Қазақстандағы лизингтің дамуының қазіргі жағдайын талдау



Жоспар:

Кіріспе

I. Лизингтің теориялық негіздері
1.1. Лизинг түсінігі, мәні мен маңызы
1.2. Лизингтің түрлері мен жіктемелік белгілері
1.3. Лизингтің субьектілер үшін артықшылықтары мен кемшіліктері

II . ҚР.дағы кәсіпкерлік қызметтегі лизнгтік операцияларды талдау
2.1. Қазақстандағы лизингтің дамуының қазіргі жағдайын талдау
2.2. «Алекс» ЖШС .ң шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін талдау

III .Кәсіпкерлік қызметті жандандырудағы лиизнгті дамыту жолдары
3.1.ҚР.дағы лизингтік операцияларға қатысты туындаған проблемалар және оларды шешу жолдары

3.2.«Алекс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде лизингті пайдалануды жақсарту жолдары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі Қазақстан жағдайында кәсіпкерлік қызметтің өркендеп дамуында шешілмей жатқан мәселередің бірі қаржы ресурстар жеткіліксіздігі. Шағын және орта кәсіпкерлікті несиелендіруде қаржы институттары негізгі құралдарды уақытша пайдалануға белгілі бір төлеммен ұсынуда – лизинг.
Елімізде қабылданған индустриалды-инновациялық сратегиясында негізгі қорларды тездетіп жаңарту, өндірістік секторды дамытуға басты назар аударылған. Шағын және орта бизнес саласында аталған мәселелер шешімінің басты механизмі – лизинг болып табылады. Қазақстандағы негізгі құралдардың 80 пайызға жуығы тозған және тез арада жаңартуды талап етеді. Моральдік, физикалық тозған құрал жабдықтар мен сапалы бәсекелі өнім өндіру мүмкіндігі төмен. Сонымен бірге нарықта жаңадан жұмыс жасап жатқан шағын кәсіпорындар, кәсіпкерлер қызметін жандандыруға лизинг маңызды орын алады. Бұрынғы постсоциалистик елдердің барлығында барлығында дерлік қазіргі таңда кәсіпорында, өндіріс орындарында ескірген негізгі құралдарды жаңарту мәселесі өзектілердің бірі. Өндірісте жоғары ғылыми техникалық құрал жабдықтарды негізе отырып, шығаратын өнім сапасын , оның бәсекелестік қабілетін арттырамыз. Бүкіл әлемдік сауда ұйымына кіру қарсаңында, отандық өндіріс орындары мен кәсіпорындардың өндірген өнімдері, халықаралық сапа талаптарына жоғары бәсекеге төтеп беруі қажет. Міне бұл мәселелерді шешудің бірден бір тиімді жолы – лизинг арқылы шешуге болады.
Еліміздегі лизингтік қызметпен айналысушыларға мемлекет көптеп қолдау жасауда. Ол бір жағынан лизингтік компания өз қызметін жандандыру арқылы кәсіпкерлікті дамытуға, жұмыс бастылық мәселелерін шешсе, екінші жағынан лизинг беруші компаниялардың қызметін пайдалану арқылы, еліміздің көптеген кәсіпорындары өз құрал жабдықтарын жаңартуға және сол арқылы өз қызметін дамытуға мүмкіндік алды.
Лизингке әр түрлі салықтық жеңлдіктер жасалған. Лизинг беруші мен мпортталған негізгі құрал мүліктері қаржы лизингі үшін, және оны лизинг алушыға жалға беру, қосымша құн салығынан босатылады. Лизинг алушы өзіне қажетті құрал жабдықтарды біршама арзан бағамен импортауға мүмкіндік алды. Тікелей өзі импорт жасайтын болса, онда қосымша құн салығы қосылады. Импорт кезінде қосымша құн салығы салынбайтын негізгі құрал тізімі тікелей Қазақстан республикасында Үкіметімен бекітілген. Сондай-ақ лизинг бойынша сыйақы да қосымша құн салығынан босатылады.
Лизингік қатынас дамыған және дамушы елдерде қолдану аясы кеңейуде. АҚШ және Европа елдеріндегі лизинг ең тиімді, жоғары икемді қаржы механизмі ретінде қарастырылады. Лизинг механизімінде өзіндік артықшылықтар бар. Лизингтік қатынастың дамуы жалпы экономиканың дамуына бірнеше бағытта әсер етеді:
- лизинг шағын және орта бизнес субьектісінің дамуына әсер етеді, яғни өз негізгі құралдарын жаңартуға қосымша қаржысы болмаған жағдайда .
- лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың бір түрі болғандықтан, капиталған салымдар көлемін көбейтеді.
- лизинг негізгі құралдарды тез арада жаңартудың бір түрі (қосымша қаражаттар тарту мүмкіндігі арқасында )
- лизинг қаржылық қызмет көрсету нарығында қосыша бәсекелестік туғызады . Лизингтің пайда балуы мен қаржыландыру бағасы төмендейді, қарылық қызмет нарығы кеңейеді. Лизинг көбінесе банк несиесінің баламасы болып табылады. Кәсіпорындарға банк алдындағы міндеттемесінің көбеймеуіне жол береді.
- сондай-ақ лизинг , өндірушілер үшін өндірген өнімдерін өткізудің бір жолы болып табылдаы.
Лизинг қосымша қасиеттерінің артықшылығы бұрынғы Аристотель кезіндеде мойындалған, яғни оның айтуы бойынша: «Байлық пайдаланудан құралады, оған меншік құқығынан емес», басқаша айтқанда пайда табу үшін міндетті түрде меншігінле болуы қажет емес, тек пайдалну құқығы болуы қажет. Ал пайдалну құқығы - бұл лизинг бастысы қасиетінің бірі .
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өнеркәсіптік кәсіпорындар алдына бірқатар мәселелер қойды. Олар жоғары бәсекелестік жағдайға үйрену, төлемдердің уақтылы жүрмеуі, тауарға бағаның жоғарлануынан өткізу нарығының қысқаруы, шикізат материалдарды жабдықтаушыларды іздеуідегі қиындықтар және қаржы ресурсатарының шектеулілігі. Мұндай жағдайда кәсіорындардың өміршеңдігін сақтап қалу мақсатында мынадай қасиеттерге ие болуы керек: жоғары икемділік, ассортиментінің тез өзгеру қабілеттілігіне. Қазақстан нарықтық экономикаға өте дағдарысты жағдайда өтті. Яғни , олар инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, бағаның өсуі және инфлияциялың жоғары қарқыны, өндіріс көлемінің төлемдері, сондай- ақ сауда экономикалық байланыстың үзілуі.
Ең басты мәселелердің бірі, негізгі құралдардың физмкалық, моральдік тұрғыдан тозуы, оның ішінде Қазақстанның басты салаларындағы негізгі құралдардың тозуы. Қазіргі кезде Қазақстан кәсіпорындары жақын және алыс шет елден жаңа техникамен жарақтануға мүдделі болып отыр. Жоғары саплы, бәсеке қабілетті өнім шығаруға техникалық құрал жабдықтары ескірген. Кәсіпорндар да оны жаңартуға қаржы тапшылығын сезінуде.
Бұл мәселердің ең тиімді жолдарының бірі лизинг болып табылады. Экономикамыздың барлық салаларында физикалык- моральдік тозған негізгі құралдарды тез арада жаңарту қажеттілігі туындап отыр. Халықаралық Қаржы корпорациясының қабылдаған «Лизингті дамыту» бағдарламасының негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мәселелсін шешуде лизингтің маңызды роль ойнайды.
Пайдаланған әдебиет көздері:

1) ҚР «Қаржы лизинг туралы» заңы, 2004 ж. 10- наурыз
2) ҚР азаматтық кодексі және салық кодексі
3) ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2004 ж., №9
4) ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2002 ж.,№26
5) Егеменді Қазақстан 2004ж., 16 наурыз
6) Ресми газет, 2004 ж., наурыз
7) Промышленность Казахстана, 2004 ж.,№12
8) Промышленность Казахстана, 2004ж., №6
9) Бухгалтер Бюллетень «МФСО» 2004ж., №1-6
10)Аль Пари, 2004 ж., №4
11) Транзитная Экономика 2004ж., №6
12) Бухгалтер Бюлетень 2004 ж.,№21
13) Қаржы қаражат 2004 ж., №2
14) Қаржы қаражат, 2003 ж., №6
15) Аграрлық нарық проблемалары 2004 ж., апрель-июнь
16) Лизинг как механизм развития инвестиций и предринемательство
Василев Н.М, М: Дека, 1999 г
17) Газман В.Д. Финансовый лизинг: Учеб. пособ. М.: ГУВШЭ; 2003г
18) Гормешыкин В.А. , Оснавы технологий лизинговых операции , М.: Ось-
89, 2000 г.
19) Джуха В.М . Лизинг- Ростов Н/Д : Феникс, 1999г.
20) Лешенко М.Н. Основы лизинга: Учеб. пособ. – М.: 2001г.
21) Анализ финансовый состояни и инаестиционной привлекательностьи,
М.:Финансый и статистика 2003г
22) Лизинг: Экономические правовые и организционые основы под редакции Тавасиева
23) Горемыкин В.А. Лизинг: Учеб. – М.: Дашков и К, 2003 г.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар:
Кіріспе
I. Лизингтің теориялық негіздері
1. Лизинг түсінігі, мәні мен маңызы
2. Лизингтің түрлері мен жіктемелік белгілері
3. Лизингтің субьектілер үшін артықшылықтары мен кемшіліктері

II . ҚР-дағы кәсіпкерлік қызметтегі лизнгтік операцияларды талдау
2.1. Қазақстандағы лизингтің дамуының қазіргі жағдайын талдау
2.2. Алекс ЖШС –ң шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау

III .Кәсіпкерлік қызметті жандандырудағы лиизнгті дамыту жолдары
3.1.ҚР-дағы лизингтік операцияларға қатысты туындаған проблемалар және
оларды шешу жолдары

3.2.Алекс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде лизингті пайдалануды
жақсарту жолдары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қазіргі Қазақстан жағдайында кәсіпкерлік қызметтің өркендеп
дамуында шешілмей жатқан мәселередің бірі қаржы ресурстар
жеткіліксіздігі. Шағын және орта кәсіпкерлікті несиелендіруде қаржы
институттары негізгі құралдарды уақытша пайдалануға белгілі бір
төлеммен ұсынуда – лизинг.
Елімізде қабылданған индустриалды-инновациялық сратегиясында негізгі
қорларды тездетіп жаңарту, өндірістік секторды дамытуға басты назар
аударылған. Шағын және орта бизнес саласында аталған мәселелер шешімінің
басты механизмі – лизинг болып табылады. Қазақстандағы негізгі
құралдардың 80 пайызға жуығы тозған және тез арада жаңартуды талап етеді.
Моральдік, физикалық тозған құрал жабдықтар мен сапалы бәсекелі өнім өндіру
мүмкіндігі төмен. Сонымен бірге нарықта жаңадан жұмыс жасап жатқан шағын
кәсіпорындар, кәсіпкерлер қызметін жандандыруға лизинг маңызды орын алады.
Бұрынғы постсоциалистик елдердің барлығында барлығында дерлік қазіргі
таңда кәсіпорында, өндіріс орындарында ескірген негізгі құралдарды жаңарту
мәселесі өзектілердің бірі. Өндірісте жоғары ғылыми техникалық құрал
жабдықтарды негізе отырып, шығаратын өнім сапасын , оның бәсекелестік
қабілетін арттырамыз. Бүкіл әлемдік сауда ұйымына кіру қарсаңында, отандық
өндіріс орындары мен кәсіпорындардың өндірген өнімдері, халықаралық сапа
талаптарына жоғары бәсекеге төтеп беруі қажет. Міне бұл мәселелерді шешудің
бірден бір тиімді жолы – лизинг арқылы шешуге болады.
Еліміздегі лизингтік қызметпен айналысушыларға мемлекет көптеп қолдау
жасауда. Ол бір жағынан лизингтік компания өз қызметін жандандыру арқылы
кәсіпкерлікті дамытуға, жұмыс бастылық мәселелерін шешсе, екінші жағынан
лизинг беруші компаниялардың қызметін пайдалану арқылы, еліміздің көптеген
кәсіпорындары өз құрал жабдықтарын жаңартуға және сол арқылы өз қызметін
дамытуға мүмкіндік алды.
Лизингке әр түрлі салықтық жеңлдіктер жасалған. Лизинг беруші мен
мпортталған негізгі құрал мүліктері қаржы лизингі үшін, және оны лизинг
алушыға жалға беру, қосымша құн салығынан босатылады. Лизинг алушы өзіне
қажетті құрал жабдықтарды біршама арзан бағамен импортауға мүмкіндік алды.
Тікелей өзі импорт жасайтын болса, онда қосымша құн салығы қосылады. Импорт
кезінде қосымша құн салығы салынбайтын негізгі құрал тізімі тікелей
Қазақстан республикасында Үкіметімен бекітілген. Сондай-ақ лизинг бойынша
сыйақы да қосымша құн салығынан босатылады.
Лизингік қатынас дамыған және дамушы елдерде қолдану аясы кеңейуде.
АҚШ және Европа елдеріндегі лизинг ең тиімді, жоғары икемді қаржы механизмі
ретінде қарастырылады. Лизинг механизімінде өзіндік артықшылықтар бар.
Лизингтік қатынастың дамуы жалпы экономиканың дамуына бірнеше бағытта әсер
етеді:
- лизинг шағын және орта бизнес субьектісінің дамуына әсер етеді, яғни өз
негізгі құралдарын жаңартуға қосымша қаржысы болмаған жағдайда .
- лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың бір түрі болғандықтан, капиталған
салымдар көлемін көбейтеді.
- лизинг негізгі құралдарды тез арада жаңартудың бір түрі (қосымша
қаражаттар тарту мүмкіндігі арқасында )
- лизинг қаржылық қызмет көрсету нарығында қосыша бәсекелестік туғызады .
Лизингтің пайда балуы мен қаржыландыру бағасы төмендейді, қарылық қызмет
нарығы кеңейеді. Лизинг көбінесе банк несиесінің баламасы болып
табылады. Кәсіпорындарға банк алдындағы міндеттемесінің көбеймеуіне жол
береді.
- сондай-ақ лизинг , өндірушілер үшін өндірген өнімдерін өткізудің бір
жолы болып табылдаы.
Лизинг қосымша қасиеттерінің артықшылығы бұрынғы Аристотель кезіндеде
мойындалған, яғни оның айтуы бойынша: Байлық пайдаланудан құралады,
оған меншік құқығынан емес, басқаша айтқанда пайда табу үшін міндетті
түрде меншігінле болуы қажет емес, тек пайдалну құқығы болуы қажет. Ал
пайдалну құқығы - бұл лизинг бастысы қасиетінің бірі .
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуі өнеркәсіптік кәсіпорындар алдына
бірқатар мәселелер қойды. Олар жоғары бәсекелестік жағдайға үйрену,
төлемдердің уақтылы жүрмеуі, тауарға бағаның жоғарлануынан өткізу нарығының
қысқаруы, шикізат материалдарды жабдықтаушыларды іздеуідегі қиындықтар және
қаржы ресурсатарының шектеулілігі. Мұндай жағдайда кәсіорындардың
өміршеңдігін сақтап қалу мақсатында мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
жоғары икемділік, ассортиментінің тез өзгеру қабілеттілігіне. Қазақстан
нарықтық экономикаға өте дағдарысты жағдайда өтті. Яғни , олар
инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, бағаның өсуі және инфлияциялың
жоғары қарқыны, өндіріс көлемінің төлемдері, сондай- ақ сауда экономикалық
байланыстың үзілуі.
Ең басты мәселелердің бірі, негізгі құралдардың физмкалық,
моральдік тұрғыдан тозуы, оның ішінде Қазақстанның басты салаларындағы
негізгі құралдардың тозуы. Қазіргі кезде Қазақстан кәсіпорындары жақын және
алыс шет елден жаңа техникамен жарақтануға мүдделі болып отыр. Жоғары
саплы, бәсеке қабілетті өнім шығаруға техникалық құрал жабдықтары ескірген.
Кәсіпорндар да оны жаңартуға қаржы тапшылығын сезінуде.
Бұл мәселердің ең тиімді жолдарының бірі лизинг болып табылады.
Экономикамыздың барлық салаларында физикалык- моральдік тозған негізгі
құралдарды тез арада жаңарту қажеттілігі туындап отыр. Халықаралық Қаржы
корпорациясының қабылдаған Лизингті дамыту бағдарламасының негізінде
шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мәселелсін шешуде лизингтің маңызды
роль ойнайды.

1.Лизингттің теориялық негіздері

1.1. Лизинг түсінігі, мәні мен маңызы

Лизинг түсінігі шет ел және отандық әдебиеттерде де кәсіпкерлік
қызмет тәжрибесінде де кең қолданылады . Лизинг мәнін дұрыс түсінбеудің
арқасында және әр түрлі көз қарастар мен тұжырымдар лизингтік қатынас
жұмысына кері әсерін тигізіп отыр. Лизигтің қаржы-каммерцияалық,
құқықтық және техникалық аспектілері бар. Жобамен қазіргі экономикалық,
қаржылық әдебиеттерде 100-ден астам анықтамалары бар. Ол анықтамаларды
талдай отырып, біз лизингті тар және кең мағынада түсіндіре аламыз, келесі
белгілеріне сүйеніп: лизинг келісім шарттарының экономикалық-құқықтық
мазмұны, келісім мерзімі, лизинг келісімінің обькетілер шеңбері, келісім
шартқа қатысушылардың саны мен құрамы .
Лизингтік қызметті біздің елде инвестициялық қызметтің бір түрі болып
саналады, яғни негізгі құралдарды сатып алып, оны лизингке беру. Басқаша
айтқанда лизинг- бұл лизинг беруші тарапынан уақытша бос қаржысын
лизинг алушы эканомикасына салу, яағни инвестициалау болып табылады .
Келісім шарта көрсетілген негізгі құралдарды лизинг беруші сатушыдан
сатып алып, оны лизинг алушыға құнынайлап өтеу негізінде пайдалану
құқығы мен кәсіпкерлік мақсатына қолдануға беріледі. Лизинг берушгі
негізгі құралдарды сатып ала отырып , сол құралдардың болашақта
лизинг алушымен пайдалануын қаржыландырады, ал сосын өз шығындарын
лизингтік төлемдер арқылы толтырып отырады. Нәтижесінде лизинг
берушінің инвестициялық қызметі негізінде лизинг алушының негізгі
құралдар құрамы толығады .
Әлемнің көптеген елдерінде лизингтік қызмет инвестициялық
бағытталғандығы мен сипатталады. Лизинг механизімінің мәнін түсінуде әр
елде түрліше өзгешліктер бар. Көп жағдайда лизингті аренда түрінде түсінеді
немесе құрал-жабдықтың ,көлік құралдарың, өндіріс обьектілерінің ұзақ
мерзімді арендасы ретінде түсінеді. Бұлай лизингке анықтама беру оның мән
мағынасын толық ашпайды. Лизинг қаржылық ерекшелігімен арендадан
рекшелінеді. Лизинг алушы – бұл ұзақ мерзімге пайдалануға тек құрал
жабдықты ғана емес, сонымен бірге меншік құқығымен байланысты міндеттер
жүктеледі: мүлікке төлем, мүліктің кездейсоқ бүлінуіне байланысты өтемдер,
оларды сақтандыру мен техникалық қызмет көрсетуге төлемдер. Лизинг затына
меншік құқығы лизинг берушіде қалады. Лизинг алушы арендатор сияқты әр айда
оны пайдаланғаны үшін емес, оның толық құнын өтеу үшін төлем төлейді.
Лизингке алынған заттың бүлінуі немесе жойылуы лизинг алушы міндетттерінен
босатпайды. Сонымен бірге арендаға алғанда екі жақты келісім шарт жасалады,
ал лизингке алғанда екі немесе оданда көп жақты келісім шарт жасалады. (№1-
2 сызба )

Экономикалық қарым-қатынаста лизинг көп жағдайда қаржылық операция
түрінде қарастырып, қор салымының бір түрі деп түсінеді. Кез келген лизинг
келісімінің негізгі өзегі –қаржылық, несиелік операциялар болып табылады.

Аренда беруші аренда келісімі
Аренда алушы

1-сурет— аренда келісім –шарты

Жабдықтаушы сатып алу келісімі Лизинг беруші аренда келісімі Лизинг алушы

2 –сурет— лизинг келісімі

Лизинг термині ағылшынның to leasе деген етістігінен шыққан ,
мағынасы арендаға алу. Лизинг терминінің көптеген анықтамасы бар, бірақ
ол анықтамалардың барлығы лизинг формаларын толық сипаттай алмайды. Лизинг
қаржы – коммерциялық , құқықтық, техникалық аспкетілерге ие.
Әртүрлі саладағы мамандар ( юристтер, коммерснттар мен кәсіпкерлер,
маркетолог, банкир, сыртқы экономикалық сала қызметкерлері ) лизингті
инвестициялық - банктік немесе аренделық кейде іскерлік қызметке жатқызады
.
Лизинг- іскелік қарымқатынастың бір түрі, өйткені лизинг шаруашылық
тәжрибеге нақты енген өнім өткізудің, инвестициялаудың басты формасы.
Мұндай тар және біржақты анықтамалар мен лизинг- бұл аренда ,
қаржыландыру, несиелеу, тауар өткізулизингтің көп жақты табиғаты мынадай
жаңа жұптардың құрылуына себепші болып отыр. Олар: лизинг –несие , несие
–аренда, аренда –сату, лизинг –сатып алу , жалдау –сатып алу, сату -қарсы
лизинг, сатып алу- лизнг.
Сондықтан кейбір жағдайда лизинг сауда – қаржылық немесе қаржылық –
экономикалық операция ретінде жүреді. Австралиялық бизнесмен Вольфганг
Хойлер өзінің Европадағы бизнесті қалай жасау керек деген кітабында
мынадай сұрақ қойған: Лизинг – аренда келісім шарты ма, әлде несие
келісімі ме? - жауап: Жалпы лизинг ерекше келісім, жоғарыда аталғанның
екеуін де қамтиды.
Е. Кабатов, Е. Чекмаров, В. Перов сияқты Лизинг түсінігін кеңінен
талқылаушылардың көзқарасы бойынша, лизинг – бұл күрделі, кешенді
келісімдік қатынас, өйткені онда екі немесе оданда көп келісімдер қамтылады
( сату –сатып алу және мүлікті жалға беру келісімдері) .
Е.Чермаковтың тұжырымы бойынша: мүлікті жалға беру – лизинг мәнінің
өзегі болып табылады. Ал қосымша қызметті мүлікті сату – сатып
алуқатынастары атқарады. Экономикалық мәні бойынша лизинг – қаржылық
операцияның жаңа түрі ретінде қарастырылады. Егер лизингті белгілі бір
уақытқа қайтару негізінде арендаға алатын болсақ, онда біз оны негізгі
құралдарға жасалған тауарлық кредит ретінде қарастыруымыз керек.
Өз қаржылық рессуртарын пайдалану мен банктік несиенің баламасы
ретінде, лизинг – капиталға салымды қаржыландырудың өзіндік ерекше формасы
болып таьылады. Бұл процесс өнеркәсіптік кәсіпорынға бірденнен көп қаржылық
шығындалмай ақ қажетті мүлікті сатып алуға және негізгі құралдарды
үздіксіз жаңартып отырудың мүмкіндік береді.

1.2 Лизингтің түрлері мен жіктемелік белгілері

Лизинг түрлерінің жіктелуі отандық және шет елдік тәжрибе мен теорияда
айтарлықтай салмақты зерттеліп жатыр. Лизинг түрлерін көрсеткенде оның
жіктелу белгілеріне сүйенеміз.
Жіктемелік белгілеріне жататындар:
- қатысушылар келісімге құрамы
- лизингке берілетін мүлік түрі
- оның өтімділік деңгейі
- амортизация жағдайы
- қызмет көрсету көлемі
- операция өтететін нарық секторы
- салықтық және амортизациялық жеңілдік қатынасы
- лизингтік төлемдер сипаты
Қазқстан заңдық актілеріне сәйкес лизингтің негізгі екі түрі
көрсетілген: ішкі және халқаралық.
Ішкі лизингтің жүзеге асырғанда лизинг беруші және алушы, сатушы
(жабдықтаушы) ҚР резиденттері болуы керек. Ішкі лизинг ҚР заңымен
реттеледі. Халқаралық лизингті жүзеге саырғанда лизинг беруші немесе алушы
ҚР бейрезиденті болуы мүмкін.
Егер, лизинг беруші ҚР резиденті болса, онда лизинг заты ҚР резиндетінің
меншігі болып саналып, лизинг келісім шарт ҚР заңнамасымен реттеледі. Ал
керісінше жағдайда халықаралық келісім шарт сыртқы экономикалық қызмет
аясында реттеледі.
Қазіргі ауқытта дамыған елдердің шаруашылық тәжрибесінде лизингтің
көптеген түрлері қолданылады. Олардың әр қайсысы өзіндік ерекшеліктерімен
сипатталады. Кеңінен тарағандары:
- оперативті (қызметтік) лизинг
- қаржылық (капиталды) лизинг
- қайтарымды лизнг
- іскерлік лизинг (үшінші жақтың қатысуымен)
- тікелей лизинг
- сублизинг
Аталған келісімдердің барлығы лизингтің негізгі екі формасының түрлері
болып саналады, олар: оперативті және қаржылық. ҚР Қаржылық лизинг
туралы заңына сәйкес лизинг негізгі үш түрі көрсетілген, оперативті,
қаржылық, қайтарымды (мәні бойынша қаржылық лизинг бір түрі болып
табылады). Аталған лизинг түрлерінің кең тараған түрлерін қарастырып
өтейік.
I.Оперативті лизинг – бұл ағымдағы аренда келісімі, әдетте мұндай
келісім мерзімі, алынған мүліктің амартизация мерзімінен аз болып келеді.
Сондықтан келісім бойынша белгіленген арендалық төлем мүліктің толық құнын
өтей алмайды, нәтижесінде мүлікті бірнеше рет лизингке беруге тура келеді.
Оперативті лизингттің негізгі ерекшелігі – лизинг алушының келісімді
мерзімінен бұрын тоқтатуға құқықығы бар. Сонымен бірге мұндай келісім мен
алынған мүліктің ағымдағы жөндеу жұмыстарын және орнату, тағыда басқа
қызмет түрін көрсетуі мүмкін. Сонбықтан лизингтің бұл түрін кейде қызметтік
деп атайды.

5
Жалға беруші
Өндіруші
(Лизингтік компания) 2
4
1 3

Арендатор
(Жалдаушы)

3-сурет – оперативті лизинг

1) құрал жабдықтарды алуға өтініш
2) алынған құрал жабдыққа төлем
3) құрал жабдық
4) жалгерлік төлемдер
5) келісім мерзімінің аяқталуымен құрал жабдықты қайтару

Оперативті лизинг обьектілері болып тез ескіретін құрал-жабдықтар
(компьютер, көшірме құралдары, әр түрлі оргтехникалар) кіреді. Жалпы
оперативті лизинг талаптары лизинг алушыға тиімді, өйткені лизинг алушының
келісімді мерзімінен бұрын тоқтату құқығы оған ескірген, тозған негізгі
құралдарын жаңа технологиялық құралдар мен ауыстыруға мүмкіндік береді.
Кемшілектері : басқа лизинг түрлеріне қарағанда айтарлықтай жоғары
арендалық төлем, алдын ала аванс төлеу талабы, арендалық келісім шартта
келісімді мерзімінен бұрын тоқтатқан жағдайда айып пұл төлеу туралы
тармақтың болуы.
II.Қаржылық лизинг – ұзақ мерзімді келісім, мұнда жалдау төлемінің
есебінен мүліктің амортизациялық төлемдері толық төленеді. Мұнда келісімді
мерзімінен бұрын тоқтатуға болмайды, сондай ақ мерзімдік төлемдер-сатып
алу, жеткізу шығындарын және пайданы қамтиды. Лизингтің бұл түрінде орнату,
жалдаушыға техникалық қызмет көсету жалдаушыға жүктеледі. Бұл келісімде
мерзімі біткенде, мүлікті жеңілдік бойынша немесе қалдық сомасы бойынша
сатып алу қарастырылған.
Оперативті лизингке қарағанда қаржылық лизигмүлік иесінің тәуекелін
төмендетеді. Мәне бойынша банктің ұзақ мерзімді келісімінің талаптарына
ұқсас, яғни алынған мүліктің толық құнын төлеу, мерзімдік төлемдер (негізгі
және пайыздық жағы, яғни мүлік құны мен пайда), келісімді орындай алмай
жатса, жалдаушыны банкрот деп жариялау құқының болуы және т.б.
Қаржы лизинг обьектісіне тұрғын үй (жер ғимарат, құрылғылар), өндірістің
ұзақ мерзімді құралдары. Қаржы лизингі қайтарымды және іскелік лизинг
түрлерінің негізі болып табылады.

Жалға беруші
Өндіруші
(лизингтік компания) (Жалдаудаушы)

Жалдаушы

4-сурет – қаржы лизинг механизмі

1) құрал жабдықты алуға өтініш
2) құрал жабдыққа төлем
3) құрал жабдық
4) жалгрлік төлем

III.Қайтарымды лизинг – екі келісімді білдіретін жүйеден тұрады. Мұнда
құрал жабдық иесі өз мүлкін екінші жақ меншігіне сатады, сонымен бір
мезгілде сатып алушыдан ұзақ мерзімді жалға алу келісім шартын жасайы.
Әдетте сатып алушы ретінде коммерциялық банктер , инветициялық ,
сақтандыру, лизингтік компаниялар болады. Мұндай операциялардың
нәтижесінде құрал жабдықтың иесі ғана өзгереді, ал оны пайдаланушы
бұрынғысынша өзгермейді, тек қосымша қаржыландыруға ие болады. Инвестор шын
мәнінде оның бұрынғы иесін несиелендіреді, нәтижесінде мүлікке меншік
құқығын алады. Мұндай операциялар көбінесе іскерлік құлдырау жағдайында
қолданылады, кәсіпорын қаржылық жағдайын тұрақтандыру мақсатында.

1
Лизингтік компания
Кәсіпорын
2
5-сурет – қайтарымды лизинг процесі

1) Құрал жабдық құны
2) Ареналық төлем

IV.Іскелік лизинг - лизингтік келісімде үшінші жақтың (инвесордың)
қатысуын қарасырады. Әдетте үшінші жақ банк, сақтандыру, инвестициялық
компаниялар болады. Бұл жағдайда лизингтік компания құрал жабдықтарды жалға
алу туралы келісім шартқа алдын ала отырып, қарыздың бір бөлігін төлеп оны
өз меншігіне алады. Алынған қарызды қамтамасыз етуші болып, алынған мүлік
жүреді (ереже бойынша оған кепіл зат рәсімделеді) және болашақта жалгерлік
төлемдер, сәйкесінше бір бөлігі жалгермен тікелей инвестицияға төленіп
отырады. Сөйтіп лизингтік фирма салық артықшылықтарын пайдаланады, яғни
құрал жабдықтардың амортизациялық және міндеттемелерін өтуе процесінде
туындайтын қарыздар. Лизингтің бұл формасының негізгі обьектілері – жоғары
бағалы активтер, пайдалы қазба кен орындары , өңдіруші салалардың құрал
жабдықтарды және т.б.

2
Жалға беруші
Қосымша қаражат көздері
1
3
6 4 Өндіруші
5

Жалға алушы

6-сурет – іскелік лизинг процесі

V.Тікелей лизинг - мұнда жалгер, лизингтік фирма мен сатып алу жөнінде
келісімге отырады, соңынан оны арендаға беру шартымен. Мұндай жалгерлік
келісім шарт көбіне тікелей өндіруші фирмамен жасалады. Өз өнімдерін лизинг
арқылы ұсынатын ірі өндірушілер, яғни: IBM, XEROX, GATX, сондай ақ
авиациялық, кеме жасаушы және автокөлік жасаушы ірі компаниялар жатады.
Мысалға автокөлік нарығының лидері Драймлер-Крайслер концерні және BMW
концерні бірнеше жетекші лизингтік компаниялардың құрылтайшысы болып
табылады. Сол компаниялар арқылы дүние жүзінің көптеген елдерінде өз
өнімдерін өткізеді.

1
Өндіруші
Жалға алушы
(Лизингтік бөлімше) 2

7-сурет — тікелей лизинг процесі үшін
1) құрал жабдық
2) арендалық төлемдер

VI.Сублизинг - бұл лизингтің түрі алынған құрал жабдықты лизинг алушы
( сублизинг беруші) үшінші жаққа береді (сублизинг алушыға) кәсіпкерлік
мақсатта уақытша пайдалануға, яғни сублизинг келісім шартымен, әр айда
төлеу міндетімен.
ҚР Қаржы лизингі туралы заңына сәйкес, құрал жабдықты сублизингке беру
үшін жазбаша түрде лизинг берушінің келісім болуы қажет.
Халықаралық сублизинг, халықаралық лизингтің бір түрі болып табылады. Олда
ҚР Қаржы лизингі туралы заңы мен реттеледі. Халықаралық сублизингтің
айрықша ерекшелігі болып, лизинг затының ҚР шекарасынан ары –бері лизинг
келісім шарты мерзімінде өтіп жүруі. Сублизингтің негізгі артықшылығы , ол
жалға беруші жалгерлік төлемдерді талап ету құқықығына ие. Әдетте келісім
шартта ескертіледі, үшінші жақтың банкроттық жағдайында жалгерлік төлемдер
негізігі жалға берушіге жүктеледі.

1 1
Жалға беруші Делдал
Тұтынушы
2 2
8- сурет – сублизингтік процес
1)Құрал жабдық
2)Жалгерлік төлемдер

Б
а
н
к
Л и з
и н г
б е р
у ш і
Л и з
и н г
а л у
ш ы
Сақтанд
ыру
компани
ясы

9-сурет – 3 жақты лизингтік келісімде лизингтік процесті жалпылама
ұйымдастыру

1.3. Лизингтің субьектілер үшін артықшылықтары мен кемшілікері.

Лизинг - барлық лизингтік қатынасқа қатысушыларға өзекті мәселе, яғни
олар: құрал жабдықты алушы, инвестор, лизингтік компания, мемлекетке(
экономиакның басымды саласына инвестиция салу мәселесі бойынша) және банкке
(лизинг нәтижесінде ұзақ мерзімді, тұрақты кіріс алу мәселесі бойынша).
Лизинг артықшылықтары негізінен қазіргі елімізде қалыптасқан жағдайға
байланысты маңыздылығы келесі мәселелерде айқындалады:
а) Мемлекет үшін.
Қалыптасқан экономикалық жағдайда инвестициялық жандандыру мәселесінде
лизингтің даму қажеттілігі мемлекет үшін ең өзекті мәселелердің бірі.
- бұл қаржы құралы, инвестициялық қызмет үшін барлық қаржы қаражатын
жұмылдыруға мүмкіндік береді
- өз механизімі арқылы инвестициялық ресурстардың өндірісті қайта
жабдықтауға жұмсалуына кепілдік береді.
- мемлекет лизингтік қызметті қолдау арқылы, мысалға салық жеңілдіктері
инвестициялауды қаржыландыруға бюджеттік шығындарды айтарлықтай
азайтады. Әсіресе шағын кәсіпорын лизингті пайдалану арқылы өз
кәсіпкерлік қызметінің дамуы, қосымша жұмыс орындарының ашылуына және
тағы сол сияқты көптеген әлеуметтік – экономикалық мәселелердің
шешілуіне ықпалын тигізеді.

б) лизинг алушы үшін.
- тиімді, рентабельді жобасы бар кәсіпкер бірденнен көп көлемді қаржы
шығындамай құрал жабдық алып, өз өндірісін бастауға мүмкіндік береді.
- кәсіпорын мүлкіне салынатын салықты азайтады, яғни алынған мүлік
жалгерлік мерзімі бітпегенше көп жағдайда жалға берушінің балансында
тіркеледі.
- ҚР Қаржы лизингі туралы заңына сәйкес барлық жылжымалы мүлік құралына
жататын, лизинг обьектісі болып табылатын ( негізгі құралдардар активті
бөліміне қатысты) 3 коэфицент бойынша негізгі құралдарға жеделдетілген
амортизациялық әдіс қолдануға рұқсат етілген.
- лизинг алушының бухгалтерлік есебі жеңілдетіледі.Өйткені негізгі
құралдар бойынша амортизациялық аударым, салық төлеу және қарызды
басқару есебі лизингтік компаниямен жүргізіледі.
- келісім шартта қарызды өтеудің ыңғайлы және икемді схемасын қарастыруға
болады.
- жоғарыда аталғандарға қоса банктегі лизинг алушының жағдайын
қарастырайық. Бұл банк үшін тиімді, өйткені банк балансы жеңілдетіледі,
ал ол өз кезегінде банктің экономикалық көрсеткіштерінде оң өзгерісті
көрсетеді. Мысалға аяқталмаған өндіріс құны лизингке алғанда бірте-бірте
өз құны құрамына енгізіледі де, ал ол капитал категориясына кері әсер
етпейді.
в) лизинг беруші үшін .
- лизингтік компания инвестор сияқты капиталға салған салымы үшін
лизингтік кіріс алады. Мұнда тәуекелдік әдеттегі несие беруге қарағанда
төменірек болады.
- төлемдер толық өтеліп біткенше лизинг беруші заңды иесі болып таьылады.
Төлемді төлеу тәртібі бұзылған жағдайда құрал жабдықты қайтарып алуға
құқығы бар.
- лизинг алушының банкроттық жағдайында да лизинг берушінің құрал жабдықты
қайтарып алып, өз міндеттемелерін өтеуге болады.
- лизинг беруші лизинг алушыға ақшалай қаражат бермейді , оған бақылау
жасау мүмкіндігі төмен. Керісінше оған тікелей өндіріс құралдарын
береді.
- қаржылық лизинг (3 жылдан кем емес) арқылы алған кірісіне салық
төленбейді.
- лизинг беруші кеден баждарын төлеуден босатылады, ҚР территориясына
алыпкелінетін лизингке беру мақсатындағы құрал жабдықтар салықтан
босатылады.
г) лизингтік мүлікті сатушы үшін.
- лизинг дамуына тек лизинг алушылар ғана емес, сонымен бірге ірі
өндірушілер де мүдделі, өйткені лизинг арқылы олардың шығындарын
өнімдерін өткізу нарығы кеңейіп жатыр. Лизингке берілген құрал
жабдықтың бөлшек құралдарын сату арқылы, оларды жөндеу, модернизациялау
жұмыстары арқылы кіріс көбейеді.
Сонымен қатар лизингтің обьективті кемшіліктері бар. Олардан келесілерді
атап көрсетуге болады:
- Инфлияцияның елеуі өзгерісі жағдайында лизинг алушыға құрал жабдықты
қалдық құн боиынша стып алу тиімсіз болуы мүмкін.
- Қаржылық лизинг алғанда ҒТП нәтижесінде моральді тозуы мүмкін, бірақ
лизингтік төлемдер келісім шарт мерзімі біткенше төленеді.
- Лизингтік келісімге қатысушылар санының көп болуы лизингтік операцияны
ұйымдастыруда қиындық туғызады, яғни әкімшілік шығындар мен лизингтік
келісімді дайындауға кететін уақыт шығыны.
- Лизинг берушіге құрал жабдықтың моральді тозу тәуекелі жүктеледі(әсіресе
лизингтік келісім мерзімі оның амортизациялық мерзімінен аз болса), ал
лизинг алушы үшін лизинг арқылы алған мүлік құны оны сатып алған кездегі
құнынан жоғары болады.
- Егер, лизингке алынған құрал жабдық жұмыстан шығып қалса (бұзылу, сыну)
да лизингтік төлемдер толығымен төленеді.
- Банк кредиті мен салыстырғанда лизингтің қымбаттылығы. Бұл жағдайды
былай түсіндіруге болыды, яғни лизинг беруші жоғары комиссиондық төлем
алады, өйткені оған берілген негізгі құралдың тозу тәуекелі жүктеледі.
Сонымен бірге лизинг алушы келісімді бұзған жағдайда ескіген құрал
жабдықпен қалу тәуекелі де бар. Ал ескірген құрал жабдықты екінші рет
лизингке беру мүмкіндігі төмен.

II . ҚР-дағы кәсіпкерлік қызметтегі лизнгтік операцияларды талдау
2.1. Қазақстандағы лизингтің дамуының қазіргі жағдайын талдау
Қазақтанда лизингтің қалыптасуы мен дамуының 15 жылдық тарихы
бар. Оны біз келесі этаптарға бөліп көрсетуімізге болады.
Бірінші этап (1989-1992). Ішкі нарықта лизингтің туылуы. Бұл
кезде көптеген лизингтік компаниялар құрылды. Олар бір реттік тәртіппен
көп көлемде лизингтік операциялар жасады. Олар КРАМДС – лизинг 1989ж.,
Казтех лизинг 1990ж., Инвестлизинг , Техника Лизинг, Туран банктің
еншілес кәсіпорны Туранлизинг 1991ж. және т.б.
Атап кететін жайт Қазақстан лизингінің дамуы европа құрылымымен ұқсас.
Европадағы сияқты Қазақстанның да алғашқы лизинг компаниялары жобаларды
қаржыландыруға артық қаражаттары бар банктерде құрылды. 1992 жылдың орта
кезінде Қазақстанда коммерциялық банк құрамында 120 лизингтік
компания және 20-ға жуық лизиг фирмалары жұмыс жасады.
Олар келесі бағыттар бойынша лизингтік қызмет көрсетті:
- Аймақтық көтерме делдалдық кәсіпорындар мен компаниялардың және
облыстық, аудандық агроөнеркәсіптік кешеніндегі жабдықтаушы кәсіпорынның
пунктерінің иелігіндегі техникалық құралдарды уақытша пайдалануға беру.

- Коммерциялық банктердің лизингтік операциялары.
- Шет ел фирмалары мен біріккен кәсіпорын , сондай -ақ шет елдік
компанияның халықаралық экспорт импорт және т.б. Бірінші этапта
лизингтік компанияның негізгі клиенттері болып корпоративті кәсіпорындар
жатады.

Екінші этап (1992-1994). Қазақстан эконмикасындағы қолайсыз жағдайдың
туындауына байланысты лизингтік қызметке қысымның болуы. 1992 жылғы жаппай
ырықтандырудың, баға еркіндігінің нәтижесінде гиперинфляция жағдайында
көптеген маманданған лизингтік кәсіпорындар өз қызметтерін тоқтатты немесе
делдалдық саудаға көшті.
Үшінші этап (1995-2000) – қазақстандағы лизингтік бизнесті мемлекеттік
қолдау, ынталандыру, яғни лизингтік қызметтің жандану, инфра құрылымның кең
көлемді дамуы 1995 жылдан бастау алды. Тұрақты лизинг компаниялары құрыла
бастады. Мұндай нәтижелер ҚР Үкіметімен қабылданған лизингтік қатынастарды
реттеу туралы құқықтық – нормативтік актілер есебінен болды. Олардың
негізгісі 1994 жылы қабылданған №266 Шетел инвестициясы туралы заңы. Онда
отандық нарықта лизингтік қатынастардың дамуына мемлекет жағынан қолдау
көқрсету жағы қарастырылған. Негізгі бағыты болып, ауыл шаруашылық
техниаксы нарығы болды. 1995 жылы Америкалық және Батыс германиялық
фирмалар мен ауыл шаруашылық техниаксын алуға қол жеткізілді.
1995 жылы лизинг бойынша өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптерге қызмет
көрсететін Азия лизинг аймақтық компаниясы құрылды.
Сондай –ақ ҚР Ауыл шаруашылық министірлігі жанынан лизингтік қор құрылды.
АҚ Кең Дала 1995ж., АҚ Агро-лизинг 1995ж., БК Cenral Asia Leasing
1997ж., КазАгроФинанс 1999ж. 100% мемлекеттік қаржыландыруымен. Лизингтік
операциялардың басым бөлігі мемлекеттің қаржыландыруымен жасалды. 1996-2000
ж.ж. лизингтік операцияларға мемлекет есебінен 4,5млрд. тенге қаржы
жұмсалған. Лизингтік операцияларға мемлекеттің қатысуының оң және теріс
жақтары болды.Оң жағы пайыздық ставканы төмендетсе( 36-40 %-дан 12-15 %-ға
), теріс жағы бақылау сапасын төмендетті. Техниканың негізгі бөлігі
қайтарымдылығы төмен ауыл шаруашылығы ұжымдарына берілді. Олар облыстық
әкімшіліктердің заңдық құқығы жоқ кепілдіктермен берілді. Жаппай
қайтарымсыздықтың нәтижесінде мемлекеттік лизингтік қор таратылып, оның
қызметі мемлекеттік қаржы –лизингтік компаниясы КазАгроФинанс ЖАҚ
берілді.
2000 жылы 5 шілдеде қабылданған Қаржылық лизинг туралы заң лизингтік
қатынастардың дамуының төртінші кезеңі банктік этаптың дамуының бастамасы
болды. Бұл қабылданған заң да лизинг алушы, лизинг беруші , жабдықтаушы
(сатушы) құқықтары мен міндеттері нақты көрсетілген. Лизинг алушының
құқығын қорғауға көп көңіл бөлінген.
Қабылданған заң көптеген банктерде еншілес лизингтік компаниялардың
ашылуына түрткі болды. Статистикаға жүгінсек 2000 жылы жасалған лизингтік
келісімдердің басым бөлігі әліде мемлекеттің үлесінде, яғни мемлекет 100%
қаржыландыруы мен құрылған компанияларда. Бұл компаниялар Үкіметтің ауыл
әлеуетін көтеру мақсатында құрылған еді. Жаңа қабылданған заң еліміздің
алдынғы қатарлы коммерциялық банктері мен лизингтік компанияларының
құрылуына ықпал жасады. 2000-2003 жылдары 9 лизингтік компания құрылды. Бұл
этаптағы негізгі оқиға – 2003 жылы қаңтарда құрылған АҚШ-тың халықаралық
даму агенттігі (ЮСАИД) мен Халықаралық қаржы корпарциясының бірлескен
Қазақстандағы лизингті дамыту бағдарламасы. Аталған бағдарламаның мақсаты
еліміздегі шағын және орта бизнеске лизинг арқылы инвестиция алуына
мүмкіндік жасау және олардың қатысуымен жасалатын лизингтік келісімдер
көлемін арттыру.
Халқаралық қаржы корпорациясы лизингтік қатынастарды дамытуда дамушы және
дамыған елдерде көшбасшы болып табылады. Ол 35 елде лизингтік қатынастардың
дамуына көмек көрсетіп, 30 жылда 50 елдің лизингтік секторына 1млрд. АҚШ
доллар қаражат жұмсаған.
Әлемдік тәжрибеге сүйене отырып, Қазақстанның лизингтік даму
бағдарламасы келесілерді қамтиды:
- лизингтің құқықтық – нормативтік базасын талдау, жетілдіру.
- лизингтік қызмет нарығы қатысушыларын, банк мамндарын , лизингтік
компания мамандарын оқыту және лизинг алушы кәсіпорындарға кеңес беру.
- шет елдік те жергілікті де инвесторлармен байланыс орнату.
- Лизингтің артықшылықтарын түсіндіре отырып, БАҚ арқылы жариялау,
түсіндіру.
Бағдарламаға қолайлы құқықтық жағдай туғызу үшін мемлекеттік органдармен
тығыз байланыста жұмыс жасау керек. Шет елдік инвесторлар мен жергілікті
кәсіпорындарға түсіндіру, кеңестік жұмыстар, қаржылық институттар мен жеке
компанияларды оқыту үшін кең көлемді білімдік компаниялар жүргізу керек.
Мамандардың бағалауы бойынша Халқаралық қаржылық корпорациясы 2003 жылы
Қазақстанның лизингтік компаниясы мен бірге 440 лизингтік келісімді
қаржыландырған, ол 2002 жылмен салыстырғанда 2 есе көп. Келісімдердің жалпы
құны 84 млн. $ құрап, оның 70 % шағын және орта бизнеске жұмсалған.
Алғашқы лизиннгтік компаниялар ауыл шаруашылығын қолдау мақсатында
мемлекеттің қатысуымен құрылды. Лизингке берілген ауыл шаруашылығы
техникасының 60 %-ға жуығы ҚазАгроФинанс , 27 % Астана Финнас ЖАҚ
үлесіне тиесілі болды. Сонымен бірге бұл салада Ресей ауыл шаруашылық
техникасын ұсынушы Агромашлизинг ЖАҚ қызмет жасайды.
Ал егер тек коммерциялық лизингтік компанияларды қарастыратын болсақ,
лизингке тартылған құралдар ішінде 50% көлік құралдарымен жол жөндеу
техникасы құрайды. Лизингтік компаниялар сұраныс жағдайында бірінші кезекте
өндірістің жоғары өтімді құрадарын қаржыландырады. Бұл лизинг берушінің
тәуекелін төмендетумен түсіндіріледі. Қазіргі біздің нарықта құрал жабдық
пен жабдықтаушы қазақстандық, ресейлік және шет елдік компаниялар жұмыс
жасауда. 2004 жылдан бастан Қазақстан Республикасының лизингтік дамуы 5
этабына көшті. Бұл дегеніміз кешенді қайтақарау, яғни лизингтік заңдарды
жетілдіру.
Еліміздегі лизингтік компанияларының басым бөлігі Алматы қаласында
орналасқан: Альфа Лизинг, Альянс Лизинг, АТФ лизинг, БТА лищинг ,
Казтранслизинг, Медикал лизинг Груп, Нуринвест.
Агромашлизинг, Астана –финанс, Зерновая , КазАгроФинанс лизингтік
компанияларының басты офистері Астанада орналасқан.
Еліміздегі лизинг компанияның көбеюі лизигнтік индустрияның нақты
дамуына және ауыл шаруашылығы мен шағын кәсіпкерліктің дамуына мол жағдай
жасайды.
Лизингтік қызметтің негізгі тұтқалары болып отын энергетикалық,
металлургиялық, көлік, сауда, ауыл шаруашылығы салалары жатады.
2004 жылы лизингтік келісімдер көлемін 2-есеге көбейтуді көзделіп
отыр. Аталған компаниялардың негізгі талап ететін заңдық және бухгалтерлік
құжаттары жалпы ұқсас, бірақ кейбір ерекшеліктер бар: аванстық төлемнің
көлемінде, пайыздық ставкаларында, лизингтік обьектінің минималды және
максималды құнының көлемінде.Көпшілік компанияларда лизингтік келісімдер
40-350 мың $-ға дейін түрленуі мүмкін, ал бірқатар компаниялар ірі
келісімдерді ( 2-4 млн.$ дейін) қаржыландырады. Лизингтің жылдық пайыздық
ставкасы 18-22 % құрайды. Аграрлық саланы қолдау мақсатында мемлекеттік
субсидия алатын кейбір компаниялар, ауыл шаруашылық секторы үшін біршама
төмен ставкалар қолданылады. Халықаралық қаржы корпорациясының жорамалы
бойынша лизингтік нарықтың кеңеюі коммерциялық лизингтік компаниялардың
жылдық пйыздық ставкаларын 15-17% дейін төмендетеді. Яғни Ресейлік
лизингтік ставкаларына сәйкес келеді. Халықаралық қаржы корпорациясының
жүргізген зерттеуі бойынша 2005, 2006 жылдары Қазақстанның лизингтік
секторы кеңейіп 500-600 млн. $-ға көбейеді деген жорамалы бар. Лизингтік
нараықта көптеген жаңа компаниялар құрылып, банктер лизингтік келісімдерді
тікелей қаржыландыра бастайды. Қазақстанның лизингтік саласының дамуы басқа
Орта Азия елдерінің көрсеткіштерінен кем емес, тек жасалған лизингтік
келісімдер көлемі бойынша Өзбекстаннан кейінгі орында. Бұрынғы
постсоциалистік елдермен салыстырғанда еліміздің заңдың актілері
лизингтің дамуына қолайлы болып табылады. Соңғы жылдары қабылданған заңдық
актілер мен енгізілген өзгерістер лизингтік қызметтің қарқынды дамуына
мүмкіндік жасап отыр.
Сондай -ақ 2004 жылы 10 наурызда қабылданған №532-11 ҚР Қаржылық
лизинг туралы заңының қабылдануына байланысты лизинг қызметінің дамуында
жаңа серпіліс туындады. Лизингтік қызметті құқықтық қамтамасыз етуіміз
қажет, бірақ ол лизингтің дамуына толық жағдай болып табылмайды. Лизингтік
сектордың жалпы қалыптасып, дамуы ол жұмыс істейтін экономиканың жағдайына
байланысты. Бірінші кезекте шағын және орта бизнесті қаржыландыратын қаржы
институттарына тәелді. Соңғы жылдардағы экономикалық өсу жағдайындағы
Қазақстанда кәсіпкелгінін дамыту мен инвестициялаудың ең тиімді механизімі
болып табылады. Қазіргі уақытта лизингтік компаниялардың алдында өз
портфелдерін барынша көп қатысушыларға бөліп беруі қажет, шағын және орта
бизнесті қаржылландыруы керек, ал ол өз тәуекелінің төмендеуіне
көмектеседі. Қазақстанның лизингтік қызмет нарығының дамуының айтарлықтай
жоғары потенциалы бар. Лизинг икемді және жоғары пайдалы экономикалық
тетік, яғни еліміздің басымды салаларына инвестиция тарту құралы,
отандық өндіріс дамуын, шағын бизнеске қолдау көрсету және коммерциялық
банктер үшін сенімді кіріс көзі болып отыр.

Азаматтық –құқықтық реттеу. ҚР лизингтік операцияларын азаматтық
құқықтық реттеу 1999 жылы қабылданған. Азаматтық кодекстің 29 бабы
Мүліктік қарыз бойнша және 2000 жылы шілдеде қабылданған ҚР Қаржылық
лизинг туралы заңымен реттеледі. Азаматтық кодекске 2004 жылы 18 наурызда
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Лизинг анықтамасы. Заңға сәйкес қаржылық лизинг (бұдан бұлай лизинг) –
инвестициялық қызметтің бір түрі, лизинг беруші сатушыдан жабдықты лизинг
алушыға кәсіпкерлік мақсатта уақытша пайдалануға 3 жылдан кем емес және
белгілі белгілі бір төлем негізінде. Лизинг затын келісім бойынша лизингке
беру келесі талаптардың біреуіне болса да жауап беруі керек:
- лизинг затын лизинг алушының меншігіне беру немесе келесім шартта
белгіленген баға бойынша лизинг алу құқығын беру.
- лизинг мерзімі лизингке алынған заттың пайдалану мерзімінің 75%-нан асуы
қажет.
- жалпы лизинг мерзімі үшін төлемдердің ағымдағы құнының 90%-нан асуы
қажет.
Халықаралық лизинг. Заңда көрсетілгендей халықаралық лизинг болып табылады,
егер лизинг беруші немесе лизинг алушы тұлғаның біреуі ҚР резиденті
болмаған жағдайда. Халықаралық лизингті валюталық реттеу заңнамаға сәйкес,
лизинг затын еліміз территориясына лизинг алушымен – ҚР резидентімен
кіргізген жағдайда 100 мың $ эквивленттен асса және 180 күннен асатын
келісім жасаса, онда ҚР Ұлттық банкінде тіркеуге тұруы тиіс.
Қайтара лизинг. Заңда қарастырылғандай лизинг келісмі бұзылған немесе
мезімі біткен жағдайында, лизинг затын қайталама лизингке беру мүмкіндігі
бар. Қайтара лизингке берген жағдайында , лизинг беруші сатушыны жазбаша
ескертуі керек. Онда лизинг заты жаңа лизинг алушыға берілгені жөнінде және
берілген уақыт мерзімі көрсетілуі тиіс. Қайтара лизингте сатушымен мен
лизинг заты, лизингке берушімен таңдалған болып есептелінеді.
Лизингтік төлемдер. Заңда анықталғандай лизингтік төлемдер кезеңдік
төлемдер ретінде, лизингтік келісім шарт мерзіміндегі жалпы лизингтік
төлемдер жиынтығын көрсетеді. Бұл төлемде лизинг затының келісім шарт
жасау кезіндегі құны мен лизингтік келісім шарт 2003 жылдан бастап ҚР
барлық банктері қаржылық есептің халықаралық стандарттары бойынша жұмыс
жүргізіп жатыр. Бүгінгі таңда ҚР Қаржылық жүйесі дамыған, ашық және
мемлекеттің аралсуынан қорғалған.
Елімізде дамыған қаржы нарығымен зейнетақы жүйесі жұмыс жасайды. Ал
банктік жүйеміз халықаралық банктік қызмет стандарттарына жауап береді.
2004 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштер бойнша еліміздегі 35 банк қызмет
жасайды, оның 3 мемлекеттік және 15 шет елдік қатысушыларымен құралған .
Банктердің меншікті капиталының жиынтығы 38.6% өсіп, 223,4 млрд. тенгені
құраған (валюталық эквиваленті 1,5 млрд. $ асады)
Банк активтерінің жиынтығы 39,3%-ға өсіп, 1,6 трлн. тенге( валюталық
эквиваленті- 10,9млрд$) .
Қазақстан лизингтік қызмет нарығы 2000 жылдан дами бастады. Жасалған
лизингтік келісімдердің негізгі бөлігі мемлекеттің 100 % қатысуы мен
құрылған Қазагрофинанс компаниясына тиесілі еді. Бұл компания ауылдағы
әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында Агро азық-түлік бағдарлама аясында
Үкіметпен құрылған еді. (кесте 7 бетте)
Қазақстандық коммерциялық банктер лизингтік қызметпен айналысу үшін,
бөлек лизингтік компания құру арқылы жұмыс жасағанды жөн санайды.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 20 –ға жуық лизингтік компания жұмыс
жүргізіп жатыр, оның 8-гі жергілікті банктердің еншілес компаниялары болып
табылады. Олардың үлесіне еліміздегі лизингтің 51% -дан көбі тиесілі, ал
26 % Казагрофинанс компаниясының еншісінде. Негізгі құралдарға жасалған
жалпы инвестицияның құрамында лизинг 1% ғана құрайды. Бұл 2002 жылмен
салыстырғанда 4 есе жоғары

1-кесте. Негізгі құралдарға жасалған инвестиция бойынша
Көрсеткіштер 2002 жыл 2003 жыл ауытқу
+- %
Негізгі құралдарға 7797,4 8449,7 652,3 108,3
жасалған инвестиция
млн долл. АҚШ
21,1 85,2 64,1 403,7

Инвестиция көлемі,
млн долл АҚШ 0,26 1,00 0,74 384,6


Лизингтік келісім
үлесі

Лидингтік келісім мөлшері орташа есеппен 2003 жылы 168,9 мың $
құраған, лизингке берілген мүліктің ең төменгі құны 1,4 мың $ болған. Ал
лизингке берілген мүліктің сол кездегі максималды құны 5,873 мың $ тең
болды.
Проценттік ставкалары. Атап кетуіміз керек 2002-2004 жылдары дизинг
нарығында пайыздық ставкаларының төмендеуі байқалады.
2002 жылы минималды пайыздық ставкасы 13 % , ал 2004 жылы нарықта жаңа
ойыншылардың көбейуі мен бұл пайыздық көрсеткіш 9 %-ға төмендеді. Сонымен
бірге максималды пайыздық көрсеткіш 2002 жылмен салыстырғанда 2004 жылы 22-
18 % төмендеді.
Лизингке берілген мүлік құны мен мерзімі. Лизинг келісім мерзімдері
бойынша негізінен 3-4 жылдық келісімдер жасалған( Казагрофинанс пен Астана
финанс компанияларын қоспағанда, өйткені олардың ауыл шаруашылық
техникасын 6-7 жыл мерзімге лизингке берілген) . 2004 жылы орташа лизингтік
келісім 133,1 мың $ болып, 2003 жыл көрсеткіштерімен салыстырғанда 13%
жоғарлаған. Өткен жылы лизинг затының минималды құны 500$ құраса,
максималды құны 4 млн.$ болды. Лизингтік компаниялар клиент бизнесінің
түрлеріне ешқандай шектеу қоймайды. 2004 жылдың соңғы көрсеткіштері бойынша
лизингтік компания клиенттерінің 95% шағын және орта бизнес кәсіпорындары
құрайды. Лизингтік келісімдерді негізгі қаржыландыру көздері коммерциялық
банктердің кредиті лизингтік келісімдердің 85% құрайды. Ал қалған бөлігі
өз қаражаттары мен қаржыланады.
Ескерту: Коммерциялық банктер өз еншілесін компанияларын Ұлттық банк
бекіткен шектеулері бойыша өзінің меншікті капиталының 10% көлемінде ғана
қаржыландыра алады.
2004 жылы Қазақстанның 6 лизингтік компаниясы 60 млн.$ несие алған.
Лизинг саласында тәжрибесінің өсуімен ҚЕХС(МСФО)-ға өтуіне байланысты 2005
жылы таға басқа лизингтік компаниялар сыртқы нарыққа шығару потенциалды
мүмкіндіктер алады.
Лизингтік операциялардың басым бөлігі Алматы қаласы мен Алматы
облысындарында жасалған. Лизингтік операциялар аймақтар бойынша тең емес,
аймақтық экономикалық дамуына сәйкес. 2004 жылы жағдай біршама өзгерді
Алматы қаласы мен Алматы облыстарында келісімдер біршама азайған, керісінше
Астана қаласы мен Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстарында көбейген.
Солтүстік қазақстан, Ақмола, Асана қаласында ірі келісімдер жасалған.
Оңтістік Қазақстан, Батыс Қазақстан обылыстарында келісімдердің басым
бөлігі жасалған.

2.2. Алекс ЖШС –ң шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау

Алекс жауапкершілігі шектеулі серістігі негізінен минералды табиғи
экологиялық тазу су шығарумен айналысады. Шығарған өнімдері көптеген
халықаралық сертификаттарға ие.
Кесте 2.
Алекс ЖШС-ң 2003-2004 жж. негізгі техника экономикалық
көрсеткіштері
№ Негізгі өлшем 2003 жыл 2004 жыл ауытқулар
көрсеткіштері бірлігі
1 Өткізілген өнімнен мың тг. 6020639 6103870 +83231 101
түскен табыс
2 Өткізілген өнімнің мың тг. 5114009 4983124 -130885 97
өзіндік құны
3 Жалпы табыс мың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Лизингтің теориялық негіздері. Қазақстандағы лизинг бизнесі
Қазақстандағы лизингті жетілдіру
Қазақстандағы лизингтік бизнестің даму тәжірибесі
Лизинг операцияларының техникасы
Кәсіпкерлік қызметтегі лизинг операциялары
Кәсіпкерлік қызметтегі лизинг операцияларын дамыту жолдары
Лизингтік операциялар туралы ақпарат
Лизинг арқылы инвестицияларды тарту, лизингтің пайда болуы мен табиғаты, кәсіпорында лизингті пайдалану тиімділігі
Лизингтік операцияларды ұйымдастыру
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының теорилық негізі
Пәндер