Конституция-мемлекеттің Негізгі Заңы туралы ақпарат

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Конституция.

(Лат. constitio-белгілеу. орналастыру. ) -мемлекеттің Негізгі Заңы, материалдық мағынада -ең алдымен елдегі адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жариялайтын, оларға кепілдік беретін, сол сияқты елдегі әлеуметтік құрылыстың негіздерін, басқару мен мемлекеттік құрылымының нысаның орталық және жергілікті билік органдарының негіздерін, олардың құзыреті мен өзара қарым-қатынастарын, мемлекеттік рәміздерді және астананы айқындайтын өкімдік акт, актілердің немесе конституциялық рәсімдердің жиынтығы, нысандық мағынада-барлық басқа заңдарға қатысты жоғарғы заңи күшке ие заң немесе заңдар тобы. Конституция - конституциялық құрылыстардың құндылығы, институттары мен нормалары, әлеуметтік байланыстар мен мемлекеттк биліктің қатынастарын мемлекеттің құқықтық реттеу негіздері ресми түрде баянды етілетін ең жоғарғы құқықтық нысан. Конституция осы заманғы мемлекеттіліктің маңызды белгісі болып табылады. Қазіргі кезде Парсы шығанағындағы кейбір абсолютті монархияларда (Сауд Аравиясында, Оманда) ғана Конституция жоқ. Конституция мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. Ол қоғамның өмір сүруінің саяси нысаның мемлекеттік органдардың жүйесін құрып, орнықтыратын, олардың қалыптастыру тәртібі мен жұмыс істеу тәсілін белгілеитін, азаматтың бостандықтары мен құқықтарын баянды ететін ұзақ мерзімді қолданыстағы акт. Бүрынғы Конституцияда межеленген мақсатқа қол жеткізілгенде, қоғамның алдына жаңа міндеттер қойылганда ғана жаңа Конституция қабылдау ка-жеттігітуындайды. Көбінесе Конституция. қағидалары тікелей қолданыста болады, яғни іске асыру үшін тиісті құкықтық актілерде "мәнін ажыратуды", нақтылауды талап етпейді. Заңи құжат ретіндегі Конституцияның рөлі зор. Ол - мемлекеттің ең жоғары заңи күшке ие Негізгі Заңы, яки елдің бүкіл заңнамасының негізі. Мемлекеттің барлық басқа зандары оның қағидаларына барынша сәйкестендіріле отырып қабылданады. Конституциялык, қағидалардың бұзылуы өте елеулі қүқық бүзушылық болып табылады. Қазакстанда белгілі бір іс-қимылдардың, қүқьіқтық актілердің Конституция -ға сәйкестігін Қазақстан Республикасының Конституциялық, Кеңесі ка-райды. Конституциялық құқык ғылымында Конституцияны заң жүзіндегі Конституция. жөне іс жүзіндегі Конституция деп ажырату дәстүрге айналған. Заң жүзіндегі Конституция - жоғарыда аталған өлеуметтік катынастар шеңберін ретгейтін кұқықгық нормалардың айқындалған жүйесі. Iс жүзіндегі Конституция - осындай қатынастардың езі, яки нак-ты қолданыстағы кдтынастар. Нысанына қарай Конституция сараланған, сараланбаған және аралас түрпаттағы Конституцияларға бөлінеді. Сараланған Конституция - конституциялык сипаттағы барлық негізгі мәселелерді реттейтін бірыңғай құкықтык акт. Ол барлық басқа зандарға, нормативтік-күқыктық актілерге қатысты жоғары заңи күшке ие болады және үлттық қүқық жүйесінің бастау көзін құрайды. Өзге нормативтік-күқықтық актілердің бәрі Конституцияга сай келуге, оған

қайшы келмеуге тиіс. Конституцияны парламент, арнаулы конституциялык ассамблея қабылдайды немесе халықтың тікелей дауыс беруі жолымен қа-былданады. Ал Конституция айқындауға тиіс мәселелер жекелеген бірнеше заңнамалық актілермен ретгелетін болса, ол сараланбаған Конституция болып табылады. Мысалы, Үлыбританияда, Жаңа Зелаңдияда, Израильде солай. Аралас түрпаттағы Конституция парламенттік заңдар мен соттың үлгі іс-тәжірибелерін ғана қамтып қоймайды, сонымен бірге конституциялық рәсімдер мен қағидалық түсіндірулерді де қамтиды (олардың бірі, әдетте, Конституция ның негізгі мөтінін қүрайды), яки ішінара сараланған күқықтык актілер болып табылады (мысалы., Австрияда, Канадада, Швецияда, Чехия-да, Финляндияда) . Мысалы., Швецияның Конституциясы үш заңнан құралады (Басқару нысаны; Тақмүрасы туралы акт; Баспасөз бостандығы туралы акт) . Францияда 1958 жылғы Конституцияның негізгі мөтінімен катар 1789 ж. Адам мен азамат құқықтарының декларациясы және 1946 ж. Конституцияның Кіріспесі елдің негізгі заңының бөліктері деп танылған. Болжалды қолданылу мерзіміне қарай Конституция тұрақты және уақытша Конституцияларға бөлінеді. Уақытша Конституциялар елдің түпкілікті конституциялық қүрылымын әзірлеу қажет болатын өтпелі кезенде қа-былданады (мысалы. Оңтүстік Африка Республикасында 1994 ж. уақытша К. кабылданып, кейін 1996 ж. түрақты мен ауыстырылды) . Уақытша Конституцияда билікті үйымдастыру туралы негізгі қағидалар ғана мазмұндалады (мысалы, Польшаның 1992 жылғы "Шағын Конституциясы", Албанияның 1991 жылгы Негізгі конституциялық қағидалары) . Кейде уақытша Конституция көптеген жылдар бойына колданыста болады. Керісін-ше, түракты Конституцияның қолданылу уақыты өте қысқа болуы мүмкін. Мысалы, бір жарым ғасырдың ішінде 25 Конституция қабылдаған Венесуэлада олардың кейбіреулері екі жылға да төтеп бере алмады. Қазіргі әлемдік тәжірибеде жаңа Конституция қабылдаудың түрлі тәсілдері қолданылады. Атап айтқанда Конституцияны парламент, күрылтай жиналысы, референдум қабылдайды немесе аралас тәсілдермен кдбыддана-ды. Украинаның, Молдованың, Грузияның, Өзбекстанның қолданыстағы К-лары парламенттік жолмен әзірленіп, қабылданды. Болгарияның Румынияның, Камбоджаның, Бразилияның, Колумбияның Конституциялары Қүрылтай жиналысында әзірленіп, қабылданды. Қазақстанның (1995 жылғы), Ресейдің Конституциялары, сондай-ақ, Беларусьтің Негізгі Заңының қазіргі редакциясы парламенттен тыс жолмен, мемлекет басшысының басшылығымен әзірленіп, бүкілхалықтық референдумда қабылданды. Арменияның, Әзербайжанның, Литваның, Тәжікстанның Конституцияларын парламент кабылдап, кейін референдумда бекітілді. Эстонияның 1992 жылгы Конституциясын Қүрылтай жиналысы мақүлдағаннан кейін референдумда бекітілді. Әлемдік тәжірибеде Конституцияны мемлекет басшысының өкімі бекіткен бірен-саран жағдайлар да кездеседі. Өзгерістер енгізу тәсіліне ка-рай Конституция икемді, қатаң түрлеріне бөлінеді. И к е м д і Конституция. жай зандар қабылдау жолымен өзгертілуі мүмкін, ал қатаң Конституция, әдетте, тек парламент мүшелерінің басым көпшілік дауысын талап ететін, кейде тіпті Конституция ға енгізілетін түзетулерді бекіту үшін референдум өткізуді қажет ететін күрделі сипаттағы арнаулы рәсімдемелер жолымен ғана өзгертіледі. Қазіргі Конституциялардың алуан түрлі конституциялық реттеу сипатын, өзіндік сатысын бейнелейтін белгілі бір күрылымы (бөлімдері, тараулары, т. б. ) болады. Конституциялык реттеу тақырыбының үқсастығына қарамастан кдзіргі мемлекеттердің көбісінде негізгі зандардың қүрылымында кандайда болсын бірыңғай түзілім жоқ, түрлі елдерде Конституция конститу-циялық үлгісі, тарихи салт-дәстүрлеріне қарай түрліше 638 қүрылымда болып келеді. Мысалы., ТМД-ға мүше елдер-дің көбісінде Конституция. қүрылымы мынадай:

а) кіріспе;

ә) жал-пы ережелер (конституция-лық қүрылыстың негіздері) ;

б) адам мен азаматтың қү-қықтары мен бостандықтары;

в) заң шығарушы билік),

г) атқарушы билік;

д) сот билігі;

е) жергілікті мемл. баска-ру және өзін-өзі баскару;

ж) ;

з) қорытынды және өтпелі ережелер. Кейбір елдердің Конституцияларында конституциялық күрылыстың негіздерін түжырымдайтын тараулармен және бөлімдермен катар, "Қоғам және мемлекет" (Литваның 1992 жылғы К-сы, 3-тарау), "Қоғам жоне жеке адам" (Өз-бекстанның 1992 жылғы К-сы, III бөлім) сияқты азаматтық қоғам институттарын баянды еткен дербес тараулар (бөлімдер) болады. Аталмыш бөлімдер, әдетте, "меншік және кәсіпкерлік", "отбасы", "қоғамдық бірлестіктер", "ғылым", "білім", "бүқаралық ақпарат қүралдары" сияқты мәселелерге арналған.

Ең жаңа Конституциялардың көбісінде экономика мен қаржыға арналған жекелеген бөлімдер мазмұндалған. Кейбір Конституцияларда заңнама туралы ережелер жеке тарауға бөлінген, екінші біреулерінде сайлау және референдум туралы ерекше бөлімдер бар. "Америкалық" үлгідегі ең жаңа К-ларда (Бразилия, Колумбия, Филип-пин, т. б. ) "Мемлекеттік қызмет" (немесе "Мемлекеттік қызметшінің жауапкершілігі" сияқты белімдер, агр. рефор-ма туралы, қарулы күштер туралы, мемлекет пен демо-кратиялық ин-ттарды қорғау туралы бөлімдер берілген.

1995 жылғы 30 тамызда өт-кізілген бүкілхалықтықрефе-рендумда қабылданған Қазакстан Республикасының Конституциясы конституциялық зандардың қағидала-рын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яки мем-лекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден жөне 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады. Тоуелсіз, егеменді мемлекеттің жаңа Конститу-циясының Кіріспесінде Қазақстан халқының бостандық, тендік мүратгарына адал екен-дігі паш етілді; Жалпы ережелер деп аталатын I бөлімде (1 - 9 баптар) Кдзақстан Рес-публикасының стратегиялық бағыты - оның демократиялық, зайырлы, қүқықтық және әлеум. мемлекет құру жолында дамитыны консти-туциялық тұрғыда негіздел-ді, сондайақ, республика жүзеге асыратын қызметтің негізгі принциптерін бекітті. Олар: қоғамдық келісім, елдегі саяси түрақгылық, рес-публика қызметінің экон. дамуға бағытталуы; казақстандық патриотизм - отансүйгіштік, мемлекет өмірінің мейлінше маңызды мәселе-лерін демокр. жолмен шешу принциптері, мемл. биліктің біртұтастығы мен тармақтар-ға бөлінуі, оның тежемелік және тепе-теңдік жүйесі, халықар. күқық принциптері мен нормаларын қүрметтеу-шілік, күш қолданбау жөне күшпен қауіп төндірмеу принципі, мемл. шекараның мызғымастығы принципі, ішкі іске араласпау принципі, қазақтілінің мемл. тіл ретіндегі мәртебесі, мемл. рәміздер, республиканың астанасы айқындалған; Адам және азамат деп аталатын II бөлімде (10 - 39-баптар) адам мен азаматтың күкық-

тары мен бостандықтары ба-янды етілген, азаматтық кд-тынастарды реттейтін норма-лар мазмүндалған; Прези-дент (40 - 48-баптар) деп аталатын III бөлімде прези-денттік басқару нысанындағы мемлекет болып табылатын Қазақстан Республикасындағы мемлекет басшысының, яки Елбасының мәртебесі мен қүзырлы өкілеттігі жанжақты сипатталған; Парламент деп аталатын IV бөлім (49 - 63-баптар) Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді ор-ганы - қос палаталы (Сенат және Мәжіліс) Парламенттің өкілеттігі, оның депутатта-рын сайлау принциптері және депутаттардың өкілет-тігі, қүқықтық жағдайы мен мәртебесі, Парламенттің үйымдастырылуы мен қыз-мет етуі, таратылуы негіздел-ген; Үкімет деп аталатын V бөлімде (64 - 70-баптар) Қа-зақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асы-ратын, атқарушы органдар-дың жүйесін басқаратын және олардың қызметіне бас-шылық жасайтын Үкіметтің өкілеттігі, оның қүзыретіне жататын мәселелер мазмүн-далған; Коституциялық Кеңес деп аталатын VI бөлім (71 - 74-баптар) Конституцияның қүқықтық корғалуына арналған, мұнда Конституциялық қа-дағалауды жүзеге асыратын Конституциялық Кеңестің мортебесі, қүзыреті, ұйымдастырылуы және қызмет ету тәртібі белгіленген; Соттар жөне сот төрелігі деп атала-тын VII бөлімде (75 - 84-баптар) мемл. билік тармағы-ның бірі болып табылатын төуелсіз сот билігін жүргізу, сот төрелігін жүзеге асыру, сотта іс жүргізу нысандары, сот жүйесі негізделді; Жергілікті мемл. басқару жөне өзін өзі басқару деп аталатын VIII бөлімде (85 - 89-бап-тар) жергілікті өкілді жөне аткарушы органдардың тиісті әкімш-аумақтық бөлі-ністегі мемл. екімет органда-рының (мөслихаттар мен

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.