INTERNET желісін сипаттау

Кіріспе
Internet.ке шығу
1.1 Internet.ке қосылу үшін қажетті жабдықтар
1.2 Байланыс түрлері
1.3 Internet.пен қатынас құру
2. World Wide Web құрылымы
2.1 Web жүйесімен қатынас құpy тәсілі
2.2 Internet Explorer құралдар панелі
2.3 Іздеу серверлері
3. E.mail
3.1 Электрондық почта туралы түсінік
3.2. URL адресі
3.3 Гипермәтін, гиперорта

Әлеуметтік пенде болғандықтан адам әрқашанда өзі сияқтылармен араласу тәсілдерін іздестіреді. Соңғы кездегі INTERNET желісінің күрт дамып кетуі (казіргі кезде 18 000 әртүрлі желілерді біріктіріп, күнбе-күн жаңаларымен толықтыруда) қашықтық ұғымын жоққа шығарып, планетамыздың кез келген нүктесін бір-бірімен бейнелі түрде байланыстыруда. Информацияның көзді тартар ертеңі таң қалдырып, өзінің соны пайдалана алатының қуантады. Бірақ адам жаңалыққа тез үйренеді, қазір де INTERNET жалпыға бірдей информациялық қор тәрізді ертектегі "ханшалардан" күнделікті "күңіңізге" айналып барады. Оның құрамында миллиондаған компьютерлер, компьютер терминалдары және қарапайым пайдаланушы адамдар бар. Кейбір есептеулер бойынша екі миллиондай компьютермен 30 миллионға жуық адам жұмыс істеп жатыр. INTERNET желісіне күніне 1000 компьютер қосылады екен. ISOC (Internet Society — Internet қоғамдастығы) президентінің жақында INTERNET желісін пайдаланушылар саны бір миллиардқа жетеді деуі де бекер емес шығар. Мұнда таңданарлық ешнәрсе жоқ. Сол себепті INTERNET бізге "даналық көзі" болып көрінсе де, оның өзін қалай пайдалатынымызды білген артық болмайды.
Internet (бас әріппен жазылса) — кез келген компьютерді жер шарында орналасқан басқа жұмыс станциясымен, яғни телефон арнасына қосылған басқа компьютермен жылдам байланыстыратын Дүниежүзілік Желі. Оны дүниедегі ең үлкен, ауқымды (глобальный) желі деп атайды. Осылай телефон арнасы арқылы байланыса алатын компьютерлер бір-бірімен TCP/IP хаттама (протокол) ережелерімен мәлімет алмасады, оларды бір нұсқада, яғни бір тілде «сөйлейді» деп айтса да болады. Дүниежүзілік Халықаралық телефон желісі сияқты оны ешкім басқармайды, ол ешкімнің жеке меншігі емес. Міне, осы Интернет желісі көмегімен электрондық почта арқылы хабар алып (беріп), басқа компьютерлердегі ақпаратты көріп, қашықтан телеконференцияларға қатынасу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар.
TCP/IP — Интернет желісіне қосылған компьютерлер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін, мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері немесе оларды құрастыру хаттамасы.
IP (Internet Protocol) — мәліметтерді оны алушының адресі көрсетілген шағын тақырыптары бар бірнеше бөліктерге немесе дестелерге бөлетін желіаралық хаттама.
TCP (Transmisson Control Protocol) - мәліметті жөнелту ісін басқаратын хаттама, ол желідегі ақпарат дестелерін дұрыс жеткізу үшін жауапты болып саналады.
Интернет жүйесін пайдал

1. Балапанов Е.К., Бөрібаев Б., Дәулетқұлов А.Б. “Информатикадан 30 сабақ”, Алматы: Джагамбек и С, 1999. 350 б.
2. Симонович С., Евсеев Г., Алексеев А. “Специальная информатика: Учебное пособие. Обозреватель Internet Explorer – основное средство просмотра World Wide Web”. – М.:АСТ – ПРЕСС: Инфорком – Пресс, 1998. 480 с.
3. Харли Хан. “Желтые страницы Internet”, 1998.
4. Абдильдин Е.Г., Балапанов Е.К. “Интернетке кіріспе. Бүкіл дүниежүзілік өрмек (әдістемелік құрал)”. Алматы, 2000. 26 б.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Әлеуметтік пенде болғандықтан адам әрқашанда өзі сияқтылармен араласу
тәсілдерін іздестіреді. Соңғы кездегі INTERNET желісінің күрт дамып кетуі
(казіргі кезде 18 000 әртүрлі желілерді біріктіріп, күнбе-күн жаңаларымен
толықтыруда) қашықтық ұғымын жоққа шығарып, планетамыздың кез келген
нүктесін бір-бірімен бейнелі түрде байланыстыруда. Информацияның көзді
тартар ертеңі таң қалдырып, өзінің соны пайдалана алатының қуантады. Бірақ
адам жаңалыққа тез үйренеді, қазір де INTERNET жалпыға бірдей информациялық
қор тәрізді ертектегі "ханшалардан" күнделікті "күңіңізге" айналып барады.
Оның құрамында миллиондаған компьютерлер, компьютер терминалдары және
қарапайым пайдаланушы адамдар бар. Кейбір есептеулер бойынша екі миллиондай
компьютермен 30 миллионға жуық адам жұмыс істеп жатыр. INTERNET желісіне
күніне 1000 компьютер қосылады екен. ISOC (Internet Society — Internet
қоғамдастығы) президентінің жақында INTERNET желісін пайдаланушылар саны
бір миллиардқа жетеді деуі де бекер емес шығар. Мұнда таңданарлық ешнәрсе
жоқ. Сол себепті INTERNET бізге "даналық көзі" болып көрінсе де, оның өзін
қалай пайдалатынымызды білген артық болмайды.
Internet (бас әріппен жазылса) — кез келген компьютерді жер шарында
орналасқан басқа жұмыс станциясымен, яғни телефон арнасына қосылған басқа
компьютермен жылдам байланыстыратын Дүниежүзілік Желі. Оны дүниедегі ең
үлкен, ауқымды (глобальный) желі деп атайды. Осылай телефон арнасы арқылы
байланыса алатын компьютерлер бір-бірімен TCPIP хаттама (протокол)
ережелерімен мәлімет алмасады, оларды бір нұсқада, яғни бір тілде
сөйлейді деп айтса да болады. Дүниежүзілік Халықаралық телефон желісі
сияқты оны ешкім басқармайды, ол ешкімнің жеке меншігі емес. Міне, осы
Интернет желісі көмегімен электрондық почта арқылы хабар алып (беріп),
басқа компьютерлердегі ақпаратты көріп, қашықтан телеконференцияларға
қатынасу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар.
TCPIP — Интернет желісіне қосылған компьютерлер арасында ақпарат
алмасуды қамтамасыз ететін, мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері
немесе оларды құрастыру хаттамасы.
IP (Internet Protocol) — мәліметтерді оны алушының адресі көрсетілген
шағын тақырыптары бар бірнеше бөліктерге немесе дестелерге бөлетін
желіаралық хаттама.
TCP (Transmisson Control Protocol) - мәліметті жөнелту ісін басқаратын
хаттама, ол желідегі ақпарат дестелерін дұрыс жеткізу үшін жауапты болып
саналады.
Интернет жүйесін пайдалана отырып, үйден шықпай-ақ, көптеген елдерді,
қалаларды аралап, музейлерді, кітапханаларды көріп, дүниежүзілік мәдени
және ғылыми жетістіктермен танысып, оларға өркениетті елдің азаматы ретінде
өз үлесіңізді қосып, өзіңізді дүниенің бір кішкене бөлігі ретінде сезіну
мүмкіндігіне ие боласыз.
Интернет (кіші әріппен жазылса) — TCPIP хаттамалары негізінде
желіаралық байланысу технологиясы.
INTERNET желісін алғашқы дүниеге келтіруге себеп болған 70-жылдар
басында АҚШ қорғаныс министрлігінің ARРANET компьютерлік жүйесі болып
саналады, онда соғыс жағдайында байланыс желілерінің жұмысы зерттелген еді.
Желі нүктелерінің үлкен аумақта шашырап жатқандығына және олардың бір-
бірімен қосылу желілерінің күрделілігіне байланысты оның аздаған бөліктері
бұзылғанмен cay желілердің өзара байланысы жылдам қайта құрылып, қалыпты
жағдайына келе алатыны айқындалды.
Дегенмен, INTERNET тек желі ғана емес, ол — желілердің желісі. INTERNET
көптеген байланыс желілерін бір-бірімен біріктіріп, дүниедегі ең үлкен
компьютерлер торабын құрайды. Оның қарапайым желілік нүктелері өкімет
мекемелерінде, университеттерде, коммерциялық фирмаларда, жергілікті
кітапхана жүйелерінде, тіпті мектептерде де орналасқан.
INTERNET-тің бір ерекшелігі оның құрамындағы көптеген компьютерлер
нақты BBS тәрізді жұмыс істейді (шындығында, INTERNET компьютерлерінің
көпшілігі BBS сияқты істемейді, бірақ әркім одан файлдар алып, мәліметтер
базасын пайдаланып, яғни оның ішкі мәліметтерін пайдалануға мұрсат алады).
INTERNET-ке қосылу дегеніміз — басқа жерлерде тұрған 1000-даған
компьютерлік жүйелермен байланысу деген сөз. Желідегі компьютерлерден
өкімет архивіндегі, университеттің мәлімет базаларындағы, жергілікті
қорлардағы көлеміндегі, кітапхана каталогтарындағы құжаттық мәліметтерді,
суреттерді, дыбыс клиптерін, бейнелерді және т.б. цифрлық түрге айнала
алатын барлық информацияны ала аласыз.
INTERNET информация магистралына өте ұқсас, институт, мектеп терминалы
арқылы оған жеңіл кіруге болады. Ол үшін INTERNET-тегі жүйенің нөмірін теру
керек. Мұнан кейін керекті жердегі (қала, мемлекет) желі нүктесімен
байланысып, өзіңізге қажетті материалдарға қол жеткізесіз. Керек етсеңіз,
NASA құжаттарын да, айта берсек, соңғы оқиғалар көрсететіндей, ЦРУ құпия
архивтерін де оқуыңызға болады екен.
INTERNET желісін сипаттау үшін оны телефон жүйесімен салыстыру
қалыптасқан. Жалғыз телефон компаниясы болмайтыны сияқты INTERNET
компаниясы да тек бipey емес. Дүние жүзілік немесе мемлекеттік телефон
жүйесінің иесі кім? Ешкім де емес. Әрине, оның бөліктерін біреулер
иеленеді, бірақ жүйеге толық ешкім ие емес, бұл жүйе өзара келісім арқылы
ортақ пайдалануға арналған. Дүние жүзіндегі ipi телефон компаниялары
бірігіп, "телефон жүйесі" қалай пайдаланатыны жөнінде келісіп отырады, яғни
әр елдің кодын, төлейтін ақшасын, мұхитаралық кабель құнын - кімдер, қалай
бөлісіп көтеретінін және де әр елдің телефон жүйесінің қосылу техникалық
мәселелерін бірігіп анықтап отырады. INTERNET желісі де дәл осы телефон
жүйесі тәрізді басқарылады.
INTERNET-ті пайдаланудың нақты себептері өте көп. Мысалы, сіздің
Бурабайға барып дем алғыңыз келіп отыр, сол жердегі аквалангпен жүзуге
ыңғайлы орын туралы білгіңіз келеді дейік.
Олай болса, "scuba" (акваланг) жаңалыктар тобын қарап шығу керек, мүмкін
сонда демалған біреу мәлімет берген болар, әйтпесе сұрағыңызды сонда
енгізіп, күтіңіз. Біреу сізге жауап беріп қалар.
Әлде әртүрлі заттар жинайтын коллекционермен танысқыңыз келе ме, жоқ
әлде торт жасау рецептерін іздейсіз бе? IBM суперкомпьютерімен шахмат
ойнауға қандайсыз? Периодты әдебиет жөніндегі анықтамалықты қарап, Ресей
журналдарын оқуыңызға болады.
INTERNET-тің бар мүмкіндігін, онда жиналған мәліметтерді де түгел айтып
беру қиын. Оның үстіне күнбе-күн оған жаңа мәліметтер келіп түсіп жатады.
Ендi бұл ғажайып желiмен жақынырақ танысайық.

Internet-ке шығу

1.1 Internet-ке қосылу үшін қажетті жабдықтар

Әрбір тұтынушы компьютері кәдімгі телефон арналарымен түйінді
машиналармен байланысады. Ал түйінді немесе негізгі машиналар бір-бірімен
қуатты оптикалық талшықты немесе спутникті арналармен жалғасады. Түйінді
машиналар кез келген жай компьютерлер арасында байланыс орнату үшін қажет,
олар: тәулік бойынша үзіліссіз жұмыс істеп, байланыс сеанстарының
арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттарды уақытша сақтайды; ақпараттық
серверлер деп аталатын мәлімет жинақтауыш компьютерлермен жылдам істейтін
оптикалық түрдегі байланыстыру ісін қамтамасыз етеді.
Ақпараттық сервер дегеніміз - қалың көпшілікке арналған, әрбір тұтынушы
пайдалана алатын көптеген ақпараттар түрлері жинақталған арнаулы компьютер.
Мұнда жаңалықтар, мерзімді баспасөз (газет-журналдар), жарнамалар, т.с.с.
мәліметтер сақталады.
Желіге қосылған әрбір компьютерге қайталанбайтын айрықша өзіндік адрес
(ІР-адрес) беріледі, адрес компьютердің типімен (IBM, Macintoch),
операциялық жүйенің түрімен (MS DOS, Windows 98, Windows NT) байланыста
болмайды, демек жіберілген ақпарат тура адрес көрсетілген компьютерге келіп
түседі. Түйінді машина мәліметтерді тасымалдау кезінде хабарды жіберген
және оны алатын компьютерлер арасындағы ең қысқа жолды таңдайды, жұмыс
барысында ол байланыс арнасының бос аралықтарын тиімді түрде пайдаланады.
Бұл мүмкіндік Интернетті қазіргі кездегі ең жылдам, әрі арзан, әрі сенімді
байланыс жабдығына айналдырды деуге болады.
Ал, енді түйінді машиналар жұмысы қалай ұйымдастырылған, Интернетте
адресті кім тағайындайды, компьютерлер арасындағы байланыс қалай қамтамасыз
етіледі, компьютер телефонмен қалай қосылады деген мәселелерге келсек,
бұның бәрін істейтін арнайы қоғам - Интернет провайдері деген ұйым, мекеме
бар. Мысалы, Алматыда Интернет провайдері болып қызмет атқаратын Интернет
трейнинг орталығы, Nursat, S&G Communications, Parasang, Қазақтелеком,
Астел Арна Спринт т.с.с. мекемелер жұмыс істейді.
lnternet-me қызмет көрсету провайдері - ISP (Internet Service
Provider), Internet-пен қарапайым тұтынушылардың тікелей қатынас құруын
жүзеге асыратын заңды тұлға. Интернет желісімен жұмыс істеу үшін компьютер,
модем, телефон арнасы, осыларды байланыстыру ісін атқаратын программалық
жасақ қажет және белгілі бір провайдермен байланысу керек. Интернетпен
жұмыс істеуге мүмкіндік беретін компьютердің ең кіші (минималды)
параметрлері мынадай болады:
Windows 95 операциялық жүйесі (желі жұмысына Windows 98 ыңгайлырақ);
48666 МГц DX процессоры немесе одан жоғарғы модельдердің бірі;
компьютердің жедел жады (RAM) келемі 8 Мб немесе одан жоғары;
қатты магниттік диск (HDD) көлемі - 500 Мб немесе одан жоғары;
модемді қосуға арналған COM PORT болуы тиіс;
SVGА мониторы;
модем (модулятор-демодулятор);
тышқан тетігі.
Қазіргі кездегі желімен жұмыс істейтін ең кең тараған компьютер құрамы:
Pentium 2 350 МГц немесе AMD K6-2 350 МГц; RAM көлемі — 64 Мб; HDD көлемі
- 5000 Мб;
LG не Samsung фирмаларының SVGA мониторы; дыбыстық карта мен акустикалық
жүйе; US Robotics модемі, мәлімет алмасу жылдамдығы 33,6 Кбитсек,
Модем дегеніміз — провайдер торабымен дербес компьютердің байланысын
қамтамасыз ететін арнайы құрылғы. Модемнің негізгі сипаттамасы болып ол
арқылы бір секундтағы тасымалданатын биттер санымен өлшенетін оның
мәліметтерді қабылдаужөнелту жылдамдығы (битс немесе кбитс - bs, kbs)
саналады. Модемнің жылдамдығы жоғары болған сайын оның бағасы да өсіп
отырады. Модемдер орналасуларына қарай ішкі және сыртқы болып екіге
бөлінеді. Ішкі модемдер арзанырақ болады, оларды сатып алу кезінде
провайдерлермен ақылдасқан абзал. Бірақ Алматыда көптеген провайдерлер 50
кбитс-тан жоғары жылдамдықты қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне біздегі
телефон желілері де әлсіз келеді, сондықтан жылдамдығы 56 кбитс модем
алудың қажеті шамалы. Ақпаратты сақтау - желіге қосылған тұтынушыларға
қызмет етуге арналған сервердің ішкі функциясы. Бұл кызметі үшін сервер
провайдер ретінде ақша алады. Ал, сервердің сыртқы функциясына — ақпаратты
тасымалдау жатады. Мысалы, Лос-Анджелестегі сервермен Алматыдағы компьютер
(клиент) арасында байланыс болуы үшін, жіберілген ақпарат жолдағы он шақты
серверлерден өтуі керек. Алғашында, ол Алматыдан Мәскеуге барады, сонан соң
Хельсинкиге, ары қарай Еуропалық желі түйіндері аркылы трансатлантик
кабелімен АҚШ-қа жеткізіледі. Ал, егер ол бағыт бос болмай қалса, онда
мәлімет бірден спутникалық арналармен Мәскеуден тура Ныо-Йоркке кетіп қалуы
да мүмкін. Ақпараттың қай жолмен жүретінін алдын-ала болжауға болмайды, бұл
ешкімді қызықтырмайды да. Желідегі әрбір сервер бір жерден ақпарат дестесін
алғаннан кейін, ол жөнелтілуге тиіс сервердің адресін біледі де, ақпаратты
сол бағыттағы жақындау орналасқан серверге жібереді. Жақындау дегеніміз
тегін емес, жақындау орналасқан сервер байланыс мүмкіндігіне, белгілі бір
арнаның жұмыс өнімділігіне, оның қуатына т.б. факторларға тәуелді болады.
Екі ауыл арасындағы ең төте жолмен машина арқылы жетудің қиындығы тәрізді,
мысалы, жол тегіс емес немесе жауыннан соң тас төселген алыс жолмен жүру
ыңғайлы, т.с.с. шаралар сияқты байланыс арналарында да арасы қашық болса
да, ең жылдам орындалатын мүмкіндік тандалып алынады.
Желі бойындағы түйінді серверлерде мәліметтерді реттеу мақсатында
арнайы ақпараттық-программалық жабдықтар жұмыс істейді, оларды
бағыттауыштар (маршрутизаторлар) деп атайды. Олар келіп түскен мәліметті
қайда жіберу керектігін анықтайды, мысалы, хабар жеткізілуге тиіс керекті
сервер уақытша жұмыс істемей қалса, онда мәлімет айналма жолмен басқа
компьютерге жіберіледі Жоғарыда айтылған мысалда, Мәскеу мен Хельсинки
арасында байланыс болмаса да, Алматыдан шыққан мәлімет бәрі бір бағыттауыш
программалар көмегімен Лос-Анджелеске жылдам жетеді.

1.2 Байланыс түрлері

INTERNET-пен байланысқан провайдер компаниясы деп аталатын мекемелер
әрбір компьютерді INTERNET -ке қосып бере алады. Желіге қосылудың бірнеше
түрі бар, олар:
- қосылып тұратын тікелей байланыстар (кіру жолдары);
- тұрақты қосылып тұрмайтын байланыстар (кіру жолдары);
- почталық байланыстар.
Бұл атаулар әзірге түсініксіз шығар, енді олардың ерекшеліктерін
қарастырайық.
Тұрақты қосылып тұратын байланыс - мұнда жеке компьютер тікелей TCPIP
желісіне қосылған (Transmission Control Protocol Internet Protocol -
жеткізуді басқару протоколыинтержелі протоколы) түрінде болады, бұл
INTERNET -тің бір шеткі бөлігі, яғни жеке компьютер мекемедегі желімен
тұрақты байланыстағы негізгі компьютермен жалғасып тұр. Мұндай байланыс
ерекшеленген немесе тұрақты тікелей байланыс деп аталады.
Ерекшеленген немесе тұрақты тура байланыс тек ірі компаниялар мен
корпорацияларда болады. Провайдер-компания осындай мекемеде бағдарлауыш
орнатып, бағдарлауыш INTERNET-ке кызмет ететін компьютермен (хост-
компьютері) қосатын телефон каналын жалдап алады. Телефон каналы мен
Internet арасындағы байланыс тұрақты сақталады, сондықтан провайдер-
компанияның компьютерімен байланысуға телефон шалу қажет емес, ауқымды
желіге әрбір адам өз компьютерімен кіреді де, қалаған жеріне Internet
арқылы мәлімет жібере (алады) береді.
Қосылып тұратын тура байланыс - көбінесе SLIP, Point-to-Point Protocol
немесе РРР деп аталады (Serial Line Internet Protocol — тізбекті желі үшін
Internet хаттамасы, Compessed Slip — тығыздалған Slip, Point-to-Point
Proprotocol — "нүкте-нүкте" хаттамасы). Ал XRemote деп аталатын байланыс
түрі сирек кездеседі, бұл да TCPIP секілді, бірақ телефон каналын тұрақты
пайдалануға негізделген, ыңғайлылығы жағынан бұл түр тұрақты қосылып
тұрмайтын байланыстан кейінгі орында тұр.
Тұрақты қосылып тұрмайтын байланыс қымбаттылығына қарай әр компьютерге
қойылмайды да, оның орнына Slip (арзан болғандықтан) қолданылып келеді. Ол
желіге телефон арқылы қосылатындықтан, модем мен бір телефон нөмірі қажет
болады. Солар арқылы хост-компьютермен байланыс орнатылған соң, Slip-пен
қосылып тұрмайтын байланыс аралығында (жылдамдығынан басқа) ешбір өзгеріс
жоқ.
Почталық байланыс. Internet-пен қосыла алатын бірнеше почталық байланыс
түрлері бар. Провайдері CompuServe болып келген компьютерлер бірден
Internet-пен почталық байланысқа кіре алады. Олар өз почтасын Internet-ке
беріп, одан да бірден хат-хабар ала береді. CompuServe жүйесінде почта
адресі алдына Internet деп жазып қойылады. Бұл ортада әртүрлі
тақырыптардағы дискуссияларға қатысу үшін LISTERV жүйесін пайдаланған
абзал. Осы секілді почталық байланыстар желілік көмей (network gateways)
деп аталады, олар Internet желісімен шектеулі тәсілдер арқылы байланысады.
Почталық қатынастың қолмен терілетін терминалдық байланыс түріндегі тағы
бір түрі бар, бірақ ол тек почта жүйесімен ғана қосыла алады. Тағы да UUCP
деген почталық байланыс түрі бар, онда байланыс тек осы мақсат үшін жұмыс
істейтін программа арқылы орнатылады.

1.3 Internet-пен қатынас құру

Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік және оның қай жерде
екені бізге белгілі болсын. Ол файл тегін берілетін программа, жұмысқа
керекті ақпарат (құжат), сурет немесе кітап та болуы мүмкін. Енді сол
файлды өз компьютерімізге қалай әкелу жолын қарастырайық.
Мұндай мақсат үшін файлды жеткізу хаттамасы деп аталатын жүйе
қолданылады (File Transfer Protocol — FTP). Практикада FTP не ftp термині
жиі ұшырасады. Каталогта немесе почталық хабарда "файлды алу үшін
компьютерге ftp жеткізу" деген сөздер кездесуі мүмкін. Ол осы файлды алу
үшін FTP жүйесі қолданылатынын білдіреді. FTP арқылы қызмет ететін арнаулы
программасы бар желіге қосылған компьютер FTP-сервер деп аталады. Көптеген
FTP-серверлер барлық адамдар үшін ашық болады, кез келген адам одан
администратор рұқсатымен әртүрлі мәліметтер ала алады. Бұл тәсіл анонимдік
ftp деп аталады, өйткені мәлімет алу үшін ешкім өз атын айтпайды, белгісіз
(аноним) болып қала береді. Көбінесе пароль ретінде әркім өз почталық
адресін енгізеді. Ал кей кезде мәліметті пайдалану үшін (кіру үшін) кіру
атауын (nameid) жәненемесе паролін (password) білу қажет болады.
FTP-серверінің мәліметтерімен қатынас құру үшін әркім стандартты кіру
сұқбатын орындауы керек. Оның бір мысалы мынадай болуы ықтимал:
open ftp.relcom.su nameid password — FTP-серверге кірердегі сұраныс
тізбегі, мұндағы:
open FTP-сервермен қатынас құру сұранысы;
ftp.relcom.rsu — FTP-серверінің қажетті информациямен толықтырылған
аты;
nameid — пайдаланушының кіру аты немесе anonimus;
password — сұраушы адамның паролі немесе оның почталық (E-mail) адресі;
Парольді немесе өз атын дұрыс енгізбегенде, FTP-сервер тек шектеулі
командалар жиынын орындай алады, атап айтқанда:
help — сервер командалары бойынша анықтама беру;
quit — сеансты аяқтау.
Пароль мен атау дұрыс болса, қатынас құру құқығына байланысты
командалар орындауға болады. Олардың құрамына мыналар кіреді:
cd каталог_аты — каталогты ауыстыру;
cd.. — жоғарғы деңгейден каталогқа қайту;
get файл_аты — FTP-серверден файл алу;
binary — екілік файлдарды жіберуалу режиміне ауысу (типтері ехе, com,
arj), гаг, tar, zip және т. б.)
dir — ағымдағы каталог файлдары тізімін беру.
FTP-сервермен байланысу сеансында пайдалануға болатын командалар
жиынтығын HELP командасы арқылы алуға болады.
FTP-серверден файлдар алу кезіндегі әдеттегі командалар жиынтығынан
мысал келтірейік.
cd pub — барлық FTP-серверін пайдаланушыларға ашық РUВ каталогын
(директориін) пайдалану;
dir — сол каталог файлдар тізімін беру;
get 03ndex.txt — FTP-серверден аты көрсетілген мәтіндік файлды алу;
binary — екілік файлдарды өңдеуге өту;
get far 140.zip — FTP-серверден екілік файл алу;
quit — FTP-серверден ажырау (байланысты үзу).
Осы мысалдан командалық интерфейстің қолайсыз екені көрініп тұр. Ал
егер әртүрлі каталогтардан файлдар алу керек болса және олар ішкі
деңгейлерде орналасса, олардың аттары да ұзақ 256 символға дейін созылса,
бір сеанстағы жұмыс өнімділігінін онша болмайтынына көз жеткіземіз.
Netscape Navigator және Internet Explorer тәрізді ыңғайлы графикалық
интерфейсі бар браузерлердің шығуына байланысты әрбір адамның жұмысы керек
кезінде "тышқан" тетігінің батырмасын басуға ғана тірелгенін айтуға болады.
Мысал ретінде Microsoft Internet Explorer 3.01 программасын пайдалану
кезіндегі FTP-сервермен ftp:ftp.relcom.ru қатынас құру сеансын талқылап
шығайық.

Браузерлер және оның түрлері
Түрлі браузерлердің ерекшеліктері мен артықшылықтары туралы айта кетсек. Не
десек те, ең жақсы браузер мынау деп анық айту мүмкін емес нәрсе. Неге деп
ойлайсыздар?
Бәрі тым қарапайым. Әрбір қолданушы үшін өзіне ыңғайлы браузер
болады. Белгілі бір браузерді ең жақсы деп айтатын адам оны тек өзінің
қажеттіліктерінің тұрғысынан қарайды. Ал адамның қажеттіліктері әр қилы.
Сол себепті, ең мықты браузерді де анықтау өте қиынға соғады.
Айта кетелік, әлемдегі ең көп таралған 5 браузердің де (Internet
Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome,Opera и Apple Safari) өзіндік
ерекшеліктері бар. Әр адам өз қажеттіліктеріне байланысты осы браузерлердің
бірін таңдап жұмыс істейді.
Әдетте қолданушылар өз сүйікті браузерлерін мақтап-мадақтағанда мына
нәрселерге көңіл бөледі:
➢ Веб-стандарттарға сай

➢ Пайдалы функциялардың көптігі

➢ Қауіпсіздік

Веб-стандарттарға сайлығы
Веб-стандарттарға сай жасалған браузер интернет-сайттарды дұрыс
бейнелейді. Қазіргі кезде танымал браузерлердің барлығы дерлік веб
стандарттарға сай жасалған. Тек Internet Explorer ғана осы тұрғыда
дамымаған.
Қазіргі кезде ACID 3 стандарттаны сай ең сапалы браузерлердің қатарына
Safari, Google Chrome және Opera-ны жатқызуға болады. Mozilla Firefox
бұлардан сәл ғана артта қалып отыр. Ал Internet Explorer бұл тұрғыда өте
қатты қалыс қалған.
Айта кететін бір нәрсе бар. Opera Гугл компаниясының сервистерін әлі күнге
дейін дұрыс бейнелемейді. Сол себепті егер сіз Гуглдың Gmail, Google Reader
немесе Google Wave секілді сервистерімен жұмыс істейтін болсақ, бұл
браузерден бас тартқанымыз жөн болады.Сол себепті көп ұзамай бұл проблема
да шешіліп қалуы ықтимал.
Айта кетелік, барлық стандарттарға 100 пайыз сай құрал ретінде Amaya веб-
редакторын айтуға болады. Бұл редакторды Бүкіләлемдік желілердің
стандарттарына жауап беретін The World Wide Web Consortium ұйымы жасап
шыққан. Дегенмен бұл программада интернет-браузер сервисі тек қосымша
қызмет ретінде орналастырылған. Сол себепті редакторды браузер ретінде
қолдану ыңғайсыз болып табылады.
Бұл бөлімнің қорытындысы ретінде айтатын басты нәрсе мынау. Веб
стандарттардан әлдеқайда артта қалып қойған Internet Explorer-дан басқа
браузерлер өз қызметін жақсы атқара алады.
Функционалдылығы
Функционалдылық дегенді де екі түрлі түсінуге болады:
-Браузерді орнатқаннан кейінгі қолжетімді функциялар,
-Браузерге орнатуға болатын функциялардың түрлері.
Егер браузердің бастапқы функциялары туралы айтатын болсақ, бұл тұрғыда
Opera браузері бірінші орында тұр. Браузер қолданушыға өте көп
мүмкіндіктерді ұсынады.
Дегенмен Safari, Mozilla Firerox және Google Chrome браузерлерінің
плагиндерінің беретін мүмкіндіктерінің көптігі сонша, Operа-ны артта
қалдырады. Бірақ бұл браузерлерде жаңа функциялардың пайда болуы үшін
өзімізге керекті плагиндерді орнатып алуымыз керек.
Internet Explorer бұл тұрғыда да артта келе жатыр. Дегенмен, браузердің
сегізінші нұсқасында танымал сайттар мен сервистерге жылдам кіруді
қамтамасыз ететін жылдамдатқыштарды орнатуға болатындығын айта кету керек.
Тағы бір маңызды мәселе бар. Егер сіз Windows операциялық жүйесінің
қолданатын болсақ, онда Safari-дың плагиндерін орната алмаймыз. Бұл
плагиндер тек егер Mac OS X операциялық жүйесімен жұмыс істейтін болсақ
қолжетімді болады.
Бұл бөлімді де қорытындылайық. Сонымен функционалдылығының тұрғысынан
бірінші орында Mozilla Firlefox тұр. Бұл браузердің артында іле-шала Google
Chrome тұр. Одан кейінгі орынды Safari және Opera браузерлеріне береміз.
Көштің ең соңында тағы да Internet Explorer қалды.
Қауіпсіздік
Браузердің ең маңызды параметрлерінің бірі қауіпсіздігі. Бұл тұрғыда
лидерді атап көрсету қиын. Бұл параметр бойынша тағы да Internet Explorer
соңғы қатарда тұр.
Қолданушылардың мәліметтерін ұрлаудың алдын алу тұрғысынан осы Internet
Explorer браузерінің кемшіліктері өте көп. Оның үстіне табылған
кемшіліктерді жөндеуге Microsoft компаниясы асықпайды. Көп жағдайда
кемшіліктер біршама ұзақ уақыттан кейін жөнделіп жатады.
Кемшіліктері ең көп екінші браузер ретінде Mozilla Firefox-ты айтуға
болады. Бірақ! Internet Explorer-мен салысттырғанда бұл браузерлердің
кемшіліктері өте тез түзеліп жатады. Компания өте тез арада браузердің жаңа
нұсқаларын жасап шығарып, қолданушыларға ұсынып жүр.
Қалай болғанда да, қандай браузерді қолдансақ та мына қарапайым қауіпсіздік
ережелерін сақтаөтап жүрейік:
Күмәнді сайттар мен сілтемелерге кірмеңіздер
Күмәнді файлдарды жүктемеңіздер
Антивирусыңызды әрдайым жаңартып отырыңыздар

Браузерді іске қосу үшін жұмыс столынан немесе есептер тақтасынан
Internet Explorer пиктограммасын табу қажет (1-сурет), соған курсорды алып
барып, тышқанның негізгі батырмасын екі рет шерту керек.

1-сурет. Internet Explorer кодын таңдау

Бұл мысал Internet Explorer жұмысын Windows 98 ортасында көрсетеді,
сондықтан оның іс әрекеттері осы операциялық жүйеге сәйкес баяндалады
(Windows З.х ортасында жүйенің хабарлары мен терезе бейнелері басқаша
болады, бірақ негізгі жұмыс кезеңдері мен орындалатын әрекеттер бірдей).
Internet Explorer-ді іске қосар алдында желімен алыстан қатынас құру
программасы іске кіріседі, ол провайдер серверімен сіздің компьютеріңізді
байланыстырады.
Мұндайда үш терезеге мәліметтер енгізілуі тиіс (2-сурет).
Сіздің желідегі аты-жөніңіз және пароль (Бұлар сізге провайдер-компания
арқылы Internet-ке қосылып тізімге тіркелген кезде бекітіледі), оған қоса
провайдер серверімен байланыстыратын олардың телефон нөмірі. Сіздің сеанс
алдындағы ең соңғы әрекетіңіз "Байланыс орнату" (Установить связь)
батырмасын басу болып табылады. Осы сәттерде сіздің экраныңызға алыстағы
компьютермен қатынас құрған программаның бірнеше терезелері шығады (29.3-
сурет). Сеанс кезінде кез келген сәтте "Болдырмау" (Отмена) батырмасын басу
аркылы байланысты үзуге болады.

2-сурет. Алыстан қатынас жасау программасының терезесі

3-сурет. Жүйелік хабарлар терезелері
Егер барлық әрекеттер дұрыс орындалса, экранға Internet Explorer
терезесі (29.4-сурет) шығады. Одан әрі жүмыс істеу барысында сізге аспаптар
тақтасында бірнеше батырмалар мен меню жолдарын пайдалану керек болады.
Соларды қарастырып өтейік. Батырмалар астындағы жазулар олардың қызметін
көрсетеді, бірақ қай кезде оларды басу керектігі онша түсінікті бола
бермейді. Ал, сеанс кезінде оқып үйрену оңай емес, өйткені желідегі
байланыс орнатылған сәттен бастап, ол біткенше уақытқа ақы төленеді.
Алдымен "Адрес" өрісін қарастырайық. Бұл өрісте FTP адресі былай
теріледі: ftp:ftp.relcom.ru
Адрес терілген соң, "Enter" пернесі басылады. Осы сәттен бастап сеанс
соңына дейін пернелер қажет болмайды, өйткені барлық әрекеттер тышқанмен
орындалады.
Адрес енгізілген сәттен бастап, Internet терезесінің жоғарғы оң жақ
бұрышындағы жер шарының бейнесі көрсетілген сурет қозғалып айнала бастайды.
Қозғалып тұрған сурет бейнесінің Internet Explorer эмблемасына айналуы FTP-
сервермен байланыстың толық орнатылып, тікелей қатынас басталғанын
мәлімдейді.
Internet Explorer терезесінің жұмыс аймағындағы 1 цифры (4-сурет)
тұрған орында FTP-серверге кіріп отырған адамға арналған мәтін көрсетіледі.
Одан ары қарай орындалатын әрекеттер осы мәтін нұсқауларына сәйкес
жүргізіледі.

4-сурет. Параметрлер Шрифтер терезесі

Релком желісінің серверлерімен жұмыс істегенде FTP-сервері өз
компьютеріміздің символдарды белгілі кодтары сәйкес келмейтіні байқалуы (5
сурет) ықтимал. Өйткені Windows жүйесі 1251 шарттаңбалау тәсілін, ал РЕЛКОМ
желісі КОІ8г кодтау тәсілін пайдаланады. Мұндай жағдай туындаса, мәтін
символдары кодтары түрлендіру үшін басты меню пунктін пайдаланған жөн.
Басты менюдің "Түр" (Вид) пунктінің "Параметрлер" жолын таңдап алсақ, сол
командаға сәйкес терезе экранға шығады. Сол терезедегі "Қаріп" батырмасын
басу керек те, "MIME кодтары" параметрлері ішінен қажеттісін таңдап алу
қажет.
Мұның себебі кодтардың стандартты кестесінде кириллица әріптері (орыс,
қазақ әріптері) жоқ, сондықтан әркім өзі енгізген әріптерін немесе өзі
ойлап шығарған әріптер программасын пайдаланып жүр (әрбір программалаушы
осыған өз "үлесін" жалықпай қосып келеді). Мысалы, КСРО төңірегінде алдымен
КОИ8г кодтары қабылданған еді, Місrоsоft оған қоса екі балама кодтар
даярлаған болатын — біріншісі, 886 кодтар М8 ОО8-қа арналған да, екіншісі,
1251 кодтар Windows жүйесіне бағытталған болатын. Қазіргі ТМД елдерінде осы
үш кодтау тәсілі қатар қолданылып жүр. Осы жолдармен керекті шарттаңбалар
тандап алынған соң, барлық ашық терезелерді ОК батырмасын басу арқылы жауып
қою керек. Сонда экрандағы мәтін қалыптағы күйге келеді.
Керекті файлды не каталогты алу (көру) үшін курсорды сол файл (каталог)
атына алып бару керек, сол сәтте курсор сұқ саусағы сол файлды көрсетуге
бағытталған қол бейнесіне айналып, тышқан батырмасын шерту арқылы, сол
файлдың (каталогтың) мәтін алуға мүмкіндік аламыз. Сол мәтін өз
компьютерімізге жеткізіледі (ал каталог болса, ашылып толық көрсетіледі).
Жоғарғы деңгейдегі каталогқа өту керек болса, "Артқа" батырмасын басамыз
немесе жоғары жақтағы "бір деңгей жоғары шығу" батырмасын басу жеткілікті.
Экранда көрінбей одан тысқары тұрған мәтін бөліктерін көру үшін
көлденең немесе тік жылжу сызықтарын пайдалану керек, олар Internet
Explorer терезесінің оң жақ және төменгі шеттерінде орналасады ("лифт"деп
те аталады).
Браузер арқылы кез келген уақытта басқа РТР-серверге ауыса аламыз. Ол
үшін "Адрес" деген терезеге жаңа адрес енгізіп, Enter пернесін басу кажет
немесе "Адрес" өрісінің оң жағындағы бағыттауыш тілсызық батырманы басып,
шыққан тізімнен керектісін таңдап алған жөн. Керекті адресті "Таңдамалар"
батырмасы арқылы да тізімдер ішінен тауып алуға болады.
Браузермен жұмысты аяқтау үшін "Файл" менюінің "Жабу" пунктін орындау
керек. Бұл мақсат үшін он жақ жоғарғы бұрыштағы "X" батырмасын пайдаланса
да болады.

2. World Wide Web құрылымы

Қазақстанның темір жол желісін қарастырайық, бәріміз де сол жолмен
жүрдік, теміржол желісі - жолаушыларды тасымалдау жүйесі. Бірақ бұл толық
түсінік емес, өйткені жолаушыларды тасымалдау — теміржолдың көптеген
функцияларының бірі. Бұдан басқа почта жеткізу ісі бар, өндірістік жүктерді
тасымалдау қызметі тағы бар. Бұл қызмет баптары әр түрлі топқа жатқанмен,
барлығы темір жол желісін пайдаланады. Адамдар да, бір қап бидай да
теміржол арқылы елдің бір шетінен екінші шетіне жете алады. Ал, бірақ
олардың жолда орналасу шарты да, жүру мерзімі де әртүрлі болады. Оларды
жеткізу кезінде әртүрлі мамандар қызмет етеді, әртүрлі техника
пайдаланылады, оларды тасу құжаттары да әртүрлі екені белгілі.
Сонымен, темір жол желісінде әртүрлі қызмет баптары жұмыс істегені
сияқты Internet-те де сондай бірнеше қызмет түрлері бар. Олар - World Wide
Web деп аталатын дүниежүзілік тармақталған өрмек, яғни желі, оны WWW немесе
Web деп те айта береді, электрондық почта.
(E-mail), Internet News (Usenet) — Интернеттік жаңалықтар жүйесі, FTP,
Copher. Internet Talk Radio, Internet ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.