Тәуелсіздік жолында күрескен батырларлардың ерлігі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Облыс, аудан, қала, село (ауыл) атауы

Ақмола облысы, Ашалы ауданы, Бабатай станциясы

Облыс, аудан, қала, село (ауыл) атауы: Білім беру мекемесінің атауы

Ақмола облысы, Ашалы ауданы, Бабатай станциясы: Бабатай негізгі мектебі

Облыс, аудан, қала, село (ауыл) атауы: Байқау мен номинауцияның атауы

Ақмола облысы, Ашалы ауданы, Бабатай станциясы: Ғылыми жоба «Тәуелсіздік жолында күрескен батырларлардың ерлігі»

Облыс, аудан, қала, село (ауыл) атауы: Педагогтар үшін қатысушының аты-жөні

Ақмола облысы, Ашалы ауданы, Бабатай станциясы: Шинасилова Замира Түгелбайқызы

Қазақстан Республикасының осы күнге жетіп келе жатқаны ата - бабаларымыздың білектің күшімен, найзаның ұшымен ұлан байтақ қазақ жерін қасық қаны қалғанша білекті сыбанып елімізді, жерімізді жаудың қолына бермей, шашау шығармай жан аямай қорғап бізгеаманат етіп бергені. Ендігі мақсатымыз елбасымен бірге мына, біз жастар осы мемлекетті мәңгілік ету. Ата - бабаларымыздың мыңдаған жылдар азаттықты аңсап күнкені еді. Осы азаттыққа жетеміз деп, тәуелсіз ел боламыз деп талай боздақтарымыз қыршынынан қиылды. Азаттық бізге оңайлықпен келмеді.

Тарихқа көз жүгіртсек, кезінде ел билеген Абылай да, Кенесары хан да Арқаның төсіне талай мәрте бет бұра берген екен. Сол киелі өлкеде талай тиянақты сөздерін, тоқсан ауыз сөздің төрелігін, тұжырымдары мен шешімдерін, ұрпақ пен болашақтың мәселесін қараған. Қазір де Елордада саяси сауаты ел азаматтары бас қосып, ұлттың шаңырағын биіктетіп отыр. Астананың сұлулығында, тарихында, тіпті ауасында магия бар. Елбасы бізге бәйтеректі бойтұмардай етіп сыйға тартты. Бұның өз аңызы бар. Ертеректе бір батыр бәйтеректің төңірегінде дамылдап жатады. Оянып қараса үлкен бір әбжылан бәйтерекке өрмелеп бара жатыр екен. Бәйтеректің төбесінде киелі құс Самұрықтың алтын жұмыртқасы бар. Батыр бірден жеесін тартып, алдырнасын сілтеп жібереді. Сұрмерген батырдың жебесінен әбжылан сұлап түседі. Осылай әлгі Самұрық пен батырдың арасында достық орнайды. Сол батырды Елбасы деп айтсақ артықтығы жоқ. Елі мен жерін алтын ұядай ғып ұстап, мемлекетіміздің мәртебесін көтерген еңбектері ешқашан ұмытылмайтын ақиқат.

Көтерілістің шығу себебі әлеуметтік-экономикалық және саяси сипаттағы факторлар еді. Яғни отарлық езгінің соғыс кезінде барынша күшеюі, жерді тартып алу, орыстандыру саясаты және т. б. Көтерілістің басталуына патшаның 1916 ж. 25 маусымда армияның қара жұмысына Түркістан өлкесінің және ішінара Сібірдің 19-дан 43-жасқа дейінгі ер-азаматтарын шақыру жөніндегі жарлығы түрткі болды.

Шілденің басында қазақ даласында көп кешікпей қарулы көтеріліске айналған стихиялық бас көтерулер басталды. Ол біртіндеп ұйымдасқан сипат алды: Торғай мен Жетісуда оның танылған жетекшілері А. Иманов, Ә. Жанкелдин, Т. Бокин, Б. Әшекеев, Ө. Саурықов басшылық еткен ірі ошақтары пайда болды.

Қазақ қоғамында патша жарлығы мен көтеріліске деген көзқарас бір мәнді болған жоқ: бай-феодалдардың бір бөлігі, жергілікті әкімшіліктің кейбір шенеуніктері патша жарлығын қолдап, оны орындауға шақырды. Қазақ интеллигенциясының кейбірі (Бокин, Ниязбеков, Жүнісов) жарлыққа қарсы шығып, оны орындауға қарсыластық көрсетуге шақырса, «Қазақ» гәзеті төңірегіндегі зиялылар (Ә. Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, М. Дулатов және т. б. ) күші басым үкіметке қарсы шығудың халықты қырғынға ұшыратарын ескертіп, сабыр сақтауға шақырды.

Көтерілістің аса ірі ошақтары Жетісу, Торғай болды. Жетісу облысында қарулы қарсыластық шілде-тамыз айларында жаппай қарқын алды. Шілденің 17 Жетісу мен Түркістан өлкесінде әскери жағдай жарияланды. Патша үкіметі мұнда ірі әскери күштерді жібере бастады. Қыркүйек, қазан айының басында жетісулық көтерілісшілер шегініп, Шығыс Түркістанға өтіп кетуге мәжбүр болды.

Торғай көтерілісі (басшылары А. Иманов, Ә. Жанкелдин) 50 мыңдай адам қамтыған ірі қозғалыс болды. А. Иманов көтерілісшілерді ондыққа, елулікке, жүздікке, мыңдыққа бөлді. Арнайы мергендер бөлімшесі құрылды. А. Иманов бас сардар болды. Оның жанында әскери кеңес жұмыс істеді.

Торғай облысындағы көтеріліс патша үкіметі құлатылғаннан кейін ғана тоқтады.

Сан ғасырлық тарихы бар еліміздің өткенін оймен саралап, сөзбен түйіндер болсақ, осынау, Алтай мен Атыраудың арасындағы ұлан-байтақ Ұлы даланы мекен еткен халқымыз азаттық жолында қандай қиян асулардан өтпеді десеңізші?! Елінің тыныштығы жолында қолына бөрілі байрақ ұстаған бабаларымыз жан-жағынан анталаған жау алқымнан алған сол бір қасіретті заманда, «ұлымыз - құл, қызымыз - күң» болып өзгенің босағасын сығалап, атамекен жеріміз ұрпаққа бұйырмай жаттың қолында кетіп жатқан кезеңде тарих сахнасынан біржола жұтылып кетпес үшін бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара біліп, ұлан-байтақ жерімізді бізге аманат етіп қалдырып кетті.

Мәңгілік ел болу сонымен қатар жан алмас тәуелсіздік жолында күрескен батырларымызды атап өтсек Кенесары Қасымұлы, Махамбет Өтемісұлы мен Исатай Тайманұлы, Сырым Датұлы, Амангелді Иманов, Әліби Жангелдин және желтоқсан оқиғасына қатысқан батырларымыз Қайрат Рысқұлбеков, Ләззат Асанова және т. б. батырларымыздың ерліктерін атап өтпесе болмайды[1] .

Өз елін, туған жерім, туған тілім сүймейтін адам жоқ шығар. Менің туған елім - Қазақстан. Даласы, таулары биік, халқы мейірімді, ғажайып өлке. Басқа елдерде соғыс болып жатқанда біздің елде тыныш, аспанымыз ашық қуанышқа толы. Біз сол атадан қалған асыл қазынаны ұмытпауымыз керек. Өмір болашағы біздерміз, жалғастырушымыз. Еліміздің жарқын болашағы Елбасының арқасы. Қазақ елі мәңгілік ел болып қала береміз. Елбасының ақыл - ойы, керемет күш - жігерінің арқасында егеменді Қазақ елі өркендеп келеді. Елбасымыз қазақ елін білімімен ақыл парасатымен, сүйене отырып, әлем таныған елдер қатарына қосты. Елімнің өркендеуі, көк тудың желбіреуі біздің Елбасының арқасында. Қазір мен - бақытты елдің, бақытты ұланымын. Елбасының арқасында ұрыс - жанжалсыз, бейбіт өмір сүрудеміз. Қазақ елінде бақытты өмір сүріп жатқаныма қуанамын, шаттанамын. Еліміз тыныш, халқымыз аман, тәуелсіздігіміз тұғырлы болсын. Қай жерде жүрсемде Қазақ елін, Елбасымды мақтан тұтып жүремін.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болуын қалаған қазақтың біртуар алты алаш ұлдары халық жауы ретінде атылып кетті. Бұл сұмдық оқиғалар менің алдымдағы ғасырда болып өткен. Мен қазір өте бақыттымын. Өйткені мен дүниеге келгенде Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болған. Қазіргі Елбасымыз - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың арқасында өз тәуелсіздігімізге қол жеткіздік. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасын танымайтын ел жоқ. Қаламыз гүлденіп, әсем Астана күннен - күнге көтеріліп, эканомикамыз дәуірлеу үстінде. Менің ең бірінші міндетім мектепті үздік бітіріп, жақсы мамандық алып өз Отаныма септігімді қоссам деймін. Менің өз халқыма тілейтінім соғыс болмасын, аспанымыз ашық болып, балалардың шаттық үні мен күлкісі тиылмасын[1] .

Қазақстандағы 1916 жылдың ұлт-азаттық қозғалыс Әлеуметтік және ұлттық езгі күшейді, империяның щет аймақтарында патшалық шенеуніктердің озбырлығы мен жәбірленушіліктері әлдеқайда көбейді. Қазақстанда, әсіресе Сырдарияныңсолтүстік-шығыс аудандарында, Жетісудің оңтүстігінде және тағы басқа облыстарда қазақтардан жерлердің жаппай тартып алуы жалғасты. Тек бір Жетісу облысында ғана соғыстың алғашқы үш жылы ішінде ең жақсы мал жайылымдары мен егін салатын жерлердің 1800 дес. тартып алынды, ал осы жерлердің иелері - қазақтар шаруашылықты жүргізу үшін аз немесе мүлдем жарамсыз шөл және шөлейт аудандарына күшпен көшірілді. Қазақтардан тартып алынған жерлер патша офицерлері, шенеуніктер, дін басылар, казак әскерлері және Ресей мен Украинадан қоныс аударушы шаруаларға берілді. 1916 ж. ортасына қарай қазақ халқынан тартып алынған жерлердің жалпы аумағы 45 млн. дес. құрады. Соғыс шикізат, азық-түлік, мал және тағы басқа материалдық құндылықтардың үлкен санын жұтты. Осыған байланысты қазақ халқына жаңа ауыртпалықтар түсті: еттің міндетті жеткізілуі, малдың жаппай мемлекеттің меншігіне алынуы, күймелі арбаға жаңа әскери салық енгізілді, земстволық алымдар мен бай болыстық алымдар - болыстық билеушілерді асырау үшін жиындар үлкейді, сонымен қатар жол және басқа жиындар үлкейді. Соғыс басталғаннан кейін жергілікті тұрғындарға қатысты салықтар 3-4-ке, ал бөлек жағдайда - 15-ке өсті. 1916 ж. таптық және ұлттық езгінің, соғысқа қарсы өшпенділіктің өсуі жаппай бола бастады. Қазақстан және Орта Азияның барлық аймақтарын қамтыған 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалысы соғыстың жарық көріністерінің бірі болып, елдегі жалпы ұлттық дағдарыстың жетілу процестерін тездетті. Әлеуметттік-экономикалық және саяси сипаттың факторлары, яғни отарлық езгінің күшеюі, жерлердің тартып алынуы, салықтар мен алым-салықтардың өсуі, еңбек етушілерді қанау, аймақтағы қазақ және басқа ежелгі халықтарға қатысты патша өткізген орыстандыру саясаты, соғысқа байланысты көптеген халықтар жағдайының нашарлауы қозғалыстың маңызды себептері болды. Қазақстан, Орта Азия және жартылай Сібірдің 19-43 аралығындағы «жат» ер адамдарын тыл жұмыстарына әскерге әкету туралы 1916 ж. 25 маусымдағы патша жарлығы қозғалыстың басты себебі болды, сол адамдарды әрекеттегі әскердің ауданында қорғаныс құрылыстары мен әскери қатынас жолдарын салу бойынша жұмыстарға тартуға жоспарланды. Қазақстан және Орта Азия елдерінен 400 мың адам алынды, соның ішінде Қазақстанның облыстық далаларынан - 100 мың аса адам, Жетісудан - 87 мың адам алынды. Шілденің басында Қазақстанның барлық аймақтарында апатты қозғалыстар басталды, көп кешікпей қаруланған қозғалысқа айналды. Сонымен қатар, патша өкіметі лауазымды тұлғалар, болыстар, ауыл билеушілері, бұрынғы тұрғындардың төменгі полиция қызметкерлері, имамдар, молла мен мударистер, шағын несие мекемелерінің есеп жүргізуші мен есепшілер, жоғары және орта оқу орындарында оқитындар, үкімет кәсіпорындарының шенеуніктері мен тұлғалары, ақсүйектер мен құрметті азаматтар құқықтарын пайдаланатындарды жинақтарда босатты. Патшаның қатал қаулысы және орындарда оны атқарудың әділсіз әдістерімен жұмыс істегендер, қолына не түссе сонымен қаруланғандар патша өкіметінің өкілдері - болыс билеушілері, ауыл старшындары, полицейлер, казактар, шенеуніктерге: «Адамдарды бермейміз!» - деп шабуыл жасады. Олар тың жұмыстарынан босатылатынына сеніп, болыс билеушілері мен ауыл старшындардың кеңселерін, үйлерін өрттеді, іс қағаздарын, әскерге шақырылғандардың тізімін жойды. Бірте-бірте апаттық қозғалыс ұйымдық сипатқа ие болды: А. Иманов, А. Жангельдин, Т. Бокин, Б. Әшекеев, У. Саурықов, Ж. Мамбетов және т. б. танылған басшылардың жетекшілігімен Торғай және Жетісуда ірі ошақтар пайда болды. Көтеріліс бүкіл Қазақстанды жаулап алды және патшаның әскери-отарлық және кең ауқымды орыстандыру саясатына, сонымен қатар ауылдың бай-феодалдық басшыларына қарсы ұлт-азаттық қозғалысқа айналды. Қазақстандағы 1916 ж. ұлт-азаттық көтеріліс оңтүстік облыстарды санамағанда (Жетісу және Сырдария облыстары), көп ұлтты болды, сол көтерілісте қазақтармен бірге ұйғырлар, өзбектер, қырғыздар, дүнгендер және басқа халқының кейбір өкілдері қатысты. Қазақ қоғамында патша жарлығына деген қатынасы бір мағыналы емес болды: бай-феодалдық басшыларының белгілі бөлігі, сонымен қатар жергілікті әкімшіліктің шенеуніктері патша өкіметін сөзсіз қолдап, патша өмірінің басты жолаушылары болды; қазақ зиялылардың негізгі өкілдері (Бокин, Ниязбеков, Жүнісов) оған қарсы шықты және халықты қарулы тойтрарысқа шақырды, ал «Қазақ» газетінің біріктіруші либералды-демократиялық зиялылардың басшылары (А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов) жасқаншақ позицияда болды. Олар бірнеше рет патша әкімшілігін дайындық іс-шараларды өткізу жұмылдырығымен асықпауға көндіру тырысты, сонымен қатар қарусыз халық патшалық репрессияның құрбаны болатынын біліп, жарлықты орындауда қарсылық білдірмеуге шақырды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.