14 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Жоспар
Кіріспе

1 Сараланымдық есептiлiк
2 Басқа Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарынан анықтамалар
3 Сараланымдық есептiлiктiң бастапқы және қайталама пiшiмдерi
4 Шаруашылық және географиялық сараланымдар
5 Қайталама сараланым ақпараты
6 Ашып көрсетудiң басқа да мәселелерi

Осы Стандарттың мақсаты – сараланымдар бойынша қаржы ақпаратының есептерінде - компания және шығаратын тауарлар мен қызмет көрсетулердiң әр түрлi тұрпаттарына және қаржы есептілігін пайдаланушыларға көмектесу үшін ол жұмыс iстейтiн әр түрлі географиялық аудандарға қатысты ақпаратты белгiлеу:
(а) компанияның бұрынғы кезеңдердегi қызмет нәтижелерiн жақсы түсiну;
(b) компанияның тәуекелдерi мен пайдаларын жақсы бағалау; және
(с) тұтас алғанда компанияға қатысты неғұрлым негiзделген шешімдер қабылдау болып табылады.
Көптеген компаниялар тауарлар немесе қызмет көрсетулер тобын шығарады, немесе пайдалылық нормалары, даму мүмкіндіктері, болашаққа перспективалар және тәуекелдері әр түрлі географиялық аудандарда жұмыс iстейдi. Компанияның тауарлары мен қызмет көрсетулерiнiң әр түрлi тұрпаттары және әр түрлi географиялық аудандардағы оның операциялары туралы - көбiнесе сараланымдық ақпарат деп аталатын - ақпарат әр тараптандырылған халықаралық компанияның тәуекелдерi мен пайдасын бағалау үшiн маңызды болады, бiрақ жиынтық деректерден анықталмауы мүмкiн. Сөйтiп, сараланымдық ақпарат қаржы есептiлiгiн пайдаланушылардың қажеттерiн қанағаттандыруға керектi нәрсе ретiнде кеңінен қарастырылады.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
1. Осы Стандарт Халықаралық қаржы есептілігі стандартына сәйкес келетiн, жарияланатын қаржы есептiлiгiнiң толық жиынтығында қолданылуға тиiс.
2. Қаржы есептiлiгiнiң толық жиынтығы бухгалтерлік балансты, пайдалар мен залалдар туралы есептi, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептi, капиталдағы өзгерiстерді көрсететін есептi және 1-“Қаржы есептiлiгiн ұсыну” IAS Халықаралық стандартында көзделгендей ескертулердi қамтиды.
3. Осы Стандартты үлестік немесе борыштық бағалы қағаздары еркін айналымда жүрген компаниялар және ашық бағалы қағаздар рыногында үлестік немесе борыштық бағалы қағаздар шығару процесiнде жүрген компаниялар қолдануға тиiс.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

14 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Сараланымдық есептiлiк

Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері
енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.

14 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Сараланымдық есептiлiк

МАҚСАТЫ

Осы Стандарттың мақсаты – сараланымдар бойынша қаржы ақпаратының
есептерінде - компания және шығаратын тауарлар мен қызмет көрсетулердiң әр
түрлi тұрпаттарына және қаржы есептілігін пайдаланушыларға көмектесу үшін
ол жұмыс iстейтiн әр түрлі географиялық аудандарға қатысты ақпаратты
белгiлеу:
(а) компанияның бұрынғы кезеңдердегi қызмет нәтижелерiн
жақсы түсiну;
(b) компанияның тәуекелдерi мен пайдаларын жақсы
бағалау; және
(с) тұтас алғанда компанияға қатысты неғұрлым
негiзделген шешімдер қабылдау болып табылады.
Көптеген компаниялар тауарлар немесе қызмет көрсетулер тобын шығарады,
немесе пайдалылық нормалары, даму мүмкіндіктері, болашаққа перспективалар
және тәуекелдері әр түрлі географиялық аудандарда жұмыс iстейдi.
Компанияның тауарлары мен қызмет көрсетулерiнiң әр түрлi тұрпаттары және әр
түрлi географиялық аудандардағы оның операциялары туралы - көбiнесе
сараланымдық ақпарат деп аталатын - ақпарат әр тараптандырылған халықаралық
компанияның тәуекелдерi мен пайдасын бағалау үшiн маңызды болады, бiрақ
жиынтық деректерден анықталмауы мүмкiн. Сөйтiп, сараланымдық ақпарат қаржы
есептiлiгiн пайдаланушылардың қажеттерiн қанағаттандыруға керектi нәрсе
ретiнде кеңінен қарастырылады.

ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ

1. Осы Стандарт Халықаралық қаржы есептілігі стандартына
сәйкес келетiн, жарияланатын қаржы есептiлiгiнiң толық жиынтығында
қолданылуға тиiс.
2. Қаржы есептiлiгiнiң толық жиынтығы бухгалтерлік балансты,
пайдалар мен залалдар туралы есептi, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есептi, капиталдағы өзгерiстерді көрсететін есептi және 1-“Қаржы
есептiлiгiн ұсыну” IAS Халықаралық стандартында көзделгендей
ескертулердi қамтиды.
3. Осы Стандартты үлестік немесе борыштық бағалы қағаздары
еркін айналымда жүрген компаниялар және ашық бағалы қағаздар рыногында
үлестік немесе борыштық бағалы қағаздар шығару процесiнде жүрген
компаниялар қолдануға тиiс.
4. Егер бағалы қағаздары еркін айналымда жүрмеген компания
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкес келетiн қаржы
есептiлiктерiн әзiрлесе, ондай компанияның сараланымдар бойынша
ақпаратты ерiктi түрде ашып көрсетуi мақұлданады.
5. Егер бағалы қағаздары еркін айналымда жүрмеген компания
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкес келетiн қаржы
есептiлiктерiнде сараланымдық ақпаратты ерiктi түрде ашып көрсетудi
ұйғарса, ондай компания осы Стандарттың талаптарын толық сақтауға тиiс.
6. Егер бір қаржы есебiнде бағалы қағаздары еркін айналымда
жүрген компанияның шоғырландырылған қаржы есептiлiгi де, және басты
немесе бiр не бiрнеше еншiлес компанияның жекелеген қаржы есептері де
болса, сараланымдық ақпарат шоғырландырылған қаржы есептiлiгiнiң
негiзiнде ғана ұсынылуға тиiс. Егер еншiлес компанияның өзi бағалы
қағаздары еркін айналымда жүрген компания болса, ол сараланымдық
ақпаратты өзiнiң жеке қаржы есебiнде ұсынатын болады.
7. Осы сияқты, егер бір қаржы есебiнде бағалы қағаздары еркін
айналымда жүрген компанияның қаржы есептері де, қауымдас компанияның
үлес қосып қатысу әдiсi немесе онда компанияның қаржылық мүддесi бар
бiрлескен қызмет әдiсi бойынша жекелеген қаржы есептері де болса,
сараланымдық ақпарат компанияның қаржы есептерi негiзiнде ғана
ұсынылуға тиiс. Егер үлес қосып қатысу әдiсi бойынша қауымдасқан
компания немесе компанияның бiрлескен қызметінiң өздері бағалы
қағаздары еркін айналымда жүрген компания болса, ол сараланымдық
ақпаратты өзiнiң меншiктi жеке қаржы есебiнде ұсынатын болады.

АНЫҚТАМАЛАР

Басқа Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарынан анықтамалар
8. Осы Стандартта мынадай терминдер 7-“Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есептер” IAS; 8-“Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік
бағалаудағы өзгерістер мен қателіктер” IAS; және 18-“Түсім” IAS
Халықаралық стандартында көрсетілген мағынасында пайдаланылады:
Операциялық қызмет – компанияның кіріс әкелетiн негiзгi қызметi
және, инвестициялық және қаржы қызметінен өзгеше, басқа да қызметi.
Есеп саясаты – бұл қаржы есептiлiгiн әзiрлеу және ұсыну үшiн үйым
қабылдаған нақты принциптер, негіздер, келісімдер, ережелер мен
практика.
Табыстар – бұл компанияның негізгі қызметiнiң барысында
туындайтын кезең iшiндегi экономикалық пайдалардың жалпы түсiмi, бұл
жағдайда ондай түсім акционерлер жарналарының есебiнен меншiктi
капиталдың өсуiне қарағанда өзгеше өсуге алып келеді.

Шаруашылық сараланымының және географиялық сараланымның анықтамалары

9. “Шаруашылық сараланымы” және “географиялық сараланым”
терминдерi осы Стандартта мынадай мәндерде қолданылады:
Шаруашылық сараланымы – бұл жекелеген тауарлар өндiрумен
(қызметтер көрсетумен) компанияның немесе компанияның басқа
сараланымдарына қарағанда өзгеше тәуекелдерге ұшырайтын және пайдалар
алатын өнімдерге немесе қызмет көрсетулерге байланысты топтың айрықша
құрамдас элементі. Тауарлар мен қызмет көрсетулердiң байланысты болуын
анықтаған кезде мынадай факторлар қарастырылуға тиiс:
(а) тауарлардың немесе қызмет көрсетулердiң сипаты;
(b) өндiрiстiк процестердiң сипаты;
(с) тауарларға немесе қызмет көрсетулерге арналған
клиенттің тұрпаты немесе сыныбы;
(d) тауарларды тарату және қызмет көрсету үшін
пайдаланылған әдістер; және
(е) егер мұны қолдануға болса, реттеушi ортаның сипаты,
мысалы, банк, сақтандыру және коммуналдық кәсiпорындар.
Географиялық сараланым – бұл басқа экономикалық жағдайларда iс-
әрекет ететiн құрамдас элементтердің тәуекелдерi мен пайдаларынан
өзгеше тәуекелдерге ұшырайтын және пайдалар алатын нақты экономикалық
ортада өнім өндiрумен немесе қызмет көрсетумен айналысатын компанияның
айрықша құрамдас элементі. Географиялық сараланымдарды анықтаған кезде
мынадай факторлар ескерiлуге тиiс:
(а) экономикалық және саяси жағдайлардың ұқсастығы;
(b) әр түрлi географиялық аудандардағы операциялардың
арасындағы қатынастар;
(c) операциялардың жақындығы;
(d) нақты аудандағы операциялармен байланысты арнайы
тәуекелдер;
(e) валюталық бақылау ережелерi; және
(f) негiзiнде жатқан валюталық тәуекелдер.
Есептi сараланым – бұл жоғарыда келтiрiлген анықтамалардың
негiзiнде айқындалған шаруашылық немесе географиялық сараланым, ол
үшін, осы Стандартқа сәйкес, сараланымдық ақпарат ұсыну талап етiледі.
10. Шаруашылық және географиялық сараланымдарын анықтау үшін 9-
параграфта келтірілген факторлар қандай да болсын белгілі бір тәртiпке
сәйкес келтiрiлмеген.
11. Бір шаруашылық сараланымы едәуiр өзгеше тәуекелдер мен
пайдалары бар тауарлар мен қызмет көрсетулерді қамтымайды. Шаруашылық
сараланымын анықтау кезiнде бiр немесе бiрнеше факторларға қатысты
алшақтықтар пайда болуы мүмкiн болатындығына қарамастан, бiр шаруашылық
сараланымына енгiзiлген тауарлар мен қызмет көрсетулер факторлардың
көпшiлiгiне қатысты ұқсас болуға тиiс деп топшыланады.
12. Тап сол сияқты, географиялық сараланым тәуекелдерi мен
пайдаларында едәуiр айырмашылығы бар экономикалық ортадағы
операцияларды қамтымайды. Бiр ел, екi немесе одан көп елдердiң тобы
немесе ел iшiндегi аймақ географиялық сараланым бола алады.
13. Тәуекелдердiң басым көздерi компаниялардың көпшiлiгi қалай
ұйымдасқанына және қалай басқарылатынына ықпал етедi. Сөйтіп, осы
Стандарттың 27-параграфы компанияның ұйымдық құрылымы және оның iшкi
қаржы есептiлiгiнiң жүйесi оның сараланымдарын анықтау үшiн негiз болып
табылады. Компанияның тәуекелдерi мен пайдалары оның операцияларының
географиялық орналасқан жерiне де (оның өнiмi қайда өндiрiледi немесе
оның қызмет көрсету жөнiндегi қызметi қайда орналасқан), сондай-ақ оның
рыногы орналасқан жерге де (оның өнiмi қайда сатылады немесе оның
қызметтерi қайда көрсетiледi) байланысты болады. Анықтау географиялық
сараланымның мыналарға негiзделуіне рұқсат етеді:
(а) компанияның өндiрiстiк және сервистiк қуаттарының
және басқа да активтерiнiң орналасқан жерiне; не
(b) оның рыноктары мен клиенттерi орналасқан жерге.
14. Компанияның ұйымдық құрылымы және оның iшкi есептiлiгінің
құрылымы әдетте оның активтерi орналасқан жер (оны сататын жер) немесе
оның клиенттерi орналасқан жер (оны сату орны) географиялық
тәуекелдердiң негiзгi көзi болып табылу-табылмауы жайында дәлелдеме
бередi. Тиiсiнше, компания бұл құрылымды оның географиялық
сараланымдары: оның активтерi орналасқан жерге, немесе оның клиенттерi
орналасқан жерге негiзделуге тиiс екендiгiн анықтау үшiн қарастырады.
15. Шаруашылық немесе географиялық сараланымдарының құрамын
анықтау субъективті шешімнің белгiлi бiр үлесiн топшылайды. Ондай
шешімдi қабылдаған кезде компания басқармасы, осы Стандартта
белгiленгендей, сараланым бойынша қаржы ақпаратын ұсыну мақсатын және
ХҚЕСК Принциптерінде анықталғандай, қаржы есептiлiгiнiң сапалық
сипаттамасын ескередi. Бұл сапалық сипаттамалар компанияның тауарлары
мен қызмет көрсетулерiнің әр түрлi топтары және нақты географиялық
аудандардағы оның операциялары жайында есептiлiкте ұсынылатын қаржы
ақпаратының уақытқа сай маңыздылығын, сенiмдiлiгiн және
салыстырмалылығын, және тұтас алғанда компанияның тәуекелдерi мен
пайдаларын бағалау үшiн осындай ақпараттың пайдалылығын қамтиды.
Сараланым түсімдерінің, шығыстарының, нәтижелерінiң, активтері мен
мiндеттемелерінiң анықтамалары
16. Осы Стандартта мынадай қосымша терминдер төменде аталған
мәнiнде пайдаланылады:
Сараланымның кірісі – бұл компанияның пайдалары мен залалдары
туралы есепте ұсынылған кіріс, оның сараланымға тiкелей қатысы бар және
компания кірістерінің компаниядан тыс тараптармен операцияларынан
немесе тап осы компанияның басқа да сараланымдарымен операциялардан
алынатын, негізді түрде сараланымға жатқызылуы мүмкін кіріс.
Сараланымның кірісі мыналарды қамтымайды:
(а) [жойылған]
(b) егер сараланым операциялары негiзiнен қаржы
сипатында болғанда ғана, басқа сараланымдарға берілген аванстар
немесе қарыздарға алынған пайыздарды қоса, пайыздық немесе
дивидендтiк кiрiстi; немесе
(c) сараланым операциялары, негiзiнен, қаржылық сипатта
болғанда ғана, инвестицияларды сатудан түскен пайданы немесе
борыштарды өтеуден түскен пайданы.
Қауымдасқан компаниялардың, бiрлескен кәсіпорындардың немесе
басқа инвестициялардың үлес қосып қатысу әдiсi бойынша ескерiлген
пайдалардағы немесе залалдардағы компанияның үлесi, егер осы баптар
компанияның шоғырландырылған немесе жалпы кірісіне енгiзiлсе ғана,
сараланымның кірісіне қосылады.
Сараланымның кiрiстерi бiрлесiп бақылау жасалатын ұйымның
кірістеріндегі бiрлескен қызметке қатысушының үлесiн қамтиды, ол 31-
“Бiрлескен қызметке қатысу” IAS тепе-тең шоғырландыру әдiсi бойынша
ескерiледi.
Сараланымның шығыстары – бұл сараланымның негізгі қызметiнiң
нәтижесiнде туындайтын, сараланымға тiкелей қатысы бар шығыстар, және
ақылға қонымды негiзде сараланымға жатқызылуы мүмкiн шығыстардың тиiстi
бөлiгi, соның iшiнде сыртқы клиенттерге сатуға жататын шығыстар және
тап сол компанияның басқа сараланымдарымен операцияларға жататын
шығыстар. Сараланымның шығыстары:
(а) [жойылған]
(b) сараланым операциялары негiзiнен қаржы сипатында
болғанда ғана, пайыздарды, оның iшiнде басқа сараланымдардан
алынған аванстар немесе қарыздар бойынша пайыздарды;
(c) сараланым операциялары негiзiнен қаржылық сипатта
болғанда ғана, инвестицияларды сатудан болған залалдарды немесе
қарыздарды өтеуден болған залалдарды;
(d) қауымдасқан компаниялардың, бiрлескен
кәсіпорындардың немесе үлес қосып қатысу әдiсi бойынша ескерiлген
басқа да инвестициялардың залалдарындағы компанияның үлесiн;
(е) пайдаға салынатын салықтан аударымдарды; не
(f) жалпы әкiмшiлiк шығыстарды, бас кеңсенiң шығыстарын
және компания деңгейiнде туындаған және тұтас алғанда компанияға
жататын басқа да шығыстарды қамтымайды. Алайда кейде сараланымның
атынан компания деңгейiнде шығындар пайда болады. Ондай шығындар,
егер олар сараланымның операциялық қызметiне жататын болса және
сараланымға тiкелей бөлінуі немесе негізді түрде жатқызылуы немесе
мүмкiн болса, сараланымның шығыстары болып табылады.
Сараланымның шығыстары бiрлесiп бақылау жасалатын ұйымның
шығыстарындағы бiрлескен кәсіпкердің үлесiн қамтиды, ол 31 IAS
Халықаралық стандартына сәйкес тепе-тең шоғырландыру әдiсi бойынша
ескерiледi.
Негiзiнен қаржы сипатында болатын сараланым операциялары үшiн,
пайыздық табыс және пайыздық есептерде сараланымның есептiлiк
мақсаттары үшiн, егер осы баптар шоғырландырылған қаржы есептiлiгiнде
немесе компанияның қаржы есептiлiгiнде ұсынылса ғана, бір таза сома
ретінде ұсынылуы мүмкiн.
Сараланымның нәтижелерi – бұл сараланымның шығыстарын
шегергендегi оның кiрiстерi. Сараланымның нәтижелерi азшылық үлесiне
жататын кез келген түзетулерге дейiн анықталады.
Сараланымның активтерi – бұл сараланым өзiнiң негізгі
қызметiнде пайдаланатын және сараланымға тiкелей жатқызылатын, не
ақылға қонымды негiзде оған жатқызылуы мүмкiн активтер.
Егер сараланымның нәтижесi пайыздық немесе дивидендтік табысты
қамтитын болса, оның активтерi, тиiсінше, дебиторлық берешектi,
инвестицияларды немесе табыс әкелетiн басқа да активтердi қамтиды.
Сараланым активтерi пайдаға салынатын салықтар бойынша салық
активтерін қамтымайды.
Сараланым активтерi үлес қосып қатысу әдiсiне сәйкес ескерiлген
инвестицияларды, егер ондай инвестициялардан алынған пайда немесе залал
сараланымның кiрiстерiне жатқызылатын болса ғана, қамтиды. Сараланым
активтерi бiрлесiп бақылау жасалатын кәсiпорынның операциялық
активтерiндегi бiрлескен кәсіпкердің үлесiн қамтиды, ол 31 IAS
Халықаралық стандартына сәйкес тепе-тең шоғырландыру әдiсi бойынша
ескерiледi.
Сараланым активтерi компанияның бухгалтерлік балансындағы тiкелей
есепке алулар ретiнде ұсынылатын тиiстi бағалау резервтерi
шегерiлгеннен кейiн анықталады.
Сараланымның мiндеттемелерi – бұл сараланымның операциялық
қызметiнiң нәтижесiнде туындайтын және сараланымға тiкелей бөлінетін не
оған негiздi түрде жатқызылуы мүмкiн операциялық мiндеттемелер.
Егер сараланым нәтижесi пайыздық шығыстарды қамтитын болса, онда
оның мiндеттемелерi пайыздары бар тиiстi мiндеттемелердi қамтиды.
Сараланымның мiндеттемелерi бiрлесiп бақылау жасалатын ұйымның
мiндеттемелерiндегi бiрлескен кәсіпкердің үлесiн қамтиды, ол 31 IAS
сәйкес тепе-тең шоғырландыру әдiсi бойынша ескерiледi.
Сараланымның мiндеттемелерi пайдаға салынатын салықтар бойынша
мiндеттемелердi қамтымайды.
Сараланымның есеп саясаты – бұл шоғырландырылған қаржы
есептілігін ұсынатын топтың немесе компанияның қаржы есептерiн әзiрлеу
және ұсыну үшiн бекітілген есеп саясаты, сондай-ақ сараланымның
есептiлiгiне тiкелей қатысты есеп саясаты.
17. Сараланым кiрiстерiнің, оның шығыстарының, активтерi мен
мiндеттемелерiнің анықтамалары сараланымға тiкелей бөлінетін баптардың
сомаларын, және негiздi түрде соған жатқызылуы мүмкiн баптардың
сомаларын қамтиды. Компания өзiнiң iшкi қаржы есептiлiгi жүйесiн
сараланымға тiкелей бөлінуі немесе негiздi түрде жатқызылуы мүмкiн
баптарды анықтауға арналған басталу нүктесi ретiнде қарастырады. Яғни,
iшкi қаржы есептiлiгiнiң мақсаттары үшiн сараланымдар бойынша
сәйкестендірілген сомалар есептi сараланымның кiрiстерiн, оның
шығыстарын, активтерi мен мiндеттемелерiн өлшеу мақсаттары үшiн
сараланымдарға тiкелей бөлінеді немесе негiздi түрде жатқызылады деп
жорамалданады.
18. Алайда, кейбiр жағдайларда кiрiс, шығыс, актив немесе
мiндеттеме компанияның басқармасы үшiн түсiнiктi, бiрақ қаржы есептерiн
сыртқы пайдаланушылар үшін субъективтi, даулы, түсiнуге қиын болатын
негiзде iшкi қаржы есептiлiгiне арналған сараланымдарға жатқызылуы
мүмкiн. Ондай бөлу осы Стандартта сараланымның кiрiстерi, оның
шығыстары, активтерi мен мiндеттемелерi анықтамаларына сәйкес негiзді
бола алмас едi. Және, керiсiнше, бұл үшiн негiз бар екендiгiне
қарамастан, компания iшкi қаржы есептiлiгiнiң мақсаттары үшiн
кiрiстердiң, шығыстардың, активтің немесе мiндеттеменiң қандай да
болсын бабын бөлмеудi қалауы мүмкiн. Ондай бап осы Стандартта
келтiрiлген сараланымның кiрiстерi, оның шығыстары, активтерi мен
мiндеттемелерi анықтамаларына сәйкес бөлiнедi.
19. Сараланымның активтерiне мысалдар сараланымның операциялық
қызметiнде пайдаланылатын қысқа мерзімді активтердi, активтерi қаржылық
жалдау тақырыбы болып табылатын (17-“Жалдау” IAS) негізгі құралдарды,
және материалдық емес активтердi қамтиды. Егер амортизацияның нақты
бабы сараланымның шығыстарына енгiзiлсе, тиiстi актив те сараланымның
активтерiне енгiзiледi. Сараланымның активтерi ұйымның немесе бас
кеңсенiң жалпы мақсаттары үшiн пайдаланылған активтердi қамтымайды.
Сараланымның активтерi, егер бөлу үшiн сенімді негiз болса, екi немесе
одан да көп сараланымды өзара бөлісетін операциялық активтерді қамтиды.
Сараланым активтерi тiкелей сараланымға бөлінетін немесе негiздi түрде
оған жатқызылуы мүмкін іскерлік беделді қамтиды, бұл ретте сараланымның
шығыстары іскерлік беделдің тиiстi құнсызданудан болған кез келген
залалдарды қамтиды.
20. Сараланым мiндеттемелерiнiң мысалдарына өтелуге тиісті
сауда және басқа да дебиторлық берешектер, есептелген мiндеттемелер,
клиенттердiң аванстық төлемдері, өнiмге кепiлдi қызмет көрсетуге
резервтер және тауар беруге және қызмет көрсетуге қатысты басқа да
наразылықтар жатады. Сараланымның мiндеттемелерi қарыздық қаржыларды,
активтерге жатқызылған, қаржылық жалдау тақырыбы болып табылатын (17
IAS) мiндеттемелердi және, дұрысын айтқанда, операциялық мақсаттарға
қарағанда, қаржыландыру мақсаттары үшiн қабылданған басқа да
мiндеттемелердi қамтымайды. Егер пайыздық шығыстар сараланым нәтижесiне
қосылатын болса, онда пайыздары бар тиiстi мiндеттеме сараланымның
мiндеттемелерiне қосылады. Операциялары негiзiнен қаржылық сипатта
болмайтын сараланымдардың мiндеттемелерi қарыздық қаржылар мен сол
сияқты мiндеттемелердi қамтымайды, өйткенi сараланым нәтижесi таза
қаржы пайдасын немесе залалын емес, операциялық пайданы немесе залалды
бiлдiредi. Оның үстiне, қорлық мiндеттемелер бүкiл компания шеңберiнде
бас кеңсенiң деңгейiнде жиi шығарылатын болса, сараланымға пайыз
есептелетiн мiндеттеменi тiкелей бөлу немесе негiздi түрде жатқызу жиi
мүмкiн болмайды.
21. Сараланымның активтерi мен мiндеттемелерiн бағалау
кәсіпорындарды біріктірген кезде сатып алынған ұйым сараланымының
жекелеген активтері мен міндеттемелерінің негізгі баланстық сомаларын,
тiптi бұл түзетулер шоғырландырылған қаржы есептiлiгiн әзiрлеу
мақсаттарында ғана жасалып, бас ұйымның жекелеген қаржы есептiлiгiнде
де, еншiлес ұйымның жеке қаржы есептiлiгiнде де көрсетілмейтін болса
да, оларды түзетуді қамтиды. Тап осылайша, егер негізгі құралдар 16
ІАS Халықаралық стандартында сипатталған қайта бағалау үлгісіне сәйкес
қайта бағалауға ұшыраған болса, онда сараланым активтерiн бағалау осы
қайта бағалауларды көрсетедi.
22. Шығындарды бөлу бойынша кейбір нұсқауларды басқа
Стандарттардан табуға болады. Мысалы, 2-Босалқылар IAS (2003 ж.
редакциясында) 11-20-параграфтары Стандарты шығындарды босалқыларға
бөлу және жатқызу бойынша нұсқауларды береді, ал 11-Құрылыс салуға
жасалған шарттар IAS 16-21-параграфтары шығындарды шарттарға бөлу және
жатқызу бойынша нұсқаулар бар. Бұл нұсқаулар шығындарды сегменттерге
бөлгенде немесе жатқызғанда пайдалы бола алады.
23. 7-“Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер” IAS
стандарты банктiк овердрафтар ақшалай қаражаттар компонентi ретiнде
енгiзiлуге тиiс пе әлде қарыздық қаржылар ретiнде ұсынылуға тиiс пе
дегенге қатысты нұсқау бередi.
24. Сараланымның кірістері, оның шығыстары, активтерi мен
мiндеттемелерi шоғырландыру процесінде болатын iшкi топтық сальдо және
iшкi топтық операциялар жойылғанға дейiн анықталады. Бұған осындай iшкi
топтық сальдо мен операциялар топ компанияларының арасында бiр
сараланым шеңберiнде болатын жағдайлар кiрмейдi.
25. Тұтас алғанда компанияның қаржы есептерін әзірлеу және
ұсыну кезінде пайдаланылатын есеп саясаты да сараланымның іргелі есеп
саясаты болып отырған кезде, сараланымның есеп саясаты, бұған қоса,
сараланымдарды анықтау, сараланымаралық табыстаудың баға белгілеу
әдісі, және сараланымдарға арналған кірістер мен шығыстарды бөлу үшін
негіз сияқты арнайы сараланымның есептілігіне жатқызылатын саясатты
қамтиды.

ЕСЕПТІ САРАЛАНЫМДАРДЫ АНЫҚТАУ

Сараланымдық есептiлiктiң бастапқы және қайталама пiшiмдерi
26. Компанияның тәуекелдерi мен пайдаларының негiзгi көзi мен
сипаты шаруашылық сараланымы немесе географиялық сараланым сараланымдық
есептiлiктiң бастапқы пiшiмi болу-болмауын анықтауға тиiс. Егер
компанияның тәуекелдерi мен пайда нормалары, негiзiнен, өндiрiлетiн
тауарлар мен қызмет көрсетулердiң айырмашылықтарына байланысты болса,
сараланымдық ақпарат ұсыну үшiн оның бастапқы пiшiмi шаруашылық
сараланымдар болуға тиiс; бұл жағдайда қайталама ақпарат географиялық
белгi бойынша ұсынылады. Дәл осы сияқты, егер компанияның тәуекелдері
мен пайда нормалары негiзiнен оның әр түрлi елдерде немесе әр түрлi
географиялық аудандарда жұмыс iстеу фактiсiне байланысты болса,
сараланымдық ақпарат тапсыру үшiн оның бастапқы пiшiмi географиялық
сараланымдар болуға тиiс; бұл жағдайда қайталама ақпарат тиісті
тауарлар мен қызмет көрсетулерге арналған есептiлiкте ұсынылады.
27. Компанияның ішкі ұйымдық басқару жүйесі, сондай-ақ оның
iшкi қаржы есептiлiгiнiң жүйесi әдетте шешуші басқарушы персоналына
компания кездесiп отыратын басым көздердi және тәуекелдердiң сипатын
әрi пайданың айырмашылығы бар нормаларын анықтау үшiн, сөйтiп, компания
үшін есептiлiктiң қандай пiшiмi бастапқы, қандайы қайталама болып
табылатынын анықтау үшiн негiз қалайды, бұған төменде (а) және (b)
тармақшаларында келтiрiлген жағдайлар кiрмейдi:
(а) егер компанияның тәуекелдерi және пайда нормалары
өндiрiлетiн тауарлар мен қызмет көрсетулердегi айырмашылықтардың,
сондай-ақ оның қызметiнiң географиялық аудандарындағы
айырмашылықтардың қатты ықпалында болса, бұған компанияны
басқарудағы және шешуші басқарушы персоналдың iшкi есептiлiгiне
“қалыптама көзқарас” дәлел бола алады, онда компания шаруашылық
сараланымдарын сараланымдық есептiлiктiң бастапқы пiшiмi ретiнде
және географиялық сараланымдарды - есептiлiктiң қайталама пiшiмi
ретiнде пайдалануға тиiс; және
(b) егер ішкі ұйымдық және басқару құрылымы және оның
шешуші басқарушы персоналына iшкi қаржы есептiлiгiнiң жүйесi
жекелеген тауарлар мен қызмет көрсетулерге де немесе байланысты
тауарларқызмет көрсетулер топтарына да, географияға да
негiзделмесе, компанияның шешуші басқарушы персоналының компанияның
тәуекелдерi мен пайдалары көп жағдайда өндiрiлетiн тауарлар мен
қызмет көрсетулерге немесе оның қызметiнiң географиялық аудандарына
байланысты ма, және соның салдары ретiнде, шаруашылық немесе
географиялық сараланымның қайсысы, басқа сараланымдарды
есептіліктің қайталама пiшiмі ретiнде пайдалана отырып,
сараланымдық есептiлiктiң бастапқы пiшiмi ретiнде пайдаланылуға
тиіс екендігін таңдауы қажет.
28. Компаниялардың көпшiлiгi үшiн тәуекелдер мен пайдалардың
негiзгi көзi компанияның қалай ұйымдастырылғанын және қалай
басқарылатынын анықтайды. Компанияның ұйымдық және басқару құрылымы
және оның iшкi есептiлiк жүйесi әдетте компанияның тәуекелдерi мен
пайдаларының негiзгi көзiне қатысты оның сараланымдық есептiлiгiнiң
мақсаттары үшiн ең жақсы ақпарат көзi болып табылады. Сөйтiп, сирек
жағдайларды қоспағанда, ұйым өзiнiң қаржы есептiлiктерiнде сараланымдық
ақпаратты шешуші басқарушы персоналға арналған iшкi есептiлiктегi
сияқты негiзде ұсынатын болады. Компанияның тәуекелдері мен
пайдаларының негiзгi көзi оның сараланымдық есептiлiгiнiң бастапқы
пiшiмiне айналады. Оның тәуекелдері мен пайдаларының қайталама көзi
оның сараланымдық есептiлiгiнiң қайталама пiшiмiне айналады.
29. “Қалыптама көзқарас” - әрбiр негiзде сараланымды толық
ашып көрсете отырып, сараланымдық есептiлiктiң бастапқы пiшiмi ретiнде
шаруашылық сараланымдар ретiнде де, сондай-ақ географиялық сараланымдар
ретiнде де, – егер компанияның тәуекелдерi мен пайда нормалары
өндiрiлетiн тауарлар мен қызмет көрсетулердегi айырмашылықтарға, сондай-
ақ компания жұмыс iстейтiн географиялық аудандардағы айырмашылықтарға
барынша тәуелдi болса, пайдалы ақпаратты жиi қамтамасыз етiп отырады.
Осы Стандарт “қалыптама көзқарасты” талап етпейдi, бiрақ тиым салмайды
да.
30. Кейбiр жағдайларда компания және компанияның iшкi
есептiлiгi өндiрiлетiн тауарлар мен қызмет көрсетулердiң пiшiмдерiндегi
айырмашылықтарға да, компания жұмыс iстейтiн географиялық аудандарға да
байланысты емес бағыттарда дами алады. Мысалы, iшкi есептiлiкті заңды
тұлғалар ғана ұйымдастыра алады, ол iшкi сараланымдардың байланысты
емес тауарлар мен қызмет көрсетулер топтарынан тұруына жеткiзедi.
Осындай сирек жағдайларда iшкi есептiлiктiң сараланымдық деректерi осы
Стандарттың мақсаттарына сай келмейдi. Тиiсiнше, 27 (b)-параграф
ұйымның шешуші басқарушы персоналы компанияның тәуекелдері мен пайда
нормалары – тауарларғақызмет көрсетулерге ме, әлде географиялық
орналасқан жерiне ме – неге байланысты болатынын анықтауын және
компанияның сараланымдық есептiлiгiнiң бастапқы негiзi ретiнде салалық
немесе географиялық сараланымды таңдауын талап етедi. Мақсат басқа
компаниялармен салыстыруда қажетті деңгейге жетуде, қорытындысы
ақпараттың түсiнiктiлiгiн жақсартуда және инвесторлардың,
несиегерлердiң және басқалардың тауарларменқызмет көрсетулермен және
географиялық орналасумен байланысты тәуекелдер мен пайдалар туралы
ақпаратқа деген барынша қажеттерiн қанағаттандыруда болып отыр.

Шаруашылық және географиялық сараланымдар

31. Сыртқы есептiлiк мақсаттары үшiн бөлiмше қызметiнiң
бұрынғы нәтижелерiн бағалау және, 32-параграфта көзделген жағдайларды
қоспағанда, ресурстарды болашақта бөлуге қатысты шешiмдер қабылдау үшiн
шешуші басқарушы персоналға ақпарат беретiн ұйымдық бөлiмшелер
компанияның шаруашылық және географиялық сараланымдары болуға тиiс.
32. Егер ішкi ұйымдық және басқару құрылымдары және шешуші
басқарушы персоналға оның iшкi қаржы есептiлiгi жүйесi жекелеген
тауарларға немесе қызмет көрсетулерге немесе байланыстырылған
тауарларқызмет көрсетулер топтарына да, географияға да негiзделмейтiн
болса, 27(b)-параграф компанияның шешуші басқарушы персоналы
сараланымдық есептiлiктiң бастапқы пiшiмi ретiнде олардың қайсысы
компанияның тәуекелдерi мен пайдаларының бастапқы көзiн көрсететiнiн,
ал қайсысы есептiлiктiң қайталама пiшiмiн бiлдiретiнiн бағалау
негiзiнде салалық немесе географиялық сараланымдарды таңдауын талап
етедi. Бұл жағдайда компанияның директорлары мен басқармасы өзінің
шаруашылық және географиялық сараланымдарын шешуші басқарушы персоналға
өзiнiң iшкi қаржы есептiлiгiнiң бастапқы жүйесiнiң негiзiнде емес, осы
Стандарттың 9-параграфының анықтамасында келтiрiлген факторлардың
негiзiнде сыртқы қаржы есептiлiгі үшiн өзінің шаруашылық және
географиялық сараланымдарын мынаған сәйкес анықтауға тиiс:
(а) егер iшкi есептiлiкте директорлар кеңесiне және
басқармаға ұсынылған бiр немесе бiрнеше сараланым 9-параграфтағы
анықтамаларда келтiрiлген факторлардың негiзiнде шаруашылық немесе
географиялық сараланым болса, ал қалғандары ондай болмаса, (b)
тармақша 9-параграфтағы анықтамаларға сәйкес келмейтiн iшкi
сараланымдарға ғана қолданылуға тиiс (яғни анықтамаға сай келетiн
iшкi есептiлiктiң сараланымы әрi қарай саралануға тиiс емес);
(b) 9-параграфтың анықтамаларына сәйкес келмейтiн, iшкi
есептiлiкте директорлар кеңесi мен басқармаға ұсынылатын ішкі
есептілік сараланымдары үшiн компанияның басшылығы 9-параграфтың
анықтамаларына сәйкес тауарлық бағыттар мен қызмет көрсетулер
бойынша немесе географиялық бағыттар бойынша ақпарат ұсынуды
қамтамасыз ететін iшкi сараланымның келесi, неғұрлым төмен деңгейiн
табу мүмкіндігін қарастыруға тиiс; және
(c) егер iшкi есептiлiктiң осындай неғұрлым төмен
деңгейi 9-параграф факторларының негiзінде шаруашылық немесе
географиялық сараланымның анықтамасына сай келетiн болса, бұл
сараланымға есептерде ұсынылуға тиісті сараланымдарды анықтау үшiн
34 және 35-параграфтарда айтылған өлшемдер қолданылуға тиiс.
33. Осы Стандартқа сәйкес компаниялардың көпшiлiгi өзiнiң
шаруашылық және географиялық сараланымдарын ұйымдастырушылық бөлiмше
ретiнде анықтайтын болады, олар бойынша ақпарат шешуші басқарушы
персоналға бөлімшенің бұрынғы қызмет нәтижелерiн бағалау үшiн және
ресурстарды болашақта бөлуге қатысты шешiмдер қабылдау үшiн бередi.
Және де тiптi, егер компания оның iшкi есептiлiгiнiң сараланымдары
тауарлықсервистiк мамандандыруға немесе географиялық мамандандыруға
сәйкес келмеуiне байланысты 32-параграфты қолдануға мiндеттi болса да,
ол iшкi сараланымның келесi, неғұрлым төмен деңгейiн қарастыратын
болады, ол сараланымдарды тек қана iшкi есептiлiк мақсаттар үшiн жасап
қоймай, тауарлық және сервистiк мамандандыруға немесе географиялық
мамандандыруға сәйкес ақпарат ұсынуды қамтамасыз етеді. Компанияның
ұйымдық және басқару құрылымдарына және оның iшкi қаржы есептiлiгi
жүйесiне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.