Ойлау жүйесі
1 .Ойлау туралы жалпы ұғым.
2 .Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
3 .Әдістеме «сложные аналоги» .
2 .Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
3 .Әдістеме «сложные аналоги» .
Сыртқы дүниені толықтануға түйсік, қабылдау,елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмаймыз заттар мен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қортынды шарт жасалды. Бұл қарапайым қортындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын жөнді ашып бере алмайды. Адамның ой әрекеті, әсіресе, түрлі мәселелерді бір бірімен жанастыра отырып шешудеқте жақсы көрінеді.
Ойлау дегеніміз- сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнелеу.
Ойлау қабылдау елестерімен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау танымының бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау болмайды.Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді.Ойлау сезімдік мағлұматтардың негізінде мүмкін болатын нәрсе. Елестерде жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлде қайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте мол.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдіріледі.біреу екінші біреуге пікір білдіргенде өзін естісін деп дауыстап сөйлейді.Ой толық сөз күйінде білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектелініп, айқындала түседі.Ойлау мен сөйлеу бірдей нәрсе деп,бұлардың арасына теңдік белгісін қою мүмкін емес.
Ой - сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы, сөз – ойды басқа адамдарға жеткізетін құрал.Ойдың сөз арқылы бейнелеуі арқасында адам өзінен бұрынғы ұрпаққа жинаған тәжірбиемен білімді сақтап қала алады, ойды өмірді одан әрі жақсарту мақсаттарына пайдаланады.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл түрі оның танымын онша кеңіте алмайды. Баланың тілі шығып үлкендермен қарым қатынасқа түскенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.Сөз бен ойдың бірлестігі алғашқы адамдардың психикасында үлкен орын алады. Сөзбен ойлаудың арқасында ғана олар бінінің білмегенін екіншісі біліп, ақыл ойын молайта түскен.Тіл мен ойдың бір бірімен тығыз байланыста болғандығын халық ерте кездін өзінде ақ байқаған.Мәселен, «халқымыздың ішідегінін бәрі тілімде, тілдегінің бәрі түсінде» деген мақалы адамның ойы тілінен көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байқатанын тамаша құрал екендігін жақсы көрсетеді.Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс әрекетімен шарттас болуы мен қатар оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де, сөз өнеріне жетілдіруіде тығыз байланысты.
Ойлау дегеніміз- сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнелеу.
Ойлау қабылдау елестерімен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау танымының бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау болмайды.Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді.Ойлау сезімдік мағлұматтардың негізінде мүмкін болатын нәрсе. Елестерде жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлде қайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте мол.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдіріледі.біреу екінші біреуге пікір білдіргенде өзін естісін деп дауыстап сөйлейді.Ой толық сөз күйінде білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектелініп, айқындала түседі.Ойлау мен сөйлеу бірдей нәрсе деп,бұлардың арасына теңдік белгісін қою мүмкін емес.
Ой - сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы, сөз – ойды басқа адамдарға жеткізетін құрал.Ойдың сөз арқылы бейнелеуі арқасында адам өзінен бұрынғы ұрпаққа жинаған тәжірбиемен білімді сақтап қала алады, ойды өмірді одан әрі жақсарту мақсаттарына пайдаланады.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл түрі оның танымын онша кеңіте алмайды. Баланың тілі шығып үлкендермен қарым қатынасқа түскенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.Сөз бен ойдың бірлестігі алғашқы адамдардың психикасында үлкен орын алады. Сөзбен ойлаудың арқасында ғана олар бінінің білмегенін екіншісі біліп, ақыл ойын молайта түскен.Тіл мен ойдың бір бірімен тығыз байланыста болғандығын халық ерте кездін өзінде ақ байқаған.Мәселен, «халқымыздың ішідегінін бәрі тілімде, тілдегінің бәрі түсінде» деген мақалы адамның ойы тілінен көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байқатанын тамаша құрал екендігін жақсы көрсетеді.Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс әрекетімен шарттас болуы мен қатар оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де, сөз өнеріне жетілдіруіде тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі.
С.Аманжолов атындағы ШҚМУ.
Педагогика – психология факультеті.
Тақырыбы: Ойлау.
Тексерген: Кабидуллакызы Ж.
Орындаған: Нажинова А.
Жоспар.
1 .Ойлау туралы жалпы ұғым.
2 .Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
3 .Әдістеме сложные аналоги .
Ойлау туралы жалпы ұғым.
Сыртқы дүниені толықтануға түйсік, қабылдау,елестер жеткіліксіз болады.
Біз тікелей біле алмаймыз заттар мен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана
білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен
құбылыстары жайлы қарапайым қортынды шарт жасалды. Бұл қарапайым
қортындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның
қажетті қатынастары мен байланыстарын жөнді ашып бере алмайды. Адамның ой
әрекеті, әсіресе, түрлі мәселелерді бір бірімен жанастыра отырып шешудеқте
жақсы көрінеді.
Ойлау дегеніміз- сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс
қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнелеу.
Ойлау қабылдау елестерімен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау
танымының бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау
болмайды.Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді.Ойлау
сезімдік мағлұматтардың негізінде мүмкін болатын нәрсе. Елестерде
жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлде
қайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте мол.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдіріледі.біреу екінші біреуге
пікір білдіргенде өзін естісін деп дауыстап сөйлейді.Ой толық сөз күйінде
білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектелініп, айқындала түседі.Ойлау мен
сөйлеу бірдей нәрсе деп,бұлардың арасына теңдік белгісін қою мүмкін емес.
Ой - сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы, сөз – ойды басқа
адамдарға жеткізетін құрал.Ойдың сөз арқылы бейнелеуі арқасында адам өзінен
бұрынғы ұрпаққа жинаған тәжірбиемен білімді сақтап қала алады, ойды өмірді
одан әрі жақсарту мақсаттарына пайдаланады.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы
дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл
түрі оның танымын онша кеңіте алмайды. Баланың тілі шығып үлкендермен қарым
қатынасқа түскенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.Сөз бен ойдың
бірлестігі алғашқы адамдардың психикасында үлкен орын алады. Сөзбен
ойлаудың арқасында ғана олар бінінің білмегенін екіншісі біліп, ақыл ойын
молайта түскен.Тіл мен ойдың бір бірімен тығыз байланыста болғандығын халық
ерте кездін өзінде ақ байқаған.Мәселен, халқымыздың ішідегінін бәрі
тілімде, тілдегінің бәрі түсінде деген мақалы адамның ойы тілінен
көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байқатанын тамаша құрал
екендігін жақсы көрсетеді.Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс әрекетімен
шарттас болуы мен қатар оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де, сөз
өнеріне жетілдіруіде тығыз байланысты.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым қатынас процесінде туындап
отырады. Адам ойлауының мазмұның, білетін объективтік шындық. Адамға алдына
мақсат қойып оны шешуге ұмтылдыратын оның қажеттері.
Ойлау өзіндік ішкі қарама қарсы қайшылықтарға толы процесс. Бұл оның
дамуының және іске асуының қозғаушы күшітері болып табылады.
Ойлаудың пайда болуына жаңа белгісіз нәрселерге зер салып, қызығудың да
маңызы зор. Әлде де белгісіз, түсініксіз нәсені білугедеген ынтазарлық,
түрлі сұрақтарға жауап іздеп, ой әрекетімен шұғылдануға адамды итермелейді.
Қайталау сұраққа жауап қайтарудан мәселені шешуден, оның мән мағынасын
түсіне білуден жақсы байқалады.Мәселен Сырдария Арал теңізіне құяды деген
сөйлемде ой тууға негіз боларлықтай түрткі жоқ. Мұнда біреуден естіген не
кріп білген мағлұматтардыжәй қайталау бар. Ал затты не құбылысты тұспалдап
айтатын жұмбақтардан, айтыс өнерінен ой процестердің небір көріністерін
байқауға болады.
Адам әркез өзінің алдына мақсат, міндет қоя білуі қажет.Бұлады басқа
да адамдар қоюы мүмкін, Өмір тәжірбиесімен білім жеткілікті кісі алда
тұрған міндетті тез аңғарадыда мәселе қоя біледі,ой процесінің бағытын
анықтайды.Бұдан соң мәселені шешу, яғни ойдың негізгі кезеңі басталады.Бұл
адам психологиясыа ерекше әсер ететіні өзекті, аса маңызды кезең болып
есептеледі.Ойдың кейде шындықтан ауытқитын кездері де болады.Бұл адамды
шындығындағы құбылыстар жөнінде қате көзқарасқа , теріс пікірлерге
әкеледі.Қоғамдық тәжірбиенің , адам танымының дамуының барысында бұлар
біртіндеп отырылады.Түйсікпен қабылдауға қарағанда қателесуге мүмкіндік
бар, әйтсе де, ойлау құбылыстардың мәнін екі жақтап бірдей қарастырып
тереңірек біліп отырғандықтан, қабылдау мен елестерге қарағанда әлдеқайда
жоғары тұрады.Сөйтіп, ойлау сыртқы дүниені мида бейнелеудің ең жоғарғы
формасы.
Ғылыми техникалық процесс ойлайтын машиналарды дұниеге
келтірді.Қазіргі есептегіш машиналар өз жұмысының нәтижесін бағалай алады
программаларға нәрселерді үйрене де, оны жақсарта алуға да шамасы
келеді.Машиналар белгілі ережелерге сәйкес мәтінді бірден екінші тілге
аударады, сөйленіп тұрған тілді машина тіліне, яғни кодқа
айналдырады.Мәселен осындай машина дойбы да ойнайды Ол адамды ұтып
кетуіле мүмкін.Бірақ оқу үйрену қабілеті жөнінінен машина адамнан аса
алмайды. Машинаға қарағанда адамның оқып үйренуі әлдеқайда жеңіл. Адам өзін
машинаға ұтұызбас үшін, өз өнерін жетілдіріп отыруы тиіс.Машинаға тәңірдей
табынатын кейбір адамдар: алдағы жерде машина істейді, ал адамдар қол
қусырып әзер асқа ие болып қрап отырады дегенді айтады.Бұл сөз енжар,
әрекетсіз адамның сөзі.Машинаның алдына тиісті міндет қойып , оған
программа беретін адам .Осы міндетті қоя білу үшін адамға мол білім
қажет.Машинадан ақылүйренуге болмайды, онда ақыл жқ. Есептегіш
машинаның құндылығы адамның оны дұрыс пайдалана білуіне байланысты.Бұл
үшін адамға қз ойлауын үнемі жетілдіріп отыруы қажет.Екінші жағынан ,
машина адамның ойлау қабілетінін дами түсуін, оның психикасыныЕкінші
жағынан , машина адамның ойлау қабілетінін дами түсуін, оның психикасының
шыныға түсуіне жағдай жасайды. Әрқашан идеяның иесі болуы мен бірге,
машинаға тәуелді болып қалмау жағында қарастырып отыруы адамның алдында
тұрған ен басты міндеті.
Сөйтіп есептегіш маиналар қанша ақылды болғанымен адам ойлауына пара
пар бола алмайды, адам ойлауы, оның барлық психологиялық қасиеттері өз
қасиеттерін мәңгі бойы сақтап қалады.Ойлау аса күрделі психикалық процесс.
Оны зерттеу мен психология ғылыми айналысады .Бұлардың ішінде логика мен
зейін психологиясының орны ерекше.Осы екі ғылымның ойды зерттеудегі әдіс
тәсілдеріндеде өзіндік айырмашылықтар бар .
Мәселен, психология түрлі жас мөлшеріндегі адам ойының пайда болуы ,
дамуы, қалыптасу жолын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің
заңдылықтарын қарастырса, логика бүкіл адам затқа ортақ ой әрекетінің
заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып
табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой фрмаларының табиғатын зерттейді Кей
жағдайда бұл екеуі бірін бірі толықтырып, ой мәдениетінің арта түсуіне көп
пайдасын тигізеді.
Ойлаудың физиологиялық негіздері И.П Павловтың бірінші және екінші
сигнал жүйесі жөніндегі іліміне байланысты түсіндіріледі.Ойлау ми қабығының
күрделі формадағы анализдік синтездік қызметінің нәтижесі, мұнда екінші
сигнал жүйесінің уақытша жүйке байланыстары жетекші рол атқарады.Екінші
сигнал жүйесінде жүйке қызметінің өз алдына дербес заңдары бар деуге
болмайды.Сигнал жүйесінің мидағы заңдылықтары бірдей. Олардың
айырмашылықтары мынада: егер бірінші сигнал жүйесіндегі реакциялар нақтылы
құбылыстарға байланысты туса, екінші сигнал жүйесі оларды жалпылап отырады.
Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге
асады.Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз-оның ішкі, танымдық
құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін
және жемісті болуының себебін ашып көрсету,яғни ойлаудың мәнін зерттейді,
әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау
дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты
психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және
жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру
әрекеттері арқылы танылады. Ойлау – сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама
жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір
тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей
сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.(5.28)
Ойлау – адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың
елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде сондай-ақ
арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау – аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше
ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше.
Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы
жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын
қарастырса, логика – бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен
формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым,
пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін
таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей
байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту – оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады.
Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік – логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді қамтиды.
1 Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту практикалық іс-
әрекеттік,көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық
2 Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру анализ, синтез,салыстыру,
жалпылау,классификациялау т.б.
3 Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4 Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды
байланыстарын табу.
5 Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6 Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7 Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8 Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9 Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға
негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10 Оқушылардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және
диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен
біліктіліктерін жетілдіру.
Сын есімді оқыту процесінде оқушылардың ойлауын дамыту дегенде
ойлаудың барлық түрлері, формалары мен амалдарын қалыптастыру және
жетілдіруді танымдық және оқу іс-әрекетінде тәсілдерінің білімінің бір
облысынан екіншісіне көшіруді жүзеге асыра білуді түсінеміз.
Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру арқылы біз оқушылардың
ойлауын дамытамыз.Ойлауды дамыту критерилері ретінде оқушылардың ойлауын
дамытудың қандай да бір деңгейінің жетістігін көрсететін көрсеткішті
түсіндіреді.
Деңгей-ойлауды дамытудың дәрежесі, критерий – деңгейдің өлшемі.
Оқушылардың ойлауын дамыту деңгейлерін анықтау үшін, психологтар
ойлауды дамытудың сегіз шартын тұжырымдайды:
-ойлау операцияларын түсіну дәрежесі – ойлаудың маңызды сипаттаушысы:
-операцияларды меңгеру дәрежесіанализ,синтез, салыстыру, жалпылау,
нақтылау, классификациялау және т.б. оларды барлық танымдық процестерде
қолдана білу оқу, оқудан тыс
-операцияларды түсіну және ойлау тәсілдерін басқа жағдайларға және басқа
нәрселерге ауыстыруды жүзеге асыра білу дәрежесі.
-ойлаудың әртүрлі түрлерінің қалыптасу дәрежесі.
-білім қорының, олардың жүйелілігінің, білімді меңгерудің жаңа тәсілдерін
білу дәрежесі.
-мидың әртүрлі сапаларының динамикалық дәрежесі тереңдігі, икемділігі,
тізбектілігі, шапшаңдылығы және т.б.
-іс-әрекеттегі ықшамдылық дәрежесі: шығармашылықпен жұмыс,жаңа жағдайларға
бейімделе білу.
-оқушылардың логикалық ой қорытуларды меңгеру, оларды іс-әрекетінде қолдана
білу дәрежесі (6.32)
Психолог А.Н.Леонтьев оқушылардың ақыл-ойын дамыту мен оқыту өзара
байланысты екенін атап көрсетті.(7.57)
Оқыту арқылы ойлаудың төмендегі сапаларын дамытуға ықпал етуге
болады:
1.Ойлаудың икемділігі.
2.Ойлаудың тереңділігі мен кеңділігі.
3.Ойлаудың сынилығы.
4.Ойлаудың мақсаттылығы.
5.Ойлаудың жалпылығы.
6.Ойлаудың өз бетіншелдігі.
7.Анықтылығы,дәлелдігі.
Ойлауға тән осы сипаттар оқушылардың ойлауының мәдениетін көтеруге,
олардың интеллектуалдық потенциалын дамытуға көмектеседі.
Ойлаудың жүйелі түрде қалыптасуы тек оқу процесінде ғана емес, жеке
тұлғаның жан-жақты дамуына да көмегін тигізеді. Ойлау мәдениеті жеке
тұлғаның туа біткен қасиеті болып табылмайды, ол таным процесі барысында
қалыптасады. Ойлау аппаратының дамуы арқылы адамның танып-білу мүмкіндігі
ұлғаяды,қарастырылып отырған мәселенің түп мәніне тереңірек үңілуге
мүмкіндік алады.
Ақыл-ой еңбегі мәдениеті --- ойлау мәдениеті--- сыншыл ойлау
мәдениеті.
Осылайша, оқу бағдарламаларына сәйкес білімді меңгеру оқушыдан
күрделі ақыл-ой еңбегін, жақсы есті дамыған қиялды және оқуға шығармашылық
тұрғыдан келуді талап етеді.
Ойлау мәдениеті түсінігін А.Қасымжанов, А.Ж.Келбұғанов ойлау
қабілеті дамуының белгілі бір дәрежесі ретінде түсінеді, яғни тар
мағынасында ол “Ойлаудың қағидалық әдісі немесе ұғымдарға сүйеніп ойлау
өнері”. Бұл бәрін терең, әрі жан-жақты қарастыруға көмектесетін, сол арқылы
мәңгі даму үстіндегі әлемді дұрыс қабылдайтын ойлаудың әдістері мен
тәсілдерін меңгеру арқылы қол жеткізу (8.43).
Оқушылардың белгілі бір бөлігі ғана өз бетінше еңбек ету және еңбек
ету мәдениеті дағдыларын меңгереді. Бұл оларда өзінің жұмыс орнын қарапайым
ұйымдастырудан бастап, дәл және дұрыс ақыл-ой, сонымен бірге практикалық
әрекет дағдыларына дейін барлығынан көрініс табады. Олар ақыл-ой
әдістерінің бірқатар қорын жинақтайды. Олардың таным әрекеті жоғарғы
дәрежелі ойлау операцияларымен, ойлаудың шапшаңдығы, икемдігі,
оралымдығымен, оқушылар бұрын кездеспеген жаңа, тың тапсырмаларға өзінің
білімін, интеллектуалдық біліктілігі мен дағдыларын өз бетінше көшіріп
қолдана алуымен ерекшеленеді. Оқу әрекеті дағдыларын меңгермеген оқушылар
өз жұмысын жоспарлап, уақытты дұрыс, тиімді пайдалана алмайды.
Бұл жерде сөз ақыл-ой процестерінің сырттан басқарылуымұғалімі
тарапынан, бағдарламалық оқулықтарымен, оқытатын құралдар, электронды
машиналармен жөнінде ғана емес, оқу әрекеті барысында саналы түрде өзін-
өзі басқару және өзін өзі реттеу жөнінде де болып отыр. Ал бұл үшін оқушыға
оның жеке-психологиялық ерекшеліктерін, оның оқу және практикалық әрекетке
қатынасын ескере отырып ықпал ету керек және оныңмеңгерген өзіндік
жалпылама тиімді тәсілдерін меңгеруін қамтамасыз етуі қажет.
Интеллектуалдық білік-дағдыларға үйрету бір-бірімен тығыз байланысты
болатын төрт мәселені қамтиды: ойлау әрекетінің саналы болуына қажеттілік
қалыптастыру, әрекет ету бойынша жалпы ережелерді білу, бұл әрекеттерді
тәжірибе жүзінде тексеру және өзін-өзі бақылау.Оқушыларды керекті
себептендіруді мотивация тудыру үшін оларда ойлау процесінің өзін
саналандыруға рационализация қажеттілік пайда болуы, оны дамыту туралы
неғұрлым кең мәселеге өсетін белгілі бір нақты әдіс қолданылады. Зерттеулер
көрсеткендей, бұл қажеттілік оқыту барысында ақыл-ой әрекеті әдістерінің
ұзақ уақыт қалыптасуы нәтижесінде пайда болады. Ойлауды саналандыруға
қажеттілік ойлау мәдениеті әдістерін тиімді меңгерудегі қажетті алғы
шарттардың бірі болып табылады.
Бұл жағдайда оқушы есіне үлкен көлемдегі ақпараттарды сақтай алады,
бірақ оны пайдалана алмауы да, құрғақ жаттап алған материалдың мазмұнын
жете түсінбеуі де мүмкін. Міне осы жерде ойлау мәдениетіне үйрету керек
болары сөзсіз.
Әрине, оқушы білімді меңгеру кезінде ойлау әрекетінің белгілі бір
тәсілдері мен әдістерін меңгереді, бірақ мұндай стихиялы, жүйесіздік
жеткіліксіз екендігі анық. Бұл мәселені қалай шешуде педагог психологтардың
көзқарастары әртүрлі, біреулері оқытуды өз бетінше ойлауды дамытатындай
етіп ұйымдастыру керек деп есептейді,егер соңғы нәтижесінде оқушылар дұрыс
ойлау мәдениетіне үйренетін болса, бұл жерде түбегейлі айырма жоқ.
Жақсы өңделген және берік тұрақталған әдістердің қалыптасуына
әкелетін ақыл-ой дамуының аса маңызды жағын құрайды. Бірақ бұл пікір
жалпылама сипатта ғана, себебі нақты әдіс-тәсілдері сан алуан, әр текті
болып келеді. Бұл жерде біз ойлау мәденеитіне тоқталамыз.
Соңғы кездердегі педагогикалық ізденістерде ақыл-ой біліктерінің
мақсатты түрде дамуына ойлау әрекетінің арнайы қалыптасуына ерекше назар
аударылуда, яғни ойлау дағдыларына үйретуге, танымдық ізденіс процестеріне
ден қойылуда. Бұл ізденіс басталғаннан бері педагогикалық тәжірибеде
әртүрлі оқу курстарына ақыл-ой дамуына байланысты тапсырмаларды енгізуге
ұмтылыс жаппай сипат алды. Мамандар мен оқытушыларға жаппай бағдар беру
мақсатында ойлаудың білік-дағдыларының ортақ көрініс көрсету үшін ортақ
үрдісіне мақсатты түрде қалыптастырылуға тиіс осы ойлау машықтарының
бірыңғай үлгісі жасалды. Ақыл-ойинтеллектуалдық дағдыларының орталық
тірегі, діңгегі болып ойлау белгіленеді.
Ойлау мәдениеті үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.Аманжолов атындағы ШҚМУ.
Педагогика – психология факультеті.
Тақырыбы: Ойлау.
Тексерген: Кабидуллакызы Ж.
Орындаған: Нажинова А.
Жоспар.
1 .Ойлау туралы жалпы ұғым.
2 .Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
3 .Әдістеме сложные аналоги .
Ойлау туралы жалпы ұғым.
Сыртқы дүниені толықтануға түйсік, қабылдау,елестер жеткіліксіз болады.
Біз тікелей біле алмаймыз заттар мен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана
білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен
құбылыстары жайлы қарапайым қортынды шарт жасалды. Бұл қарапайым
қортындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның
қажетті қатынастары мен байланыстарын жөнді ашып бере алмайды. Адамның ой
әрекеті, әсіресе, түрлі мәселелерді бір бірімен жанастыра отырып шешудеқте
жақсы көрінеді.
Ойлау дегеніміз- сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс
қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнелеу.
Ойлау қабылдау елестерімен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау
танымының бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау
болмайды.Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді.Ойлау
сезімдік мағлұматтардың негізінде мүмкін болатын нәрсе. Елестерде
жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлде
қайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте мол.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдіріледі.біреу екінші біреуге
пікір білдіргенде өзін естісін деп дауыстап сөйлейді.Ой толық сөз күйінде
білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектелініп, айқындала түседі.Ойлау мен
сөйлеу бірдей нәрсе деп,бұлардың арасына теңдік белгісін қою мүмкін емес.
Ой - сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы, сөз – ойды басқа
адамдарға жеткізетін құрал.Ойдың сөз арқылы бейнелеуі арқасында адам өзінен
бұрынғы ұрпаққа жинаған тәжірбиемен білімді сақтап қала алады, ойды өмірді
одан әрі жақсарту мақсаттарына пайдаланады.
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы
дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл
түрі оның танымын онша кеңіте алмайды. Баланың тілі шығып үлкендермен қарым
қатынасқа түскенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.Сөз бен ойдың
бірлестігі алғашқы адамдардың психикасында үлкен орын алады. Сөзбен
ойлаудың арқасында ғана олар бінінің білмегенін екіншісі біліп, ақыл ойын
молайта түскен.Тіл мен ойдың бір бірімен тығыз байланыста болғандығын халық
ерте кездін өзінде ақ байқаған.Мәселен, халқымыздың ішідегінін бәрі
тілімде, тілдегінің бәрі түсінде деген мақалы адамның ойы тілінен
көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байқатанын тамаша құрал
екендігін жақсы көрсетеді.Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс әрекетімен
шарттас болуы мен қатар оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де, сөз
өнеріне жетілдіруіде тығыз байланысты.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым қатынас процесінде туындап
отырады. Адам ойлауының мазмұның, білетін объективтік шындық. Адамға алдына
мақсат қойып оны шешуге ұмтылдыратын оның қажеттері.
Ойлау өзіндік ішкі қарама қарсы қайшылықтарға толы процесс. Бұл оның
дамуының және іске асуының қозғаушы күшітері болып табылады.
Ойлаудың пайда болуына жаңа белгісіз нәрселерге зер салып, қызығудың да
маңызы зор. Әлде де белгісіз, түсініксіз нәсені білугедеген ынтазарлық,
түрлі сұрақтарға жауап іздеп, ой әрекетімен шұғылдануға адамды итермелейді.
Қайталау сұраққа жауап қайтарудан мәселені шешуден, оның мән мағынасын
түсіне білуден жақсы байқалады.Мәселен Сырдария Арал теңізіне құяды деген
сөйлемде ой тууға негіз боларлықтай түрткі жоқ. Мұнда біреуден естіген не
кріп білген мағлұматтардыжәй қайталау бар. Ал затты не құбылысты тұспалдап
айтатын жұмбақтардан, айтыс өнерінен ой процестердің небір көріністерін
байқауға болады.
Адам әркез өзінің алдына мақсат, міндет қоя білуі қажет.Бұлады басқа
да адамдар қоюы мүмкін, Өмір тәжірбиесімен білім жеткілікті кісі алда
тұрған міндетті тез аңғарадыда мәселе қоя біледі,ой процесінің бағытын
анықтайды.Бұдан соң мәселені шешу, яғни ойдың негізгі кезеңі басталады.Бұл
адам психологиясыа ерекше әсер ететіні өзекті, аса маңызды кезең болып
есептеледі.Ойдың кейде шындықтан ауытқитын кездері де болады.Бұл адамды
шындығындағы құбылыстар жөнінде қате көзқарасқа , теріс пікірлерге
әкеледі.Қоғамдық тәжірбиенің , адам танымының дамуының барысында бұлар
біртіндеп отырылады.Түйсікпен қабылдауға қарағанда қателесуге мүмкіндік
бар, әйтсе де, ойлау құбылыстардың мәнін екі жақтап бірдей қарастырып
тереңірек біліп отырғандықтан, қабылдау мен елестерге қарағанда әлдеқайда
жоғары тұрады.Сөйтіп, ойлау сыртқы дүниені мида бейнелеудің ең жоғарғы
формасы.
Ғылыми техникалық процесс ойлайтын машиналарды дұниеге
келтірді.Қазіргі есептегіш машиналар өз жұмысының нәтижесін бағалай алады
программаларға нәрселерді үйрене де, оны жақсарта алуға да шамасы
келеді.Машиналар белгілі ережелерге сәйкес мәтінді бірден екінші тілге
аударады, сөйленіп тұрған тілді машина тіліне, яғни кодқа
айналдырады.Мәселен осындай машина дойбы да ойнайды Ол адамды ұтып
кетуіле мүмкін.Бірақ оқу үйрену қабілеті жөнінінен машина адамнан аса
алмайды. Машинаға қарағанда адамның оқып үйренуі әлдеқайда жеңіл. Адам өзін
машинаға ұтұызбас үшін, өз өнерін жетілдіріп отыруы тиіс.Машинаға тәңірдей
табынатын кейбір адамдар: алдағы жерде машина істейді, ал адамдар қол
қусырып әзер асқа ие болып қрап отырады дегенді айтады.Бұл сөз енжар,
әрекетсіз адамның сөзі.Машинаның алдына тиісті міндет қойып , оған
программа беретін адам .Осы міндетті қоя білу үшін адамға мол білім
қажет.Машинадан ақылүйренуге болмайды, онда ақыл жқ. Есептегіш
машинаның құндылығы адамның оны дұрыс пайдалана білуіне байланысты.Бұл
үшін адамға қз ойлауын үнемі жетілдіріп отыруы қажет.Екінші жағынан ,
машина адамның ойлау қабілетінін дами түсуін, оның психикасыныЕкінші
жағынан , машина адамның ойлау қабілетінін дами түсуін, оның психикасының
шыныға түсуіне жағдай жасайды. Әрқашан идеяның иесі болуы мен бірге,
машинаға тәуелді болып қалмау жағында қарастырып отыруы адамның алдында
тұрған ен басты міндеті.
Сөйтіп есептегіш маиналар қанша ақылды болғанымен адам ойлауына пара
пар бола алмайды, адам ойлауы, оның барлық психологиялық қасиеттері өз
қасиеттерін мәңгі бойы сақтап қалады.Ойлау аса күрделі психикалық процесс.
Оны зерттеу мен психология ғылыми айналысады .Бұлардың ішінде логика мен
зейін психологиясының орны ерекше.Осы екі ғылымның ойды зерттеудегі әдіс
тәсілдеріндеде өзіндік айырмашылықтар бар .
Мәселен, психология түрлі жас мөлшеріндегі адам ойының пайда болуы ,
дамуы, қалыптасу жолын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің
заңдылықтарын қарастырса, логика бүкіл адам затқа ортақ ой әрекетінің
заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып
табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой фрмаларының табиғатын зерттейді Кей
жағдайда бұл екеуі бірін бірі толықтырып, ой мәдениетінің арта түсуіне көп
пайдасын тигізеді.
Ойлаудың физиологиялық негіздері И.П Павловтың бірінші және екінші
сигнал жүйесі жөніндегі іліміне байланысты түсіндіріледі.Ойлау ми қабығының
күрделі формадағы анализдік синтездік қызметінің нәтижесі, мұнда екінші
сигнал жүйесінің уақытша жүйке байланыстары жетекші рол атқарады.Екінші
сигнал жүйесінде жүйке қызметінің өз алдына дербес заңдары бар деуге
болмайды.Сигнал жүйесінің мидағы заңдылықтары бірдей. Олардың
айырмашылықтары мынада: егер бірінші сигнал жүйесіндегі реакциялар нақтылы
құбылыстарға байланысты туса, екінші сигнал жүйесі оларды жалпылап отырады.
Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары.
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге
асады.Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз-оның ішкі, танымдық
құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін
және жемісті болуының себебін ашып көрсету,яғни ойлаудың мәнін зерттейді,
әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау
дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты
психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және
жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру
әрекеттері арқылы танылады. Ойлау – сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама
жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір
тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей
сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.(5.28)
Ойлау – адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың
елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде сондай-ақ
арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау – аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше
ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше.
Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы
жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын
қарастырса, логика – бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен
формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым,
пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін
таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей
байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту – оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады.
Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік – логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді қамтиды.
1 Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту практикалық іс-
әрекеттік,көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық
2 Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру анализ, синтез,салыстыру,
жалпылау,классификациялау т.б.
3 Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4 Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды
байланыстарын табу.
5 Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6 Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7 Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8 Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9 Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға
негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10 Оқушылардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және
диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен
біліктіліктерін жетілдіру.
Сын есімді оқыту процесінде оқушылардың ойлауын дамыту дегенде
ойлаудың барлық түрлері, формалары мен амалдарын қалыптастыру және
жетілдіруді танымдық және оқу іс-әрекетінде тәсілдерінің білімінің бір
облысынан екіншісіне көшіруді жүзеге асыра білуді түсінеміз.
Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру арқылы біз оқушылардың
ойлауын дамытамыз.Ойлауды дамыту критерилері ретінде оқушылардың ойлауын
дамытудың қандай да бір деңгейінің жетістігін көрсететін көрсеткішті
түсіндіреді.
Деңгей-ойлауды дамытудың дәрежесі, критерий – деңгейдің өлшемі.
Оқушылардың ойлауын дамыту деңгейлерін анықтау үшін, психологтар
ойлауды дамытудың сегіз шартын тұжырымдайды:
-ойлау операцияларын түсіну дәрежесі – ойлаудың маңызды сипаттаушысы:
-операцияларды меңгеру дәрежесіанализ,синтез, салыстыру, жалпылау,
нақтылау, классификациялау және т.б. оларды барлық танымдық процестерде
қолдана білу оқу, оқудан тыс
-операцияларды түсіну және ойлау тәсілдерін басқа жағдайларға және басқа
нәрселерге ауыстыруды жүзеге асыра білу дәрежесі.
-ойлаудың әртүрлі түрлерінің қалыптасу дәрежесі.
-білім қорының, олардың жүйелілігінің, білімді меңгерудің жаңа тәсілдерін
білу дәрежесі.
-мидың әртүрлі сапаларының динамикалық дәрежесі тереңдігі, икемділігі,
тізбектілігі, шапшаңдылығы және т.б.
-іс-әрекеттегі ықшамдылық дәрежесі: шығармашылықпен жұмыс,жаңа жағдайларға
бейімделе білу.
-оқушылардың логикалық ой қорытуларды меңгеру, оларды іс-әрекетінде қолдана
білу дәрежесі (6.32)
Психолог А.Н.Леонтьев оқушылардың ақыл-ойын дамыту мен оқыту өзара
байланысты екенін атап көрсетті.(7.57)
Оқыту арқылы ойлаудың төмендегі сапаларын дамытуға ықпал етуге
болады:
1.Ойлаудың икемділігі.
2.Ойлаудың тереңділігі мен кеңділігі.
3.Ойлаудың сынилығы.
4.Ойлаудың мақсаттылығы.
5.Ойлаудың жалпылығы.
6.Ойлаудың өз бетіншелдігі.
7.Анықтылығы,дәлелдігі.
Ойлауға тән осы сипаттар оқушылардың ойлауының мәдениетін көтеруге,
олардың интеллектуалдық потенциалын дамытуға көмектеседі.
Ойлаудың жүйелі түрде қалыптасуы тек оқу процесінде ғана емес, жеке
тұлғаның жан-жақты дамуына да көмегін тигізеді. Ойлау мәдениеті жеке
тұлғаның туа біткен қасиеті болып табылмайды, ол таным процесі барысында
қалыптасады. Ойлау аппаратының дамуы арқылы адамның танып-білу мүмкіндігі
ұлғаяды,қарастырылып отырған мәселенің түп мәніне тереңірек үңілуге
мүмкіндік алады.
Ақыл-ой еңбегі мәдениеті --- ойлау мәдениеті--- сыншыл ойлау
мәдениеті.
Осылайша, оқу бағдарламаларына сәйкес білімді меңгеру оқушыдан
күрделі ақыл-ой еңбегін, жақсы есті дамыған қиялды және оқуға шығармашылық
тұрғыдан келуді талап етеді.
Ойлау мәдениеті түсінігін А.Қасымжанов, А.Ж.Келбұғанов ойлау
қабілеті дамуының белгілі бір дәрежесі ретінде түсінеді, яғни тар
мағынасында ол “Ойлаудың қағидалық әдісі немесе ұғымдарға сүйеніп ойлау
өнері”. Бұл бәрін терең, әрі жан-жақты қарастыруға көмектесетін, сол арқылы
мәңгі даму үстіндегі әлемді дұрыс қабылдайтын ойлаудың әдістері мен
тәсілдерін меңгеру арқылы қол жеткізу (8.43).
Оқушылардың белгілі бір бөлігі ғана өз бетінше еңбек ету және еңбек
ету мәдениеті дағдыларын меңгереді. Бұл оларда өзінің жұмыс орнын қарапайым
ұйымдастырудан бастап, дәл және дұрыс ақыл-ой, сонымен бірге практикалық
әрекет дағдыларына дейін барлығынан көрініс табады. Олар ақыл-ой
әдістерінің бірқатар қорын жинақтайды. Олардың таным әрекеті жоғарғы
дәрежелі ойлау операцияларымен, ойлаудың шапшаңдығы, икемдігі,
оралымдығымен, оқушылар бұрын кездеспеген жаңа, тың тапсырмаларға өзінің
білімін, интеллектуалдық біліктілігі мен дағдыларын өз бетінше көшіріп
қолдана алуымен ерекшеленеді. Оқу әрекеті дағдыларын меңгермеген оқушылар
өз жұмысын жоспарлап, уақытты дұрыс, тиімді пайдалана алмайды.
Бұл жерде сөз ақыл-ой процестерінің сырттан басқарылуымұғалімі
тарапынан, бағдарламалық оқулықтарымен, оқытатын құралдар, электронды
машиналармен жөнінде ғана емес, оқу әрекеті барысында саналы түрде өзін-
өзі басқару және өзін өзі реттеу жөнінде де болып отыр. Ал бұл үшін оқушыға
оның жеке-психологиялық ерекшеліктерін, оның оқу және практикалық әрекетке
қатынасын ескере отырып ықпал ету керек және оныңмеңгерген өзіндік
жалпылама тиімді тәсілдерін меңгеруін қамтамасыз етуі қажет.
Интеллектуалдық білік-дағдыларға үйрету бір-бірімен тығыз байланысты
болатын төрт мәселені қамтиды: ойлау әрекетінің саналы болуына қажеттілік
қалыптастыру, әрекет ету бойынша жалпы ережелерді білу, бұл әрекеттерді
тәжірибе жүзінде тексеру және өзін-өзі бақылау.Оқушыларды керекті
себептендіруді мотивация тудыру үшін оларда ойлау процесінің өзін
саналандыруға рационализация қажеттілік пайда болуы, оны дамыту туралы
неғұрлым кең мәселеге өсетін белгілі бір нақты әдіс қолданылады. Зерттеулер
көрсеткендей, бұл қажеттілік оқыту барысында ақыл-ой әрекеті әдістерінің
ұзақ уақыт қалыптасуы нәтижесінде пайда болады. Ойлауды саналандыруға
қажеттілік ойлау мәдениеті әдістерін тиімді меңгерудегі қажетті алғы
шарттардың бірі болып табылады.
Бұл жағдайда оқушы есіне үлкен көлемдегі ақпараттарды сақтай алады,
бірақ оны пайдалана алмауы да, құрғақ жаттап алған материалдың мазмұнын
жете түсінбеуі де мүмкін. Міне осы жерде ойлау мәдениетіне үйрету керек
болары сөзсіз.
Әрине, оқушы білімді меңгеру кезінде ойлау әрекетінің белгілі бір
тәсілдері мен әдістерін меңгереді, бірақ мұндай стихиялы, жүйесіздік
жеткіліксіз екендігі анық. Бұл мәселені қалай шешуде педагог психологтардың
көзқарастары әртүрлі, біреулері оқытуды өз бетінше ойлауды дамытатындай
етіп ұйымдастыру керек деп есептейді,егер соңғы нәтижесінде оқушылар дұрыс
ойлау мәдениетіне үйренетін болса, бұл жерде түбегейлі айырма жоқ.
Жақсы өңделген және берік тұрақталған әдістердің қалыптасуына
әкелетін ақыл-ой дамуының аса маңызды жағын құрайды. Бірақ бұл пікір
жалпылама сипатта ғана, себебі нақты әдіс-тәсілдері сан алуан, әр текті
болып келеді. Бұл жерде біз ойлау мәденеитіне тоқталамыз.
Соңғы кездердегі педагогикалық ізденістерде ақыл-ой біліктерінің
мақсатты түрде дамуына ойлау әрекетінің арнайы қалыптасуына ерекше назар
аударылуда, яғни ойлау дағдыларына үйретуге, танымдық ізденіс процестеріне
ден қойылуда. Бұл ізденіс басталғаннан бері педагогикалық тәжірибеде
әртүрлі оқу курстарына ақыл-ой дамуына байланысты тапсырмаларды енгізуге
ұмтылыс жаппай сипат алды. Мамандар мен оқытушыларға жаппай бағдар беру
мақсатында ойлаудың білік-дағдыларының ортақ көрініс көрсету үшін ортақ
үрдісіне мақсатты түрде қалыптастырылуға тиіс осы ойлау машықтарының
бірыңғай үлгісі жасалды. Ақыл-ойинтеллектуалдық дағдыларының орталық
тірегі, діңгегі болып ойлау белгіленеді.
Ойлау мәдениеті үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz