Павлодар облысының ауыл шаруашылығы

Жоспары

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Табиғи климаттық жағдайы
2. Ауыспалы егіншілік дақылдардың орны
3. Дақылдардың суару режимі
4. Ауыспалы егістегі есепке алынған суғарылу режимі (гидромодуль графигі)
5. Ауыспалы егіске су берудің күнтізбелік жоспары
6. Суармалы жердің су шаруашылық тепе-теңдігін есептеу
7. Кәріз жүйесін жобалау

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Адамзат өмірінде жердің атқаратын қызметі өте көп. Сондықтан оны шаруашылық бағытта дұрыс пайдалана білген жөн. Ол үшін қоршаған ортаның гидрогеологиясының, ауа- райының және топырақтың белгілі бір қолайлы жағдайлары болуы керек. Оның кейбірін табиғаттың өзі берсе, кейбіреуін адам қолдан өзі жасау керек. Шөлейт жерлерде су жетіспейді, ауасы өте ыстық, жауын-шашын өте аз. Мұндай жағдайда меиорацияны жүргізу арқылы қалыпқа келтіреді. Мелиорация ( лат. melioration-жақсарту ) - жерді жақсартуға бағытталған техникалық және шаруашылық - ұйымдастырушылық шаралар жиынтығы. Топырақты сумен, ауамен, қоректік заттармен қамтамасыз ету тәртібін жақсартуға, оны жел, су эрозиясы сияқты қатерлі құбылыстардан қорғауға мүмкіндік береді. Мұның негізінде ауыл шаруашылық дақылдары мен мал азығы ретінде өсірілетін шөптерден ұдайы мол өнім алуға болады. Мелиорацияның Қазақстан үшін айрықа мәні бар: республика жерінің басым бөлігін шөлді, шөлейтті және жартылай шөлейтті аймақтар алып жатыр. Олардың әрдайым суландыруды қажет ететіндігін адам баласы қола, темір дәуірлерінен бастап- ақ білген. Сыр өңірі, Шу-Талас аймағы мен Іле алабы, Сарыарқа өлкесіндегі көптеген ортағасырлық қалалардан ежелгі суландыру жүйелері табылды (Қазақстанның ежелгі қалалары) . Қазақстанда мелиорация жұмыстарын жүргізу нәтижесінде 1928 жылы 671 мың гектар, 1940 жылы 1153 мың гектар, 1985 жылы 2172 мың гектар суармалы егістік болды. 20 ғасырдың соңына қарай 54 мың гидротехникалық құрылыс салынды. Ол мақта, күріш, бидай, жүгері, жүзім, сондай-ақ өзге де дақылдарды, бау-бақша, мал азықтық өнімдерді өсіруге көп мүмкіншіліктер туғызды. Өндірістік қатынастың сипатына, елдің өндіргіш күштерінің дамуына, аймақтың жағдайына, жұмыс түрлеріне байланысты мелиорацияның гидротехникалық, химиялық, орман, мәдени- техникалық жұмыстар, тағы басқа түрлері жүргізіледі. Құрғату мелиорациясы артық суды құрғататын жерден сыртқа шығарады; суландыру мелиорациясы суды қажет мөлшерде керек кезінде жеткізеді; химиялық мелиорация топырақтың қышқылдығын азайтады, сор, сортаң топырақтарды бейтараптандырады; агротехникалық мелиорация топырақтың физикалық, химиялық қасиеттерін жақсартады; гидротехникалық мелиорация су және жел эрозиясын тоқтатады. Қазақстанның солтүстік облыстарында қар мелиорациясы (қар тоқтату) жүргізіледі. Мелиорацияның ішіндегі ең көп тараған түрі су мелиорациясы. Мысалы, Шу өзенінің оң жағасындағы Георгиевка, Тасөткел суландыру жүйелері тиісінше 12 және 26 мың гектар жерді суландырады. Алматы облысында су сыйымдылығы 28 миллиярд куб метр Қапшағай су қоймасы салынып, онымен 250 мың гектарға дейін жер суғарылады. Орталық Қазақстандағы Ертіс-Қарағанды каналы облыс өндірісін, ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз етеді. Батыс Қазақстанда Орал-Көшім суландыру және ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету жүйесі салынған, осындай жұмыстар Қазақстанның солтүстігінде де жүргізілуде. Қазақстан Республикасында 100 миллион гектарға жуық жер суландырылған және 730 мың гектар көлтабан суару жүйесі пайдалануға берілген. Кейінгі кездері ауыл шаруашылығын қайта құруға және жерді жеке меншікке беруге байланысты мелиорацияның шағын түрлері де дами бастады. Мелиорация кең аймақтардағы табиғи ресурстарды (топырақ, су қорлары, орман, т. б. ) адам қажетіне жаратуға көп мүмкіндік береді; атмосфераның жерге жақын қабатында ылғалдылық, температура және ауаның қозғалуына оң әсерін тигізіп, пайдалы өсімдіктер мен жануарларға қолайлы жағдайлар жасайды; табиғи ортаны жақсарту арқылы адам өмір сүретін ортаны қалыпқа келтіреді.

1. Табиғи климаттық жағдайы

Павлодар облысы - 1938 жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы - Павлодар қаласы, ол Қазақстанның аса ірі өзені болып табылатын Ертіс жағасында орналасқан.

Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте - Ресей Федерациясының Омбы, солтүстік-шығыста - Новосібір облыстарымен, шығыста - Алтай өлкесімен, оңтүстікте - Қазақстан Республикасының Шығыс-Қазақстан және Қарағанды облыстарымен, батыста - Ақмола және Солтүстік-Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр.

Климаты. Павлодар облысының климаты тым континенттік және құрғақ. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін Сібір антициклоны әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, қуаншылық пен қарадауыл әкелетін Тұран ауа массасының әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 - 19, 4ӘC, кей жылдары ол 48 °C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19 °C-тан 22, 2 °C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41 °C-қа дейін барады. Жылдық орташа температура қалыпты және +2, 4градус. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4, 0 - 4, 5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.

Топырағы. Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары плейстоцен кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44, 0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған.

Табиғаты. Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары плейстоцен кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44, 0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған.

Облыстың кең даласында қоян, сарышұнақ, суыр, қосаяқ, аламан тышқаны, т. б. мекендейді. Бесқарағай мен Баянаула қарағайлы ормандарында тиіндер жиі кездеседі. Жыртқыш аңдардан қасқыр, түлкі, қарсақ, күзен, құндыз сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық құндыз, Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында елік, Баянаула тауларында арқар кездеседі. Облыста ақ және сары шымшық, бозторғай, жыртқыш құстардан дала бүркіті, кезқұйрық, күйкентай, қырғи, жапалақ, қарағайлы орманда құр, шіл, саңырау құр, тоқылдақ мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден аққу, қаз, үйрек, қасқалдақ, шағала, көл жағаларында қызғыш, тауқұдірет, жылқышы, т. б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде ақбалық, бекіре, нәлім, шортан, алабұға, шабақ көптеп кездеседі.

Гидрогеографиясы. Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс Сібір ойпатының жалғасы - Ертіс жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін Cарыарқаның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 - 150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100 - 110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда Баянаула (1026 м), Қызылтау (облыстың ең биік жері - Әулие тауы, 1055 м), Желтау (959 м) және Семізбұлақ таулары орналасқан.

Ертіс өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс - Қарағанды каналы Екібастұз қ. мен Ақсу кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім Өлеңті және Шідерті өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл) . тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда (Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.
Ірі көлдері: Сілетітеңіз (ауданы 965 км²), Жалаулы (398 км²), Қызылқақ (180 км²), Үлкен Әжболат (110 км²), Маралды (80 км²) . Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816, 5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118, 5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс артезиан алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4, 4 - 5, 5 г/дм3. Құрамы бромды, йод-бромды келген. Олардың жалпы минералдығы 8, 0 г/дм3. 3

2. Ауыспалы егіншілік дақылдардың орны

1-кесте

Дақылдың нақты су өтімін есептеу

2- кесте

Q _нетто = F $\mathbf{\bullet}$ М, м ³ /га Q _брутто = $\frac{\mathbf{Q\ нетто}}{\mathbf{\eta\ (ПӘК) }}$ , м ³ /га

Дақылдарды танапқа отырғызу (Павлодар облысы)

3- кесте

α - дақылдардың ауыспалы егістегі алып жатқан орны

F- суару алқабының ауданы, га

α = $\frac{\mathbf{F*100\%}}{\mathbf{F}}$

α = $\frac{150*100\%}{450}$ =0, 33

α = $\frac{75*100\%}{450}$ =0, 16

α = $\frac{75*100\%}{450}$ =0, 16

α = $\frac{150*100\%}{450}$ =0, 33

3. Дақылдардың суару режимі

Суару режимі- әр дақылдың қай уақытта, неше рет және қанша мөлшерде су ішетінін айтады.

Суару режимінің 3 түрі бар:

1. Жобаланған
2. Есептелген
3. Пайдаланылған суару режимі

Есептелген суару режимі қазіргі кезде 2 жолмен анықталып жүр. Бұлар:

1) Академик Костяковтың тәсілі «Су тепе- теңдік» әдісі

2) Альпатев тәсілі «Биоклиматтық»

Біз осы курстық жұмысты суару режимін академик Костяковтың тәсілі бойынша есептеп, анықтаймыз.

I . Жалпы су пайдалану жиынтығы- өсімдіктердің еккен күннен жинап алғанға дейінгі қажетті су мөлшері. Оны мына теңдеумен анықтаймыз:

Е=ξ * У, м ³ /га

Мұндағы: Е-жалпы су пайдалану жиынтығы, м ³ /га

ξ - су пайдалану жиынтығының коэффициенті, яғни 1 тонна өнім алу үшін қажетті су, м ³ /т

У - жобаланған өнім, т/га

II . Суғармалау нормасы

М=Е-(Р+W+W ₁ )

Мұндағы: Р- топыраққа сіңген жауын-шашын. Оның мәнін былай анықтаймыз: Р=Н *μ

Н- өсімдіктің өсіп- өну кезеңіндегі жауған жауын-шашын;

μ - 0, 6-0, 9 деп қабылдаймыз

W- өсімдіктің топырақ қорынан алатын ылғалдылығы

W ₁ - өсімдіктің жер асты суынан алатын ылғалдылығы, м ³ /га

4. Ауыспалы егістегі есепке алынған суғарылу режимі (гидромодуль графигі)

Берілген ауыспалы егіс дақылдарының барлық суғару гидромодульдерін есептеп 3- кестені толтырады.

Гидромодуль шамасы мына формуламен анықталады:

q= $\frac{\mathbf{\alpha \bullet m}}{\mathbf{86. 4 \bullet t}}$ , л/с $\mathbf{\bullet}$ га

Мұндағы: q - гидромодуль, л/с $\bullet$ га

$m$ - суару нормасы, м ³ /га

$t$ - суару кезеңі, тәул

$\alpha$ - ауыспалы егістегі бір дақылдың үлесі, %

Суғару нормасы-1 га жерге 1 рет берілетін судың мөлшері.

m =AH (β _mak -β ₀ ), м ³ /га

А- топырақтың ұңғысы, %

Н- есепке алынған топырақ қабатының биіктігі, м

β _mak - суғарылғаннан кейінгі топырақ ылғалдануы, %

β ₀ - суарылмай тұрған кездегі топырақ ылғалдылығы, %

Біздің курстық жобамызда суару нормалары нұсқа бойынша берілген (3-кесте, 4-баған)

Ал суару кезеңі 3- кестенің 8- бағанында көрсетілген яғни, суару кезеңінің басталуы мен аяқталу мерзімдерінің аралығы суару кезеңінің ұзақтығы t болады. (5 және 6 баған аралығы күнтізбе бойынша тәуліктерді санаймыз)

Осылайша: q

Капуста үшін: Қияр үшін:

1. q1=0, 33•70086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 700}{86. 4 \bullet 15}=0. 17 1) q1=0, 16•70086. 4•21\frac{\ 0, 16 \bullet 700}{86. 4 \bullet 21}=0. 06
2. q2=0, 33•60086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 15 2) q2=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
3. q3=0, 33•60086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 15 3) q3=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
4. q4=0, 33•60086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 15 4) q4=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
5. q5=0, 33•60086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 15 5) q5=0, 16•60086. 4•16\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 16}=0. 05
6. q6=0, 33•60086. 4•15\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 15 6) q6=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
7. q7=0, 33•60086. 4•20\frac{\ 0, 33 \bullet 600}{86. 4 \bullet 20}=0. 11 7) q7=0, 16•60086. 4•16\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 16}=0. 06

Жуа үшін: Картоп үшін:

1. q1=0, 16•70086. 4•21\frac{\ 0, 16 \bullet 700}{86. 4 \bullet 21}=0. 06 1) q1=0, 33•80086. 4•17\frac{\ 0, 33 \bullet 800}{86. 4 \bullet 17}=0. 17
2. q2=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05 2) q2=0, 33•80086. 4•17\frac{\ 0, 33 \bullet 800}{86. 4 \bullet 17}=0. 17
3. q3=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05 3) q3=0, 33•80086. 4•16\frac{\ 0, 33 \bullet 800}{86. 4 \bullet 16}=0. 19
4. q4=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
5. q5=0, 16•60086. 4•16\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 16}=0. 05
6. q6=0, 16•60086. 4•15\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 15}=0. 05
7. q7=0, 16•60086. 4•16\frac{\ 0, 16 \bullet 600}{86. 4 \bullet 16}=0. 06

Енді осы кестелер бойынша, гидромодульдің реттелмеген графигін тұрғызамыз.
Гидромодуль графигі суғару мерзімінде 1 га жердегі ауыл шаруашылық дақылдарын суғару үшін қажет су шығымының маусым бойында қалай өзгеретінін көрсетеді. Осы графиктің көмегімен судың, сушылардың және суғару машиналарының қаншалықты тиімді пайдалана алатынына баға беруге болады.

Гидромодульдің реттелмеген графигін тұрғызу үшін ординаталарды гидромодульдің мкасималды мәндерімен, ал абциссаны суғарылатын маусым күндерімен белгілейді.

Кестеден суғару ұзақтығын белгілейді, оның ені төртбұрыштың табанын көрсетеді, ал биіктігі сол күндегі гидромодуль шамасын көрсетеді. Нүктелерді қосу арқылы төртбұрышты бағандар тұрғызылады.

Дақылдардың суару күндері сәйкес келіп қалған жағдайда бір бағанның үстіне шартты белгімен екінші баған сызылады, гидромодульдері бір- біріне қосылады. Бұл гидромодульдердің реттелмеген графигі деп аталады. Енді осы график бойынша реттелген график құрамыз. Бұл кезде гидромодуль мен суғару ұзақтығы өзгермейді, яғни q ₁ -Т ₁ = q ₂ -Т ₂

Суғару күндері сәйкес дақылдардың бағаналарын басқа мерзімге ауыстырады және мүмкіндігінше абцисса өсіндегі барлық бос күндерді толтыруға тырысқан жөн. Бұл гидромодульдің реттелген графигі деп аталады. Реттелген график бойынша 4- кестенің 5, 6, 7, 8- бағандары толтырылады. Мұнда суғару кезеңі графикке байланысты жазылады.

Дақылдардың реттелген кестесі

4-кесте

Дақылдардың реттелмеген кестесі

5-кесте

5. Ауыспалы егіске су берудің күнтізбелік жоспары

Бұл жоспар (6-кесте) гидромодульдің реттелген графигі бойынша алынған 4- кестедегі суғару ұзақтығының мәндерінен алынады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс