12 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
1 АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
2 КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
3 БАҒАЛАУ
4 АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚТЫ МОЙЫНДАУ
5 АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ
2 КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
3 БАҒАЛАУ
4 АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚТЫ МОЙЫНДАУ
5 АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ
анықтаудан тұрады. Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты мәселе қазіргі және келешектегі салық салдарын есепке алуда:
(а) компания балансында мойындайтын активтердің (міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және
(b) компанияның қаржы есептілігінде мойындалатын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.
Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп беретін компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) мойындауын талап етеді.
Осы Стандарт компанияның салық операцияларының салдары мен басқа да жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады. Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін кәсіпорындарды біріктірген кезде мойындау да осы біріктіру кезінде пайда болған оң немесе теріс іскерлік беделдің мөлшеріне немесе ұйым біріктіру құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.
Осы Стандарт сондай-ақ пайдаланылмаған салық залалдарынан немесе пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активтерінің мойындалуына, қаржы есебінде пайдаға салынатын салықты көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты.
(а) компания балансында мойындайтын активтердің (міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және
(b) компанияның қаржы есептілігінде мойындалатын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.
Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп беретін компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) мойындауын талап етеді.
Осы Стандарт компанияның салық операцияларының салдары мен басқа да жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады. Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін кәсіпорындарды біріктірген кезде мойындау да осы біріктіру кезінде пайда болған оң немесе теріс іскерлік беделдің мөлшеріне немесе ұйым біріктіру құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.
Осы Стандарт сондай-ақ пайдаланылмаған салық залалдарынан немесе пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активтерінің мойындалуына, қаржы есебінде пайдаға салынатын салықты көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты.
12 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Пайдаға салынатын салықтар
Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері
енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.
Төмендегі Түсіндірмелер IAS 12 қатысты:
• SIC-21 Пайдаға салынатын салықтар — амортизацияға
жатпайтын активтердің қайта бағаланған құнын өтеу; және
• SIC-25 Пайдаға салынатын салықтар — компанияның немесе оның
акционерлерінің салықтық мәртебесіндегі өзгерістер.
12 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Пайдаға салынатын салықтар
МАҚСАТЫ
Осы Стандарттың мақсаты пайдаға салынатын салықтарды есепке алу
тәртібін анықтаудан тұрады. Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты
мәселе қазіргі және келешектегі салық салдарын есепке алуда:
(а) компания балансында мойындайтын активтердің
(міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу);
және
(b) компанияның қаржы есептілігінде мойындалатын операциялар
және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.
Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп беретін
компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын
толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық құнының
орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық
төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу
салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды
қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге
қалдырылған салық активін) мойындауын талап етеді.
Осы Стандарт компанияның салық операцияларының салдары мен басқа да
жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке
алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық
операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде
де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен
басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады.
Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін
кәсіпорындарды біріктірген кезде мойындау да осы біріктіру кезінде пайда
болған оң немесе теріс іскерлік беделдің мөлшеріне немесе ұйым біріктіру
құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің,
міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып
алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.
Осы Стандарт сондай-ақ пайдаланылмаған салық залалдарынан немесе
пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық
активтерінің мойындалуына, қаржы есебінде пайдаға салынатын салықты
көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
1. Осы Стандарт пайдаға салынатын салықтың есебі үшін
қолданылуы тиіс.
2. Осы Стандарттың мақсаты үшін пайдаға салынатын салыққа
салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік
салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатын салыққа пайданың көзінен
ұсталатын, еншілес компания, қауымдастырылған компания төлейтін немесе
есеп беретін компанияға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде
төленетін салық сияқты салықтар кіреді.
3. [Жойылды].
4. Осы Стандарт мемлекеттік субсидияны есептеу әдістеріне (20-
Мемлекеттік субсидияны есепке алу және мемлекеттік көмек туралы
ақпаратты ашып көрсету IAS Халықаралық стандартын қараңыз:) немесе
инвестициялық салық кредиттеріне қатысты емес. Алайда осы Стандарт
осындай жәрдемақылардан немесе инвестицияланған салық кредиттерінен
туындайтын уақытша айырмашылықтарды есептеуге байланысты болады.
АНЫҚТАМАЛАР
5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген
мағынада пайдаланылады:
Бухгалтерлік пайда - салық төлеуге кететін шығысты шегерілгенге
дейінгі кезең ішіндегі таза пайда немесе залал.
Салық салынатын пайда (салық салу кезінде есептелетін залал) – салық
органдары белгілеген ережелерге сәйкес анықталатын кезең ішіндегі пайда
(залал), осыған байланысты пайдаға салынатын салық төленеді (өтеледі).
Салық төлеуге кететін шығыстар (салық өтемінен түскен кіріс) -
ағымдағы салыққа немесе кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі
таза пайданы немесе залалды есептеуге қосылатын жиынтық көлем.
Ағымдағы салық – салық салынатын пайдаға (салық салу кезінде
есептелетін залалға) қатысты кезең ішінде төленуге (өтелуге) тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – салық салынатын уақытша
айырмашылықтарға байланысты алдағы кезеңдерде төленуге тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық активтері - алдағы кезеңдерде өтелуге тиісті
пайдаға салынатын салық сомасы. Ол мыналарға байланысты:
а) есептелген уақытша айырмашылықтарға;
(b) пайдаланылмаған салық залалдарын алдағы кезеңге
көшіруге; және
(с) пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңге
көшіруге.
Уақытша айырмашылықтар - активтің немесе міндеттеменің баланстық құны
мен олардың салықтық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша айырмашылықтар
мынадай болуы мүмкін:
(а) салық салынатын уақытша айырмашылықтар, активтің немесе
міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы
кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде
салық салынатын соманың пайда болуына және туындауына әкеліп соқтыратын
уақытша айырмашылықтар болып саналатын айырмашылықтар; не
(b) ұстап қалынатын уақытша айырмашылықтар. Тиісті активтің
немесе міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін
алдағы кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық салу кезінде
есептелетін залалды) анықтаған кезде нәтижесі ұстап қалу болып
саналатын айырмашылықтар.
Активтің немесе міндеттеменің салық базасы - салық салу мақсатында
активке немесе міндеттемеге берілетін көлем.
6. Салық төлеуге кететін шығыстарға (салық өтемінен түскен
кіріске) ағымдағы салық шығыстары (ағымдағы салықты өтеуден түскен
кіріс) және кейінге қалдырылған салық шығысы (салық өтемінен кейінге
қалдырылған кіріс) енгізіледі.
Салық базасы
7. Активтің салық базасы – компания активтің баланстық құнын
өтегеннен кейін алатын кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан
салық салу мақсатында есептелетін сома. Егер де осы экономикалық
пайдаға салық салынбайтын болса, активтің салық базасы оның баланстық
құнына тең болады.
М ы с а л д а р
1. Станок 100 тұрады. Салық салу мақсатында амортизацияның 30 сомасы
ағымдағы және алдағы кезеңге есептелді, қалған құны алдағы кезеңдерде
не амортизация түрінде, не істен шыққан кезде шегеру жолымен
шығарылатын болады. Станокты қолдану нәтижесінде алынған түсімге
кіріске салық салынуы тиіс, станокты іске асырудан алынған кез келген
табысқа салық салынатын болады, ал іске асырудан болған кез келген
шығын салық салу мақсатында есептелетін болады. Станоктың салық базасы
70-ке тең болады.
2. Баланс бойынша алуға есептелген пайыз сомасы 100 тең болады.
Тиісті пайыздық түсімге касса негізіндегі салық салынады. Алуға
есептелген пайыздардың салық базасы нөлге тең болады.
3. Сауда дебиторларының баланс бойынша сомасы 100 болады. Тиісті
түсім салық салынатын пайдаға (салық залалына) кіргізілген. Сауда
дебиторларының салық базасы 100-ге тең болады.
4. Еншілес компаниялардан алуға есептелген дивидендтердің баланстық
құны 100-ге тең. Дивидендтерге салық салынбайды. Шын мәнінде активтің
барлық баланстық құны экономикалық пайдадан шегерілуі тиіс. Тиісінше
дивидендтердің салық базасы 100-ге тең(1).
5. Алуға есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең. Несиені өтеу
ешқандай салық салдарын туғызбайды. Несиенің базасы -100-ге
теңестіріледі .
a Осы талдаудың шеңберінде салық салынатын уақытша айырмашылықтар жоқ.
Баламалы талдауда кезінде алынуға жататын жинықталған дивидендтердің
салықтық базасы нөлге тең және нәтиже беруші нөлге тең салықтық база
100-гі нәтиже беруші салықтық уақытша айырмашылыққа қолданылады. Екі
талдаудың шеңберінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесі жоқ.
8. Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең
болады, бұған алдағы уақытта осы міндеттемеге қатысты салық салу
мақсатында шегерілетін кез келген сома қосылмайды. Аванспен алынған
түсімге келетін болсақ, пайда болатын міндеттеменің салық базасы оның
баланстық құнына тең болады, бұған алдағы уақытта салық салынбайтын
түсімнің кез келген сомасы қосылмайды.
М ы с а л д а р
1. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелген шығыстар
кіреді. Тиісті шығыс кассалық негізде салық салу мақсатында есептеледі.
Есептелген шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады.
2. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын аванспен
алынған пайыздық табыс кіреді. Тиісті пайыздық табысқа кассалық негізде салық
салынды. Аванспен алынған пайыздар бойынша соманың салықтық базасы нөлге тең
болады.
3. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын есептелген
шығыстар кіреді. Тиісті шығыс салық салу мақсатында шегеріліп қойылған.
Есептелген шығындардың салықтық базасы 100-ге тең болады.
4. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелген
айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы кіреді. Айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы салық
салу мақсатында шегерілмейді. Есептелген айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбының
салықтық базасы 100-ге тең болады(2).
5. Төлеуге есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең болады. Несиені өтеудің
ешқандай салықтық салдары болмайды. Несиенің салықтық базасы 100-ге тең болады.
a Осы талдаудың шеңберінде шегерілетін уақытша айырмашылықтар жоқ. Баламалы
талдау кезінде есептелетін өсімпұл мен төленуге тиіс айыппұлдардың салықтық
базалары нөлге тең болады және нөлге тең салықтық база 100-гі нәтиже беруші
салықтық уақытша айырмашылыққа қолданылады. Екі талдаудың шеңберінде кейінге
қалдырылған салық активі жоқ.
9. Кейбір баптардың салықтық базасы бар, бірақ баланста актив
пен міндеттеме ретінде танылмайды. Мәселен, зерттеуге кететін нақты
шығын пайда болу кезеңінде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шығын
ретінде көрсетіледі, бірақ оны салық салынатын пайданы (салық залалын)
белгілеген кезде шегеруге көпке дейін рұқсат берілмеуі мүмкін. Салық
органдары болашақта шегеруге рұқсат беретін сома болып табылатын
зерттеуге кететін шығынның салықтық базасы мен нөлге тең болатын
баланстық құны арасындағы айырмашылық кейінге қалдырылған салық
активінің пайда болуына жол ашатын шегерілетін уақытша айырмашылық
болып табылады.
10. Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын
болмаған жағдайларда осы Стандартқа негіз болатын іргелі принципті
қарастырған пайдалы: компания белгілі бір шектеулерді есептемегенде
активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының орнын толтыру немесе
өтеу болашақ салық төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе
өтеудің салықтық салдарлары болмайтын болса, олардың қандай боларымен
салыстырғанда көбейтетін (азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық
міндеттемесін (активін) мойындауға міндетті. 52-параграфтан кейінгі С
мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы болатындай, мысалы,
активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын толтырудың немесе
өтеудің қажетті тәсіліне тәуелді болатындай жағдайды көрсетеді.
11. Шоғырландырылған қаржы есептілігінде уақытша
айырмашылықтар шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі активтердің және
міндеттемелердің баланстық сомаларын тиісті салық базасымен салыстыру
арқылы анықталады. Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына,
ол есептелетін заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта
салық базасы топтағы компаниялардың әрқайсысының салық декларациясына
қатысты анықталады.
АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
12. Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық
төленбеген сомаға тең міндеттеме ретінде мойындалуға тиіс. Егер
ағымдағы және алдыңғы кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер
үшін төленуге тиіс сомадан асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде
танылуға тиіс.
13. Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге
көшірілуі мүмкін салық залалымен байланысты пайда актив ретінде
мойындалуы керек.
14. Салық залалы өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін
пайдаланылатын болса, компания салық залалы пайда болған кезеңде
пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайда компанияға түсуі және
осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.
КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН
САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
Салық салынатын уақытша айырмашылықтар
15. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық
салудағы уақытша айырмашылықты мойындаулары тиіс, егер тек ол
мыналардан пайда болмаса:
(а) іскерлік беделді алғашқы танумен; немесе
(b) активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:
(і) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмайтын;
және
(іі) оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық
салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін операцияда
бастапқы мойындау.
Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты салық салудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі 39-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.
16. Активтерді мойындауда компания алдағы кезеңде алатын
экономикалық пайда ретінде оның баланстық құнын болашақта өтеу жатыр.
Активтің баланстық құны оның салық базасынан асатын болса, салық
салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсатында шегеруге
рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін болады. Бұл айырмашылық салық
салынатын уақытша айырмашылық болып саналады, ал алдағы кезеңдерде
туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу міндеттемесі кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады. Компания активтің
баланстық құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша айырмашылық
қалпына келеді, ал компанияда салық салынатын пайда туындайды. Бұл
экономикалық пайдалар компаниялардан салық төлемі кейпінде кететін
болады дегенді білдіреді. Сөйтіп бұл Стандарт 15 және 39-параграфтарда
суреттелген белгілі бір жағдайларда болмаса, барлық кейінге қалдырылған
салық міндеттемелерін мойындауды талап етеді.
М ы с а л
Бастапқы құны 150 тұратын активтің баланстық құны 100. Салық салу
мақсатында жиналған амортизация 90-ға тең болды, ал салық ставкасы
25%-ды құрайды.
Активтің салықтық базасы 60-қа тең болады (өзіндік құны 150-ден
шегерілген жинақталған салық амортизациясы 90). 100-ге тең баланстық
құнын өтеу үшін компания 100-ге тең салық салынатын пайда алу керек,
бірақ мұндай жағдайда тек қана сомасы 60 салық амортизациясын шегере
алады. Демек активтің баланстық құнын өтеуде компания пайда салынатын
салықты 10 пайыз мөлшерінде төлейтін болады (25% ставка бойынша 40).
100-ге тең баланстық құн мен 60-қа тең салық базасы арасындағы
айырмашылық 40-қа тең болатын салық салынатын уақытша айырмашылықты
құрайды. Сайып келгенде, компания мөлшері 10-ға тең кейінге
қалдырылған салық міндеттемелерін мойындайды (25% ставка бойынша 40),
мұны активтің баланстық құнын өтеген кезде төлейді.
17. Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір
кезеңдегі бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық
салынатын пайдаға қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша
айырмашылықтар көбіне мерзімді айырмашылықтар деп аталады. Осындай
уақытша айырмашылықтардың мысалдары төменде келтіріліп отыр. Бұларға
салық салынады, сайып келгенде, олар кейінге қалдырылған салық
міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:
(а) пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға
қосылады, бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған
кезде салық салынатын пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге
қатысты баланста мойындалатын кез келген дебиторлық берешектің
салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім ақша қаражатын
алғанға дейін салық салынатын пайдаға әсер етпейді;
(b) салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған
кезде пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын
пайдадан өзгеше болуы мүмкін. Уақытша айырмашылық - активтің
баланстық құны мен оның салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол
ағымдағы және мұның алдындағы кезеңдерде анықталған салық салынатын
пайданы анықтаған кезде салық органдары рұқсат еткен осы активке
қатысты барлық шегерулерді ескергенде активтің бастапқы құнына тең
келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылық амортизация тездетілген
кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде пайда болады және
көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік амортизацияға
қарағанда жай болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылық пайда
болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді);
және
(с) әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы
анықтаған кезде алдағы уақытта капиталдандырылуы және
амортизациялануы мүмкін, бірақ олар пайда болған кезеңдегі салық
салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі. Әзірлеуге кеткен
мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады, өйткені олар
салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық -
әзірлеуге кеткен шығынның баланстық құны мен олардың нөлге тең
салық базасының арасындағы айырмасы.
18. Уақытша айырмашылықтар сонымен қатар:
(а) сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктіру
жөніндегі шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге
олардың бастапқы әділ құнымен, бірақ салық салу мақсаты үшін
эквиваленттік түзетусіз бөлінеді (19-параграфты қараңыз);
(b) (салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз
активтер қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз);
(с) іскерлік бедел кәсіпорындар біріккен кезде пайда
болады (21 және 32-параграфтарды қараңыз);
(d) активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы
бастапқы мойындалған кезде оның бастапқы баланстық құнынан өзгеше
болады, мысалы, компания активтерге жататын салық салынбайтын
мемлекеттік субсидиядан пайда алған кезде (22 және 33-параграфтарды
қараңыз); не
(е) еншілес компанияларға, филиалдар мен
қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және
бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты инвестициялардың
баланстық құны инвестициялардың салық базасынан немесе қатысу
үлесінен өзгеше болады (38-45-параграфтарды қараңыз).
К ә с і п о р ы н д а р д ы ң б і р і к т і р і л у і
19. Сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктірген кезде
сатып алуға кететін шығындар олардың айырбас жасалатын күнгі әділ
құнына қарай теңестірілген активтер мен міндеттемелерге бөлінеді.
Уақытша айырмашылықтар компанияларды біріктіру сатып алынған
теңестірілген активтер мен міндеттемелердің салық базаларына ешқандай
ықпал етпеген немесе оларға басқаша әсер еткен кезде пайда болады.
Мысалы, активтің баланстық құны әділ құнға дейін өсіп, ал салық базасы
мұның алдындағы иеленушіге арналған шығындардың деңгейінде қалып қойған
кезде салық салынатын уақытша айырмашылықтар пайда болады да кейінге
қалдырылған салық міндеттемесіне әкеліп соғады. Кейінге қалдырылған
салық міндеттемесі іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты
қараңыз).
Ә д і л қ ұ н ы м е н е с е п к е а л ы н ғ а н а к т и в
т е р
20. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген
активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға
рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16-Негізгі құралдар IAS, 38-
Материалдық емес активтер IAS, 39-Қаржы құралдары: тану және
бағалау IAS және 40-Инвестициялық жылжымайтын мүлік IAS). Кейбір
заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта
есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер
етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша
айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау
немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде
салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы
түзетілмейді. Солай бола тұрса да баланстық құнының болашақтағы өтемі
компания үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал
салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың
сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің баланстық құны мен
оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық
болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті
құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:
(а) компанияның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай
жағдайда активтің қайта бағаланған баланстық құны оны қолдану
арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында
қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты
құрайды; не
(b) егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас
активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық
кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде,
осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі
тиіс.
І с к е р л і к б е д е л
21. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде туындайтын іскерлік бедел
сатып алуға кеткен шығынның сатып алушы-ұйымның теңдестірілген активтер
мен міндеттемелердің әділ құнындағы үлесінен артық болуы ретінде
анықталады. Көптеген салық органдары іскерлік бедел амортизациясын
салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілетін шығын ретінде
пайдалануға рұқсат етпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде
іскерлік беделдің көлемі еншілес компания өз бизнесін жүргізуіне қарай
жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда іскерлік беделдің нөлге тең
салықтық базасы болады. Іскерлік беделдің баланстық құны мен нөлге тең
салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын
уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге
қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын мойындауға рұқсат
етпейді, өйткені іскерлік бедел қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге
қалдырылған салық міндеттемесін мойындау іскерлік беделдің баланстық
құнын ұлғайтқан болар еді.
21А. Іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтынына
орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі
азаюлары іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтын ретінде
қарастырылады және сондықтан 15(а)-параграфқа сәйкес танылмайды.
Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік
беделдің құны 100 болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең
болса, онда 15(а)-параграфына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық
міндеттемесін тануына тиым салынады. Егер ұйым кейін осы іскерлік бедел
бойынша 20 мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы
іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері
100-ден 80-ге дейін азаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге
қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді.
Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндай
азаюы іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты ретінде қарастырылады
және 15(а)-параграфына сәйкес танылуға жатпайды.
21В. Алайда іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша
айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері
іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты болған кезде ғана танылуы
мүмкін. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған
іскерлік беделдің құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап
жылына 20 пайыз ставкасы бойынша шегерілетін болып табылатын 100 тең
соманы құрайтын болса, онда іскерлік беделдің салықтық базасы бастапқы
танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 құрайды. Егер
іскерлік беделдің жыл аяғындағы баланстық құны сол 100 қалпында болса,
онда осы жылдың аяғында 20 мөлшерінде салық салынатын уақытша
айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы
іскерлік беделді бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын
кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.
Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау
22. Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш
мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты
шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салу мақсатында шегерілуге
жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш
мойындауға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:
(а) кәсіпорындарды біріктірген кезде ұйым кез келген
кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және
мұның өзі оң немесе теріс іскерлік беделге немесе сатып алынатын
ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және
шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның
біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-параграфты қараңыз);
(b) егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық
салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда компания кез келген
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды
және пайда мен залал туралы есепте салық төлеу бойынша пайда
болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен
табысты мойындайды (59-параграфты қараңыз);
(с) егер операция кәсіпорындарды біріктіру болып
табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға
әсер етпейтін болса, компания 15 және 24-параграфтарда атап
көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап,
дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын
түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық
етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт компанияға пайда болатын
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы
немесе кейінгі мойындалған түрінде мойындауға рұқсат етпейді
(келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне компания активтің
амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық
міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді
мойындамайды.
23. 32-Қаржы құралдары- ақпаратты ашу және беру IAS
Халықаралық стандартқа сәйкес құрама қаржы құралының (мысалы,
айырбасталатын облигацияның) эмитенті құрал міндеттемесінің құрамын –
міндеттеме ретінде, ал капиталдың құрамын меншік капитал ретінде
жіктейді. Кейбір заңдылықтарда міндеттеме құрамының салық базасы алғаш
мойындауда міндеттеме мен капитал құрамы сомасының бастапқы баланстық
құнына тең болады. Барлық салық салынатын уақытша айырмашылық капитал
құрамын міндеттеме құрамынан алғашында бөлек мойындаудан пайда болады.
Олай болса, 15(b)-параграфта белгіленген ерекшелік қолданылмайды.
Демек, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды. 61-
параграфқа сәйкес кейінге қалдырылған бұл салық капитал құрамының
баланстық құнына тікелей жатқызылады. 58-параграфқа сәйкес кейінге
қалдырылған салық міндеттемесіндегі кейінгі өзгертулер пайда және залал
туралы есепте салық төлеу бойынша кейінге қалдырылған шығын (салық
өтемінің табысы) ретінде мойындалады.
22(с)-параграфын бейнелейтін мысал
Компания өзіндік құны 1, 000 тұратын активті бес жыл бойы барынша
пайдаланып, содан кейін оны нөлге тең жойылатын құнымен есептен
шығарып тастағысы келеді. Салық ставкасы 40%. Активтің амортизациясы
салық салу мақсатында шегерілмейді. Активті істен шығарған кезде актив
құнының көбеюінен түсетін кез келген пайдаға салық салынбайды, ал
құнның кез келген төмендеуі шегерілмейді.
Активтің баланстық құнын өтеу кезінде компания 1, 000 мөлшерінде салық
салынатын пайда алатын болады және 400 сомасында салық төлейтін
болады. Компания 400 сома мөлшеріндегі пайда болатын кейінге
қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол бұл активті
алғаш мойындаудан пайда болады.
Келесі жылы активтің баланстық құны 800-ге тең болады. 800 мөлшерінде
салық салынатын пайда алған кезде компания 320 мөлшерінде салық
төлейтін болады. Компания 320 мөлшеріндегі кейінге қалдырылған салық
міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол активті алғаш мойындаудан пайда
болады.
Шегерілетін уақытша айырмашылықтар
24. Кейінге қалдырылған салық активі шегерілетін барлық
уақытша айырмашылық үшін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы
мүмкін салық салынатын пайда алыну ықтималдығы бар дәрежеде мойындалуға
тиіс, егер тек кейінге қалдырылған актив мынадай мәміле бойынша активті
немесе міндеттемені алғашқы танумен байланысты туындамаса:
(а) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса; және
(b) мәмілені жүргізген кезде не есептік, не салық
салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін болса.
Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты есептелетін уақытша айырмашылық үшін кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі 44-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.
25. Міндеттемені мойындаудың өзі алдағы уақытта компаниядан
экономикалық пайда әкелетін ресурстарды шығару жолымен баланстық құнның
өтелетінін көрсетеді. Компаниядан ресурсты шығару кезінде барлық сома
немесе бір бөлігі салық пайдасын міндеттемені мойындаған кезге
қарағанда неғұрлым кешірек кезеңдегі салық салынатын пайданы
белгілегенде шегерілуге тиіс. Мұндай жағдайда міндеттеменің баланстық
құны мен оның салық базасының арасында уақытша айырмашылық болады.
Тиісінше пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған салық
активі пайда болады, ол міндеттеменің бір бөлігі салық салынатын
пайданы анықтаған кезде шешілетін алдағы кезеңдерде өтелетін болады.
Сол іспеттес, егер активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз
болса, айырмашылық алдағы кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салыққа
қатысты кейінге қалдырылған актив салығының пайда болуына әкеліп
соқтырады.
Мысал
Компания кепілдеме берілген жөндеуге есептелген шығын бойынша
міндеттемені 100 мөлшерінде мойындайды. Компания тауар сапасына
жасалған шағым бойынша төлем жасамайынша, салық салу мақсатында бұл
шығындар шегерілмейді. Салық ставкасы -25%.
Міндеттеменің салық базасы нөлге теңестіріледі (баланстық құны – 100,
минус алдағы уақытта бұл міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында
шегерілетін сома). Міндеттемені баланстық құнына қарай өтеу кезінде
компания өзінің болашақтағы 100-ге тең салық салынатын пайдасының
сомасын азайтады, демек өзінің болашақтағы салық төлемдерін 25-ке
азайтады деген сөз (25% ставка бойынша 100). 100-ге тең баланстық құны
мен нөлге тең салық базасы арасындағы айырма 100-ге тең шегерілген
уақытша айырмашылықты құрайды. Сонымен компания алдағы уақытта салық
төлемдерін азайтудан пайда алу үшін жеткілікті салық салынатын пайда
алу ықтималдығы болған жағдайда кейінге қалдырылған 25 пайыздық салық
активін мойындайды (25% ставка бойынша 100).
26. Төменде кейінге қалдырылған салық активтерінің пайда
болуына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтың мысалдары келтіріліп
отыр:
а) зейнетақы төлеуге кететін шығын қызметкерлерге
қызмет көрсетілуіне қарай бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде
шегерілуі мүмкін, ал салық салынатын пайданы анықтаған кезде
компания зейнетақы қорына жарна аударған кезде немесе
қызметкерлерге зейнетақы төлеген кезде шегерілуі мүмкін. Уақытша
айырмашылық міндеттеменің баланстық құны мен оның салық базасы
арасында болады; міндеттеменің салық базасы әдетте нөлге тең
болады. Мұндай шегерілетін уақытша айырмашылық кейінге қалдырылған
салық активінде көрініс табады, өйткені экономикалық пайда
компанияға қорға жарна аударылған кезде немесе зейнетақы төленген
кезде салық салынатын пайдадан шегерім түрінде түсетін болады.
(b) зерттеуге жұмсалатын шығын ол пайда болған кезеңде
бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде мойындалады, бірақ оны
шегеруге салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде
көпке дейін рұқсат етілмеуі де мүмкін. Салық органдары алдағы
уақытта шегеруге рұқсат ететін сома болып табылатын зерттеуге
жұмсалатын шығынның салық базасы мен нөлге тең баланстық құны
арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылықты құрайды,
ол кейінге қалдырылған салық активінің құралуына алып келеді;
(с) кәсіпорындарды біріктіру құны сатып алу күніндегі
әділ құнына қатысты сатып алынған және қабылданған
бірегейлендірілетін активтер мен міндеттемелерді тану арқылы
бөлінеді. Міндеттеме сатып алған кезде мойындалатын болса, бірақ
олармен байланысты шығындар көпке дейін салық салынатын пайданы
анықтаған кезде шегерілмесе, алынып тасталатын уақытша айырмашылық
құралады, ол кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді. Сондай-
ақ кейінге қалдырылған салық активі сатып алынған теңестірілген
активтің әділ құны оның салық базасынан аз болып қалса да пайда
болады. Екі жағдайда да барлық кейінге қалдырылған салық активі
іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты қараңыз); және
(d) анықталған активтер салық салу мақсатында жасалған
әділ құнына қарай ескеріледі немесе баламасыз түзетусіз қайта
бағаланады (20-параграфты қараңыз). Егер активтің салықтық базасы
оның баланстық құнынан асып кетсе, шегерілетін уақытша айырмашылық
пайда болады.
27. Шегерілген уақытша айырмашылықтың қайтарылуы алдағы
уақытта анықталған салық салынатын пайданың азаюынан көрінеді. Алайда
компания экономикалық пайданы салық төлемдерін қысқарту түрінде алады,
тек ол үшін шегерімдер өзара есептелуі мүмкін жеткілікті салық
салынатын пайда табуы керек. Сонымен компания кейінге қалдырылған салық
активтерін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық
салынатын пайда ықтималдығы бар болған жағдайда мойындайды.
28. Компанияда шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы
мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы белгілі бір салық органына
және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткілікті
салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде орын алады.
Оларды мынадай жағдайларда қайтару көзделген:
(а) шегерілген уақытша айырмашылықты қалпына келтіру
болжамдалған кезеңде; не
(b) кейінге қалдырылған салық активтерінен пайда болған
салық залалы өткен немесе алдағы уақытқа аударылуы мүмкін
кезеңдерде.
Мұндай жағдайда кейінге қалдырылған салық активтері шегерілген уақытша
айырмашылықтар пайда болған кезеңде мойындалады.
29. Белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық
салынатын заңды тұлғаға жататын жеткіліксіз салық салынатын уақытша
айырмашылықтар бар болған кезде кейінге қалдырылған салық активі
мынадай жағдайда мойындалады:
(а) компанияның шегерілген уақытша айырмашылықтар
қайтарылған кезеңде (немесе шегерілген салық активтерінен
туындайтын салық залалы өткен немесе болашақ кезеңдерге аударылуы
мүмкін кезеңдерде) белгілі бір салық органына және де белгілі бір
салық салынатын компанияға жататын жеткілікті салық салынатын
пайдасы болады деген ықтималдық бар. Алдағы уақытта салық салынатын
пайданың жеткіліктілігін бағалаған кезде компания болашақ
кезеңдерде күтілетін шегерілетін уақытша айырмашылықтарды құрайтын
салық салынатын соманы есептемейді, өйткені осы шегерілетін уақытша
айырмашылықтар құрайтын кейінге қалдырылған салық активі болашақта
өзі пайдаланатын салық салынатын пайданың болуын талап етеді; не
(b) компанияда салықты жоспарлау мүмкіндіктері бар,
мұның өзі тиісті кезеңдерде салық салынатын пайда түсіруге
жәрдемдеседі.
30. Салықты жоспарлау мүмкіндіктері – тиісті кезеңде салық
залалын немесе салық кредитін мұның алдындағы кезеңнен көшіру мерзімі
біткенге дейін салық салынатын пайда жасау немесе көбейту үшін компания
жасайтын әрекеттер. Мысалы, кейбір заңдылықтарда салық салынатын пайда
мыналардың көмегімен жасалуы немесе көбейтілуі мүмкін:
(а) пайыздық табысқа салық салудың екі нұсқасының бірін
таңдау: алынған сома бойынша немесе алынатын сома бойынша;
(b) салық салынатын пайдадан белгілі бір шегерім жасауға
талап мерзімін ұзарту;
(с) қымбаттаған, бірақ салық базасы құнның бұлайша
артуын көрсету үшін түзетілмеген активтерді, сатулар, қайта жалға
беру мүмкіндігі; және
(d) салық салынатын пайда түсіретін басқа инвестицияны
сатып алу үшін салық салынбайтын пайда әкелетін активті сату
(кейбір заңдылықтарда - мемлекеттік құнды қағаздар).
Салықты жоспарлау мүмкіндіктері салық салынатын пайданы
неғұрлым бұрынғы кезеңнен ертерек кезеңге көшірілген кезде салық
залалын немесе салық кредитін көшіруді пайдалану әлі де болса
болашақта уақытша айырмашылықты тудыратын көзден өзгеше болатын
болашақтағы салық салынатын пайданың болуына байланысты болады.
31. Компанияның біраз уақыт бойы жалғасатын залалы болған
жағдайда, ол 35 және 36-параграфтарда келтірілген нұсқауларды
пайдаланады.
32. [жойылған]
Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау
33. Активті бастапқы мойындау кезінде кейінге қалдырылған
салық активі пайда болатын жағдайдың бірі – салық салынбайтын
мемлекеттік субсидия алу болып табылады. Ол баланстық құны есептелген
кезде шегерілетін активке жатады, бірақ салық салу мақсатында активтің
амортизацияланған құнынан (басқаша айтқанда салық базасынан)
шегерілмейді; активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз, яғни
бұл шегерілетін уақытша айырмашылықты тудырады. Мемлекеттік субсидия
кейінге қалдырылған пайда түрінде де көрінуі мүмкін, бұл жағдайда
кейінге қалдырылған пайда мен оның нөлге тең салықтық базасының
арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады.
Компания қандай әдісті таңдаса да, ол кейінге қалдырылған салық активін
22-параграфта көрсетілгендей себеппен мойындамайды.
Пайдаланылмаған салық залалдары және пайдаланылмаған салық кредиттері
34. Кейінге қалдырылған салық активі пайдаланылмаған салық
залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері болашақта
пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері
пайдаланылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығының
қаншалықты екендігіне қарай мойындалуы керек.
35. Пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
кредиттерін алдағы кезеңдерге көшіру нәтижесінде пайда болатын кейінге
қалдырылған салық активін мойындаудың өлшемдері шегерілетін уақытша
айырмашылықтар нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық
активін мойындаудың өлшемдері сияқты. Алайда пайдаланылмаған салық
залалының бар екені алдағы уақытта салық салынатын пайданың болмауы
мүмкіндігіне нақты негіз болады. Сонымен компания біраз уақыт бойы зиян
шегіп келген болса, ол пайдаланылмаған салық залалдары мен
пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған
салық активін қаншалықты дәрежеде жеткілікті салық салынатын уақытша
айырмашылығы болатынына немесе ол пайдаланылмаған салық залалдары мен
пайдаланылмаған салық кредиттерін іске асыра алатын жеткілікті салық
салынатын пайда алуына негіз боларлық басқа дәлелдер барына қарай
мойындайды. Мұндай жағдайда 82-параграф кейінге қалдырылған салық
активінің сомасын және оны мойындауды растайтын негіз сипатын ашуды
талап етеді.
36. Салық салынатын пайданың болу ықтималдығын бағалағанда
компания пайдаланылмаған салық залалдарына немесе пайдаланылмаған салық
кредиттеріне қатысты мынадай өлшемдерді ескереді:
(а) компанияның белгілі бір салық органына және де
белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын, нәтижесі
пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
кредиттері қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін
салық салынатын пайда болып табылатын жеткілікті салық салынатын
уақытша айырмашылықтары бар не жоқ екенін;
(b) компанияда салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық
салынатын пайда болу ықтималдығы бар не жоқ екенін;
(с) белгілі бір себептермен қайталануы неғайбіл
пайдаланылмаған салық залалдары туындай ма; және
(d) компанияның пайдаланылмаған салық залалдары немесе
салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін кезеңде салық салынатын пайда
жасайтын салықты жоспарлау мүмкіндігі бола ма (30-параграфты
қараңыз).
Компанияда пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық
кредиттері пайдаланылуы мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда болу
ықтималдығының жоқтығына қарай кейінге қалдырылған салық активі
мойындалмайды.
Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активтерін қайта бағалау
37. Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активінің әрбір
есептік күнін компания қайта бағалайды. Ол мойындалмаған кейінге
қалдырылған салық активін болашақ салық салынатын пайдасы кейінге
қалдырылған салық активін өтеудің ықтималдығы болатындай дәрежеде
мойындайды. Мысалы, сауда жағдайын жақсарту алдағы уақыттағы
компанияның жеткілікті салық салу кірісінің ықтималдығын арттырып,
кейінге қалдырылған салық активінің 24 немесе 34-параграфтарындағы
өлшемге сәйкестендіруі мүмкін. Мұның басқа мысалы компания кейінге
қалдырылған салық активтерін кәсіпорындар біріккенде немесе одан
кейінгі мерзімде қайта бағалаған жағдай болып табылады (67 және 68-
параграфтарды қараңыз).
Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарға инвестициялар
және бірлескен қызметке қатысу үлесі
38. Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарына
салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің
баланстық құны (атап айтқанда негізгі компаниялар үлесі немесе еншілес
компаниялардың таза актив инвесторлары, қауымдастырылған компаниялардың
филиалдары немесе іскерлік беделдің баланстық құнын қосқандағы
инвестициялау объектісі) инвестицияның немесе үлеске қатысудың салық
базасынан (ол бастапқы құнға жиі теңестіріліп отырады) өзгеше болып
шығады. Мұндай айырмашылықтар түрлі жағдайларға байланысты пайда болуы
мүмкін, мысалы:
(а) еншілес компаниялардың, филиалдардың,
қауымдастырылған және бірлескен компаниялардың бөлінбеген
пайдасының болуы;
(b) негізгі және еншілес компаниялар әр елде орналасқан
жағдайда валютаның айырбас бағамындағы өзгерістер; және
(с) қауымдастырылған компанияға жұмсалатын инвестицияның
баланстық құнының оның өтелетін сомаға дейін төмендеуі.
Егер де бас компания инвестицияны өзінің жеке қаржы есептілігінде
нақты өзіндік құн немесе қайта бағаланған құн бойынша ескерер болса,
шоғырландырылған қаржылық есептіліктегі уақытша айырмашылық оның жеке
қаржылық есептілігіндегі инвестицияға қатысты уақытша айырмашылықтан
өзгеше болуы мүмкін.
39. Компания еншілес компанияларға, филиалдарына және
қауымдастырылған компанияларға салынған инвестицияларға және бірлескен
қызметке қатысу үлесіне байланысты барлық салық салынатын уақытша
айырмашылықтар үшін кейінге қалдырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пайдаға салынатын салықтар
Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері
енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.
Төмендегі Түсіндірмелер IAS 12 қатысты:
• SIC-21 Пайдаға салынатын салықтар — амортизацияға
жатпайтын активтердің қайта бағаланған құнын өтеу; және
• SIC-25 Пайдаға салынатын салықтар — компанияның немесе оның
акционерлерінің салықтық мәртебесіндегі өзгерістер.
12 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Пайдаға салынатын салықтар
МАҚСАТЫ
Осы Стандарттың мақсаты пайдаға салынатын салықтарды есепке алу
тәртібін анықтаудан тұрады. Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты
мәселе қазіргі және келешектегі салық салдарын есепке алуда:
(а) компания балансында мойындайтын активтердің
(міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу);
және
(b) компанияның қаржы есептілігінде мойындалатын операциялар
және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.
Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп беретін
компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын
толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық құнының
орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық
төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу
салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды
қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге
қалдырылған салық активін) мойындауын талап етеді.
Осы Стандарт компанияның салық операцияларының салдары мен басқа да
жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке
алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық
операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде
де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен
басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады.
Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін
кәсіпорындарды біріктірген кезде мойындау да осы біріктіру кезінде пайда
болған оң немесе теріс іскерлік беделдің мөлшеріне немесе ұйым біріктіру
құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің,
міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып
алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.
Осы Стандарт сондай-ақ пайдаланылмаған салық залалдарынан немесе
пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық
активтерінің мойындалуына, қаржы есебінде пайдаға салынатын салықты
көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
1. Осы Стандарт пайдаға салынатын салықтың есебі үшін
қолданылуы тиіс.
2. Осы Стандарттың мақсаты үшін пайдаға салынатын салыққа
салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік
салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатын салыққа пайданың көзінен
ұсталатын, еншілес компания, қауымдастырылған компания төлейтін немесе
есеп беретін компанияға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде
төленетін салық сияқты салықтар кіреді.
3. [Жойылды].
4. Осы Стандарт мемлекеттік субсидияны есептеу әдістеріне (20-
Мемлекеттік субсидияны есепке алу және мемлекеттік көмек туралы
ақпаратты ашып көрсету IAS Халықаралық стандартын қараңыз:) немесе
инвестициялық салық кредиттеріне қатысты емес. Алайда осы Стандарт
осындай жәрдемақылардан немесе инвестицияланған салық кредиттерінен
туындайтын уақытша айырмашылықтарды есептеуге байланысты болады.
АНЫҚТАМАЛАР
5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген
мағынада пайдаланылады:
Бухгалтерлік пайда - салық төлеуге кететін шығысты шегерілгенге
дейінгі кезең ішіндегі таза пайда немесе залал.
Салық салынатын пайда (салық салу кезінде есептелетін залал) – салық
органдары белгілеген ережелерге сәйкес анықталатын кезең ішіндегі пайда
(залал), осыған байланысты пайдаға салынатын салық төленеді (өтеледі).
Салық төлеуге кететін шығыстар (салық өтемінен түскен кіріс) -
ағымдағы салыққа немесе кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі
таза пайданы немесе залалды есептеуге қосылатын жиынтық көлем.
Ағымдағы салық – салық салынатын пайдаға (салық салу кезінде
есептелетін залалға) қатысты кезең ішінде төленуге (өтелуге) тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – салық салынатын уақытша
айырмашылықтарға байланысты алдағы кезеңдерде төленуге тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық активтері - алдағы кезеңдерде өтелуге тиісті
пайдаға салынатын салық сомасы. Ол мыналарға байланысты:
а) есептелген уақытша айырмашылықтарға;
(b) пайдаланылмаған салық залалдарын алдағы кезеңге
көшіруге; және
(с) пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңге
көшіруге.
Уақытша айырмашылықтар - активтің немесе міндеттеменің баланстық құны
мен олардың салықтық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша айырмашылықтар
мынадай болуы мүмкін:
(а) салық салынатын уақытша айырмашылықтар, активтің немесе
міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы
кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде
салық салынатын соманың пайда болуына және туындауына әкеліп соқтыратын
уақытша айырмашылықтар болып саналатын айырмашылықтар; не
(b) ұстап қалынатын уақытша айырмашылықтар. Тиісті активтің
немесе міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін
алдағы кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық салу кезінде
есептелетін залалды) анықтаған кезде нәтижесі ұстап қалу болып
саналатын айырмашылықтар.
Активтің немесе міндеттеменің салық базасы - салық салу мақсатында
активке немесе міндеттемеге берілетін көлем.
6. Салық төлеуге кететін шығыстарға (салық өтемінен түскен
кіріске) ағымдағы салық шығыстары (ағымдағы салықты өтеуден түскен
кіріс) және кейінге қалдырылған салық шығысы (салық өтемінен кейінге
қалдырылған кіріс) енгізіледі.
Салық базасы
7. Активтің салық базасы – компания активтің баланстық құнын
өтегеннен кейін алатын кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан
салық салу мақсатында есептелетін сома. Егер де осы экономикалық
пайдаға салық салынбайтын болса, активтің салық базасы оның баланстық
құнына тең болады.
М ы с а л д а р
1. Станок 100 тұрады. Салық салу мақсатында амортизацияның 30 сомасы
ағымдағы және алдағы кезеңге есептелді, қалған құны алдағы кезеңдерде
не амортизация түрінде, не істен шыққан кезде шегеру жолымен
шығарылатын болады. Станокты қолдану нәтижесінде алынған түсімге
кіріске салық салынуы тиіс, станокты іске асырудан алынған кез келген
табысқа салық салынатын болады, ал іске асырудан болған кез келген
шығын салық салу мақсатында есептелетін болады. Станоктың салық базасы
70-ке тең болады.
2. Баланс бойынша алуға есептелген пайыз сомасы 100 тең болады.
Тиісті пайыздық түсімге касса негізіндегі салық салынады. Алуға
есептелген пайыздардың салық базасы нөлге тең болады.
3. Сауда дебиторларының баланс бойынша сомасы 100 болады. Тиісті
түсім салық салынатын пайдаға (салық залалына) кіргізілген. Сауда
дебиторларының салық базасы 100-ге тең болады.
4. Еншілес компаниялардан алуға есептелген дивидендтердің баланстық
құны 100-ге тең. Дивидендтерге салық салынбайды. Шын мәнінде активтің
барлық баланстық құны экономикалық пайдадан шегерілуі тиіс. Тиісінше
дивидендтердің салық базасы 100-ге тең(1).
5. Алуға есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең. Несиені өтеу
ешқандай салық салдарын туғызбайды. Несиенің базасы -100-ге
теңестіріледі .
a Осы талдаудың шеңберінде салық салынатын уақытша айырмашылықтар жоқ.
Баламалы талдауда кезінде алынуға жататын жинықталған дивидендтердің
салықтық базасы нөлге тең және нәтиже беруші нөлге тең салықтық база
100-гі нәтиже беруші салықтық уақытша айырмашылыққа қолданылады. Екі
талдаудың шеңберінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесі жоқ.
8. Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең
болады, бұған алдағы уақытта осы міндеттемеге қатысты салық салу
мақсатында шегерілетін кез келген сома қосылмайды. Аванспен алынған
түсімге келетін болсақ, пайда болатын міндеттеменің салық базасы оның
баланстық құнына тең болады, бұған алдағы уақытта салық салынбайтын
түсімнің кез келген сомасы қосылмайды.
М ы с а л д а р
1. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелген шығыстар
кіреді. Тиісті шығыс кассалық негізде салық салу мақсатында есептеледі.
Есептелген шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады.
2. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын аванспен
алынған пайыздық табыс кіреді. Тиісті пайыздық табысқа кассалық негізде салық
салынды. Аванспен алынған пайыздар бойынша соманың салықтық базасы нөлге тең
болады.
3. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын есептелген
шығыстар кіреді. Тиісті шығыс салық салу мақсатында шегеріліп қойылған.
Есептелген шығындардың салықтық базасы 100-ге тең болады.
4. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелген
айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы кіреді. Айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы салық
салу мақсатында шегерілмейді. Есептелген айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбының
салықтық базасы 100-ге тең болады(2).
5. Төлеуге есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең болады. Несиені өтеудің
ешқандай салықтық салдары болмайды. Несиенің салықтық базасы 100-ге тең болады.
a Осы талдаудың шеңберінде шегерілетін уақытша айырмашылықтар жоқ. Баламалы
талдау кезінде есептелетін өсімпұл мен төленуге тиіс айыппұлдардың салықтық
базалары нөлге тең болады және нөлге тең салықтық база 100-гі нәтиже беруші
салықтық уақытша айырмашылыққа қолданылады. Екі талдаудың шеңберінде кейінге
қалдырылған салық активі жоқ.
9. Кейбір баптардың салықтық базасы бар, бірақ баланста актив
пен міндеттеме ретінде танылмайды. Мәселен, зерттеуге кететін нақты
шығын пайда болу кезеңінде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шығын
ретінде көрсетіледі, бірақ оны салық салынатын пайданы (салық залалын)
белгілеген кезде шегеруге көпке дейін рұқсат берілмеуі мүмкін. Салық
органдары болашақта шегеруге рұқсат беретін сома болып табылатын
зерттеуге кететін шығынның салықтық базасы мен нөлге тең болатын
баланстық құны арасындағы айырмашылық кейінге қалдырылған салық
активінің пайда болуына жол ашатын шегерілетін уақытша айырмашылық
болып табылады.
10. Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын
болмаған жағдайларда осы Стандартқа негіз болатын іргелі принципті
қарастырған пайдалы: компания белгілі бір шектеулерді есептемегенде
активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының орнын толтыру немесе
өтеу болашақ салық төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе
өтеудің салықтық салдарлары болмайтын болса, олардың қандай боларымен
салыстырғанда көбейтетін (азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық
міндеттемесін (активін) мойындауға міндетті. 52-параграфтан кейінгі С
мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы болатындай, мысалы,
активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын толтырудың немесе
өтеудің қажетті тәсіліне тәуелді болатындай жағдайды көрсетеді.
11. Шоғырландырылған қаржы есептілігінде уақытша
айырмашылықтар шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі активтердің және
міндеттемелердің баланстық сомаларын тиісті салық базасымен салыстыру
арқылы анықталады. Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына,
ол есептелетін заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта
салық базасы топтағы компаниялардың әрқайсысының салық декларациясына
қатысты анықталады.
АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
12. Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық
төленбеген сомаға тең міндеттеме ретінде мойындалуға тиіс. Егер
ағымдағы және алдыңғы кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер
үшін төленуге тиіс сомадан асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде
танылуға тиіс.
13. Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге
көшірілуі мүмкін салық залалымен байланысты пайда актив ретінде
мойындалуы керек.
14. Салық залалы өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін
пайдаланылатын болса, компания салық залалы пайда болған кезеңде
пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайда компанияға түсуі және
осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.
КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН
САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ
Салық салынатын уақытша айырмашылықтар
15. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық
салудағы уақытша айырмашылықты мойындаулары тиіс, егер тек ол
мыналардан пайда болмаса:
(а) іскерлік беделді алғашқы танумен; немесе
(b) активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:
(і) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмайтын;
және
(іі) оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық
салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін операцияда
бастапқы мойындау.
Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты салық салудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі 39-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.
16. Активтерді мойындауда компания алдағы кезеңде алатын
экономикалық пайда ретінде оның баланстық құнын болашақта өтеу жатыр.
Активтің баланстық құны оның салық базасынан асатын болса, салық
салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсатында шегеруге
рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін болады. Бұл айырмашылық салық
салынатын уақытша айырмашылық болып саналады, ал алдағы кезеңдерде
туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу міндеттемесі кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады. Компания активтің
баланстық құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша айырмашылық
қалпына келеді, ал компанияда салық салынатын пайда туындайды. Бұл
экономикалық пайдалар компаниялардан салық төлемі кейпінде кететін
болады дегенді білдіреді. Сөйтіп бұл Стандарт 15 және 39-параграфтарда
суреттелген белгілі бір жағдайларда болмаса, барлық кейінге қалдырылған
салық міндеттемелерін мойындауды талап етеді.
М ы с а л
Бастапқы құны 150 тұратын активтің баланстық құны 100. Салық салу
мақсатында жиналған амортизация 90-ға тең болды, ал салық ставкасы
25%-ды құрайды.
Активтің салықтық базасы 60-қа тең болады (өзіндік құны 150-ден
шегерілген жинақталған салық амортизациясы 90). 100-ге тең баланстық
құнын өтеу үшін компания 100-ге тең салық салынатын пайда алу керек,
бірақ мұндай жағдайда тек қана сомасы 60 салық амортизациясын шегере
алады. Демек активтің баланстық құнын өтеуде компания пайда салынатын
салықты 10 пайыз мөлшерінде төлейтін болады (25% ставка бойынша 40).
100-ге тең баланстық құн мен 60-қа тең салық базасы арасындағы
айырмашылық 40-қа тең болатын салық салынатын уақытша айырмашылықты
құрайды. Сайып келгенде, компания мөлшері 10-ға тең кейінге
қалдырылған салық міндеттемелерін мойындайды (25% ставка бойынша 40),
мұны активтің баланстық құнын өтеген кезде төлейді.
17. Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір
кезеңдегі бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық
салынатын пайдаға қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша
айырмашылықтар көбіне мерзімді айырмашылықтар деп аталады. Осындай
уақытша айырмашылықтардың мысалдары төменде келтіріліп отыр. Бұларға
салық салынады, сайып келгенде, олар кейінге қалдырылған салық
міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:
(а) пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға
қосылады, бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған
кезде салық салынатын пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге
қатысты баланста мойындалатын кез келген дебиторлық берешектің
салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім ақша қаражатын
алғанға дейін салық салынатын пайдаға әсер етпейді;
(b) салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған
кезде пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын
пайдадан өзгеше болуы мүмкін. Уақытша айырмашылық - активтің
баланстық құны мен оның салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол
ағымдағы және мұның алдындағы кезеңдерде анықталған салық салынатын
пайданы анықтаған кезде салық органдары рұқсат еткен осы активке
қатысты барлық шегерулерді ескергенде активтің бастапқы құнына тең
келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылық амортизация тездетілген
кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде пайда болады және
көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік амортизацияға
қарағанда жай болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылық пайда
болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді);
және
(с) әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы
анықтаған кезде алдағы уақытта капиталдандырылуы және
амортизациялануы мүмкін, бірақ олар пайда болған кезеңдегі салық
салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі. Әзірлеуге кеткен
мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады, өйткені олар
салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық -
әзірлеуге кеткен шығынның баланстық құны мен олардың нөлге тең
салық базасының арасындағы айырмасы.
18. Уақытша айырмашылықтар сонымен қатар:
(а) сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктіру
жөніндегі шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге
олардың бастапқы әділ құнымен, бірақ салық салу мақсаты үшін
эквиваленттік түзетусіз бөлінеді (19-параграфты қараңыз);
(b) (салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз
активтер қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз);
(с) іскерлік бедел кәсіпорындар біріккен кезде пайда
болады (21 және 32-параграфтарды қараңыз);
(d) активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы
бастапқы мойындалған кезде оның бастапқы баланстық құнынан өзгеше
болады, мысалы, компания активтерге жататын салық салынбайтын
мемлекеттік субсидиядан пайда алған кезде (22 және 33-параграфтарды
қараңыз); не
(е) еншілес компанияларға, филиалдар мен
қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және
бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты инвестициялардың
баланстық құны инвестициялардың салық базасынан немесе қатысу
үлесінен өзгеше болады (38-45-параграфтарды қараңыз).
К ә с і п о р ы н д а р д ы ң б і р і к т і р і л у і
19. Сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктірген кезде
сатып алуға кететін шығындар олардың айырбас жасалатын күнгі әділ
құнына қарай теңестірілген активтер мен міндеттемелерге бөлінеді.
Уақытша айырмашылықтар компанияларды біріктіру сатып алынған
теңестірілген активтер мен міндеттемелердің салық базаларына ешқандай
ықпал етпеген немесе оларға басқаша әсер еткен кезде пайда болады.
Мысалы, активтің баланстық құны әділ құнға дейін өсіп, ал салық базасы
мұның алдындағы иеленушіге арналған шығындардың деңгейінде қалып қойған
кезде салық салынатын уақытша айырмашылықтар пайда болады да кейінге
қалдырылған салық міндеттемесіне әкеліп соғады. Кейінге қалдырылған
салық міндеттемесі іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты
қараңыз).
Ә д і л қ ұ н ы м е н е с е п к е а л ы н ғ а н а к т и в
т е р
20. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген
активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға
рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16-Негізгі құралдар IAS, 38-
Материалдық емес активтер IAS, 39-Қаржы құралдары: тану және
бағалау IAS және 40-Инвестициялық жылжымайтын мүлік IAS). Кейбір
заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта
есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер
етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша
айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау
немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде
салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы
түзетілмейді. Солай бола тұрса да баланстық құнының болашақтағы өтемі
компания үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал
салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың
сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің баланстық құны мен
оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық
болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті
құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:
(а) компанияның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай
жағдайда активтің қайта бағаланған баланстық құны оны қолдану
арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында
қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты
құрайды; не
(b) егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас
активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық
кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде,
осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі
тиіс.
І с к е р л і к б е д е л
21. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде туындайтын іскерлік бедел
сатып алуға кеткен шығынның сатып алушы-ұйымның теңдестірілген активтер
мен міндеттемелердің әділ құнындағы үлесінен артық болуы ретінде
анықталады. Көптеген салық органдары іскерлік бедел амортизациясын
салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілетін шығын ретінде
пайдалануға рұқсат етпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде
іскерлік беделдің көлемі еншілес компания өз бизнесін жүргізуіне қарай
жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда іскерлік беделдің нөлге тең
салықтық базасы болады. Іскерлік беделдің баланстық құны мен нөлге тең
салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын
уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге
қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын мойындауға рұқсат
етпейді, өйткені іскерлік бедел қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге
қалдырылған салық міндеттемесін мойындау іскерлік беделдің баланстық
құнын ұлғайтқан болар еді.
21А. Іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтынына
орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі
азаюлары іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтын ретінде
қарастырылады және сондықтан 15(а)-параграфқа сәйкес танылмайды.
Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік
беделдің құны 100 болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең
болса, онда 15(а)-параграфына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық
міндеттемесін тануына тиым салынады. Егер ұйым кейін осы іскерлік бедел
бойынша 20 мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы
іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері
100-ден 80-ге дейін азаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге
қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді.
Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндай
азаюы іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты ретінде қарастырылады
және 15(а)-параграфына сәйкес танылуға жатпайды.
21В. Алайда іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша
айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері
іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты болған кезде ғана танылуы
мүмкін. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған
іскерлік беделдің құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап
жылына 20 пайыз ставкасы бойынша шегерілетін болып табылатын 100 тең
соманы құрайтын болса, онда іскерлік беделдің салықтық базасы бастапқы
танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 құрайды. Егер
іскерлік беделдің жыл аяғындағы баланстық құны сол 100 қалпында болса,
онда осы жылдың аяғында 20 мөлшерінде салық салынатын уақытша
айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы
іскерлік беделді бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын
кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.
Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау
22. Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш
мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты
шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салу мақсатында шегерілуге
жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш
мойындауға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:
(а) кәсіпорындарды біріктірген кезде ұйым кез келген
кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және
мұның өзі оң немесе теріс іскерлік беделге немесе сатып алынатын
ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және
шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның
біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-параграфты қараңыз);
(b) егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық
салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда компания кез келген
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды
және пайда мен залал туралы есепте салық төлеу бойынша пайда
болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен
табысты мойындайды (59-параграфты қараңыз);
(с) егер операция кәсіпорындарды біріктіру болып
табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға
әсер етпейтін болса, компания 15 және 24-параграфтарда атап
көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап,
дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын
түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық
етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт компанияға пайда болатын
кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы
немесе кейінгі мойындалған түрінде мойындауға рұқсат етпейді
(келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне компания активтің
амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық
міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді
мойындамайды.
23. 32-Қаржы құралдары- ақпаратты ашу және беру IAS
Халықаралық стандартқа сәйкес құрама қаржы құралының (мысалы,
айырбасталатын облигацияның) эмитенті құрал міндеттемесінің құрамын –
міндеттеме ретінде, ал капиталдың құрамын меншік капитал ретінде
жіктейді. Кейбір заңдылықтарда міндеттеме құрамының салық базасы алғаш
мойындауда міндеттеме мен капитал құрамы сомасының бастапқы баланстық
құнына тең болады. Барлық салық салынатын уақытша айырмашылық капитал
құрамын міндеттеме құрамынан алғашында бөлек мойындаудан пайда болады.
Олай болса, 15(b)-параграфта белгіленген ерекшелік қолданылмайды.
Демек, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды. 61-
параграфқа сәйкес кейінге қалдырылған бұл салық капитал құрамының
баланстық құнына тікелей жатқызылады. 58-параграфқа сәйкес кейінге
қалдырылған салық міндеттемесіндегі кейінгі өзгертулер пайда және залал
туралы есепте салық төлеу бойынша кейінге қалдырылған шығын (салық
өтемінің табысы) ретінде мойындалады.
22(с)-параграфын бейнелейтін мысал
Компания өзіндік құны 1, 000 тұратын активті бес жыл бойы барынша
пайдаланып, содан кейін оны нөлге тең жойылатын құнымен есептен
шығарып тастағысы келеді. Салық ставкасы 40%. Активтің амортизациясы
салық салу мақсатында шегерілмейді. Активті істен шығарған кезде актив
құнының көбеюінен түсетін кез келген пайдаға салық салынбайды, ал
құнның кез келген төмендеуі шегерілмейді.
Активтің баланстық құнын өтеу кезінде компания 1, 000 мөлшерінде салық
салынатын пайда алатын болады және 400 сомасында салық төлейтін
болады. Компания 400 сома мөлшеріндегі пайда болатын кейінге
қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол бұл активті
алғаш мойындаудан пайда болады.
Келесі жылы активтің баланстық құны 800-ге тең болады. 800 мөлшерінде
салық салынатын пайда алған кезде компания 320 мөлшерінде салық
төлейтін болады. Компания 320 мөлшеріндегі кейінге қалдырылған салық
міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол активті алғаш мойындаудан пайда
болады.
Шегерілетін уақытша айырмашылықтар
24. Кейінге қалдырылған салық активі шегерілетін барлық
уақытша айырмашылық үшін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы
мүмкін салық салынатын пайда алыну ықтималдығы бар дәрежеде мойындалуға
тиіс, егер тек кейінге қалдырылған актив мынадай мәміле бойынша активті
немесе міндеттемені алғашқы танумен байланысты туындамаса:
(а) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса; және
(b) мәмілені жүргізген кезде не есептік, не салық
салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін болса.
Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты есептелетін уақытша айырмашылық үшін кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі 44-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.
25. Міндеттемені мойындаудың өзі алдағы уақытта компаниядан
экономикалық пайда әкелетін ресурстарды шығару жолымен баланстық құнның
өтелетінін көрсетеді. Компаниядан ресурсты шығару кезінде барлық сома
немесе бір бөлігі салық пайдасын міндеттемені мойындаған кезге
қарағанда неғұрлым кешірек кезеңдегі салық салынатын пайданы
белгілегенде шегерілуге тиіс. Мұндай жағдайда міндеттеменің баланстық
құны мен оның салық базасының арасында уақытша айырмашылық болады.
Тиісінше пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған салық
активі пайда болады, ол міндеттеменің бір бөлігі салық салынатын
пайданы анықтаған кезде шешілетін алдағы кезеңдерде өтелетін болады.
Сол іспеттес, егер активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз
болса, айырмашылық алдағы кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салыққа
қатысты кейінге қалдырылған актив салығының пайда болуына әкеліп
соқтырады.
Мысал
Компания кепілдеме берілген жөндеуге есептелген шығын бойынша
міндеттемені 100 мөлшерінде мойындайды. Компания тауар сапасына
жасалған шағым бойынша төлем жасамайынша, салық салу мақсатында бұл
шығындар шегерілмейді. Салық ставкасы -25%.
Міндеттеменің салық базасы нөлге теңестіріледі (баланстық құны – 100,
минус алдағы уақытта бұл міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында
шегерілетін сома). Міндеттемені баланстық құнына қарай өтеу кезінде
компания өзінің болашақтағы 100-ге тең салық салынатын пайдасының
сомасын азайтады, демек өзінің болашақтағы салық төлемдерін 25-ке
азайтады деген сөз (25% ставка бойынша 100). 100-ге тең баланстық құны
мен нөлге тең салық базасы арасындағы айырма 100-ге тең шегерілген
уақытша айырмашылықты құрайды. Сонымен компания алдағы уақытта салық
төлемдерін азайтудан пайда алу үшін жеткілікті салық салынатын пайда
алу ықтималдығы болған жағдайда кейінге қалдырылған 25 пайыздық салық
активін мойындайды (25% ставка бойынша 100).
26. Төменде кейінге қалдырылған салық активтерінің пайда
болуына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтың мысалдары келтіріліп
отыр:
а) зейнетақы төлеуге кететін шығын қызметкерлерге
қызмет көрсетілуіне қарай бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде
шегерілуі мүмкін, ал салық салынатын пайданы анықтаған кезде
компания зейнетақы қорына жарна аударған кезде немесе
қызметкерлерге зейнетақы төлеген кезде шегерілуі мүмкін. Уақытша
айырмашылық міндеттеменің баланстық құны мен оның салық базасы
арасында болады; міндеттеменің салық базасы әдетте нөлге тең
болады. Мұндай шегерілетін уақытша айырмашылық кейінге қалдырылған
салық активінде көрініс табады, өйткені экономикалық пайда
компанияға қорға жарна аударылған кезде немесе зейнетақы төленген
кезде салық салынатын пайдадан шегерім түрінде түсетін болады.
(b) зерттеуге жұмсалатын шығын ол пайда болған кезеңде
бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде мойындалады, бірақ оны
шегеруге салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде
көпке дейін рұқсат етілмеуі де мүмкін. Салық органдары алдағы
уақытта шегеруге рұқсат ететін сома болып табылатын зерттеуге
жұмсалатын шығынның салық базасы мен нөлге тең баланстық құны
арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылықты құрайды,
ол кейінге қалдырылған салық активінің құралуына алып келеді;
(с) кәсіпорындарды біріктіру құны сатып алу күніндегі
әділ құнына қатысты сатып алынған және қабылданған
бірегейлендірілетін активтер мен міндеттемелерді тану арқылы
бөлінеді. Міндеттеме сатып алған кезде мойындалатын болса, бірақ
олармен байланысты шығындар көпке дейін салық салынатын пайданы
анықтаған кезде шегерілмесе, алынып тасталатын уақытша айырмашылық
құралады, ол кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді. Сондай-
ақ кейінге қалдырылған салық активі сатып алынған теңестірілген
активтің әділ құны оның салық базасынан аз болып қалса да пайда
болады. Екі жағдайда да барлық кейінге қалдырылған салық активі
іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты қараңыз); және
(d) анықталған активтер салық салу мақсатында жасалған
әділ құнына қарай ескеріледі немесе баламасыз түзетусіз қайта
бағаланады (20-параграфты қараңыз). Егер активтің салықтық базасы
оның баланстық құнынан асып кетсе, шегерілетін уақытша айырмашылық
пайда болады.
27. Шегерілген уақытша айырмашылықтың қайтарылуы алдағы
уақытта анықталған салық салынатын пайданың азаюынан көрінеді. Алайда
компания экономикалық пайданы салық төлемдерін қысқарту түрінде алады,
тек ол үшін шегерімдер өзара есептелуі мүмкін жеткілікті салық
салынатын пайда табуы керек. Сонымен компания кейінге қалдырылған салық
активтерін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық
салынатын пайда ықтималдығы бар болған жағдайда мойындайды.
28. Компанияда шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы
мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы белгілі бір салық органына
және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткілікті
салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде орын алады.
Оларды мынадай жағдайларда қайтару көзделген:
(а) шегерілген уақытша айырмашылықты қалпына келтіру
болжамдалған кезеңде; не
(b) кейінге қалдырылған салық активтерінен пайда болған
салық залалы өткен немесе алдағы уақытқа аударылуы мүмкін
кезеңдерде.
Мұндай жағдайда кейінге қалдырылған салық активтері шегерілген уақытша
айырмашылықтар пайда болған кезеңде мойындалады.
29. Белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық
салынатын заңды тұлғаға жататын жеткіліксіз салық салынатын уақытша
айырмашылықтар бар болған кезде кейінге қалдырылған салық активі
мынадай жағдайда мойындалады:
(а) компанияның шегерілген уақытша айырмашылықтар
қайтарылған кезеңде (немесе шегерілген салық активтерінен
туындайтын салық залалы өткен немесе болашақ кезеңдерге аударылуы
мүмкін кезеңдерде) белгілі бір салық органына және де белгілі бір
салық салынатын компанияға жататын жеткілікті салық салынатын
пайдасы болады деген ықтималдық бар. Алдағы уақытта салық салынатын
пайданың жеткіліктілігін бағалаған кезде компания болашақ
кезеңдерде күтілетін шегерілетін уақытша айырмашылықтарды құрайтын
салық салынатын соманы есептемейді, өйткені осы шегерілетін уақытша
айырмашылықтар құрайтын кейінге қалдырылған салық активі болашақта
өзі пайдаланатын салық салынатын пайданың болуын талап етеді; не
(b) компанияда салықты жоспарлау мүмкіндіктері бар,
мұның өзі тиісті кезеңдерде салық салынатын пайда түсіруге
жәрдемдеседі.
30. Салықты жоспарлау мүмкіндіктері – тиісті кезеңде салық
залалын немесе салық кредитін мұның алдындағы кезеңнен көшіру мерзімі
біткенге дейін салық салынатын пайда жасау немесе көбейту үшін компания
жасайтын әрекеттер. Мысалы, кейбір заңдылықтарда салық салынатын пайда
мыналардың көмегімен жасалуы немесе көбейтілуі мүмкін:
(а) пайыздық табысқа салық салудың екі нұсқасының бірін
таңдау: алынған сома бойынша немесе алынатын сома бойынша;
(b) салық салынатын пайдадан белгілі бір шегерім жасауға
талап мерзімін ұзарту;
(с) қымбаттаған, бірақ салық базасы құнның бұлайша
артуын көрсету үшін түзетілмеген активтерді, сатулар, қайта жалға
беру мүмкіндігі; және
(d) салық салынатын пайда түсіретін басқа инвестицияны
сатып алу үшін салық салынбайтын пайда әкелетін активті сату
(кейбір заңдылықтарда - мемлекеттік құнды қағаздар).
Салықты жоспарлау мүмкіндіктері салық салынатын пайданы
неғұрлым бұрынғы кезеңнен ертерек кезеңге көшірілген кезде салық
залалын немесе салық кредитін көшіруді пайдалану әлі де болса
болашақта уақытша айырмашылықты тудыратын көзден өзгеше болатын
болашақтағы салық салынатын пайданың болуына байланысты болады.
31. Компанияның біраз уақыт бойы жалғасатын залалы болған
жағдайда, ол 35 және 36-параграфтарда келтірілген нұсқауларды
пайдаланады.
32. [жойылған]
Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау
33. Активті бастапқы мойындау кезінде кейінге қалдырылған
салық активі пайда болатын жағдайдың бірі – салық салынбайтын
мемлекеттік субсидия алу болып табылады. Ол баланстық құны есептелген
кезде шегерілетін активке жатады, бірақ салық салу мақсатында активтің
амортизацияланған құнынан (басқаша айтқанда салық базасынан)
шегерілмейді; активтің баланстық құны оның салықтық базасынан аз, яғни
бұл шегерілетін уақытша айырмашылықты тудырады. Мемлекеттік субсидия
кейінге қалдырылған пайда түрінде де көрінуі мүмкін, бұл жағдайда
кейінге қалдырылған пайда мен оның нөлге тең салықтық базасының
арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады.
Компания қандай әдісті таңдаса да, ол кейінге қалдырылған салық активін
22-параграфта көрсетілгендей себеппен мойындамайды.
Пайдаланылмаған салық залалдары және пайдаланылмаған салық кредиттері
34. Кейінге қалдырылған салық активі пайдаланылмаған салық
залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері болашақта
пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері
пайдаланылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығының
қаншалықты екендігіне қарай мойындалуы керек.
35. Пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
кредиттерін алдағы кезеңдерге көшіру нәтижесінде пайда болатын кейінге
қалдырылған салық активін мойындаудың өлшемдері шегерілетін уақытша
айырмашылықтар нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық
активін мойындаудың өлшемдері сияқты. Алайда пайдаланылмаған салық
залалының бар екені алдағы уақытта салық салынатын пайданың болмауы
мүмкіндігіне нақты негіз болады. Сонымен компания біраз уақыт бойы зиян
шегіп келген болса, ол пайдаланылмаған салық залалдары мен
пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған
салық активін қаншалықты дәрежеде жеткілікті салық салынатын уақытша
айырмашылығы болатынына немесе ол пайдаланылмаған салық залалдары мен
пайдаланылмаған салық кредиттерін іске асыра алатын жеткілікті салық
салынатын пайда алуына негіз боларлық басқа дәлелдер барына қарай
мойындайды. Мұндай жағдайда 82-параграф кейінге қалдырылған салық
активінің сомасын және оны мойындауды растайтын негіз сипатын ашуды
талап етеді.
36. Салық салынатын пайданың болу ықтималдығын бағалағанда
компания пайдаланылмаған салық залалдарына немесе пайдаланылмаған салық
кредиттеріне қатысты мынадай өлшемдерді ескереді:
(а) компанияның белгілі бір салық органына және де
белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын, нәтижесі
пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
кредиттері қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін
салық салынатын пайда болып табылатын жеткілікті салық салынатын
уақытша айырмашылықтары бар не жоқ екенін;
(b) компанияда салық залалдары мен пайдаланылмаған салық
қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық
салынатын пайда болу ықтималдығы бар не жоқ екенін;
(с) белгілі бір себептермен қайталануы неғайбіл
пайдаланылмаған салық залалдары туындай ма; және
(d) компанияның пайдаланылмаған салық залалдары немесе
салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін кезеңде салық салынатын пайда
жасайтын салықты жоспарлау мүмкіндігі бола ма (30-параграфты
қараңыз).
Компанияда пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық
кредиттері пайдаланылуы мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда болу
ықтималдығының жоқтығына қарай кейінге қалдырылған салық активі
мойындалмайды.
Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активтерін қайта бағалау
37. Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активінің әрбір
есептік күнін компания қайта бағалайды. Ол мойындалмаған кейінге
қалдырылған салық активін болашақ салық салынатын пайдасы кейінге
қалдырылған салық активін өтеудің ықтималдығы болатындай дәрежеде
мойындайды. Мысалы, сауда жағдайын жақсарту алдағы уақыттағы
компанияның жеткілікті салық салу кірісінің ықтималдығын арттырып,
кейінге қалдырылған салық активінің 24 немесе 34-параграфтарындағы
өлшемге сәйкестендіруі мүмкін. Мұның басқа мысалы компания кейінге
қалдырылған салық активтерін кәсіпорындар біріккенде немесе одан
кейінгі мерзімде қайта бағалаған жағдай болып табылады (67 және 68-
параграфтарды қараңыз).
Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарға инвестициялар
және бірлескен қызметке қатысу үлесі
38. Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарына
салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің
баланстық құны (атап айтқанда негізгі компаниялар үлесі немесе еншілес
компаниялардың таза актив инвесторлары, қауымдастырылған компаниялардың
филиалдары немесе іскерлік беделдің баланстық құнын қосқандағы
инвестициялау объектісі) инвестицияның немесе үлеске қатысудың салық
базасынан (ол бастапқы құнға жиі теңестіріліп отырады) өзгеше болып
шығады. Мұндай айырмашылықтар түрлі жағдайларға байланысты пайда болуы
мүмкін, мысалы:
(а) еншілес компаниялардың, филиалдардың,
қауымдастырылған және бірлескен компаниялардың бөлінбеген
пайдасының болуы;
(b) негізгі және еншілес компаниялар әр елде орналасқан
жағдайда валютаның айырбас бағамындағы өзгерістер; және
(с) қауымдастырылған компанияға жұмсалатын инвестицияның
баланстық құнының оның өтелетін сомаға дейін төмендеуі.
Егер де бас компания инвестицияны өзінің жеке қаржы есептілігінде
нақты өзіндік құн немесе қайта бағаланған құн бойынша ескерер болса,
шоғырландырылған қаржылық есептіліктегі уақытша айырмашылық оның жеке
қаржылық есептілігіндегі инвестицияға қатысты уақытша айырмашылықтан
өзгеше болуы мүмкін.
39. Компания еншілес компанияларға, филиалдарына және
қауымдастырылған компанияларға салынған инвестицияларға және бірлескен
қызметке қатысу үлесіне байланысты барлық салық салынатын уақытша
айырмашылықтар үшін кейінге қалдырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz