Сүйінбай Аронұлы туралы

Жоспар
Кіріспе

Сүйінбай Аронұлы өмірбаяны
Шығармалары

Сүйінбай ақын Алматы облысының Жамбыл ауданы, Қарақыстақ ауылында дүниеге келген, сонда қайтыс болды. Қазақ халқының ақыны, айтыс өнерінің шебері. Аронұлы Сүйінбай (1815 - 1898) – қазақтың әйгілі ақыны, айтыс өнерінің майталман жүйрігі. Туып өскен жері Алматы маңы, Жамбыл ауданына қарасты Қарақыстақ елді мекені. Осы өңірден топырақ бұйырған. Шыққан тегі Ұлы жүз Шапырашты тайпасының ішіндегі Екей руы. Шежіре дерегі бойынша арғы атасы Күсеп дәулескер қобызшы болған. Күсептен Арон, одан Сүйінбай туған. Сүйінбайдан туған Малыбай, Бағыжан, Жетібай есімді балаларының ұрпағы өсіп өнген.

Сүйінбайдың ақындық дарының алтын бесігі халқының ежелден қалыптасқан өнерпаздық дәстүрі. Әсіресе, ел ішінің сөз өнерін әспеттеген ұлы дәстүріне жастайынан ерте ұштап, төңірегіне ерте танылады. Ел аузында айтылатын:

«Екейде елу бақсы, сексен ақын,
Жаратып мінеді екен ерттеп атын.
Қобызға домбырасы үнін қосып,
Гулейді жын қаққандай кешке жақын»

деген өлең сол ортаның ән күй мен өлең жырды айрықша дәтүр еткенін аңғартса, одан тағылым алып өскен Сүйінбайдың:

«Атыңнан айналайын Қызыр бабам,
Түсімде таңға жуық келді маған.
Білмеймін «өлең» деді, «көген» деді,
Сайрауық құстар келіп төнді маған»

деуі, оның ақындық дарынының ерте оянғанын аңғартады. Сүйінбайдың даңқын елге жайған, ауыздан ауызға тараған шығармаларының бір шоғыры өз кезіндегі хан қара, би төре, бай манаптарға, көз көрген замандастарына қарата айтылған өлеңдері. Бұл өлеңдері, ол бір жағынан елдің мұңын мұңдап, жоғын жоқтайтын, табанды да турашыл азаматтың тұлғасын танытып отырса, екінші жағынан айтар ойын ұрымтал образ, ұтқыр ой арқылы жеткізуге шебер ақынның тегеурінді қарымын танытады.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Сүйінбай Аронұлы

(1815-1898 )

Сүйінбай ақын Алматы облысының Жамбыл ауданы, Қарақыстақ ауылында
дүниеге келген, сонда қайтыс болды. Қазақ халқының ақыны, айтыс өнерінің
шебері. Аронұлы Сүйінбай (1815 - 1898) – қазақтың әйгілі ақыны, айтыс
өнерінің майталман жүйрігі. Туып өскен жері Алматы маңы, Жамбыл ауданына
қарасты Қарақыстақ елді мекені. Осы өңірден топырақ бұйырған. Шыққан тегі
Ұлы жүз Шапырашты тайпасының ішіндегі Екей руы. Шежіре дерегі бойынша арғы
атасы Күсеп дәулескер қобызшы болған. Күсептен Арон, одан Сүйінбай туған.
Сүйінбайдан туған Малыбай, Бағыжан, Жетібай есімді балаларының ұрпағы өсіп
өнген.

Сүйінбайдың ақындық дарының алтын бесігі халқының ежелден қалыптасқан
өнерпаздық дәстүрі. Әсіресе, ел ішінің сөз өнерін әспеттеген ұлы дәстүріне
жастайынан ерте ұштап, төңірегіне ерте танылады. Ел аузында айтылатын:

Екейде елу бақсы, сексен ақын,
Жаратып мінеді екен ерттеп атын.
Қобызға домбырасы үнін қосып,
Гулейді жын қаққандай кешке жақын

деген өлең сол ортаның ән күй мен өлең жырды айрықша дәтүр еткенін
аңғартса, одан тағылым алып өскен Сүйінбайдың:

Атыңнан айналайын Қызыр бабам,
Түсімде таңға жуық келді маған.
Білмеймін өлең деді, көген деді,
Сайрауық құстар келіп төнді маған

деуі, оның ақындық дарынының ерте оянғанын аңғартады. Сүйінбайдың
даңқын елге жайған, ауыздан ауызға тараған шығармаларының бір шоғыры өз
кезіндегі хан қара, би төре, бай манаптарға, көз көрген замандастарына
қарата айтылған өлеңдері. Бұл өлеңдері, ол бір жағынан елдің мұңын мұңдап,
жоғын жоқтайтын, табанды да турашыл азаматтың тұлғасын танытып отырса,
екінші жағынан айтар ойын ұрымтал образ, ұтқыр ой арқылы жеткізуге шебер
ақынның тегеурінді қарымын танытады.

Хан емессің, күйіксің,
Қалың елді айдап жеп,
Теріңе зорға сиыпсың,
Ұры қары залымның,
Жаныңа бәрін жиыпсың...
Дүниені жұтса тоймайтын,
Түпсіз жатқан ұйықсың,
Қадірің жоқ халыққа,
Аққан судай сұйықсың, дейді Сүйінбай.

Құнарлы сөз, кесек ой, келелі уәж оның поэзиясына, эпикалық қарым,
көркемдік сипат дарытып отырады.

Сүйінбайдың, әсіресе, айтысқа түскенде қынынан суырылған қылыштай
жарқылдап, өзінің туа біткен ақындық дарынмен қауышқандай әсерге бөлеп
отырады. Оның Майлықожамен, Тезек төремен, Қатағанмен, Арыстанбекпен
айтыстары нағыз шашасына шаң жуытпайтын жүйріктің айғағы. Сүйінбай поэзиясы
арқылы қазақтың айтыс өнерінің өрісі анағұрлым ұзарып, биіктеді, тақырып
аясы кеңейіп, әлеуметтене түсті.

Эпикалық қарымдағы ақын ретінде Сүйінбай халықтың әр түрлі жыр
дастандарын таңды таңға ұрып айтып, Манас, Көрұғлы, Рүстем Дастан,
Тотынама сияқты туындыларды шығармашылықпен өзінше жырлаған.

Оның Сұраншы, Саурық батырлар туралы циклді өлеңдері мен толғаулары
нағыз эпик ақынның өресін танытатын өлмес мұра. Мұнда ежелгі эпосқа тән
асқақ рух, алапат теңеулер қарша борап отырады. Лашын құстай түйілген, ақ
тұйғындай шүйілген батыр тұлғасын, отыз жылдай алысқан, қырық жылдай
шабысқан дұшпан бейнесін нағыз жыраулық тегеурінмен сипаттайды.

Ол айбынды айтыскер ақын және батырлық эпостарды жырлаудың шебері
болған. Өтеген, Қарасай, Сұраншы, Саурық сынды қазақ батырлары турасында
қаһармандық дастандарын дүниеге келтірді. Оның Тезек төре және Катаған
ақындармен айтысы да дүйім жұртшылыққа мәлім. Бұл айтыстарда ол орын алған
әлеуметтік мәселелерді арқау етіп, ерекше орындаушылық дарыны мен суырып
салма ақын екенін паш етті.

Сүйінбайдың Тезек төремен кездесуі — кейінірек, ақынның ер жетіп,
елге танылған шағы. Қалың бұқараға сүйенген ақын тайсалмай сөйлеп, Тезек
төрені де жалайырдағы Солтанға ұқсатып ел алдында әшкерелеп, бас көтертпей
жалынды сөзінің күшімен бөгеп отырады. Тіпті көрші қырғыз халқының қанды
балақ, орақ ауыз Орман хан тұқымдарының орынсыз істерін де батыл сынайды.
Ол шындық үшгін күресіп, хан-төре тұқымының қылмыстарын бетіне басадй. Әр
түрлі дауға түсіп, әділ қазыдай әмірлі билік айтады.

Ақынның бұлайша ел ісіне араласуы оның қоғамдық бетін айқындайды,
бетіне адам қаратпаған әрі ақын, әрі әкім төренің аузын буып, оның төріне
именбей шығып, табағынан ас, малынан бас беруге мәжбүр еткен — Сүйінбайдың
тас жібітер өткір де батыл тілі. Табиғатынан талантты ақынға ел артқан
сенім, ол көрсеткен сый-құрмет өшпес даңқ әперіп, бойындағы сарқылмас
талант бұлағының көзін ашты. Ақын енді үй айналасыңдағы әкесінің шағын
шаруашылығымен айналыспай, ағайын арасы ұсақ дау-шарға бөгелмей, ел кезіп,
өмір көру, ділмар-шешен ақындармен кездесіп, олармен дидарласу арманын алға
қояды.

Сүйінбай — халқымыздың поэтикасына жетік шебер тілді, жүйрік ақын.
Бұған оның билер мен төрелердд сынап, мысқылдап айтқан өлеңдерінің өзі
дәлел. Ақынның „Кәріілік" атты өлеңін еске алсақ, бұл да оның адамның
қартая бастаған өмір белестерін айқын бейнелеп, шендестіре сөйлеуге ұста
екенін танытады.

Ақын боп жиырмада желдей болдым,
Отызда асқар биік белдей болдым.
Отыз асып қырыққа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.