Сәлдегүл таушымылдығы(Pаeonia hybridа)

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Сәлдегүл таушымылдығы(Pаeonia hybridа) - таушымылдықтар тұқымдасына жататын, дерлік эндемиктік, таралу аймағы таралып бара жатқан түр. Алтай, Тарбағатай, Сауыр және Жоңғар Алатауының солтүстік бөлігі, сонымен қатар Шығыс шоқыларының шекаралас аймақтарында кездеседі. Ашық ылғал тасты және тасты далалы беткейлерде, тау етегінен орта тау белдеуіне дейінгі бұталар арасында өседі. Дөңгеленген (дерлік шар сияқты) түйнек тәрізді жуандаған тамырымен, биіктігі (35-40 см) және гүлінің ашық қызыл немесе ақшыл көк түсімен ерекшеленеді. Таралу аймағы адамның тікелей әсерінен, яғни гүл шоғырына жинау, емдік қасиеті үшін тамырымен қазып алудан қысқарып отыр. Мәдени түрде жақсы өседі, көшеттері үшінші-төртінші жылдары гүлдейді. Жақсы күтім болса, үлкен болып өсіп, 20 жылдан кем гүлдемейді. Батыс Алтай мен Марқакөл қорықтарында, Қатонқарағай ұлттық паркінде қорғалады.

Өсімдіктің қысқаша ботаникалық сипаттамасы. Ұзындығы 25-75 см болатын шөптекті көпжылдық өсімдік. Тамырлары ұршық тәрізді қалыңдатылған. Сағақтағы жапырақтар ланцетті-сызықтық бөлшектерде екі рет кесілген үшқұлақты. Гүлдерінің диаметрі 6-10 см, күлгін-қызғылт түсті. Жемісі еңкейген, қалың төмендетілген; ұрығы жылтыр, қара. Маусым-шілдеде гүлдейді, шілде- тамызда жеміс береді.

Таралуы. Шатқал, Қорама, Гиссарсой, Зарафшан жоталары (Ташкент, Самарқанд, Сурхандария, Қашқадария облыстары) . Өзбекстаннан тыс: Қырғызстан, Қазақстан, Батыс Сібір, Жоңғарияда таралған.

Тіршілік ету орны. Майда топырақта, теңіз деңгеінен 1500-2500 м жоғарыда ағаштардың жамылғысында жиі кездеседі. Ресейде барлығы Қарғашөп туысынан 3 түрі өседі, барлығы орман тамырлы көпжылдықтар, бір- біріне ұқсас. Қызыл жемісті қарғашөп (A. erythrocarpa Fisch. ) жемісінің түсімен ерекшеленеді (қызыл, сирек ақ) , мемлекеттің европалық ( солтүстік жартысында) және азиялық орман зоналарының бөліктерінде, сонымен қатар Сахалин аралында өседі; үшкір жапырақты қарғашөп (A. acuminata Wall ex Royle) қалың сабақты қара жемісті Қиыр Шығыс ормандарында өседі. Ресейдің европалық бөлігіндегі орман зонасында масақты қарғашөп (Actaea spicata L. ) кездеседі.

Саны. 200-250 популяцияларда белгіленген, олардың кейбіреуі қазіргі кезде тіршілік етпейді ( мысалы, 60-жылдары ол Шатқал биосфералық қорықтағы Бошқызылсай телімінен жоғалып кетті) . Қорғалатын аумақтарда және қол жетімсіз жерлерде сирек тоғайлар түзеді.

Көбеюі - ұрықтық. Ұрықпен өсіру кезінде қыстық егу ұсынылады. Көшетін бөлмеде өсіру кезінде 2-3 ай аралығында t° 1-3° болғанда егін алды стратификация қажет болады. Көшеттердің өсуі мен күтімі 20° температура да болады. Вегетативті көбеюі қиын емес - көктемде өсу басында жекеленеді. Қайта отырғызусыз ұсақ жылдар өмір сүреді, жеңіл түрде өседі, себебі беткі тамырлары болады. Жақсы мерзімдері - вегетацияның басы мен соңы.

Саны мен ареалының өзгеру себептері. Гүлшоқтарға гүлдерді жинау және үй-жай телімдеріне қайта отырғызу, жүйесіз қарау.

Қорғау шаралары. Қызыл кітапқа енген. Шатқал биосфералық қорығының Майдантал телімінде қорғалады.

Жабайы таушымылдықты баптау

Табиғатта жабайы таушымылдық сирек кездеседі, сондықтан ол жоғалып бара жатқан өсімдік ретінде Қызыл кітапқа енген. Бірақ қазір жабайы таушымылдықты баптау бағбандардың сәніне айналды. Жіңішке жапырақты таушымылдықты 18 ғасырдың соңынан бастап баптайды, бірақ ол Европа мен Америкада кеңінен таралған, сонда да оның таралуы ресей бағбаншылық нарығында да өсе бастады.

Жабайы таушымылдықты әдетте бұтасын бөлу әдісімен көбейтеді, қайта отырғызу тамыз-қыркүйек айларында ұсынылады, себебі таушымылдықтардың тамыр пайда болу прцессі күзде болады. Топырағы қаратопырақ, міндетті түрде қышқыл емес, кальций карбонатымен байытылған сілтілік болу керек. Топырақтағы азоттың мөлшері шамадан тыс болуы өсімдіктің ауруына және бұтағының құлауына әкеледі.

Күтімі және ауруды болдырмау жолдары.

Жабайы таушымылдықтың кеңінен таралған бақша түрі - P. tenuifolia (laziniata), сонымен қатар кең таралған жіңішке жапырақты таушымылдықтың бапталған сұрыптары бар. Жабайы таушымылдық ауруларға төзімді, бірақ жоғарғы ылғалдыққа шыдамайды, жоғары ылғалдан тамырларының сулануы байқалады, сонымен қатар таушымылдық өте жарықсүйгіш өсімдік.

Қара құмырсқалар өсіретін өсімдік битінен едәуір зиян тиюі мүмкін. Өсімдіктің өлуіне әкелетін маңызды аурулардың бірі - сұр шірік. Сабақтары ерте көктемде жердің шығу кезінде осы аурумен ауырады, бұл сабақтарының сынуына әкеп соғады.

Сабақтарының өлімін болдырмау үшін топырақты күлмен немесе доломит ұнымен қанықтыру қажет, жердегі сілті деңгейін сақтап тұру үшін калий перманганатын немесе мыс қоспасы бар препараттар қолдан ұсынылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.