ топырақ түрін құрайды. Таулы топырақтарда биологиялық белсенділігі төмен қаңқалық түзілулерді жиі кездестіруге болады. Таулы аймақтар да, беткейлерде кездесетін топырақ типтерін (қоңыр, қара топырақ және т.б.) қалыптастырады. Алайда, олар беткейлердегі топырақ типтеріне қарағанда, топырақ құралу нәтижесінде пайда болған факторлар әсерінен жаңа қасиетке ие болады. Тау жыныстары мен минералдардың мүжілуі кезінде, олардың құрамына енетін элементтер кіші биологиялық айналымға қатысады.
Теңіз деңгейінен 1800 м биіктікте орналасқан Өркен шаруа қожалығының аумағындағы тәжірибе алқабының топырақ жамылғысын сипаттау үшін таулы-аңғарлы қара қоңыр карбонатты топырағының кесіндісі сипаттамасы (Казгипрозем мекемесінің топырақтанушысы А.Саековпен бірге жүргізілген) берілген (Кесте 3).
Кесте 3 - Тәжірибе алқабының топырақ қабаттарының кесінділері бойынша сипаттамасы
Қабат
Сипаттама
А 0-23 см
күңгірт-сұр түсті, біртекті, кеуекті, түйірлі-дәнді, ауыр саз балшықты, тамырлар бар, ауысуы бірқалыпты.
В1 23-51 см
күңгірт-сұр түсті, ылғалды, ауыр саз балшықты, тығыздалған, түйірлі-дәнді-шаңды, ұсақ құм тастарынан тұрады, тамырлар кездеседі, ауысуы бірқалыпты.
В2 51-74 см
күңгірт-сұр түсті, ылғалды, ауыр саз балшықты, түйірлі-дәнді-шаңды, тамырлар аз, ұсақ құм тастары бар, ауысуы бірқалыпты.
В3 74-98 см
сарғыш-күңгірт түсті, ылғалды, ауыр саз балшықты, тығыздалған, түйірлі-дәнді-шаңды, ұсақ тастар бар.
С 98 см
ұсақ түйірлі тастар

А-В1 кескініндегі қара шірінді қуаттылығы 51 см-ді құрайды. Жоғарғы қабаттағы (0-20 см) қара шірінді 4,16 % -ті құрайды. Топырақ қабатымен төмендеген сайын қара шірінді мөлшері біртіндеп азая береді. Құрамындағы жалпы азот 0,26 %, ал көмір қышқылы 1,39 % мөлшерінде. Топырақ ортасындағы реакция әлсіз сілтілі. Бұл топырақ кальциймен артығымен сіңірілген. Тау топырағы құрамында сіңірілетін натрийдің болмауы әдеттегі құбылыс. Қара-қоңыр топырақ типтерінде жылжымалы фосфор түрі орташа, ауыспалы калий жоғары деңгейде болады (Кесте 4).
Кесте 4- Өркен шаруа қожалығының тәжірибе алаңының қара-қоңыр топырағының химиялық көрсеткіштері

Топырақ қабаты,
См
Қара шірінді, %
Жалпы азот,
%
Жалпы фосфор,
%
Жылжымалы
фосфор,
мгкг
Ауыспалы
калий,
мгкг
Көмір
қышқылы, %
0-20
4,16
0,260
0,22
13,5
385
1,39
20-30
2,83
0,194
0,20
11,5
374
1,50
40-50
1,63
0,161
0,14
-
320
8,19

Осы топырақ механикалық құрамы жағынан ауыр сазбалшықты түрге жатады.
Тәжірибе алаңының топырағы төмендегідей агрофизикалық көрсеткіштерімен ерекшеленеді: меншіктік салмағы 2,63-2,72 гсм3 аралығында ауытқиды, жарты метрлік топырақ қабатының көлемдік салмағы 1,01-1,18 гсм3 аралығында, гигроскопиялығы - 5,53-7,82 %-ті құрайды, ылғалдылығы - 5,6-11 %, ылғалды сіңіруі - 20,1-27,8 %. 100 см -ге дейінгі топырақ қабатындағы ылғал қоры 165,6 мм -ді құрайды.
Таулы климат теңіз деңгейінен көтерілген сайын атмосфера қысымының, ауа температурасының төмендеуі және күн сәулесі түсуінің жоғарылауы заңдылықтарымен ерекшеленеді.
Таулы аймақтарға ылғалы мардымсыз ауа ағындары келіп жететіні, белгілі. Сондықтан бұл жерлер биік деңгейде орналасуына қарамастан, өте құрғақ климатпен ерекшеленеді. Үстірт ойпатын қоршаған таулар, сол жерлерге жылы және суық ауа массаларының кіруіне кедергі болады. Тау аңғары ойпаттарында байқалатын температуралық инверсиялар, неғұрлым төмен орташа тәуліктік және орташа айлық температураларда өз айшығын табады. Қар жамылғысымен көмкерілген көршілес тау жоталарынан түскен салқын ауа аңғарға жайылып, кейіннен ойпаттың беткі ауданын суытып инверсияның байқалуына себеп болады. Тау биіктеген сайын жоғарылай беретін күндізгі және түнгі сәулелену қарқындылығы тау аңғарларындағы ауа мен топырақ температураларының тәуліктік ауытқуларын анықтайды.
Таулы аймақтағы ауа температурасы қаңтар айында 8-100 С -ға, ал шілдеде 3-50 С-ға төмен. Іле Алатауының солтүстік беткейіне қарағанда, бұл жерлердегі аязсыз кезең ұзақтығы 110 күнге қысқа, ал жауын-шашын мөлшері екі есе аз түседі. Таулы аймақтың абсалютті биіктігіне қарамастан, бұндағы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы төмен.
Таулы аймақта көктем ұзағынан созылады, қатқақ суықтар жиі қайталанып, түнгі уақыттарда температураның күрт төмендеуінен, топырақ қабатының қызуы баяу жүреді. Осындай себептерге байланысты картоптың көктеуі кеш жүреді, ал толық көктеп шығуы мамыр айының екінші және үшінші онкүндігінде байқалады. Картопты отырғызбастан бұрын отырғызу материалын жылумен өңдеген жөн. Өкінішке орай, қажетті құрал-жабдықтардың болмауынан отырғызу матералдарын алдын-ала өңдеуден өткізу шаралары жүргізілмей отыр. Таулы аймақтар үшін бұндай шаралар маңызды. Біздің агротехникалық тәжірибелеріміздің мәліметтеріне сүйенсек, отырғызу материалына алдын-ала өңдеу шараларын жүргізу өнімділікті 15-20 %-ға көтереді.
Ең суық және ең жылы ай, сонымен қатар күндізгі және түнгі температуралар ауытқуларының шегі бойынша таулы аңғардың климаты күрт континентальды климатқа жатады. Таулы аймақтағы ауаның орташа жылдық температурасы 1,7-ден 2,50 С аралығында ауытқиды. Қаңтар айындағы орташа температура -13,2-14,50 С, шілдедегі орташа температура +14,8-16,80С. Орташа тәуліктік температураның 00 С-дан ауысуы қазан айының соңында, +50 С-дан сәуірдің бірінші жартысында, +100 С-дан мамырдың екінші жартысында жүреді. +180 С-дан жоғары температура 30-35 күннен кейін байқалады. Сондықтан бұл жерлердегі жаз маусымының басталуын мамыр айының келуімен, яғни орташа тәуліктік температураның +100 С-дан ауысу уақыты. Жаз маусымы қыркүйек айына дейін созылады, яғни ауаның орташа тәуліктік температурасы +100 С-ны құраған уақытқа сәйкес келеді. Ауаның орташа температурасы мамыр айында +9,5-+11,70 С, шілдеде +13,2-14,50 С, ал қыркүйек айында +8,8-14,80 С-ны құрайды. Тәулік ішіндегі ауа температурасының ең жоғары шегі 15:00 сағат шамаларында байқалады.
Абсалюттік деңгейдің биіктіктеуімен, күн радиациясының жылу тиімділігі артып жылуға деген мұқтаждық өтемін толтыруға мүмкіндік береді. Сондықтан таулы аймақта өсіп-өнетін өсімдіктердің дамып-жетілу кезеңдері жазық жердегі өсімдіктермен салыстырғанда аз температура жиынтығында жүреді. Таулы аңғар климатының негізгі ерекшеліктерінің бірі- құрғақшылық. Себебі, бұл аймаққа жауын-шашын мөлшері аз түседі және ол тез буланады. Бұл көрініс атмосфера қысымының төмен болуынан және күшті жел тұруынан болады. Таулы климат жағдайында вегетациялық кезең уақытындағы атмосфералық жауын-шашын мөлшерінің булануы екі есе жүреді. Бұндай жағдай булану процесінің күшеюіне әкелетін атмосфера сиректіктігі әсерінен болады. Жаз айларында топырақтан ылғалдың тез булануы ауаның салыстырмалы ылғалдылығының төмен болуынан, яғни 40% -дан аспауы, сонымен қатар бұлтты күндердің сирек болуына байланысты.

Кесте 5- Вегетациялық кезеңнің агрометеорологиялық көрсеткіштері (2012-2015жж.)

Көрсет
Кіштер
Жыл
Дар
Айлар
Орта
ша көрсеткіш

Сәуір
Ма
мыр
Мау
сым
Шілде
Тамыз
Қыр
Күйек

Ауа темпера
турасы,С[0]
2012
6,2
12,5
16,9
11,8
19,2
10,7
14,5

2013
6Д
14,2
18,6
23,7
22,8
13,7
16,5

2014
6,5
14,7
18,2
23,5
21,9
12,5
16,2

2015
6,7
13,7
19,3
25,5
23,5
14,2
17,2
Ауаның салыстыр
малы ылғалды
лығы, %
2012
73,5
71,0
61,0
58,6
47,2
53,8
60,8

2013
63,3
61,0
55,0
49,2
41,6
47,8
53,0

2014
73,0
68,5
60,3
62,1
51,0
55,7
61,7

2015
73,5
69,8
63,5
67,4
55,0
63,3
65,4
Жауын-шашын мөлшері, мм
2012
90,6
81,6
53,6
24,8
17,6
23,1
291,3

2013
44,9
33,2
7,1
3,2
12,1
17,8
118,3

2014
89,5
78,8
50,4
31,0
25,3
27,5
302

2015
90,5
75,6
35,7
17,9
35,2
40,1
295

Солтүстік Тянь-Шань таулы аңғарының жылу және жарық ресурстары картоптың ерте және орташа пісетін сорттарын өсірудегі биологиялық талаптарды қанағаттандырады, ал тәжірибе учаскесінің топырағы агрохимиялық, су-физикалық қасиеттері бойынша осы дақылды өсіруге оңтайлы көрсеткіштермен сипатталады.

0.2. Өркен шаруа қожалығы туралы қысқаша мәліметтер
Шаруа қожалық 1993 жылы құрылған. Негізгі бағыты Өсімдік шаруашылығы оның ішінде картоп дақылының тұқымын өндіру, қосымша мал шаруашылығыменде айналысады. 1998 жылдан бастап картоптың вируссыз жоғары сапалы тұқымын өндіретін биотехнологиялық лаборатория жұмыс істейді. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылы-ғы министрінің бұйрығымен 2001жылдан картоптың элита тұқымын өндіруші және сатушы мәртебесі берілді. Жер көлемі - 871га.
Шаруа қожалық басшысы: Нүсіпқожаев Талғат Жоспарханұлы-Ғалым агроном.
Ғылыми жетекші: Лигай Герман Леонтьевич Профессор, ауыл шаруашылық ғылымының докторы.
Бас агроном: Сейтмуратов Бахыт Жақсылықұлы - ауыл шаруашылық ғылымының кандидаты. Шаруа қожалық құрылған жылы 3 жұмыскер жұмыс істесе қазіргі таңда 43 жұмыскер жұмыс істейді, маусымдық жұмыстарда 150-200 адамға дейін жетеді. Жұмыскерлердің орташа жалақысы - 21000 тенге.

Өркен шаруа қожалығындағы ауыл шаруашылық машиналары
Ауыл шаруашылық техникалары (тракторлар мен комбайн және т.б.)
Саны
РУМ-5
1
К-700
2
ДТ-75
1
МТЗ-80
3
ЮТО
1
Т-40
1
Плуг
2
Культиватор КРН 4,2
2
Сеялка
3
Копатель
2
Картофелесажалка
2
Плоскорез
2
Енисей комбайыны
1
ЛДГ-10
1
Нива комбайыны
1
ПЛН 4-35
1
БЗСС-1
1

Сонымен қоса Израильдің технологиясы бойынша картоп өсіруге арналған техникалар.
Ауыл шаруашылық техникалары (тракторлар мен комбайн және т.б.)
Саны
Трактор ФИАТ
3
Картоп жинайтын комбайн
3
Картофелесажалка КМС-4
3
Культиватор КНО-2
3
Доминатор
3
Ботва резка КИР-1,5Б
1
Автомашины МАИ
1
Зил-130
2
Картофелесортировочная линия КПС-25
1 комплект

Өркен шаруа қожалығының егістік жерінің кестесі.

Барлық жер көлемі
440 га
Астық дақылдары
240 га
Оның ішінде: бидай
90 га
Арпа
150 га
Картоп
200 га

Өркен шаруа қожалағына 1 га түскен өнім мөлшері.
Астық дақылдары
21,8 цга
Оның ішінде: Бидай
25 цга
Арпа
20цга
Картоп
280цга

Өркен шаруа қожалығының мал саны.
Мал түрлері
Саны(бас)
Ірі қара
7
Қой мен ешкі
510
Жылқы
50

Өркен шаруа қожалығындағы мал шаруашылығынан түсетін өнімдер.
Өнім түрлері
Мөлшері, т
Ет
7900
Сүт
50,6
Жүн
1,4

2.1. Картоп сорттарына қысқаша сипаттама.
Тохтар сорты . 2003 жылы Алматы облысында аудандастырылған. Орташадан ерте пісетін, өнімі жоғары сорт. Вирус және саңырауқұлақ ауруларына төзімді. Ыстыққа төзімді. Өнімі - 37-39 тга.
Тохтар сорты Картоп және көкөніс шаруашылығы зерттеу орталығы мен М. А. Айтхожин атындағы Молекулалық биология және биохимия институтының мамандарымен бірлесіп шығарылған.
Авторлары: Г.Л. Лигай, Т. Аубакиров, С.А. Бабаев, Н.А.Айтхожина, М.К. Карабаев, Р.М. Турпанова.
Тамаша сорты. 1996 жылдан бастап Алматы, Қарағанды және Қызылорда облыстарында аудандастырылған. Түйнегінің түсі ақ, қабығы жылтыр. Гүлінің түсі ақ шашақты келеді. Сабағы сирек, жапырагының және бұтақшаларының саны орташа. Құрғақшылыққа төзімді. Өнімі -25-30тга.
Орбита сорты. Орташа пісетін сорт. Сабағының ұзындығы 60-70см жетеді. Жапырақ түсі күңгүрт-жасыл, көлемі орташа. Гүлінің түсі күлгін, көлемі орташа. Сорт картоптың әр түрлі ауруларына және қоршаған ортаның ауытқуларына төзімді.
Авторлары: Лигай Г.Л., Жұмагельдинов Б.К., Айтхожина Н.А., Жардемали Ж., Лесова Ж.Т., Избасаров А.

Алматы облысы Райымбек ауданы Текес ауылындағы Өркен шаруа қожалығындағы картоп егістіктерінің 2016жылғы структурасы.
Ауыл шаруашылық дақылының атауы
Себілген жер көлемі, га
Сорт
Орташа өнімділігі
цга
Картоп
150,5
Тоқтар
481,4

32,5
Тамаша
91

17
Орбита
47

Картопты өсіру технологиясы жинау және сақтау жұмыстары
Алғы дақыл. Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік- шығыс, шығыс облыстарының суармалы жерлерінде картоптың жақсы алғы дақылдарына күздік, дәнді бұршақ, көкөніс (пияз, сәбіз, қияр) дақылдары, көп жылдық шөптердің қыртыстары мен олардың аударылған құйқасы жатса, ал республиканың суарылмайтын солтүстік аймағында картопты ықтырмалы таза пардан кейін орналастырған дұрыс. Егер топырақ дұрыс өңделіп, жеткілікті мөлшерде органикалық және минералды тыңайтқыштар берілсе, оның аурулары мен зиянкестері болмаса, онда картопты бір орынға қатарынан 2- 3 жыл бойы отырғызуға болады, яғни өсіру агротехникасы жақсы болған жағдайда қайталап отырғызылған картоптың өнімі төмендейді.
Дегенмен, тұқымға арналған картопты ауыспалы егістерде өсіріп, бұрынғы орынға кем дегенде 3- 4 жылдан кейін ғана отырғызған жөн.
Тыңайту. Картоптың қоректік заттарға қоятын талабы үлкен. Бұл дақыл бір тонна өнім және сол шамалас сабақ құрау үшін топырақтан 5 кг азот, 2 кг фосфор және 9 кг калий элементтерін пайдаланады. Картоп егісін тыңайтқанда осыны ескере отырып, берілетін тыңайтқыштардың мөлшерін белгілейді.
Республиканың суармалы аймақтарында күзде жер жырту алдында әр гектарға 40- 50 тонна көң, 6,5 ц фосфор және 1,5 ц калий тыңайтқыштарын РУМ- 5 машиналарымен шашып, түренді плугтармен жыртып, топыраққа сіңіреді
Картоп отырғызылған мезгілде тұқыммен бірге әр гектарға 0,3- 0,5 ц аммияк селитрасы мен 1,0 ц түйіршікті суперфосфат сіңіргенде, жақсы өнім алуға болады. Қазақстанның солтүстік облыстарында жерді жырту алдында әр гектарға 50- 100 т көң, әсерлі заттар есебімен алғанда 140 кг фосфор және 160 кг калий тыңайтқыштарын РУМ- 5 құралдарымен шашып, плугтармен жыртып топыраққа сіңіреді, ал азот тыңайтқыштарының (әр гектарға 45 кг) 2\3 бөлігін картоп отырғызу алдында және 1\3 бөлігін үстеме қоректендіру кезінде береді.
Күзде және картопты отырғызған кезде жеткілікті мөлшерде органикалық және минералдық тыңайтқыштар берілсе, онда картопты үстеп қоректендірудің қажеті шамалы. Ал көрсетілген уақыттарда тыңайтқыштар тапшы болып, жеткілікті мөлшерде берілмесе картоп көктегеннен кейін бір аптаның ішінде егістің әр гектарын әсерлі заттар есебімен алғанда 20- 50 кг азотты тыңайтқышпен үстеп қоректендірген жөн.
Топырақ өңдеуге күзде алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін кіріседі. Күздік дәнді дақылдардан соң танаптағы аңызды ЛДГ- 10 сыдыра жыртқыштармен 10- 12 см тереңдікте өңдейді. Арам шөптер көктеп шыққаннан кейін жерді ПЛН- 4- 35 түренді плугтарының бірімен 27- 30 см тереңдікке сүдігерге жыртады.
Отамалы және көкөніс алғы дақылдарынан кейін топырақты сыдыра өңдемей- ақ бірден терең жыртуға кіріседі. Егер топырақтың үстіңгі жыртылу қабатының қалыңдығы шамалы болса, онда топырақ тареңдеткіш құралдар пайдаланылады. Қазақстанның шығыс аймағында қыста СВУ- 2,6 құралымен танапта қар тоқтатылады.
Қ.Ш. Жанабаев және т.б. авторлардың мәліметтері бойынша көктемгі топырақ өңдеу танапта БЗСС- 1,0 тырмаларымен ылғал жабудан басталады. Содан кейін сүдігерді 20- 22 см тереңдікке ПЛН- 4- 35 түренді плугы мен БЗСС- 1,0 тырмасынан тұратын құрама агрегатпен қайталап жыртады.
Картоп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.