Сәлдегүл таушымылдығы(Pаeonia hybridа)

1 Сәлдегүл таушымылдығы(Pаeonia hybridа).
2 Өсімдіктің қысқаша ботаникалық сипаттамасы.
3 Таралуы.
4 Тіршілік ету орны. Майда топырақта, теңіз деңгеінен 1500.2500 м
5 Саны.
6 Көбеюі
7 Саны мен ареалының өзгеру себептері
8 Қорғау шаралары
9 Жабайы таушымылдықты баптау
Күтімі және ауруды болдырмау жолдары.
10 Жабайы таушымылдық ландшафттық дизайнда.

Сәлдегүл таушымылдығы(Pаeonia hybridа)- таушымылдықтар тұқымдасына жататын , дерлік эндемиктік, таралу аймағы таралып бара жатқан түр. Алтай, Тарбағатай, Сауыр және Жоңғар Алатауының солтүстік бөлігі, сонымен қатар Шығыс шоқыларының шекаралас аймақтарында кездеседі. Ашық ылғал тасты және тасты далалы беткейлерде, тау етегінен орта тау белдеуіне дейінгі бұталар арасында өседі. Дөңгеленген (дерлік шар сияқты) түйнек тәрізді жуандаған тамырымен, биіктігі (35-40 см) және гүлінің ашық қызыл немесе ақшыл көк түсімен ерекшеленеді. Таралу аймағы адамның тікелей әсерінен, яғни гүл шоғырына жинау, емдік қасиеті үшін тамырымен қазып алудан қысқарып отыр. Мәдени түрде жақсы өседі, көшеттері үшінші-төртінші жылдары гүлдейді. Жақсы күтім болса, үлкен болып өсіп, 20 жылдан кем гүлдемейді. Батыс Алтай мен Марқакөл қорықтарында, Қатонқарағай ұлттық паркінде қорғалады.
Өсімдіктің қысқаша ботаникалық сипаттамасы. Ұзындығы 25-75 см болатын шөптекті көпжылдық өсімдік. Тамырлары ұршық тәрізді қалыңдатылған. Сағақтағы жапырақтар ланцетті-сызықтық бөлшектерде екі рет кесілген үшқұлақты. Гүлдерінің диаметрі 6-10 см, күлгін-қызғылт түсті. Жемісі еңкейген, қалың төмендетілген; ұрығы жылтыр, қара. Маусым-шілдеде гүлдейді, шілде- тамызда жеміс береді.
Таралуы. Шатқал, Қорама, Гиссарсой, Зарафшан жоталары (Ташкент, Самарқанд, Сурхандария, Қашқадария облыстары). Өзбекстаннан тыс: Қырғызстан, Қазақстан, Батыс Сібір, Жоңғарияда таралған.
Тіршілік ету орны. Майда топырақта, теңіз деңгеінен 1500-2500 м жоғарыда ағаштардың жамылғысында жиі кездеседі. Ресейде барлығы Қарғашөп туысынан 3 түрі өседі, барлығы орман тамырлы көпжылдықтар, бір- біріне ұқсас. Қызыл жемісті қарғашөп (A. erythrocarpa Fisch.) жемісінің түсімен ерекшеленеді (қызыл, сирек ақ) , мемлекеттің европалық ( солтүстік жартысында) және азиялық орман зоналарының бөліктерінде, сонымен қатар Сахалин аралында өседі; үшкір жапырақты қарғашөп (A. acuminata Wall ex Royle) қалың сабақты қара жемісті Қиыр Шығыс ормандарында өседі. Ресейдің европалық бөлігіндегі орман зонасында масақты қарғашөп (Actaea spicata L.) кездеседі.
Саны. 200-250 популяцияларда белгіленген, олардың кейбіреуі қазіргі кезде тіршілік етпейді ( мысалы, 60-жылдары ол Шатқал биосфералық қорықтағы Бошқызылсай телімінен жоғалып кетті). Қорғалатын аумақтарда және қол жетімсіз жерлерде сирек тоғайлар түзеді.
Көбеюі - ұрықтық. Ұрықпен өсіру кезінде қыстық егу ұсынылады. Көшетін бөлмеде өсіру кезінде 2-3 ай аралығында t° 1-3° болғанда егін алды стратификация қажет болады. Көшеттердің өсуі мен күтімі 20° температура да болады. Вегетативті көбеюі қиын емес – көктемде өсу басында жекеленеді. Қайта отырғызусыз ұсақ жылдар өмір сүреді, жеңіл түрде өседі, себебі беткі тамырлары болады. Жақсы мерзімдері – вегетацияның басы мен соңы.