Азаматтық құқықта – азаматтың жеке басына немесе мүлкіне не заңды тұлғаның мүлкіне зиян келтіргені үшін зиян келтірушінің жәбірленушіге өтеуге міндеттілігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... 5
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама.қайшылық ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және белгілері ... ... ... ... ... 10
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН
МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ...13
2.1 Зиян келтiргенi үшiн жауаптылық ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi салдарынан келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... 27
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... 5
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама.қайшылық ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және белгілері ... ... ... ... ... 10
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН
МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ...13
2.1 Зиян келтiргенi үшiн жауаптылық ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi салдарынан келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... 27
Кез келген қаржы-шаруашылық қызмет үшінші тұлғалардың, азаматтардың, заңды тұлғалардың өміріне, денсаулығына зиян келтіру тәуекелімен байланысты. Үшінші тұлғаларға зиян келтіру өтеу міндеттемелерінің туындауына әкеледі.
Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру үшінші тұлғаларға сіз келтірген шығынды өтеу міндеттемесімен байланысты мүліктік мүдделеріңізді ең сенімді әрі тиімді қорғау әдістерінің бірі болып табылады. Жауапкершілікті міндетті сақтандыру сіз үшінші тұлғаларға келтірген шығынды өтеу бойынша шығыстарды азайтудың шынайы мүмкіндігін береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеті азаматтық құқықта – азаматтың жеке басына немесе мүлкіне не заңды тұлғаның мүлкіне зиян келтіргені үшін зиян келтірушінің жәбірленушіге оны толық көлемде өтеуге міндеттілігі. Заңда немесе шартта зиян келтірушінің жәбірленушіге зиянның өтеуінен тыс өтемақы төлеуге міндеттілігі белгіленуі мүмкін. Зиян келтірген адам өзінің кінәсіз екенін дәлелдеген жағдайда зиянды өтеуден босатылады. Егер зиян жәбірленушінің өтінішімен немесе келісімімен келтірілсе, ал зиян келтірушінің әрекеттері қоғамның адамгершілік қағидаттарын бұзбаған болса, ол зиянды өтеуден босатылуы мүмкін. Қажетті қорғаныс жағдайында келтірілген зиян қорғаныс шегінен шығып кетпесе, өтелмейді.
Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру үшінші тұлғаларға сіз келтірген шығынды өтеу міндеттемесімен байланысты мүліктік мүдделеріңізді ең сенімді әрі тиімді қорғау әдістерінің бірі болып табылады. Жауапкершілікті міндетті сақтандыру сіз үшінші тұлғаларға келтірген шығынды өтеу бойынша шығыстарды азайтудың шынайы мүмкіндігін береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеті азаматтық құқықта – азаматтың жеке басына немесе мүлкіне не заңды тұлғаның мүлкіне зиян келтіргені үшін зиян келтірушінің жәбірленушіге оны толық көлемде өтеуге міндеттілігі. Заңда немесе шартта зиян келтірушінің жәбірленушіге зиянның өтеуінен тыс өтемақы төлеуге міндеттілігі белгіленуі мүмкін. Зиян келтірген адам өзінің кінәсіз екенін дәлелдеген жағдайда зиянды өтеуден босатылады. Егер зиян жәбірленушінің өтінішімен немесе келісімімен келтірілсе, ал зиян келтірушінің әрекеттері қоғамның адамгершілік қағидаттарын бұзбаған болса, ол зиянды өтеуден босатылуы мүмкін. Қажетті қорғаныс жағдайында келтірілген зиян қорғаныс шегінен шығып кетпесе, өтелмейді.
1 Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ҚР-ның 2004 жылғы 11 мамырдағы №552-ІІ Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулар) – Алматы: ЮРИСТ, 2004. – 309б.
2 «Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 26.07.1999, №456-І
3 Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы- Алматы 2009жыл 10.06.1996, №6-І
4 Қазақстан Республикасының Патент заңы – 2008жыл
5 Назарбаев Н. Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 6 Жолдауы // Ана тілі.- 4-10 ақпан.- 2010 жыл.
6 Назарбаев Н. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. - Алматы, 2007.
7 Е.Б. Саиров, Мәдени саясат және өнертану. – Алматы, 2011.
8 Заң және заман // Омаров А.С. Демократиялық қоғам – 2013жылғы басылым.
9 Фемида // Жылқыбаев Ж.Р. ҚР Демократиялық мемлекет – 2013жылғы басылым.
2 «Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 26.07.1999, №456-І
3 Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы- Алматы 2009жыл 10.06.1996, №6-І
4 Қазақстан Республикасының Патент заңы – 2008жыл
5 Назарбаев Н. Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 6 Жолдауы // Ана тілі.- 4-10 ақпан.- 2010 жыл.
6 Назарбаев Н. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. - Алматы, 2007.
7 Е.Б. Саиров, Мәдени саясат және өнертану. – Алматы, 2011.
8 Заң және заман // Омаров А.С. Демократиялық қоғам – 2013жылғы басылым.
9 Фемида // Жылқыбаев Ж.Р. ҚР Демократиялық мемлекет – 2013жылғы басылым.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама-
қайшылық ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН
МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Зиян келтiргенi үшiн
жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi
салдарынан келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Кез келген қаржы-шаруашылық қызмет үшінші
тұлғалардың, азаматтардың, заңды тұлғалардың өміріне, денсаулығына зиян
келтіру тәуекелімен байланысты. Үшінші тұлғаларға зиян келтіру өтеу
міндеттемелерінің туындауына әкеледі.
Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру үшінші тұлғаларға сіз келтірген
шығынды өтеу міндеттемесімен байланысты мүліктік мүдделеріңізді ең сенімді
әрі тиімді қорғау әдістерінің бірі болып табылады. Жауапкершілікті міндетті
сақтандыру сіз үшінші тұлғаларға келтірген шығынды өтеу бойынша шығыстарды
азайтудың шынайы мүмкіндігін береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі
мақсаты мен міндеті азаматтық құқықта – азаматтың жеке басына немесе
мүлкіне не заңды тұлғаның мүлкіне зиян келтіргені үшін зиян келтірушінің
жәбірленушіге оны толық көлемде өтеуге міндеттілігі. Заңда немесе шартта
зиян келтірушінің жәбірленушіге зиянның өтеуінен тыс өтемақы төлеуге
міндеттілігі белгіленуі мүмкін. Зиян келтірген адам өзінің кінәсіз екенін
дәлелдеген жағдайда зиянды өтеуден босатылады. Егер зиян жәбірленушінің
өтінішімен немесе келісімімен келтірілсе, ал зиян келтірушінің әрекеттері
қоғамның адамгершілік қағидаттарын бұзбаған болса, ол зиянды өтеуден
босатылуы мүмкін. Қажетті қорғаныс жағдайында келтірілген зиян қорғаныс
шегінен шығып кетпесе, өтелмейді.
Зерттеудің объектісі – аса қажеттілік жағдайда келтірілген зиян, яки
зиян келтірушінің өзіне немесе басқа адамдарға төнген қауіпті жою үшін
жасалған әрекеттерден келтірілген зиян, бұл қауіп басқадай жолмен
жойылмайтын болған жағдайда, өтелуге тиіс. Мұндай зиянның келтірілуіне
себеп болған мән-жайды ескере отырып, сот оны өтеу міндеттілігін үшінші бір
адамға жүктеуі мүмкін. Жұмыс беруші, яки заңды тұлға немесе азамат өзінің
қызметкері еңбек міндеттерін орындау кезінде келтірген зиянды өтеуге
міндетті. Жалпы ереже бойынша, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының, сондай-ақ, олардың лауазымды адамдарының заңсыз
әрекеттері салдарынан, соның ішінде заңға немесе өзге құқықтық актіге сай
келмейтін акт шығаруы салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтірілген
зиян өтелуге тиіс.
Зерттеудің пәні – Әрекетке қабілетсіз деп танылған азамат келтірген
зиян үшін жауаптылық қорғаншыға немесе оны қадағалауға міндетті ұйымға
жүктеледі. Маскүнемдікке салыну немесе есірткі құмарлық салдарынан әрекетке
қабілеті шектелген азамат келтірген зиянды оның өзі өтейді. Әрекет етуге
қабілетті азамат немесе 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам
өз әрекетінің мәнін түсіне алмаған немесе оны басқара алмаған жағдайда
келтірген зияны үшін жалпы ереже бойынша жауап бермейді. Егер
жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына зиян келтірілсе, сот жәбірленуші
мен зиян келтірушінің мүліктік жағдайын, басқа да мән-жайларды ескере
отырып, зиянды толық не ішінара өтеуді зиян келтірушіге міндеттейді. Ал өз
әрекетінің мәнін түсіне алмаған жағдайға маскүнемдікпен, есірткі заттарын
қолданумен, басқа да тәсілдермен өзін-өзі жоғарыдағыдай жағдайға келтірген
зиянкес жауаптылықтан босатылмайды. Қызметі қоршаған ортаға жоғары қауіп
төндіретін заңды тұлғалар мен азаматтар келтірілген зиянды өтеуге міндетті.
Бірлесіп зиян келтірушілер жәбірленуші алдында бірге жауап береді.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама-қайшылық
Құқықтық қарама – қайшылықтар өзінің мазмұны, сипаты, иерархиясы,
әлеуметтік бағыты, шешудің әдістеріне байланысты әр алуан. Оларды
төмендегідей топтастырады:
1) заңи қарама – қайшылықты үш топқа бөлуге болады:
- нормативті актілер немесе жеке құқық нормалары арасындағы қарама –
қайшылықтар;
- құқық шығармашылықтағы қарама – қайшылық;
- құқық қолданудағы қарама – қайшылық;
- мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, басқа да үстем құрылымдар
мен бөлімшелердің мәртебесі мен өкілеттіктерінің қарама – қайшылығы;
- мақсаттарының қарама – қайшылығы (әр түрлі деңгейдегі және
органдардың нормативтік актілерінің бір – біріне қарама – қайшы, жоққа
шығаратын мақсаттарының болуы);
- ұлттық және халықаралық құқықтың арасындағы қарама – қайшылық.
2) заңдар мен заңға тәуелді актілер арасындағы қарама – қайшылық
болғанда, заң есебіне шешіледі, өйткені, оның жоғарғы заңи күші болады.
3) Конституциямен басқа да актілер, заңдар арасындағы қарама –
қайшылық конституция есебіне шешіледі, өйткені, ол заңдардың заңы.
4) жалпы федеральдік актілермен федерация субъектілері актілері
арасындағы қарама – қайшылық жалпы федеральдік актілер есебіне шешіледі.
5) ұлттық және халықаралық құқық арасындағы қарама – қайшылық
халықаралық құқық есебіне шешіледі. Өйткені, конституцияға сәйкес олардың
басым күші болады.
Құқықтық қарама – қайшылықтарды шешудің әдістері:
Құқықтағы қарама – қайшылықтарды шешудің әдістері – бұл оларды жоюға
байланысты нақты тәсілдер, құралдар, механизмдер және рәсімдерді айтамыз.
Қарама – қайшылықтың сипатына байланысты қандай да бір әдіс, нысан
қолданылады, туындаған қарама – қайшылықты жою немесе құқықтық тығырықтан
шығудын қандай да бір жолы тандалады. Құқықтағы қарама – қайшылықтарды
шешудің ең көп таралған түрі келесідей:
- талқылау;
- жаңа актіні қабылдау;
- ескі актіні жою;
- қолданыстағы құқықты нақтылау немесе өзгерістер еңгізу;
- сот, әкімшілік, төрелік және аралық сот талқысы;
- заңнаманы жүйелеу;
- келіссөздер үрдісі, келісу комиссиясын құру;
- конституциялық әділеттілік;
- құқық қолдануды жетілдіру теориясымен практиканың байланысы;
- халықаралық рәсімдер.
Құқықты қолдану барысында қарама – қайшылықты анықтаған лауазымды
тұлға немесе орган, әдетте, келесі ережелерді басшылыққа алады:
- егер бір органның әр уақытта қабылдаған актілері арасында бір
мәселеге байланысты туындаса, кейін қабылдаған заңның күші болаы;
- егер қарама – қайшы актіні әр түрлі орган бір уақытта қабылдаса,
онда жоғары заңи күші бар акт қолданылады;
- егер бір деңгейдегі арнайы және жалпы акт бір – біріне қайшы келсе,
арнайы, ал әр түрлі деңгейдегі арнайы және жалпы актілер арасында қарама –
қайшылық болса, жалпы акт қолданылады.
Құқықтағы кемістіктер
Құқықтағы кемістіктер (олқылықтар) – бұл қолданыстағы заңнамада
қажетті заң нормаларының толығымен немесе жартылай болмауы [1, 25-29б].
Кемістіктер жаңа құқық нормасын қабылдау арқылы құқықшығармашылық
процесінің көмегімен жоюға болады. Кемістіктерді құқыққолдану процессі
арқылы жеңуге болады, себебі, бұл кезде ешбір жаңа нормалар қабылданбайды:
не құқық ұқсастығы, не заң ұқсастығы қолданылады.
Заң ұқсастығы – бұл нақты бір заңды істі осыған ұқсас істі шешуге
бағытталған құқықтық норманың негізінде шешу.
Құқық ұқсастығы – бұл нақты заңды істі құқықтың жалпы қағидалары мен
мәні негізінде шешу. Құқықтағы олқылықтарды жеңудің бұл әдісі ұқсас істі
шешуге байланысты осы құқық саласында , ұқсас құқық саласында да нақты
нормалар болмаған жағдайда ғана қолданылады.
Құқықтық реттеу механизмінің түсінігі және элементтері
Құқықтық реттеу механизмі – бұл құқық субъектілерінің мүдделерін
қанағаттандыру жолындағы кедергілерді жою мақсаттарында кезекті түрде
ұйымдастырылған заңи құралдардың жүйесі.
Құқықтық реттеу механизмінің мақсаты – субъектілердің мүдделерінің
құндылықтарға кедергісіз бағыт алуын қамтамасыз ету. Құқықтық реттеу
механизмі – бұл табиғаты және функциялары бойынша әр түрлі заңды
құралдардың жүйесі. Құқықтық реттеу механизмінің келесі элементтерін бөліп
қарастыруға болады:
1) құқық нормасы – мұнда мүдделерді қанағаттандыру үлгісі қалыптасады;
2) ұйымдастырушылық – атқарушы акт сияқты шешуші фактімен бірлескен
заңды факт немесе фактілі құрам;
3) құқықтық қатынас – бұл жердегі нормативтік талаптар сәйкес
субъектілерге қатысты нақтыланады;
4) құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру актілері – субъектілердің
сақтау, атқару және пайдалану нысанындағы әрекеттері;
5) қорғаушы, құқыққолданушы акт – құқықбұзушылық жағдайында
қолданылады.
Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі
Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі – бұл құқықтық реттеудің
нәтижесі мен оның алдында тұрған мақсаттың арасындағы арақатынас.
Құқықтық реттеудің тиімділігін көтерудің төмендегідей жолдарын атап
өтуге болады:
1) құқықшығармашылықты жетілдіру. Мұның нәтижесінде заңшығармашылық
техниканың жоғары деңгейіне сәйкес құқық нормаларында қоғамдық мүдделер мен
заңдылықтар мейлінше анық көрініс табады. Бұл кезде заңды және ақпараттық
құралдардың көмегімен заңды сақтау оны бұзудан пайдалы болатындай жағдай
жасау керек.
2) құқықты қолдануды жетілдіру нормативтік реттеудің нәтижелерін
толықтырады. Құқықты қолдану әр бір заңды жағдайдың нақты жағдайларын,
өзіндік ерекшеліктерін ескереді. Құқықшығармашылық пен құқыққолдануды дұрыс
үйлестіру құқықтық реттеуге икемділік пен кешенділік береді.
3) құқық субъектілерінің құқықтық мәдениетінің деңгейін көтеру де
құқықтық реттеудің сапасына, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту
процесіне әсерін тигізеді [2, 112-118б].
Құқыққа сәйкес іс-әрекеттің түсінігі және белгілері
Құқыққа сәйкес іс-әрекет – бұл субъектілердің құқық нормаларына және
әлеуметтік маңызды мақсаттарға сай келетін іс-әрекеті.
Құқыққа сәйкес іс-әрекет қоғамның мүддесін көздейтін қажеттілік болып
табылады. Ол құқықтық нормалар арқылы ынталандырылады, әрі мемлекет
тағайындаған ережесі адамның саналылық қатынастарының нәтижесі болып
табылады. Кей уақытта адамның құқыққа сәйкес іс-әрекет құқықтық нормалар
талабын бұзғандығы үшін жазадан қорқу негізінде жүзеге асырылады. Демек,
кез келген адамның іс-әрекеті заңдық мәнді бола бермейді, ол үшін оның
белгілі бір құқықтық белгілеріне не болуы керек екен. Құқыққа сәйкес іс-
әрекет келесі белгілермен сипатталады:
- іс-әрекеттің әлеуметтік мәніділігі;
- адамның санасына және еркіне еріктілігіне;
- құқықтық салаға кіруі;
- мемлекеттің юрисдикциясында болуы және оның органдарының жағынан
бағынатындығы;
- заңды зардаптарды болдыру қабілеттігі.
Осы жоғарыда аталған белгілерге сәйкес келетін адамның іс-әрекеті
құқықтық болып табылады, ал қалғандары құқыққа сәйкес еместігін білдіреді
[3, 97-104б].
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және
белгілері
Құқық теориясында заңи жауаптылықтың түсiнiгiмен байланысты мәселе
пiкiр таласты болып табылады. Ол туралы көптеген анықтамалар мен
көзқарастар бар. Жалпы алғанда, заңи жауаптылық түсiнiгiнiң ең көп таралған
екi нұсқасы туралы айтуға болады.
Заңи жауаптылық – бұл құқықтық нормалармен көзделген құқық
субъектiсiнiң өзi үшiн жағымсыз құқықбұзушылықтың салдарына ұшырау
мiндеттi.
Заңи жауаптылық – бұл жасалған құқықбұзушылық үшiн кiнәлi тұлғаның
жеке және мүлiктiк сипаттағы айыруларға ұшыраумен байланысты мемлекеттiк
күштеу шараса.
Шаралар мынадай сипатта болуы мүмкін:
а) жеке сипаттағы шаралар (бас бостандығынан айыру);
ә) мүліктік сипаттағы шаралар (айыппұл);
б) ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар (жұмыстан босату).
Заңды жауапкершіліктің белгілері:
- оны мемлекет құқықтық нормаларды орнықтырады;
- мемлекеттік мәжбүрлеуге негізделеді;
- арнайы өкілетті мемлекеттік органдар қолданады;
- жаңа қосымша міндетті жүктеумен байланысты;
- жеке, мүліктік және ұйымдастырушылық сипаттағы белгілі бір теріс
салдардан көрініс табады;
- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;
- тек жасалған құқықбұзушылық үшін ғана туындайды.
Егер заңды жауапкершіліктің іс жүзіндегі негізі болып оның құрамын
құрайтын белгілердің жиынтығымен сипатталатын құқықбұзушылық табылса, оның
заңды негізі болып құқық нормасы мен сәйкес құқыққолданушы акт табылады.
Құқыққолдану актісінде құзіретті орган нақты бір құқықбұзушыға қатысты
мәжбүрлеу шараларының нақты көлемі мен нысанын анықтайды. Мұндай
құқыққолдану актісі ретінде әкімшілік бұйрығын, сот үкімін немесе шешімін
және т.б. атауға болады.
Заңды жауапкершіліктің қағидаттары
Заңды жауапкершілік – бұл құқықбұзушылық жасаған тұлғаларға заңнамамен
көзделген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілі бір іс жүргізушілік
тәртіпте қолдану.
Заңды жауапкершіліктің қағидаттары:
1) заңдылық – жауапкершіліктің тек құқықбұзушылық үшін ғана
қолданылатынын білдіреді;
2) әділеттілік – жазаның кінәға сәйкестігін, теріс қылықтар үшін
қылмыстық санкцияларды белгілеуге жол берілмейтіндігін, кінәліге бір
құқықбұзушылық үшін тек бір ғана жазаны тағайындауды білдіреді;
3) негізділік – істің жағдайларын объективтік түрде зерттеуді және
нақты жазалау шарасын заңға сәйкес анықтауды білдіреді;
4) ізгілік (гуманизм) – адамның қадір-қасиетін қорлайтын жазалау
шараларын белгілеуге және қолдануға тыйым салуды білдіреді;
5) жауапкершіліктің міндетті түрде болатындығы – жасалған қылмыс үшін
заңды жауапкершіліктің міндетті түрде туындайтынын білдіреді;
6) мақсаттылық – құқықбұзушыға қатысты таңдалған жазаның заңды
жауапкершіліктің мақсаттарына сәйкестігін білдіреді.
Заңды жауапкершіліктің түрлері
1) қылмыстық – тек қылмыстар үшін қолданылады; ешкім де сот шешімінсіз
қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп танылмауы және қылмыстық жауаптылыққа
тартылмауы тиіс. Қылмыстық жазалау шаралары–кінәлінің тұлғасына бағытталған
мемлекеттік мәжбүрлеудің ең қатаң нысандары – бас бостандығынан айыру, өлім
жазасы және т.б.
2) әкімшілік – әкімшілік теріс қылықтарды жасағаны үшін туындайды және
айыппұл, арнайы құқығынан айыру және т.б. сияқты шаралардан көрініс
табады.
3) азаматтық – мүліктік сипаттағы шарттық міндеттемелерді бұзу және
шарттан тыс мүліктік зиян келтіру үшін туындайды. Азаматтық-құқықтық
жауапкершіліктің негізгі қағидаты – зиянды толығымен өтеу.
4) тәртіптік – еңбек, оқу, қызметтік, әскери тәртіпті бұзу үшін
қолданылады. Тәртіптік жауапкершілік шаралары – сөгіс, қатаң сөгіс,
жұмыстан шығару және т.б.
5) материалдық – қызметкерлер мен жұмысшылардың өз қызметтік
міндеттерін орындауы барысында кәсіпорынға, мекемеге, ұйымға келтірген
зияны үшін туындайды [4, 82-88б].
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕ
2.1 Зиян келтiргенi үшiн жауаптылық
Азаматтар мен заңды тұлғалардың мүлiктiк немесе мүлiктiк емес
игiлiктерi мен құқықтарына заңсыз iс-әрекеттермен келтiрiлген зиянды, оны
келтiрген тұлға толық көлемiнде өтеуге тиiс.
Заң актiлерiнде зиянды өтеу мiндетi зиян келтiрушi болып табылмайтын
тұлғаға жүктелуi, сондай-ақ өтеудiң неғұрлым жоғары мөлшерi белгiленуi
мүмкiн.
Зиян келтiрушi, егер зиян өзiнiң кiнәсiнен келтiрiлмегендiгiн
дәлелдесе, оны өтеуден босатылады.
1. Болашақта зиян келтiру қаупi мұндай қауiптi тудыратын iс-
әрекеттерге тыйым салу туралы талап қоюға негiз бола алады.
2. Егер келтiрiлген зиян оны келтiрудi жалғастыратын немесе жаңадан
зиян келтiру қаупiн туғызатын кәсiпорынды, ғимаратты пайдаланудың не өзге
де өндiрiстiк қызметтiң салдарынан болса, сот зиянды өтеуден басқа,
жауапкерге тиiстi қызметiн тоқтатуды мiндеттеуге құқылы.
Егер тиiстi қызметтiң тоқтатылуы қоғамдық мүдделерге қайшы келсе, сот
оны тоқтату туралы талаптан бас тарта алады. Мұндай қызметтi тоқтатудан бас
тарту жәбiрленушiлердi осы қызметтен келтiрiлген зиянды өтеттiру құқығынан
айырмайды.
Қажеттi қорғану жағдайында зиян келтiру
Қажеттi қорғану жағдайында келтiрiлген зиян, егер бұл ретте оның
шегiнен асып кетпесе, өтеуге жатпайды.
Аса қажеттi жағдайда зиян келтiру
Аса қажеттi жағдайда, яғни зиян келтiрушiнiң өзiне немесе басқа
тұлғаларға қатер туғызатын қауiптi жою үшiн келтiрiлген зиян, егер бұл
қауiптi осы жағдайларда өзге құралдармен жою мүмкiн болмаса, оны зиян
келтiрген тұлға өтеуге тиiс.
Мұндай зиян келтiрiлген мән-жайларды ескере отырып, сот оны өтеу
мiндетiн зиян келтiрушi мүддесiне iс-әрекет жасаған үшiншi бiр тұлғаға
немесе үлестiк тәртiппен осы үшiншi тұлға мен зиян келтiрушiге жүктеуi,
сондай-ақ осы үшiншi тұлғаны да, зиян келтiрушiнi де зиянды өтеуден толық
немесе iшiнара босатуы мүмкiн [5, 127-132б].
Заңды тұлғаның немесе азаматтың өз қызметкерi келтiрген зиян үшiн
жауапкершiлiгi
1. Заңды тұлға немесе азамат өзiнiң қызметкерi еңбек мiндеттерiн
атқару кезiнде келтiрген зиянды өтейдi.
2. Зиян келтiруi салдарынан туындайтын мiндеттемелер туралы осы
Кодекстiң ережелерiне қатысты қызметкерлер деп жұмысты еңбек шартының
негiзiнде, сондай-ақ азаматтық-құқықтық шарттың негiзiнде орындаған, егер
бұл ретте жұмыстардың кауіпсіз жүргізілуіне жауапты тиiстi заңды тұлғаның
немесе азаматтың тапсырмасымен және бақылауымен iс-әрекет жасаған немесе iс-
әрекет жасауға тиiстi болған азаматтар танылады.
Шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар мен өндiрiстiк
кооперативтер өздерiнiң қатысушылары серiктестiктiң, акционерлiк қоғамның
немесе кооперативтiң кәсiпкерлiк, өндiрiстiк немесе өзге де қызметiн жүзеге
асыруы кезiнде соңғылары келтiрген зиянды өтейдi.
Мемлекеттiк органдар, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, сондай-
ақ олардың лауазымды адамдары келтiрген зиян үшiн жауапкершiлiгі
1. Мемлекеттiк органдардың заң актiлерiне сәйкес келмейтiн актілерді
шығаруының салдарынан келтiрiлген зиян актiнi шығарған органдар мен
лауазымды адамдардың кiнәсiне қарамастан, сот шешiмi негiзiнде өтелуге
тиiс. Зиян мемлекеттiк қазына есебiнен өтеледi. Қаржы органдары не арнайы
тапсырма бойынша басқа органдар мен азаматтар қазына өкiлдерi болады.
2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары өз органдары мен лауазымды
адамдары келтiрген зиян үшiн сот тәртiбiмен жауап бередi.
3. Мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының әкiмшiлiк басқару
саласындағы заңсыз iс-әрекетiнен келтiрiлген зиян осы органдардың
иелiгiндегi ақшаның есебiнен жалпы негiздерде өтеледi. Олар жеткiлiксiз
болған кезде зиян мемлекеттiк қазынаның есебiнен субсидиарлық жолмен
өтеледi.
Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдарының заңсыз iс-
әрекеттерiмен келтiрiлген зиян үшін жауапкершiлi
1. Заңсыз соттау, заңсыз қылмыстық жауапқа тарту, бұлтартпау шарасы
ретiнде заңсыз қамауға алу, үйде қамауда ұстау, ешқайда кетпеуi туралы
қолхат алуды заңсыз қолдану, қамау немесе еңбекпен түзеу түрiндегi
әкiмшiлiк жазаны заңсыз қолдану, психиатриялық емдеу мекемесiне немесе
басқа емдеу мекемесiне заңсыз орналастыру салдарынан азаматқа келтiрiлген
зиянды анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдары лауазымды
адамдарының кiнәсiне қарамастан, заң актiлерiнде белгiленген тәртiппен
толық көлемде мемлекет өтейдi.
2. Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура органдарының өзге де заңсыз
iс-әрекетiнiң салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтiрiлген зиян осы
Кодекстiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама-
қайшылық ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН
МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Зиян келтiргенi үшiн
жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi
салдарынан келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Кез келген қаржы-шаруашылық қызмет үшінші
тұлғалардың, азаматтардың, заңды тұлғалардың өміріне, денсаулығына зиян
келтіру тәуекелімен байланысты. Үшінші тұлғаларға зиян келтіру өтеу
міндеттемелерінің туындауына әкеледі.
Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру үшінші тұлғаларға сіз келтірген
шығынды өтеу міндеттемесімен байланысты мүліктік мүдделеріңізді ең сенімді
әрі тиімді қорғау әдістерінің бірі болып табылады. Жауапкершілікті міндетті
сақтандыру сіз үшінші тұлғаларға келтірген шығынды өтеу бойынша шығыстарды
азайтудың шынайы мүмкіндігін береді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі
мақсаты мен міндеті азаматтық құқықта – азаматтың жеке басына немесе
мүлкіне не заңды тұлғаның мүлкіне зиян келтіргені үшін зиян келтірушінің
жәбірленушіге оны толық көлемде өтеуге міндеттілігі. Заңда немесе шартта
зиян келтірушінің жәбірленушіге зиянның өтеуінен тыс өтемақы төлеуге
міндеттілігі белгіленуі мүмкін. Зиян келтірген адам өзінің кінәсіз екенін
дәлелдеген жағдайда зиянды өтеуден босатылады. Егер зиян жәбірленушінің
өтінішімен немесе келісімімен келтірілсе, ал зиян келтірушінің әрекеттері
қоғамның адамгершілік қағидаттарын бұзбаған болса, ол зиянды өтеуден
босатылуы мүмкін. Қажетті қорғаныс жағдайында келтірілген зиян қорғаныс
шегінен шығып кетпесе, өтелмейді.
Зерттеудің объектісі – аса қажеттілік жағдайда келтірілген зиян, яки
зиян келтірушінің өзіне немесе басқа адамдарға төнген қауіпті жою үшін
жасалған әрекеттерден келтірілген зиян, бұл қауіп басқадай жолмен
жойылмайтын болған жағдайда, өтелуге тиіс. Мұндай зиянның келтірілуіне
себеп болған мән-жайды ескере отырып, сот оны өтеу міндеттілігін үшінші бір
адамға жүктеуі мүмкін. Жұмыс беруші, яки заңды тұлға немесе азамат өзінің
қызметкері еңбек міндеттерін орындау кезінде келтірген зиянды өтеуге
міндетті. Жалпы ереже бойынша, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының, сондай-ақ, олардың лауазымды адамдарының заңсыз
әрекеттері салдарынан, соның ішінде заңға немесе өзге құқықтық актіге сай
келмейтін акт шығаруы салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтірілген
зиян өтелуге тиіс.
Зерттеудің пәні – Әрекетке қабілетсіз деп танылған азамат келтірген
зиян үшін жауаптылық қорғаншыға немесе оны қадағалауға міндетті ұйымға
жүктеледі. Маскүнемдікке салыну немесе есірткі құмарлық салдарынан әрекетке
қабілеті шектелген азамат келтірген зиянды оның өзі өтейді. Әрекет етуге
қабілетті азамат немесе 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам
өз әрекетінің мәнін түсіне алмаған немесе оны басқара алмаған жағдайда
келтірген зияны үшін жалпы ереже бойынша жауап бермейді. Егер
жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына зиян келтірілсе, сот жәбірленуші
мен зиян келтірушінің мүліктік жағдайын, басқа да мән-жайларды ескере
отырып, зиянды толық не ішінара өтеуді зиян келтірушіге міндеттейді. Ал өз
әрекетінің мәнін түсіне алмаған жағдайға маскүнемдікпен, есірткі заттарын
қолданумен, басқа да тәсілдермен өзін-өзі жоғарыдағыдай жағдайға келтірген
зиянкес жауаптылықтан босатылмайды. Қызметі қоршаған ортаға жоғары қауіп
төндіретін заңды тұлғалар мен азаматтар келтірілген зиянды өтеуге міндетті.
Бірлесіп зиян келтірушілер жәбірленуші алдында бірге жауап береді.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Құқық қолдану барысында туындайтын қарама-қайшылық
Құқықтық қарама – қайшылықтар өзінің мазмұны, сипаты, иерархиясы,
әлеуметтік бағыты, шешудің әдістеріне байланысты әр алуан. Оларды
төмендегідей топтастырады:
1) заңи қарама – қайшылықты үш топқа бөлуге болады:
- нормативті актілер немесе жеке құқық нормалары арасындағы қарама –
қайшылықтар;
- құқық шығармашылықтағы қарама – қайшылық;
- құқық қолданудағы қарама – қайшылық;
- мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, басқа да үстем құрылымдар
мен бөлімшелердің мәртебесі мен өкілеттіктерінің қарама – қайшылығы;
- мақсаттарының қарама – қайшылығы (әр түрлі деңгейдегі және
органдардың нормативтік актілерінің бір – біріне қарама – қайшы, жоққа
шығаратын мақсаттарының болуы);
- ұлттық және халықаралық құқықтың арасындағы қарама – қайшылық.
2) заңдар мен заңға тәуелді актілер арасындағы қарама – қайшылық
болғанда, заң есебіне шешіледі, өйткені, оның жоғарғы заңи күші болады.
3) Конституциямен басқа да актілер, заңдар арасындағы қарама –
қайшылық конституция есебіне шешіледі, өйткені, ол заңдардың заңы.
4) жалпы федеральдік актілермен федерация субъектілері актілері
арасындағы қарама – қайшылық жалпы федеральдік актілер есебіне шешіледі.
5) ұлттық және халықаралық құқық арасындағы қарама – қайшылық
халықаралық құқық есебіне шешіледі. Өйткені, конституцияға сәйкес олардың
басым күші болады.
Құқықтық қарама – қайшылықтарды шешудің әдістері:
Құқықтағы қарама – қайшылықтарды шешудің әдістері – бұл оларды жоюға
байланысты нақты тәсілдер, құралдар, механизмдер және рәсімдерді айтамыз.
Қарама – қайшылықтың сипатына байланысты қандай да бір әдіс, нысан
қолданылады, туындаған қарама – қайшылықты жою немесе құқықтық тығырықтан
шығудын қандай да бір жолы тандалады. Құқықтағы қарама – қайшылықтарды
шешудің ең көп таралған түрі келесідей:
- талқылау;
- жаңа актіні қабылдау;
- ескі актіні жою;
- қолданыстағы құқықты нақтылау немесе өзгерістер еңгізу;
- сот, әкімшілік, төрелік және аралық сот талқысы;
- заңнаманы жүйелеу;
- келіссөздер үрдісі, келісу комиссиясын құру;
- конституциялық әділеттілік;
- құқық қолдануды жетілдіру теориясымен практиканың байланысы;
- халықаралық рәсімдер.
Құқықты қолдану барысында қарама – қайшылықты анықтаған лауазымды
тұлға немесе орган, әдетте, келесі ережелерді басшылыққа алады:
- егер бір органның әр уақытта қабылдаған актілері арасында бір
мәселеге байланысты туындаса, кейін қабылдаған заңның күші болаы;
- егер қарама – қайшы актіні әр түрлі орган бір уақытта қабылдаса,
онда жоғары заңи күші бар акт қолданылады;
- егер бір деңгейдегі арнайы және жалпы акт бір – біріне қайшы келсе,
арнайы, ал әр түрлі деңгейдегі арнайы және жалпы актілер арасында қарама –
қайшылық болса, жалпы акт қолданылады.
Құқықтағы кемістіктер
Құқықтағы кемістіктер (олқылықтар) – бұл қолданыстағы заңнамада
қажетті заң нормаларының толығымен немесе жартылай болмауы [1, 25-29б].
Кемістіктер жаңа құқық нормасын қабылдау арқылы құқықшығармашылық
процесінің көмегімен жоюға болады. Кемістіктерді құқыққолдану процессі
арқылы жеңуге болады, себебі, бұл кезде ешбір жаңа нормалар қабылданбайды:
не құқық ұқсастығы, не заң ұқсастығы қолданылады.
Заң ұқсастығы – бұл нақты бір заңды істі осыған ұқсас істі шешуге
бағытталған құқықтық норманың негізінде шешу.
Құқық ұқсастығы – бұл нақты заңды істі құқықтың жалпы қағидалары мен
мәні негізінде шешу. Құқықтағы олқылықтарды жеңудің бұл әдісі ұқсас істі
шешуге байланысты осы құқық саласында , ұқсас құқық саласында да нақты
нормалар болмаған жағдайда ғана қолданылады.
Құқықтық реттеу механизмінің түсінігі және элементтері
Құқықтық реттеу механизмі – бұл құқық субъектілерінің мүдделерін
қанағаттандыру жолындағы кедергілерді жою мақсаттарында кезекті түрде
ұйымдастырылған заңи құралдардың жүйесі.
Құқықтық реттеу механизмінің мақсаты – субъектілердің мүдделерінің
құндылықтарға кедергісіз бағыт алуын қамтамасыз ету. Құқықтық реттеу
механизмі – бұл табиғаты және функциялары бойынша әр түрлі заңды
құралдардың жүйесі. Құқықтық реттеу механизмінің келесі элементтерін бөліп
қарастыруға болады:
1) құқық нормасы – мұнда мүдделерді қанағаттандыру үлгісі қалыптасады;
2) ұйымдастырушылық – атқарушы акт сияқты шешуші фактімен бірлескен
заңды факт немесе фактілі құрам;
3) құқықтық қатынас – бұл жердегі нормативтік талаптар сәйкес
субъектілерге қатысты нақтыланады;
4) құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру актілері – субъектілердің
сақтау, атқару және пайдалану нысанындағы әрекеттері;
5) қорғаушы, құқыққолданушы акт – құқықбұзушылық жағдайында
қолданылады.
Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі
Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі – бұл құқықтық реттеудің
нәтижесі мен оның алдында тұрған мақсаттың арасындағы арақатынас.
Құқықтық реттеудің тиімділігін көтерудің төмендегідей жолдарын атап
өтуге болады:
1) құқықшығармашылықты жетілдіру. Мұның нәтижесінде заңшығармашылық
техниканың жоғары деңгейіне сәйкес құқық нормаларында қоғамдық мүдделер мен
заңдылықтар мейлінше анық көрініс табады. Бұл кезде заңды және ақпараттық
құралдардың көмегімен заңды сақтау оны бұзудан пайдалы болатындай жағдай
жасау керек.
2) құқықты қолдануды жетілдіру нормативтік реттеудің нәтижелерін
толықтырады. Құқықты қолдану әр бір заңды жағдайдың нақты жағдайларын,
өзіндік ерекшеліктерін ескереді. Құқықшығармашылық пен құқыққолдануды дұрыс
үйлестіру құқықтық реттеуге икемділік пен кешенділік береді.
3) құқық субъектілерінің құқықтық мәдениетінің деңгейін көтеру де
құқықтық реттеудің сапасына, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту
процесіне әсерін тигізеді [2, 112-118б].
Құқыққа сәйкес іс-әрекеттің түсінігі және белгілері
Құқыққа сәйкес іс-әрекет – бұл субъектілердің құқық нормаларына және
әлеуметтік маңызды мақсаттарға сай келетін іс-әрекеті.
Құқыққа сәйкес іс-әрекет қоғамның мүддесін көздейтін қажеттілік болып
табылады. Ол құқықтық нормалар арқылы ынталандырылады, әрі мемлекет
тағайындаған ережесі адамның саналылық қатынастарының нәтижесі болып
табылады. Кей уақытта адамның құқыққа сәйкес іс-әрекет құқықтық нормалар
талабын бұзғандығы үшін жазадан қорқу негізінде жүзеге асырылады. Демек,
кез келген адамның іс-әрекеті заңдық мәнді бола бермейді, ол үшін оның
белгілі бір құқықтық белгілеріне не болуы керек екен. Құқыққа сәйкес іс-
әрекет келесі белгілермен сипатталады:
- іс-әрекеттің әлеуметтік мәніділігі;
- адамның санасына және еркіне еріктілігіне;
- құқықтық салаға кіруі;
- мемлекеттің юрисдикциясында болуы және оның органдарының жағынан
бағынатындығы;
- заңды зардаптарды болдыру қабілеттігі.
Осы жоғарыда аталған белгілерге сәйкес келетін адамның іс-әрекеті
құқықтық болып табылады, ал қалғандары құқыққа сәйкес еместігін білдіреді
[3, 97-104б].
1.2 Зиян келтіру салдарынан туындайтын заңды жауапкершілік түсінігі және
белгілері
Құқық теориясында заңи жауаптылықтың түсiнiгiмен байланысты мәселе
пiкiр таласты болып табылады. Ол туралы көптеген анықтамалар мен
көзқарастар бар. Жалпы алғанда, заңи жауаптылық түсiнiгiнiң ең көп таралған
екi нұсқасы туралы айтуға болады.
Заңи жауаптылық – бұл құқықтық нормалармен көзделген құқық
субъектiсiнiң өзi үшiн жағымсыз құқықбұзушылықтың салдарына ұшырау
мiндеттi.
Заңи жауаптылық – бұл жасалған құқықбұзушылық үшiн кiнәлi тұлғаның
жеке және мүлiктiк сипаттағы айыруларға ұшыраумен байланысты мемлекеттiк
күштеу шараса.
Шаралар мынадай сипатта болуы мүмкін:
а) жеке сипаттағы шаралар (бас бостандығынан айыру);
ә) мүліктік сипаттағы шаралар (айыппұл);
б) ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар (жұмыстан босату).
Заңды жауапкершіліктің белгілері:
- оны мемлекет құқықтық нормаларды орнықтырады;
- мемлекеттік мәжбүрлеуге негізделеді;
- арнайы өкілетті мемлекеттік органдар қолданады;
- жаңа қосымша міндетті жүктеумен байланысты;
- жеке, мүліктік және ұйымдастырушылық сипаттағы белгілі бір теріс
салдардан көрініс табады;
- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;
- тек жасалған құқықбұзушылық үшін ғана туындайды.
Егер заңды жауапкершіліктің іс жүзіндегі негізі болып оның құрамын
құрайтын белгілердің жиынтығымен сипатталатын құқықбұзушылық табылса, оның
заңды негізі болып құқық нормасы мен сәйкес құқыққолданушы акт табылады.
Құқыққолдану актісінде құзіретті орган нақты бір құқықбұзушыға қатысты
мәжбүрлеу шараларының нақты көлемі мен нысанын анықтайды. Мұндай
құқыққолдану актісі ретінде әкімшілік бұйрығын, сот үкімін немесе шешімін
және т.б. атауға болады.
Заңды жауапкершіліктің қағидаттары
Заңды жауапкершілік – бұл құқықбұзушылық жасаған тұлғаларға заңнамамен
көзделген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілі бір іс жүргізушілік
тәртіпте қолдану.
Заңды жауапкершіліктің қағидаттары:
1) заңдылық – жауапкершіліктің тек құқықбұзушылық үшін ғана
қолданылатынын білдіреді;
2) әділеттілік – жазаның кінәға сәйкестігін, теріс қылықтар үшін
қылмыстық санкцияларды белгілеуге жол берілмейтіндігін, кінәліге бір
құқықбұзушылық үшін тек бір ғана жазаны тағайындауды білдіреді;
3) негізділік – істің жағдайларын объективтік түрде зерттеуді және
нақты жазалау шарасын заңға сәйкес анықтауды білдіреді;
4) ізгілік (гуманизм) – адамның қадір-қасиетін қорлайтын жазалау
шараларын белгілеуге және қолдануға тыйым салуды білдіреді;
5) жауапкершіліктің міндетті түрде болатындығы – жасалған қылмыс үшін
заңды жауапкершіліктің міндетті түрде туындайтынын білдіреді;
6) мақсаттылық – құқықбұзушыға қатысты таңдалған жазаның заңды
жауапкершіліктің мақсаттарына сәйкестігін білдіреді.
Заңды жауапкершіліктің түрлері
1) қылмыстық – тек қылмыстар үшін қолданылады; ешкім де сот шешімінсіз
қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп танылмауы және қылмыстық жауаптылыққа
тартылмауы тиіс. Қылмыстық жазалау шаралары–кінәлінің тұлғасына бағытталған
мемлекеттік мәжбүрлеудің ең қатаң нысандары – бас бостандығынан айыру, өлім
жазасы және т.б.
2) әкімшілік – әкімшілік теріс қылықтарды жасағаны үшін туындайды және
айыппұл, арнайы құқығынан айыру және т.б. сияқты шаралардан көрініс
табады.
3) азаматтық – мүліктік сипаттағы шарттық міндеттемелерді бұзу және
шарттан тыс мүліктік зиян келтіру үшін туындайды. Азаматтық-құқықтық
жауапкершіліктің негізгі қағидаты – зиянды толығымен өтеу.
4) тәртіптік – еңбек, оқу, қызметтік, әскери тәртіпті бұзу үшін
қолданылады. Тәртіптік жауапкершілік шаралары – сөгіс, қатаң сөгіс,
жұмыстан шығару және т.б.
5) материалдық – қызметкерлер мен жұмысшылардың өз қызметтік
міндеттерін орындауы барысында кәсіпорынға, мекемеге, ұйымға келтірген
зияны үшін туындайды [4, 82-88б].
2 ЗИЯН КЕЛТІРУ САЛДАРЫНАН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕ
2.1 Зиян келтiргенi үшiн жауаптылық
Азаматтар мен заңды тұлғалардың мүлiктiк немесе мүлiктiк емес
игiлiктерi мен құқықтарына заңсыз iс-әрекеттермен келтiрiлген зиянды, оны
келтiрген тұлға толық көлемiнде өтеуге тиiс.
Заң актiлерiнде зиянды өтеу мiндетi зиян келтiрушi болып табылмайтын
тұлғаға жүктелуi, сондай-ақ өтеудiң неғұрлым жоғары мөлшерi белгiленуi
мүмкiн.
Зиян келтiрушi, егер зиян өзiнiң кiнәсiнен келтiрiлмегендiгiн
дәлелдесе, оны өтеуден босатылады.
1. Болашақта зиян келтiру қаупi мұндай қауiптi тудыратын iс-
әрекеттерге тыйым салу туралы талап қоюға негiз бола алады.
2. Егер келтiрiлген зиян оны келтiрудi жалғастыратын немесе жаңадан
зиян келтiру қаупiн туғызатын кәсiпорынды, ғимаратты пайдаланудың не өзге
де өндiрiстiк қызметтiң салдарынан болса, сот зиянды өтеуден басқа,
жауапкерге тиiстi қызметiн тоқтатуды мiндеттеуге құқылы.
Егер тиiстi қызметтiң тоқтатылуы қоғамдық мүдделерге қайшы келсе, сот
оны тоқтату туралы талаптан бас тарта алады. Мұндай қызметтi тоқтатудан бас
тарту жәбiрленушiлердi осы қызметтен келтiрiлген зиянды өтеттiру құқығынан
айырмайды.
Қажеттi қорғану жағдайында зиян келтiру
Қажеттi қорғану жағдайында келтiрiлген зиян, егер бұл ретте оның
шегiнен асып кетпесе, өтеуге жатпайды.
Аса қажеттi жағдайда зиян келтiру
Аса қажеттi жағдайда, яғни зиян келтiрушiнiң өзiне немесе басқа
тұлғаларға қатер туғызатын қауiптi жою үшiн келтiрiлген зиян, егер бұл
қауiптi осы жағдайларда өзге құралдармен жою мүмкiн болмаса, оны зиян
келтiрген тұлға өтеуге тиiс.
Мұндай зиян келтiрiлген мән-жайларды ескере отырып, сот оны өтеу
мiндетiн зиян келтiрушi мүддесiне iс-әрекет жасаған үшiншi бiр тұлғаға
немесе үлестiк тәртiппен осы үшiншi тұлға мен зиян келтiрушiге жүктеуi,
сондай-ақ осы үшiншi тұлғаны да, зиян келтiрушiнi де зиянды өтеуден толық
немесе iшiнара босатуы мүмкiн [5, 127-132б].
Заңды тұлғаның немесе азаматтың өз қызметкерi келтiрген зиян үшiн
жауапкершiлiгi
1. Заңды тұлға немесе азамат өзiнiң қызметкерi еңбек мiндеттерiн
атқару кезiнде келтiрген зиянды өтейдi.
2. Зиян келтiруi салдарынан туындайтын мiндеттемелер туралы осы
Кодекстiң ережелерiне қатысты қызметкерлер деп жұмысты еңбек шартының
негiзiнде, сондай-ақ азаматтық-құқықтық шарттың негiзiнде орындаған, егер
бұл ретте жұмыстардың кауіпсіз жүргізілуіне жауапты тиiстi заңды тұлғаның
немесе азаматтың тапсырмасымен және бақылауымен iс-әрекет жасаған немесе iс-
әрекет жасауға тиiстi болған азаматтар танылады.
Шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар мен өндiрiстiк
кооперативтер өздерiнiң қатысушылары серiктестiктiң, акционерлiк қоғамның
немесе кооперативтiң кәсiпкерлiк, өндiрiстiк немесе өзге де қызметiн жүзеге
асыруы кезiнде соңғылары келтiрген зиянды өтейдi.
Мемлекеттiк органдар, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, сондай-
ақ олардың лауазымды адамдары келтiрген зиян үшiн жауапкершiлiгі
1. Мемлекеттiк органдардың заң актiлерiне сәйкес келмейтiн актілерді
шығаруының салдарынан келтiрiлген зиян актiнi шығарған органдар мен
лауазымды адамдардың кiнәсiне қарамастан, сот шешiмi негiзiнде өтелуге
тиiс. Зиян мемлекеттiк қазына есебiнен өтеледi. Қаржы органдары не арнайы
тапсырма бойынша басқа органдар мен азаматтар қазына өкiлдерi болады.
2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары өз органдары мен лауазымды
адамдары келтiрген зиян үшiн сот тәртiбiмен жауап бередi.
3. Мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының әкiмшiлiк басқару
саласындағы заңсыз iс-әрекетiнен келтiрiлген зиян осы органдардың
иелiгiндегi ақшаның есебiнен жалпы негiздерде өтеледi. Олар жеткiлiксiз
болған кезде зиян мемлекеттiк қазынаның есебiнен субсидиарлық жолмен
өтеледi.
Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдарының заңсыз iс-
әрекеттерiмен келтiрiлген зиян үшін жауапкершiлi
1. Заңсыз соттау, заңсыз қылмыстық жауапқа тарту, бұлтартпау шарасы
ретiнде заңсыз қамауға алу, үйде қамауда ұстау, ешқайда кетпеуi туралы
қолхат алуды заңсыз қолдану, қамау немесе еңбекпен түзеу түрiндегi
әкiмшiлiк жазаны заңсыз қолдану, психиатриялық емдеу мекемесiне немесе
басқа емдеу мекемесiне заңсыз орналастыру салдарынан азаматқа келтiрiлген
зиянды анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдары лауазымды
адамдарының кiнәсiне қарамастан, заң актiлерiнде белгiленген тәртiппен
толық көлемде мемлекет өтейдi.
2. Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура органдарының өзге де заңсыз
iс-әрекетiнiң салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтiрiлген зиян осы
Кодекстiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz