Қазақтың ұлттық тағамдары, түрлері

1. Қазақтың ұлттық тағамдары. Олардың түрлері, дайындау әдістері.
2. Наурыз көже дайындау әдістері
3. Ет тағамдары туралы түсінік.
4. Қазы . қарта және оларды айналдыру . шұжық жасау.

1. «Қазақтың ұлттық тағамдары» Х.Тілемісов /Қайнар баспасы 1995 ж./
2. Қазақстан әйелдері Алматы 2004 ж. 7/8

3. «Сыр мен сымбат» алматы 2005 ж. 4/5
4. Тамақтану әліппесі Т.А.Комарова Алматы: /Қайнар 1994 ж. 352 бет./

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Қазақтың ұттық тағамдары туберкулез қант диабеті, қатерлі ісік сияқты
әлеумкеттік дерттердің алдын алуда тағамдық құндылығы мен бірге көптеген
дерттердің алдын алушылық қасиеттері де жоғары.
Уыз. Жаңа төлдеген малдың алғашқы сүтінен пісіріледі. Төлі емгеннен
кейінгі уызды жинап бүйенге, ішекке құйып пісіреді. Суыған соң дөңгелектеп
турап, асылған етпен бірге дастарханға тартады.
Сүт. Пісіріп, ыстықтай да, салқындатып та ішуге болады. Шайға қатады,
айран, қатық ұйытады, іртік жинайды, қаймағын алып май былғайды. Нан
илейді.
Көк сүт. Қаймағы алынған нәрі аз сүт.
Қаймақ. Піскен қаймақ, шикі қаймақ, бал қаймақ болып бірнеше түрге
бөлінеді. Піскен қаймақ пісірілген сүттің бетінен алынады, оны көбіне
сүтпен бірге шайға қатады. Шикі қаймақ тұңдырылған шикі сүттің бетінен
алынады. Сүт тартатын машинадан өткізілген қою қаймақтан сары май
дайындалады. Шамалы қант пен үн қосып бояу отқа қойып қайнатқан қаймақты –
бал қаймақ деп атайды. Жұмыртқа қосуға да болады.
Қаспақ. Пісірілген сүттің қазанғажабысқан тұңбасы. Балалар сүйсініп
жейді.
Майдың сүті. Қаймақтан май айырғанда шығатын қышқыл сүт. Сусын
ретінде ішеді.
Ірімшік. Екі түрлі әдіспен дайындалады. Ақ ірімшік әрі қызыл ірімшік.
Жаңа сауылған жылы сүтті айран қосып ұйытады, дайынайранды қазанға құйып,
суынан арылғанша қайнатады. Қайнауы жеткен ірімшік қызыл сары түске
айналады. Оны сүзіп алып, дорбаға салып, күнге, желге қойып кептіреді.
Кепкен ірімшік бұзылмай көп сақталады. Бағалы, дәмді ас. Кепкен ірімшікті
түйіп қоспа жасайды.
Ақ ірімшік. Ақшыл, өздігінен ұйыған сүттің айранын сүзіп алып, бір
қайнатып ақ ірімшік алады.
Құрт. Сабада, ағаш бөшкеде жиналған ірікті түбіне май жаққан үлкен
қазанға құйып,бояу отқа қойып қайнатады. Түбі күйіп кетпеу үшін әлсін -
әлсін былғап отырады. Бірнеше сағат қайнап, қойылған құртты қапқа құйып
асып қойып, суынан сорғытады. Бірігіп, тобарсыған құртты жайпақ ыдыстарға
қолмен сықпалап жайып, кептіреді. Көгермей, біртегіс кебу үшін ауыстырып
отыру керек. Осылай кептіріп алған құрт 2-3 жылға дейін сақталады. Сондай-
ақ құрт қосып дайындалған тағам түрлері көптеп кездеседі.
Жас құрт. Сүзбе құртты сары май араластырып, бастырма ретінде шайға
қояды, бауырсақ пен кепкен құртты алмастырады. Мипалау мен құйрықбауырға
қосса болады.
Көбік. Қайнап жатқан құрттың бетіне шыққан көбігі. Жас балалар мен
қарттарға қалқып береді.
Наурыз көже. Соғымнан қалған сұр ет – омыртқа, қойдың басы, сүт,
езілген құрт, айран, бидай тұз, су, жуа, сияқты 7 түрлі тағам түрлерінен
салып қазан толы наурыз көже пісіріледі. Қойдың басы ауыл ақсақалдарына
тартылады. Наурыз көженің қойдың басы мен сүр ет салып пісірілуі – қыс
тағамымен қоштасуды, құрамына ақтың қосылуы – жаз тағамымен қауышудың
нышанын білдіреді. Ал наурыз көжені тойып ішу жыл бойына тоқщылық болсын
деген ұғымға саяды. Әдетте наурыз күнгі қасиетті дәмнен алыс сапарда жүрген
адамдарға, қадірлі ақсақалдарға сыбаға сақталған.
Ыстық құрт. Қайнап жатқан құртқа май қосып сапырып ішетін құнарлы ас.
өкпе ауруына, суық тиіп қалған сырқаттарға ем.
Сықпа құрт. Ашыған айранға тұздап, қайнатпай қапқа сүзедіде, суынан
әбден арылған соң ыдыстарға сықпалап салып, кептіреді.
Малта. Құрттың ұсақ түйіршіктері. Ұзақ сапаларға сусын әрі қорек
қылған.
Езген құрт. Тоң құртты күзде, қысқы соғымға байланыстырып қайнатады.
Сорпаға, тұздыққа, көжеге қосып ішеді.
Ірімшік талқан. Кепкен қызыл ірімшікті келіге түйіп, сүтке, қаймаққа
былғап жейді.
Қоспа (жент). Түйген қызыл ірімшікке қант, құрт, өрік – мейіздерді
ұсақтап, сары май немесе айырған май қосып дайындалатын тағам. Кейде өрік
дәмдерін, жаңғақ, бал қосыпта жасайды.
Қатық. Қаймағыалынбаған сүттен қою етіп ұйытқан айран.
Әзірлеу әдісі: сүтті пісіріп, қанжылым суытып, (1 шелек сүтке 1 кесе
) ұйытқы қосып араластырып, 2-3 сағатқа жылы орап жауып қояды. Уақыты келсе
бетін ашып, суытып барып ішу керек. Жақсы ұйыған қаттыққа шанышқан қасық
тік тұруы керек.
Сүзбе. Айранды қапқа құйып суынан арылтады. Сүзбені екі түрлі
әдіспен: тұздап немесе тұздамай да әзірлеген. Суынан арылған сүзбені
қарынға салып сақтайды. Жолға шыққанда жолазыққа, сорпаға қосып ішу үшін
пайдаланған, сусын орнына да жүрген.
Айран көже. Тары, күріш жармаларынан жасалған көжеге айран қосып
ашытылады. Сусын ретінде ішуге жақсы.
Айран шалап. Айранға суық су қосып сапырып, шөлдегенде ішетін сусын.
Боза. Ашыған сүт, айраннан әзірленген сусын. Боза – тары, бидай
жармаларынанда ашытылады.
Іркіт. Құрт қайнату үшін майын алып, сабаға, күбіге, ағаш бөшкеге
құйып жинаған ашыған айран, шикі сүт. Айранды ыдысқа құйады да, үстінен
шикі сүт құйып жинай береді. Жиналған сары сусын алып отыру керек.
Быршыма. Көп тұрып ашыған айран, іркіт – одан құрт қайнатады.
Қазы – қарта және оларды айналдыру – шұжық жасау әдісі қазақ халқында
ертеден қалыптасқан ғой.
Ендеше қазы – қарта айналдыру әдісі мынадай: жылқының екі жақ сүбе
қабырғасын екі бөлек алып, 5 сағаттай іліп сорғытып, ал айналдыратын
ішектер күні бұрын тұзды суға салынады. Ағаш жаңқаларынан немесе тобылғыдан
істіктер әзірленеді. Енді тобарсыған қазылардың қалыңдығына қарай одан неше
қазы шығатындығын мөлшерлеп алып, сарымсақ, бұрыш қосып тұздалады.
Қазы айналдырып, шұжық жасауға көбіне бүйенді де қолданып жатамыз.
Өте семіз қазылардан қабырға жетпей қалса – етек қазы, уілдірік қазы деп
аталатын қабырғасыз қазылар жасалады.
Қазы түрлерінің мынадай атаулары бар:
сере қазы - қалыңдығы бармақ пен шынашақ аралығында;
табан қазы - аса қалың (ішекке сыймайтын) ;
би қазы - бүйенге тығылған жуан қазы ;
дөңбек қазы - ішекке сыймағандықтан тылым күйінде сақталған қазы;
Шұжық – майлы етті турап, тұздап, бұрыштапішекке тыққан соғым еті.
Сүрлеп сақтауға болады. Негізінен жылқы етінен жасалады.
Түйемеш – келіге түйін, тоқпақпен жаңғырыққа салып жанышталған ет.
Оны қарынға салып немесе сол күйі қатырып сақтаған.
Әсіп – соғым сойылған күні малдың іш майы мен жұмсақ еттерін турап
бүйенге салып, аузын буып пісіріді.
Бұжығы, бітеу – бүйенге салып бір жағы тұйық, екінші басын тігіп
пісіретін ет. Бүйенге салып асылған қой етінің шұжығын бұжы деп атайды.
өз қарнына салынып су құймай, қоламтаға пісірілген қой етін жау жұмыр деп
те атайды.
Бұзау, лақ, қозы, тауық, қаз, үйрек еттерін тұздап, бұрыштап,
сарымсақ, сары май қосып ішекке, бүйенге, нанға, тығып пісірген етті –
борша кісе деп атаған.
Сырбаз, жол жұмыр - өз терісіне орап, қоламтаға көміп пісірген
бағлан еті.
Қойдың құйрығы, қамыр, өсімдік майы, тұз, бұрыш салынып, қарынға
салып пешке пісіретін дәмі келісті тағамды – ет хошан дейміз.

Жоспар.

1. Қазақтың ұлттық тағамдары. Олардың түрлері, дайындау әдістері.

2. Наурыз көже дайындау әдістері

3. Ет тағамдары туралы түсінік.

4. Қазы – қарта және оларды айналдыру – шұжық жасау.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Қазақтың ұлттық тағамдары Х.Тілемісов Қайнар баспасы 1995 ж.

2. Қазақстан әйелдері Алматы 2004 ж. 78

3. Сыр мен сымбат алматы 2005 ж. 45

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Тамақтану әліппесі Т.А.Комарова Алматы: Қайнар 1994 ж. 352 бет.

2. Қазақтың ұлттық тағамдары Х.Тілемісов Қайнар баспасы 1995 ж.

3. Сыр мен сымбат Алматы 2005 ж. 45

Диффузия ( лат.diffusio – таралу, жайылу) – жылулық қозғалыс
салдарынан бір – бірімен жанасқан зат бөлшектерінің бір – біріне енуі.
Диффузия процесі – газда, сұйықтықта және қатты денеде жүретін процесс және
олардың құрамындағы бөтен бөлшектерді де, олардың өздерінің бөлшектерін де
диффузиялай алады. Газ не сұйықтық ішінде ірі бөлшектердің (мысалы,
түтіннің, суспензияның бөлшектері) диффузиясы броундық қозғалыс арқылы
жүзеге асады І 1 І. Диффузия процесі газда бәрінен де шапшаң, сұйықтықта
одан баяуырақ, қатты денеде одан да баяу жүреді.

Тәжірибе: екі стақанға жартысынан аздап көбірек таза су құямыз.
Гуашқа боялған екі түйір қантты осы стақандарға саламыз. Екі стақанның –
біреуі бөлме (20 С) температурасында болады, ал екінші стақанның
температурасын 1- суретте көрсетілгендей арттырамыз. Екінші стақандағы су
жылып, біртіндеп ыси бастайды. Стақандағы қанттың бояуы судың жоғары
бөлігіне көтеріледі және қантымыз ери бастайды. Ал бөлме температурасында
(20 С) тұрған стақанның ішіндегі қантымыздың бояуы төмен температурада
болғандықтан қанттың еру және оның бояуының судың жоғары бөлігіне көтерілу
процесі баяу болады. Себебі, судың температурасын арттыра отырып біз
қанттың бөлшектерінің жылдамдығын арттырамыз. Сондықтан, кез келген судағы
ерітінді – жоғары температурада,судың молекулаларының қозғалыс жылдамдығы
үлкен болады.

Суық су қандай молекулалардан тұрса, жылы су да сондай молекулалардан
тұрады. Олардың айырмашылығы – жылы судың молекулалары салқын судың
молекулаларына қарағанда жылдамырақ қозғалады. Біз қазір диффузияның
сұйықтықта өту процесін қарастырдық. Енді диффузия құбылысының газдарда
қалай жүретінін қарастырайық.

Егер бөлмеге қандай да бір өткір иісті затты, мысалы әтірді себетін
болсақ, онда оның иісі шамалы уақыттан кейін бүкіл бөлмеге таралатынын
байқаймыз. Бұл әтірдің молекулалары барлық жерге өткенін көрсетеді. Демек,
олар ауаның құрылымына енетін газдардың молекулаларымен соқтығыса отырып
қозғалады, олар аз бағыттарын көп рет өзгертеді де, ретсіз қозғалып, бүкіл
бөлмеге таралып кетеді. Мысалы, газ баллонын бөлмеге әкеліп қақпағын ашатын
болсақ, онда ол бүкіл бөлменің көлемін түгелдей алады. Газдар әдетте түссіз
болады. Сондықтан біз оларды көрмейміз. Олар өзіне берілген бүкіл көлемді
түгел алып тұрады.

Пішіні мен көлемін сақтау – қатты денелерге тән қасиет.

Қатты денелерде де диффузия ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.