Биологияны оқыту әдістемесінің пәні
1.лекция
Биологияны оқыту әдістемесінің пәні
2 . лекция
Отандық биологияны оқыту әдістемесінің
3 . лекция
Жаратылыстануда оқыту әдістемесінде
4 . лекция
Эволюцияның элементарлық факторы мутациялық процесс , популяциялық толқын , оқшаулану табиғи сұрыптау . Табиғи сұрыптау ең басты фактор .
5 . лекция
ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануы.
6 . лекция .
Б.Е. Райков, оның революцияға дейінгі және советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
7 . лекция
Советтік кезең.
8 . лекция .
Биологиядан кластан тыс жұмыстардың дамуы.
9 . лекция
Биологиялық білім беру құрылымындағы өзгерістер
жұмыстарының міндеттері
10 . лекция
Биология пәні бойынша жүргізілетін оқу . тәрбие
11 . лекция
Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
12. лекция
Қазіргі мектеп биология курсын құрудың
негізгі принциптері, мазмұны және жүйесі.
13 . лекция
Мектеп биология курсының пәнаралық және пән ішілік байланыстары.
14 . лекция
Биологияны оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдері.
15. лекция
Көрнекі әдістердің түрлері.
16 . лекция
Өздік жұмыстарды өткізу және ұйымдастыру
17 . лекция
Биолгияның оқу жұмысын ұйымдастыру формалары.
18 . лекция .
Сабаққа дайындалу.
19 . Лекция .
Оқушылардың танымдық қызметін белсенді ету.
20 . лекция
Лобараториялық жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері.
Биологияны оқыту әдістемесінің пәні
2 . лекция
Отандық биологияны оқыту әдістемесінің
3 . лекция
Жаратылыстануда оқыту әдістемесінде
4 . лекция
Эволюцияның элементарлық факторы мутациялық процесс , популяциялық толқын , оқшаулану табиғи сұрыптау . Табиғи сұрыптау ең басты фактор .
5 . лекция
ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануы.
6 . лекция .
Б.Е. Райков, оның революцияға дейінгі және советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
7 . лекция
Советтік кезең.
8 . лекция .
Биологиядан кластан тыс жұмыстардың дамуы.
9 . лекция
Биологиялық білім беру құрылымындағы өзгерістер
жұмыстарының міндеттері
10 . лекция
Биология пәні бойынша жүргізілетін оқу . тәрбие
11 . лекция
Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
12. лекция
Қазіргі мектеп биология курсын құрудың
негізгі принциптері, мазмұны және жүйесі.
13 . лекция
Мектеп биология курсының пәнаралық және пән ішілік байланыстары.
14 . лекция
Биологияны оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдері.
15. лекция
Көрнекі әдістердің түрлері.
16 . лекция
Өздік жұмыстарды өткізу және ұйымдастыру
17 . лекция
Биолгияның оқу жұмысын ұйымдастыру формалары.
18 . лекция .
Сабаққа дайындалу.
19 . Лекция .
Оқушылардың танымдық қызметін белсенді ету.
20 . лекция
Лобараториялық жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері.
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәннің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және төрбиелеу процестерінің жүйесі туралы ғылым. Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеп оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту едісі, биологиялык мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескре отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді өдістерін үйретеді. Қысқаша айтқанда методика-оқу пәнініц мазмұнын және оқыту формалары мен тәрбиелеу жолдарын қарастырады. Методиканың аталган бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланыста, бірлікте болады. Оқыту жүмыстарының қүралдарымен жабдықтарында анықтайтын осы методика. Қорыта айтқаида, методика дегеніміз биологияны қалай окыту керек, иені үйретіп қалай төрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? - деген сүрақтарға жауап береді.
Биология - оку пәні ретінде - оқыту әдістерінің озіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (есімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылысгары мен дамуын оқытады. Бүл ерекшеліктер оқыту жүмыстарын үйымдастырудың ерекше формаларын қолдануды талап етеді (топсеруендер, оқушылардың өз бетінше, сабақтан тыс және үй жүмыстарын, сыныптан тыс орындалатын жүмыстар т.б.). Сонымен бірге оқыту әдістері-практикалык жүмыстар, лабораториялық жүмыстар, эксперименттep, тәжірибелер, арнайы көрнекіліктер қолдану аркылы жүргізіледі.
Биология пәнінің мазмұны жөне оның озіндік ерекшеліктері, окытудың әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның төрбиелік мүмкіндіктерінде аныктайды.
Тірі ағзалардың иақты фактілерін, табигат құбылыстарының бір-бірімен байланысын, тірі табиғаттың даму эволюциясының заңдылыктарын оқып-білу оқушылардьщ ғылыми, диалектикалық-материалистік козқарастарын қалыптастырады.
Биологиялык білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табигатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын, қоғамдық және жеке еңбектің ги-гиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және төрбиелеу процестерінің жүйесі туралы ғылым. Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеп оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту едісі, биологиялык мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескре отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді өдістерін үйретеді. Қысқаша айтқанда методика-оқу пәнініц мазмұнын және оқыту формалары мен тәрбиелеу жолдарын қарастырады. Методиканың аталган бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланыста, бірлікте болады. Оқыту жүмыстарының қүралдарымен жабдықтарында анықтайтын осы методика. Қорыта айтқаида, методика дегеніміз биологияны қалай окыту керек, иені үйретіп қалай төрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? - деген сүрақтарға жауап береді.
Биология - оку пәні ретінде - оқыту әдістерінің озіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (есімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылысгары мен дамуын оқытады. Бүл ерекшеліктер оқыту жүмыстарын үйымдастырудың ерекше формаларын қолдануды талап етеді (топсеруендер, оқушылардың өз бетінше, сабақтан тыс және үй жүмыстарын, сыныптан тыс орындалатын жүмыстар т.б.). Сонымен бірге оқыту әдістері-практикалык жүмыстар, лабораториялық жүмыстар, эксперименттep, тәжірибелер, арнайы көрнекіліктер қолдану аркылы жүргізіледі.
Биология пәнінің мазмұны жөне оның озіндік ерекшеліктері, окытудың әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның төрбиелік мүмкіндіктерінде аныктайды.
Тірі ағзалардың иақты фактілерін, табигат құбылыстарының бір-бірімен байланысын, тірі табиғаттың даму эволюциясының заңдылыктарын оқып-білу оқушылардьщ ғылыми, диалектикалық-материалистік козқарастарын қалыптастырады.
Биологиялык білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табигатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын, қоғамдық және жеке еңбектің ги-гиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
1. Бинас А.В. , Маш Р.Д., Никишов А.И. и др. Биологический эксперименты в школе М. , Просвещения, 1990.
2. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии: Учебник для студентов биологических специальностей. М., Просвещение, 1983.
3. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общая методика преподавание биологии. М: Просвещение 1985.
4. Хрестоматия по методике препордавания биологии сост. И.Д. Карцева, Л.С. Шубкина. Учебное пособие для студентов педагогических вузов по биологическим специальностям. М. Просвешение , 1984.
5. Школьные программы и учебники по биологии.
6. Журналы Биология в школе
7. Колченко А.К., Энциклопедия педагогических технологий, Изд. КАРО, 2002.
Қосымшалар:
8. Анастасова Л.П. Сомастоятельные работы учащихся по общей биологии: Пособие для учителя. М: Просвещение, 1989.
9. Бруновт Е.Т. Малахова Г. Я. Сакалова Е. Л. Уроки анатомии и физиологии , гигиены человека. М. Просвещение, 1984.
10. Всесвятскии Б.В. Системный подход к биологическому образованию. М. Просвешение 1985.
11. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Бруновт Е.Т. Воспитания учащихся в процессе обучения биологии. М. Просвещение 1984.
2. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии: Учебник для студентов биологических специальностей. М., Просвещение, 1983.
3. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общая методика преподавание биологии. М: Просвещение 1985.
4. Хрестоматия по методике препордавания биологии сост. И.Д. Карцева, Л.С. Шубкина. Учебное пособие для студентов педагогических вузов по биологическим специальностям. М. Просвешение , 1984.
5. Школьные программы и учебники по биологии.
6. Журналы Биология в школе
7. Колченко А.К., Энциклопедия педагогических технологий, Изд. КАРО, 2002.
Қосымшалар:
8. Анастасова Л.П. Сомастоятельные работы учащихся по общей биологии: Пособие для учителя. М: Просвещение, 1989.
9. Бруновт Е.Т. Малахова Г. Я. Сакалова Е. Л. Уроки анатомии и физиологии , гигиены человека. М. Просвещение, 1984.
10. Всесвятскии Б.В. Системный подход к биологическому образованию. М. Просвешение 1985.
11. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Бруновт Е.Т. Воспитания учащихся в процессе обучения биологии. М. Просвещение 1984.
9. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
Лекция №1.
1-лекция
Биологияны оқыту әдістемесінің пәні
Жоспары:
1. Биологияны оқыту әдістемесінің пәні және оның басқа ғылымдармен байланысы.
2. Биологияны оқыту әдістемесінің міндеттері.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдістемесінің пәні және оның басқа ғылымдармен байланысын зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәннің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және төрбиелеу процестерінің жүйесі туралы ғылым. Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеп оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту едісі, биологиялык мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескре отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді өдістерін үйретеді. Қысқаша айтқанда методика-оқу пәнініц мазмұнын және оқыту формалары мен тәрбиелеу жолдарын қарастырады. Методиканың аталган бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланыста, бірлікте болады. Оқыту жүмыстарының қүралдарымен жабдықтарында анықтайтын осы методика. Қорыта айтқаида, методика дегеніміз биологияны қалай окыту керек, иені үйретіп қалай төрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? - деген сүрақтарға жауап береді.
Биология - оку пәні ретінде - оқыту әдістерінің озіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (есімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылысгары мен дамуын оқытады. Бүл ерекшеліктер оқыту жүмыстарын үйымдастырудың ерекше формаларын қолдануды талап етеді (топсеруендер, оқушылардың өз бетінше, сабақтан тыс және үй жүмыстарын, сыныптан тыс орындалатын жүмыстар т.б.). Сонымен бірге оқыту әдістері-практикалык жүмыстар, лабораториялық жүмыстар, эксперименттep, тәжірибелер, арнайы көрнекіліктер қолдану аркылы жүргізіледі.
Биология пәнінің мазмұны жөне оның озіндік ерекшеліктері, окытудың әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның төрбиелік мүмкіндіктерінде аныктайды.
Тірі ағзалардың иақты фактілерін, табигат құбылыстарының бір-бірімен байланысын, тірі табиғаттың даму эволюциясының заңдылыктарын оқып-білу оқушылардьщ ғылыми, диалектикалық-материалистік козқарастарын қалыптастырады.
Биологиялык білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табигатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын, қоғамдық және жеке еңбектің ги-гиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай Оқушылардың ақыл-ойын, логикасын дамыту үшін, жаратылыстану тарихын оқыту тиімді - деп есеитеймін. Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау, эксперименттер кою, оқушылардың ойлау қабілетінің дамуын қамтамасыз етеді.
Бақылау сұрақтары:
1. К.Д. Ушинскийдің оқытуға салған еңбегі?
2. Ы. Алтынсариннің педагогикалықе ңбектері?
3. Біологія пәнінің мазмұны?
2 - лекция
Отандық биологияны оқыту әдістемесінің
пайда болуы мен дамуының тарихы
Жоспары:
1.
40-шы жылдағы биологияның дамуы.
2.
Қазақстандық ғалымдардың биология ғылымына тигізген әсері.
Лекция мақсаты: Қазақстандық ғалымдардың биология ғылымына тигізген әсерін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Ғылымның дамуына байланысты 40-шы жылдардан бастап мектеп биологиясына жаңа эксперименттер мен демонстрациялау снгізу қажеттігі туды.
Сабақты өту әдісінің проблемаралын шешу аса маңызды және негізгі мақсаттардың бірі болды. Сабақтың оқу мазмұны экскурсия кезівде өсімдіктер мен жануарларға бақылау жүргізумен және материалдар жинаумен тыгыз байланыста болды. Жануарлар меп өсімдіктерге тірі табиғат мүйісінде, үйде бақылаулар жүргізу қажеттігі туды. Эксукурсиялар өтетін сабақтың тақырыбына байланысты өткізілетін болды, үйге берілетін тапсырмалардың ерекшеліктері мен әдістері оңделді. Сабақтан тыс, кластан тыс, көпшілікпен бірге орындалатын жүмыстардың формалары мен әдістері өңделіп, оқушылардың білімі мен тәрбиесін дамытудағы орны анықталды.
Бертін келе биологиядан сабақ берудің формаларының проблемалары шешілді.
Ленинградтағы А.И.Герцен атындағы педагогикалық институттың жаратылыстану кафедрасьшда, 1938 жылдары мүғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында әдіскелер үжымының еңбектері жарияланып методикалық зерітеулердің жаңа бағыттарып дамытты Арнайъі методика, биологияны оқытудың жад - ны әдістері,- проблемалары шешуін тапты. Халел Досмұхамедұлы Досмұхамедов (1939) Тұңгыш рет ана тілінде жаратылыстану ғылымы
бойынша оқу қүралдарын жазды. Солардын бірі Жануарлар 1922 жылы Ташкентге басылып
шықі ы. Жұмақан Маусымбайұлы КҮДЕРИН (1891 -1938)К,азақтан шыққан түңғыш биолог-ғалымдардың бірі, ботаника жөнінде Өсімдіктану атты оқу қүралын 1927, 1930 - жылдары басып шығарды. Ол жиырма жасында ауылшаруашылык мектебін бітіріп, егіс жөне мал шаруашылығының маманы атанды.
Атақты ғалымдар И.И.Шмальгаузен, Н.П.Дуби - нин, С.С.Четвериков және көптеген шетел ғалымдары Ф.Добржанский, Г.Симпсон, Дж.Хаксли, Э.Майер еңбектерінің нәтижесінде эволюцияның синтетикалық теориясы қалыптасты. В.И.Вренадскийдің Биосфера ілімі Н.В.Сукачевтің Биогеоценоз ілімдері мектеи биология пәндерін оқытуда гана экологиялық-эволюциялық мақсаттарды шешудің бірден-бір жолы ретінде оқытылды.
Н.М.Верзилиннің басқаруымен биологиялық түсініктерді дамыту теориясы сабақ беруде айтарлықтай орын алды. Осы бағытта жүргізілген ғылыми-зерттеу жүмыстары баршылық. 1966 жылдары Ю.И. Полянскийдің басқаруы мен ғалымдар тобы мектеп биологиясына эволюциялық ілім, цитология, аутоэкология, биоценология және биосфера туралы ілімдерін оқытудың мазмүнына, бағдарламага енгізді.
Соңғы жылдардағы биологиядан білім беру про - блемалары: білімнің сапасын арттыру, теориялык білімді тәжірибемен байланыстыру, оқу проблемаларын шешу үшін оқытудың активті жаңа формаларын епгізу болып табылады.
Қазақ Республикасында жаратылыстану әдістемесінің дамуына үлес қосқан ғалымдардьщ бірі Күдерин Жүмахан Маусымбайүлы. Методисттің Өсімдіктану- оқу құралы-Алматы Рауан баспасынан 1992 жылы жарық көрді. 265 бегген түрады.
Бүл кітап 1927 жылы және 1930 жылдары араб және латын әріптерімен түңғыш рет қазақ тілінде басылып шыққан, өсімдіктер тіршілігін тартымды баяндайтын оқу қүралы болды.
Бүл оқу қүралы биология ны зерттейтін ғалым одіскерлерге және студенттерге, сондай-ақ биология мәселелері қызықтыратын оқырман қауымына арна-лған.
Күдерин Ж.М. Қуғын-сүргінде аман қалған еңбектері-Алматы Демеу баспасы 1995 жылы жарық корді. 352 беттен қүралған.
Күдерин Ж.М. түңғыш қазақ тілінде жариялан-ган, жазылған және қүрастырыи, аударылып жасаган бірнеше еңбегін бір кітап етіп топтастырылған. Бүл кітантар 1937 жылдың нөубетіне тап болған абзал аза-магтың Қазақстандағы ауыл шаруашылығына қосқан ііотижелі үлесі ретінде кейінге үрпаққа үсынылып отыр. Ауыл шаруашылығын зерттейтін ғалым-әдіскерлерге, студенттерге, оқырман қауымға арналған.
Бақылау сұрақтары:
1. Ж.М. Күдериннің биологияға қосқан еңбегі?
2. Биологиялық түсініктердің дамуы?
3. Сабақты өту проблемалары?
3 - лекция
Жаратылыстануда оқыту әдістемесінде
Любендік және эволюция - биологиялық бағыт
Жоспары:
1.
Любендік бағыт.
2.
Эволюция - биологиялық бағыт.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдісі педагогика ғылымдар саласына толықтырулар мен жаңалықтар енгізілуін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Жаратылыстану өдісінің щазан төңкерісіне дейінгі даму кезеңі
Жалпы жаратылыстану саласындағы ғылымдарды оқытып үйрету әдістемесі, мектептерде оқыту әдістерінің дамуы 18-ші ғасырдың екінші жартысынан дами бастады. Пәннің дамуына биология мамандыры, ғалымдар, көптеген әдіскер мүғалімдер, кеп жылдар бойы жүргізілген оқу-әдістемелік жүмыстарының нәтижесіне зор үлес қосты. Әдістемелік қүралдар мен окулықтардың мазмүны тарихтың дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі қоғамдық-әлеуметтік қүрылымның ерекшеліктеріне тікелей байланысты болды.
18-ші ғасырдың бастапқы кезендерінде табиғат туралы пән жарық көрген жоқ. Осы ғасырдың екінші жартысында арнайы мектептерде жаратылыстану пәні оқыту процесіне енгізіле бастады.
Екатерина ІІ - ші өз еліне білімді мамандар қажеті болғандықтан, Ресейде мүғалімдер дайындайтын семинариялар (1783ж), Халық училищелерін ашты, 5 жылдық бас училищелер және 2 жылдық кіші училищелер- деп аталды.
Осы оқу орындарында Академик Василий Феодорович Зуев (1757-1794) дәріс берді. 1786 жылы В.Ф. Зуев өз тегін көрсетпей 2 бөлімнен түратын оқулық жазды. Оқулық Орыс империясының халық училищелеріне арналған табиғат тарихының нұсқасы - деген атпен жарық көрді.
Осы кезеңнен бастап жаратылыстану пәнен оқыту әдістемесінің тарихы басталды. Оқулықтың бірінші бетінде автор пәннің мақсаты мен міндеттерін адғаш рет ашып берді. Оқулықта В.Ф.Зуев жаратылысты, табиғатты оқытудың жүйесі мен оқыту тәртібін
көрсетті:
1.
Қазба байлықтар (Өлі табиғат);
2.
Тоңатын әлем (Өсімдіктер өлемі);
3.
Жануарлар әлемі (Зоология).
Оқулықта өсімдіктер мен жануарларға, олардың биологиясына тоқтала отырып, адам өміріндегі пайдалану жолдарын да қамтыған. Оқулықта 148 жуық осімдіктер мен 157 ге жуық омыртқалы жануарларға сипаттама берілген. Мазмүндауда автор К. Линнейдің систематикасын басшылыққа алып, саралаудан аулақ болыи, адам тіршілігіне пайдалы өсімдіктер мен жа - нуарлар түрлеріне көбірек тоқталған.
Оқулықтың кірісне болімінде, сабақ берушілерге арналған үсыныстар келтірілді. Сабақты әңгімелеу ба-рысында көрнектіліктерді пайдаланудың тиімділігін көрсетті.
Оқулықтың екінші бөлімі Жаратылыстану тарихының бейнелері деп аталып, онда 57 сызбанұсқа, 193 сурет берілді. Осы бейнелер сабақ өту барысында оқушыларға таратылып берілуі тиіс.
Оқулықтың қүндылығы, барлық биологиялық мәліметгер нақты, ғылыми түрғыдан дәлелденген, оқушылардың алған білімдерін іс-жүзінде пайдалану жолдарын корсете білген.
Әулие Петр қаласында Растущий виноград журналының бас редакторы қызметін атқарды.
Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар В.Ф.Зуев сол кездегі жаратылыстануды оқытудың маңызды проблемаларын шешу барысында көптеген еңбек етті. Пәннің ғылымилыгы, көрнектілігі, оқушылардың білімді саналы түрде игеруі, оқыту өдістерінің практикалық мәселелеріне тоқталды.
Бақылау сұрақтары
Бақылау сұрақтар:
1. Зуевтің еңбектері мен қызметі?
2. Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар зерттеу?
3. Жалпы жаратылыстану саласындағы жұмыстар?
4 - лекция
. Эволюцияның элементарлық факторы мутациялық процесс , популяциялық толқын , оқшаулану табиғи сұрыптау . Табиғи сұрыптау ең басты фактор .
4. Эволюцияның ең басты белгісі - дивергенттілік бір қалыптылық , ұзақтық және түр түзілу кезеңдері болып есептеледі .
5. Түр - бірнеше популяциядан және түр тармақтарынан тұрады . Оның ішінде гендер алмасып, ауысып жатады . Ол бір тұтас генетикалық жүйе болып есептеледі .Синтетикалық эволюция теориясы бойынша түр жайындағы көзқарас прокариоттарға және жыныссыз көбейетін эукариоттарға қолдануға болмайды . Микроэволюция макроэволюция процесімен тығыз байланыста .
Бақылау сұрақтары
1.
ХVIII ғасыр аяғында мектеп биологиясын оқыту?
2.
ХХ ғасырдың 20-30ж.ж. биология ғылымынің экалогиясы?
3.
Н.И.Вавиловтың биологияны оқытуға қосқан үлестері?
4.
А.Я.Герд нң 1-ші рет биологияны үйретудегі идеялары?
5 - лекция
ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануы.
Жоспар:
1. Н.П. Дубинин , Романовтың эволюциядағы ең басты факторы
2. XXІ ғасыр биология ғасыры және биология ғылымдарының жетістіктері
Лекция мақсаты: ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануының даму ерекшеліктерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні :
XX- ғасырдың 30 жылында Н.П.Дубинин , Романов , Райт эволюцияның ең басты факторы - гендердің жылжуы жайлы жаңалық ашты . Олардың ұйғаруы бойынша эволюция үшін ең маңызды фактор жеке мутация ғана емес , гендердің кездесу жиілігіндегі кездейсоқ өзгерістер болып саналады , мысалы тасқын су , өрт , салдарынан гендердің кездесуін өзгертіп , соның нәтижесінде популяция құрылымы өзгеріп , ол ұрпақтан - ұрпаққа берілуі мүмкін .
Эволюциялық теорияның дамуына тағы бір үлесін қосатын биологияның саласы, молекулалық бтология, генетиптердің эволюциясын айқындауға мүмкіндік береді .
Осының нәтижесінде биологиялық теорияның деңгейін көтеріп , тірі организмдерді зерттеуде онтогенетикалық , популяциялық шегінен тыс сырларын ашуға мүмкіндік береді .
Жаңа генетикалық проблемаларды зерттеудің нәтижесінде ғалымдар гендердің нәзік құрылысын зерттеп, олардың функцияларының сырларын ашып гендердің жасанды синтезделуі арқылы, бір организмнен екінші организмге отырғызу барысында ғылымның жаңа саласы гендік инженерия дамыды .
Қазіргі кезде ғылымда гендердің аксонралды табиғаты жайлы ережелері ашылып белок құрылысының ақпараты ДНҚ молеуласының тізбектерінде интрондар арқылы бөлініп, белоктың информация бермейтін қосымшалар арқылы бөлініп тұратындығы дәлелденді. Гендердің осындай құрылысы ғалымдардың айтуы бойынша гендердің алмасу қабілеттерін арттырып, мутация тазалықтарын сақтай отырып жаңа гендердің қалыптасуына мүмкіндік береді .
Ғалымдардың анықтауы бойынша генотиптегі құрылымдық гендердің бірнеше кемшіліктері болады немесе генотиптегі гендердің ұқсас топтары әрқайсысы ұқсас кейде бірдей белоктарды қолдайды .
Бұлардың осындай ерекшеліктері керекті жағдайда көптеген белоктарды, ферменттерді синтездеу үшін органмзмдерге үлкен мүмкіндік береді. Гендердің осындай бір дупликациялық қасиеті эволюция үшін өте маңызды болады, себебі ол популяция ішінде тез тралып, особьтардың фенотипін өзгертуге мүмкіндік береді.
Ғылымның течниаклық жетістіктері барлық саладағы мамандардың биологиялық дайындықтарына талап қояды. Әсіресе болашақ мамандардың экологиялық сауаттылығы мен тәрбиесі шешуші роль атқарады .
Сондықтан жалпыға бірдей білім беретін мектептерде, лицей , гимназияларда жас өспірімдер мен оқушыларға биология пәндерінен политехникалық білім қалыптастыруға аса көңіл аударуда .
Герцен жастарды тәрбиелеуде жаратылыстану білімінің маңызын айта келіп , оның жастық ақыл ойды ескінің қалдықтарынан тазартуға бағытталғанын осы негізде оларға кең мүмкіршілік ашатынын жазған еді .
Қазіргі таңда табиғатты қорғау мәселесі бүкіл әлемдік масштабта . Сондықтан биологиялық білім әрбір азамат , мемлекет , адамзат үшін ауадай қажет .
XXІ ғасыр биология ғасыры демекші биология ғылымдарының жетістіктері. Ауыл шаруашылығында өнеркәсіптер, өндірістер, медицинада, космостық биологияда. Ал жасөспірімдер мен жастар үшін білім мен тәрбиесінің, сан алуан жақтарын қамтуда биологиялық білімнің мәні зор. Мысылы: Политехникалық-санитарлық-гигиеналы қ дүниеге ғылыми көзқарасты қалыптастыру байқампаздық пен бақылау икемдеріне логикалық ойлау мен шығармашылыққа этикалық эстетикалық тәрбие, табиғатты сүю, аялау, қорғау, экологиялық-эволюциялық білім мен тәрбиені қалыптастыратып дамыту, отандық- патриоттық сезім мен тәрбие қалыптастыруда алатын орны ерекше.
Бақылау сұрақтары.
1.Мұғалім қандай қасиеттерге ие болуы қажет.
2.Биология ғылыиының дамуының бет бұрысы.
3.ХХғ. 20-30 жылдарындағы биология.
4.Генетикалық проблемаларды шешу.
6 - лекция .
Б.Е. Райков, оның революцияға дейінгі және советтік кезеңдердегі
отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
Жоспар:
1.
Б.Е. Райковтың революцияға дейінгі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
2.
Советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
Лекция мақсаты: Советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнінің оқыту әдісін дамытуда профес - сор Борис Евгеньевич Райковтың (1880-1966) еңбектерінің маңызы ерекше. Ол сабақ беру әдістерінің проблемалары мен даму тарихын зерттеудегі еңбектері мп зоология оқулығының авторы. Ең бірінші рет биология пәнін оқытуда арнайы кабинеттік жүйеге көшуді колдады.
Б.Е.Райков 1924 жылы Ленишрадта биологиялық станция ашып ғылыми зергтеулер мен бақылаулар жургізді. Табиғатқа экскурсиялар өткізудің білім деңгейін көтерудегі маңызын атап көрсетті.
Осы жылдары Наркомпрос мектептерде сабақ берудің жаңа әдістерін лабораториялык және жоспарлау әдістерін қолдануды нүскады. Лабораториялық, әдіс класс, сабақ кестесі, сабақтардың орньш алып, мүғалімнің рөлін кеңесші деңгейінде көрсетгі. Жұмыс қоғаамшаларында тапсырмалар беріліп ай соңында конференциялар өткізілді. XX ғасырдың 30-шы жылдарынан бастаи оқу-агарту жүйесінде жаратылыстану пәндерін оқытудыц жалпы жөне арнайы оқу-әдістсмелері қарқынды дами бастады.
1932 жылы 25 қазанда ЦК.ВКП(б) ның үйғарымында Сабақ оқытудың негізгі формасы екендігі корсетілді және барлық мектептердің түрлері жалпыға бірдей білім беретін он жылдық орта мектептерге ай - на лды. Биологияны оқыту ғылыми түрғыда бірізділікпен, жүйелілікпен жүргізілді. Осы ксзеңдердегі методикалық проблемаларды дамытуда оздерінің үлестерін қосқан белгілі әдіскерлер Ю.И.Полынский (1872-1930) , Д.А. Судовский( 1873-1942), М.М.Беляев (1880-1955), В.Ф.Натали (1890-1965), П.И.Боровицкий (1896-1966), Н.М.Верзилин (1903-1984) т.б. болды.
1937-1941 жылдары Мектеп биология журна - лы Б.В.Всесвятскийдің редакциясымен жарық көрді. 1946-1948 жылдары Б.Е.Райковтың редакдиясынан Леимшрадтагы Мектептегі жаратылыстану журналы к а ііга жаңғырып кейіннен Москваға Мектептегі биология- деген атиен ауысты.
Бақылау сұрақтары:
1. Н.П. Дубинин еңбектері?
2. Романовтың биологияға қосқан еңбнетері?
7 - лекция
Советтік кезең.
Жоспар:
1.
Советтік кезеңнің түсініктері
2.
Олардың ерекшеліктері.
Лекция мақсаты: Жаратылыстану пәнін оқытумен оның жаңалықтарымен танысу?
Лекцияның мәтіні :
Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар В.Ф.Зуев сол кездегі жаратылыстануды оқытудың маңызды проблемаларын шешу барысында көптеген еңбек етті. Пәннің ғылымилыгы, көрнектілігі, оқушылардың білімді саналы түрде игеруі, оқыту өдістерінің практикалық мәселелеріне тоқталды.
Бэр бірніші педагогикалық экскурсиялық биостанция қүрды. Бүл кезеңдегі методиканың ерекшедігі экекурсиялық, практикадык оқыту формаларына баса кнңіл аударылды. Осылай оқытудың нәтижесінде оқушылар нұсқау бойынша өз бетінше жүмыс жасау икем дағдыларын қалыптастырды.
Бұл оқыту формаларының негізінде Б.Е.Райков Моторлы (қозғалыстағы) методын анықтады.
Лабораториялық жүмыстарды жүргізу үшін үлестіліріп берілетін материалдар кеңінен тарады: тірі, кептірілген, консервіленген өсімдіктер, жануарлар және минералдар.
Жаңа мектептің ашылуы, оқу бағдарламаларының және жоспарларының жасалуына көптеген ғалымдар ат салысып, жаратылыстану пәнінің әдістемелік проблемаларын шешуге көптеген үлес қосты. Солардың бірі ботаника ирофессоры Валериан Викторович Половцев (1862-1919) болды. 1901 жылғы Петербургте өткен орыс жаратылыс зерттеу ғалымдары мен дәрігерлердің XI съезінде В.В.Половцев Орта мектептердегі оқу пәндерінің мақсаты тақырыбында жасаған баяндамасында, жаратылстану пәнін оқытудағы негізгі мақсат тәрбие және оны қалыптастыру үшін төмендегідей мәселелерге тоқталу керектігін керсетті:
Бақылау сұрақтары
І.Сыртқы қоршаған ортаның қүбылыстарын түсіну.
2.
Өз организіміндегі қүбылыстарды түсіну.
3.
Сезім мүшелерінің дамуы адамның психика-лык дамуының басты, маңызды факторлар екендігін білу.
4.
Белгілі тәртіпте және кең көлемде ойлау әдістерін жемісті түрде дамыту.
5.
Оқушының түлға ретіндегі рухани талаптарын кеңейту.
8 - лекция .
Биологиядан кластан тыс жұмыстардың дамуы.
Жоспар :
1.
Биологияны оқыту әдістемесінде орындалатын жұмыстар.
2.
Кластан тыс орындалатын жұмыстар түрлеріне сипаттама
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдістемесінде орындалатын жұмыстардың маңызын оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Сабақтан тыс орындалатын жұмыстар
Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар мүғалімнің тапсырмасы бойынша жекеше түрде немесе топпен бірге бірігіп оқушылардың міндеггі түрде орындайтын практикалық жүмыстары. Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар төмендегідей формалар түрінде үйымдастырылады:
1.
Биология кабинетінде орындалатын жүмыстар.
2.
Тірі табигат мүйісінде орындалатын жүмыстар.
3.
Табиғатта орындаатын жүмыс түрлері.
4.
Оқу -- тәжірибе учаскееінде орі.індалагын жүмыстар.
Осылайша үйымдасгырылған сабақтан тыс орындалатын жүмыстардың соңында сабақ кезінде корсетілетін төжірибелер, кешюшөптер, коллекциялар, монтаждар, бақылаулардың қортындылары дайындалады.
Өсімдіктер мен жануарларға жүргізілетін кейбір бақылаулар үзақ мерзімде жүргізілетін болгандықтан, сабақ кестесінб симайды. Сабақ кезінде микроскоптардың жетіспеуіне байланысты, приборлар мен қүрал -- жабдықтардың топшылығы, аякталмай қалған жүмыстарды сабақтан тыс уақытта жасауды қажет етеді.Оқушыларды 4-5 адамнан топқа бөлу арқылы ұсақ жануарларды күту -- практикалық жүмыстарын іске асыруға болады.
Оқушылар мүғалімнің берген тапсрымасы бойынша жануарларға ұзақ мерзімді биоло-гиялық бақылаулар жүрізіп, бақылау қорытындысын сабақтарда қолданады. Әрбір оқушы оқу жылының барысында-1 немесе 2сабақтан тыс жүмысты міндетті түрде орындайды, ол жүмысын мүгалім міндетті түрде бағалайды.
Кейде сабақтан тыс орындалатын жүмыстар үй тапсырмасы сияқты алдын -- ала беріледі. Оның мерзімі оқытылатын материалдың мазмүнына байланысты бінеше күн, апта немесе ай бүрын белігленіп, беріледі.
Мысалы өсімдіктану пәнінен:
1. Суда өсірілетін өсімдіктермен тәжірибе жасау -- 2 ай.
2. Жапырақтың бетінде крахмал таңбасын түсіру -- 2 күн.
3.
Жапырақтың бойынан 02 болінуі -- 3 күн.
4.
Тамырдың қысымының көтерілуі -- 2 күн.
5.
Сабақтың бойымен судың көтерілуі -- 3 күи.
6.
Бегонияның жапырағы арқылы көбеюі -- 2 ай
7.
Қара -- күйені өсіру -- 20 күн
8.
Мүктің өскінін өндіру -- 15 күн.
9.
Папоротниктің өскінін өсіру- 2 ай
Бақылау сұрақтары
1.
Сабақтан тыс орындалатын жұмыстар?
2.
Өсімдіктер мен жануарларға жүргізілетін кейбір бақылаулар?
3.
Биология кабинетінде орындалатын жүмыстар?
4.
Табиғатта орындаатын жүмыс түрлері?
5.
Оқу -- тәжірибе учаскееінде орындалатын жұмыстар?
9 - лекция
Биологиялық білім беру құрылымындағы өзгерістер
Жоспары :
1.
Биологияның білім беру құрылымдары
2.
Білім беру құрылымдарын жаңарту әдістері
Лекция мақсаты: Биологияның білім беру құрылымдарын оқып үйрену?
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнін оқытудағы ең бір тиімді дидактикалық ұстанымдардың бірі- пәнаралық байланыс. Бұл ғылыми- жаратылыстану пәндері мен қоғамдық- гумнитарлық циклдердің және жастарды еңбекке баулуда білім берудің арасындағы байланыстардың қамтамасыз етеді.
Пәнаралық байланыстың мақсаты:
ҚР- ның жалпы білім беру қағидасына байланысты, оқушылардың жиған- түйген білімдерін пән мұғалімі ескере отырып, сол қажетті элементтерді тиімді пайдалану арқылы табиғат және тіршілік жайлы ұғымдарды яғни биологиялық түсініктерді ғылыми көзқарасқа негіздеп, кең мағынада оқушының санасында қалыптастыру болып табылады.
Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстарды тиімді қолданулардың алғы шарттары:
а). Бұрын оқылған биологияның басқа курстарынан таныс түсініктерге сүйеніп, олардың арасындағы байланыстарды анықтау;
ә). Биологиядан басқа пәндерден алынған таныс түсініктермен байланысын ашу;
б). Болашақта оқылатын биология және басқада пәндерде кездесетін түсініктермен байланыс жоспарын алдын ала жасау;
Осы жоғарыда айтылғандарға сүене отыра, көздейтін мәселе Биологияны оқытудағы пән аралық байларыстардың мән- мағанасын ашу болып табылады. Сондықтан: қазіргі заман мектебіне қойылатын талапқа сай,
Биологиялық түсініктерді қалыптастыруда пән аралық байланыстардың тиімді жолдарын жан- жақты талқылап оны іс жүзінде насихаттау.
Пәнаралық байланысты қолданудың әдістемелік көкейтесті мәселесі: оқушыларға бағыт- бағдар бере отырып, олардың өз беттерімен ізденіс жұмыстарын арттыруға арналады. Пәнаралық және пәншілік байланыстарды өсімдіктану мен жануартану
курстарында қолдану.
Пәнаралық байланысты күнделікті сабақ өткізуге пайдалану биолгия пәнінің мұғалімінің теориялық білімінің теңдігін, және жан- жақтылығын, эрудициясын, іздемпаздығын талап етеді. Оқушылардың басқа пәндерден алған білім деңгейі қаншалықты екенін биология пән мұғалім жағында болу тиіс.
Себебі, биологиялық түсініктерді кең мағанада түсіну үшін оларды басқа пәндерден алған білімдерін ескере отырып, сабақта тақырыпқа сай сол элементтерді қолдану қажет.
Өсімдіктану курсын өткенде тақырыпқа сай география пәндерінен алған білімдеріне ой жүгірту керек. Өйткені олар география сабағында тропикалық, субтропикалық, шөлді және тағы басқа белдеулердегі топырақтық түрлерін, теңіз балдырын, сондай- ақ көптеген өсімдіктердің таралу аймақтарын жан-жақты, кең мағынада өткен болатын.
Ал орыс тілі пәнінен бесінші сыныпта түр және туыс жайлы түсініктер беріледі. Бесінші сыныпта биология пәнә мұғалімі тәжірибе жүргізер кезде алгебра пәнінен алған білімдерін яғни пайыз және бөлшек өлшемдерін қолдана отырып, оларға толық талап қоя алады.
Жетінші сынып оқушылары ағашты кесу, гүлді ұзыннан ұзақ жүйек түрінде отырғызу және клумб жасау үшін түзу бұрыштары, параллель түзулер, шеңбер жүргізуде геометрия пәнінен алған білімдерін іске асыра алады.
Пәнаралық байланыс көлденең (горизонтальді) сол сыныпта өтілетін пәндермен бір тұтас, сондай-ақ тігінен (вертикальді) жоспарда төменгі сыныптарда өтілетін пәндермен тығыз байланысты жүргізіледі.
Табиғаттану курсы бойынша алынған білім өсімдіктану курсының тек қана мазмұны жағынан немесе (ауаның құрамы, топырақ, миниралды тыңайтқыштар, торф, тас көмір), сондай- ақ оқушылардың іскерлігінде (оқулық пен үйде жұмыс істеу, сұраққа жауап беру, затттардың құрамын салыстыру, кесте толтыру, бақылау жүргізіп, коллекциялар жинау, отынды, пробирканың, термометрді қолданып тәжірибе жасау) арттырады. Мұндай жағдайда биология пәні мұғалімі пәншілік байланыс ретінде, өлі табиғатты вертикальдық жүйеде өсімдіктану мен байланыстыруына болады. Пәншілік байланыс биологиялық түсініктердің дамуын қарастырады.
Жануартану курсы бойынша жануарлардың тіршілік ету жағдайын қарастырғанда мұғалім бұнда білімдеріне арқа сүйеді. Осыған орай олар жануарлардың оттегі, көмірқышқыл газы, судың (О2, СО2, Н2 О) тыныс алу, қоректену, зат алмасу кезіндегі күйін қарастырады.
Жануартану курсында қосымша география пәнінен оқушылар жануарлардың әр түрлі континент және зоналарда таралуы туралы көптеген мәліметтер алады. Сегізінші сынып физика пәнінен Архимед заңы балықтардың жүзуі туралы түсінік береді.
Бақылау сұрақтары
1. Жануартану курсында қосымша география пәнін оқыту?
2. Пәнаралық байланыс?
3. Табиғаттану курсы бойынша алынған білім?
10 - лекция
Биология пәні бойынша жүргізілетін оқу - тәрбие
жұмыстарының міндеттері
1. Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері
2. Қазіргі кезде мектептегі оқытудың негізгі формасы - сабақ.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлерін үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері.
Оқытудың формалары.
Биологияның пәндерін оқытудың оқушыларға тиянақты жемісті білім беру мен оқытып - тәрбиелеу жұмыстарының нәтижелі болуы мұғалімнің оқушылармен бірігіп жүргізетін бір бағыттағы іс - әрекеттеріне байланысты.
Биология пәндерін оқыту барысындағы мұғалімнің негізгі міндеті оқушылардың бойына жүйелі түрде, бірізділік пен биологиялық түсініктерді, ғылыми көз қарасты, өздігінен ойлау процесі мен практикалық жұмыстарды орындау икем дағдыларының біртұтастығын үздіксіз дамыту болып табылады.
"Система" - дегеніміз грек тілінде белгілі бір логикалық тәртіпте құбылыстарды, заттарды іс әректтерді топтастыру деген мағынаны білдіреді екен. Жүйе бір - біріммен байланыстағы бөліктердің дамуының заңдылықтарының орналасу тәртібі.
Ал "методика" (әдістеме) "жүйе" түсінігі тәрбиелеп - оқытудың присптерінің біртұтастығы, оның элементтерінің өзара қарым - қатынасы мен бірлігі.
Мектепте оқушыларды тәрбиелеп оқытудың алуан түрлі формаларын ұйымдастыру қолданылады. Оқыту формалары дегеніміз - оқушылардың оқып білім алу, іздену әректтерін ұйымдастыру, мұғалімнің мұғалімнің оқу процесі кезінде әр түрлі жағдайларды, іс - әрекетті пайдалануы.
Қазіргі кезде мектептегі оқытудың негізгі формасы - сабақ.
Сабақтың алғашқы жобасын жасаған неміс педагок И Штурм, дамытып, теорялық негізін қалаған, іс жүзінде қолдану технологиясы жасаған А Я Коменский. Сабақта мемлекеттік оқыту бағдарламасына сай материялдардың мазмұны оқытудағы тақырыптың негізінде мазмұндап , оқушыларға білім және тәрбие қалыптастырады. Әр бір лқушы сабаққа қатысуға міндетті. Кластағы оқушылар сагы тұрақты жас шаралар бірдей, білім деңгейлері де бірақ қалыпты болу керек. Сабақ барысында жетекші, негізгі ролі мұғалім атқарады. Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру мақсатында оқытудың әр түрлі әдіс- тәсілдердің, формаларын қолданады. Деңгеймен сабақ оқытудың негізгі формасы ретінде орын жоғарылатпайды.
Мектептегі биология пәндерін оқыту барысында оқытудың басқада формалары қолданады. Сабақтардың мазмұнына байланысты міндетті түрде өткізілетін топ серуендер (экскурция), сабақтан тыс, үйде орындалатын жұмыстар, кеңестер, қосымша сабақтар, жұмыстар міндетті немесе кластан тыс жұмыстық, мен тірі табиғат үйірмесінде биология бөлмімінде орындалатын жұмыстар.
Сабақ кезінде мұғалім оқытудың барлық Әдіс - тәсілдерін қолданады.
Өсімдіктермен жануарлар демократияларда зертханалық және практикалық жұмыстарды жүргізу барысында, олардың ішкі және сыртқы құрлыстарымен таныстырады.
Тірі ағзалардың тіршілігін, дамуын, бір - бірімен қарым - қатнастарын білу үшін ұзақ уақыт бақылау жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындайды, сондықтан оқытуың басқа формасы қолданылады ол сбақ оқыту формасын толықтырады.
Сапалы сабақ өткізудің талаптары өте күрделі:
1.
Сабақты оқытудың дидактикалық присптері толық қамтамасыз етіледі.
2.
Ғылымның, педагогикалық іс - тәжрибенің озық жетістіктерін пайдаланады.
3.
Оқушылардың танымдық іс - әректтерімен пәнге қызығушылығын арттыру.
4.
Пәнарқылы байланыстарын қамтамасыз ету.
5.
Өткен сабақтарда алған білімдеріңді негізінде, оқушылардың білім деңгейін одан әрі дамыту.
6.
Әр бір сабақта оқушылардың ойлау әрекетін дамыту.
7.
Мұғалімнің сабақ жоспарының дұрыс түзілуімен сабақты рационалды түрде өткізу т.б.
Сабақтың негізгі мақсаттары, білім беру, тәрбиелеу және дамыту. Білім беру мақсатын орындау үшін төмендегідей дидактикалық мәселелерді қамтыған жөн.
o
Сабақтың білімдік мақсатын ашатын ақпараттармен қамтамасыз ету.
o
Табақ жаңа технологиялық әдістермен өткізу.
o
Сабақтардың құрлымымен оны ұйымдастыруда шығармашылық таныта білу.
o
Сабақ барысында ұжымдық және жекеше ізденіс формаларын жүзеге асыру.
o
Сабақтың мазмұнын түсіну, игеру деңгейін анықтау, бағалау.
Бақылау сұрақтары
1. Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері?
2. Оқытудың формалары?
3. Сабақтың негізгі мақсаттары?
11 - лекция
Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
Жоспары :
1. Кері байланыс.
2. Әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
Лекция мақсаты: Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу түрлерін үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Кері байланыс.
Ал сабақтың тәрбиелік мәні, сабақтың мазмұнына сай анықталып, тәрбиенің барлық түрлерін қамтамасыз ететіндей, тәрбие мәселелерін шешу мүмкіншіліктерін анықтайтын болу керек.
Сабақтың дамытушылық мақсатына қойылатын талаптар, оқушылардың оқу - танымдылық, іздемпаздық, шығармашылық, қызығушылық іс - әрекеттерімен белсенділіктерін дамыту, сонымен бірге қоғамның дамуына сәйкес білім деңгейлерін жоғарылату.
Экскурсиялар - оқушылардың табйғй жағдайда өсімдіктер мен жа нуарлартіршіліктерімен танысуына мүмкіндіктер берді. Табиғатқа өндірістерге, мұражайларға, ауыл - шаруашылық қожалықтарына т.б. оъектілерде өткізіледі. Экскурсйялар сабақтың тақырыбымен тығыз байланысты. Топсеруендер түсініктер комплексне кіріспе немесе түсініктерді бекіту, нақтылау, тереңдеу, қортындылау үшін жүргізіледі. Экскурсйя кезінде бақыланған құбылыстар, объектілер, жинақталған материялдар сабақ кезінде көрсетіліп, қайталанады.
Үй жұмыстары - да сабақпен тығыз байланыста болады. Оқушылар үйде аса күрделі емес тәжрибелер орындап бақылауцлар жүргізеді.
Эксперимент - сипатындағы жұмыстар сабақтың мазмұны мен тығыз байланымта, оның қортындысы міндетті түрде сабақтадемонстрацияланады. Сабақ кезінде басталған практикалық жұмыстар аяқталмай қалған жағдайда үйде жалғастырады. (мыс: гүлдердің бөліктерін дәптерге жапыстыру, таблицалар толтыру, схемалар мен суреттер салу. Т.б.) жұмыстар.
Әсіресе оқушыларды қызықтыратын алдын - ала орындалатын үй жұмыстары, жаңа сабақ өту кезеңінде оқушы өз бетінше үйде орындаған жұмысының қорытындысын алып келеді, оқушының өзі немесе мұғалім үй жұмысын сабақтың мазмұнымен байланыстары отырып демонстрациялайды.
Үй жұмыстары мен сабақтың бір - бірімен тығыз байланысы жүйелі түрде биология курстары бойынша сабақтан - сабаққа жалғаса береді.
Бақылау сұрақтары
1. Кері байланыс?
2. Экскурсияны ұйымдастыру?
3. Эксперимент жүргізу жолдары?
4. Үй жұмыстары н орындау тәсілдері?
12- лекция
Қазіргі мектеп биология курсын құрудың
негізгі принциптері, мазмұны және жүйесі.
Жоспары :
1. Қазіргі мектеп биология курсының мазмұны және жүйесі.
2. Мұғалім биологиядан жаңа түсініктерге формулаларға жалпы сипаттама беру
Лекция мақсаты: Қазіргі мектеп биология курсының мазмұны және жүйесін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Тіршілік тану курсында пәнаралық байланыстарды тиімді пайдалану жолдары.
Оқушылардың тіршіліктану курсын оқуға дайындығы негізінен физика, химия пәндерінен алған азды - көпті білімдеріне байланысты (оныншы сынып). Мысалыға, физика пәнінен ультрафиолет сәулелер, рентгенизация, денелердің радиоактивтілігі, электрондық теория, фотон жайлы түсініктерді білу керек.
Ағзаның жалпы құралымы жайлы түсініктің органикалық химиядағы әсеріне биологиялық күрделі қосылыстар туралы мәліметтермен тікелей байланысы бар. Сондай- ақ пәнаралық байланыс оқушылардың биология ғылымдарының демалуының алғы шарттары және әр түрлі халық - шаруашылық салаларында оның жетістіктерімен танысуы кезінде қажет.
Бірақ - та, химия пәнінің байланысында көптеген кемшіліктер байқалады: оқушылар аққуыз, көмірсу, лепидтер және тағы басқа күрделі биологиялық қосылыстардың бүге - шүгесін білмей жатып, оны тіршіліктану барысында оқып өтеді. Ал бұндай қосылыстар органикалық химиядан тек онбірінші сынып оқу жылының соңында оқытылады. Жасуша туралы жаңа көзқарас химиялық компоненттерсіз және олардың құрылымынсыз ойға санамайтын нәрсе. Өз кезегінде нуклейн қышқылының негізгі компоненттерінің молекулалық құрылысы туралы - көмірсу, фосфорқышқылының, сілтілі азоттың негіздерінің төрт түрін білмей ақуыздың синтезін және тұқымқуалаушылық, яғни, табиғи процестердің тіршілігін түсіну мүмкін емес. Осыған орай биология пәні мұғалімі өз сабақтарында жасушаның химиялық құрамын және ондағы процестерді түсіндіру үшін химиялық білімдермен қарулану қажет.
Тәнтану пәнінен беретін мұғалім өтетеін тақырыбына байланысты органикалық химия курсынан қажетті химиялық білімдермен қарулану қажет. Мұғалім жаңа химиялық түсініктерді химиялық формулаларға жалпы сипаттама беруден шектеліп оны нақты мысалдармен демонстрациялайды. Онбірінші сыныпта мұғалім оқушылардың неорганикалық химиядан алған білімдеріне сүйенеді, себебі коваленттік байланыс және геонтериясы жайлы ұғымдар сегізінші - тоғызыншы сыныптарда өтілгені жағдайды жеңілдетеді.
Мұны келесі мысылдармен тьүсіндіруге болады:
Негізгі энергия көзі көмірсулар болатыны онбірінші сынып оқушыларына таныс глюкоза, гликоген, клетчатка, крахмал мысалына көруге болады. Көмірсудің физикалық құрамын және адам ағзасында кездесетінін, сондай - ақ тағам құрамындағы көмірсу ас қорыту процесінде глюкозаға айналып, қан арқылы ұлпаларға тасымалданатынын түсіндіруге болады.
Липидтер ағза резерві және жасуша құрцылымының құрамында мысалыға, жасуша қабықшасында көрінеді.
Нуклейн қышқылының молекулалық құрамын түсіндіру қиынға соқпайды. Себебі, көмірсу компонентінің түсіндіруде оқушылардың өсімдіктану мен тәнтану курсынан өткен крахмалдың мысалында айтуға (тұқымның құрамы, фотосинтез өнімдері және асқорыту процесі кезіндегі крахмалдың өзгеріске ұшырауы) болады. Ал сілтілі негізі және фосфорқышқылы туралы түсінік оқушыларға беорганикалық химиядан танымал.
Химия және физика бағдарламасы әсіресе, тіршілік танумен пәнаралық байланыс ретінде сәйкестендірілуі тиіс. Бұл тіршіліктану
пәніне дайындық ретінде оқушылар молекуладағы атомдардың оранласуын, заттардың құрамы атом мен молекуланың құрылысына байланысты екендігімен таныс болуы керек.Мысалға Көміртегі және оның қосылыстары тақырыбы метаннан да басқа мысалдармен қеңейтіліп бірлесе, биологиялық оқытуда көмек болар еді.
Тіршіліктанудың гуманитарлық пәндермен де пәнаралық байланыстар бар. Оқушылардың тарих пәнінен білімдері, оларға тарихи жағдайда әр әртүрлі ғылыми теориялардың пайда болуын түсінуге көмектеседі. Экологиялық проблемалармен биосфераның заңдылықтарын оқыту үшін физико - географиялық білім қажет. Тіршіліктанудың мазмұны философиялық тәртіпке саяды. Сондықтан ғылымтануды оқытады.
Биологиялық құбылыстар ретінде философиялық тракт проблемаларына ден қою тіршіліктану пәнін оқытуда зарарын тигізеді. Бұл философиялық категорияларға қосымша оқытушыларды биологиялық факторлармен заңдылықтарды жаттауға үйретеді.
Бұндағы барлық байланыстар оқу және тәрбиелік мағана береді: Мектепте әртүрлі ғылымдардың негізі оқтылады, бірақ оқушылардың білімі түрлі оқу пәндерімен байланысты қоғам және табғат туралы жалпы білім қалыптасу керек.
Оқушылардың өздері әртүрлі пәндерді оқығанда бұндай байланыстарды қарастармайды. Мұғалім болса осы байланыстарды сұрақ қою арқылы ұғындырады.
Бақылау сұрақтары
1. Оқушылардың тіршіліктану курсын оқуы?
2. Оқушылардың жануартану курсын оқуы?
3. Оқушылардың өсімдіктану курсын оқуы?
13 - лекция
Мектеп биология курсының пәнаралық және пән
ішілік байланыстары.
Жоспары :
1. Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстардың қызметі.
2. Биологиялық курысынан сабақ беру.
3. Оқушылардың білімін қалыптастырудағы пәнаралық байланыс.
Лекция мақсаты: Пәнаралық байланыстар арқылы оқушыларға білім беру жолдарын үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстардың қызметі.
Биология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстар бірнеше қызмет атқарады:
*
Бірінші - методикалық қызметі. Осы қызметті оқушылардың табиғаттануға, оның біртұтастығы мен дамуына дидактикалық - материалистік көзқарасын қалыптастыруға үлкен септігін тигізеді.
*
Екінші - оқушының білімдік ой - санасын қалыптастырып, алғырлығын дамытады. Бұл ретте пәнаралық байланыстарды игеруге мүмкіндік туғызады биологиялық түсініктерді дамыту құралы есебінде пайдаланылады.
*
Үшінші - тәрбиелік қызметі. Осы қызметті пәнаралық байланыс білім берудегі политехникалық бағытты іске асыруда көмектеседі.
*
Төртінші - конструктивті қызметі. Оқу материалдарының мазмұнын, әдісі мен ұйымдастыру формаларын арттыруға көмектеседі.
Мектеп мұғалімдері күнделікті оқыту жұмыстарына пәнаралық байланысты іс жүзінде пайдалану кездерінде көптеген қиындыққа кездеседі. Оның негізгі себебі, пәнаралық байланыстар жайлы керекті оқу әдістеиелік құралдардың жоқтығынан.
Биологиялық курысынан сабақ беру үшін әрбір мұғалім пәнаралық байланысты іс жүзінде орындауы тиіс. Оның өзі бірнеше кезеңдерден тұрады.
А) Биологияның әрбір курсының және басқа да пәндердің басты тақырыптарының арасындағы пәнаралық байланыстарды талдап, қосымша әдебиеттерді пайдалану.
Ә) Курстық және тақырыптық жоспарларды пайдаланып, пәнаралық байланысқа сәйкестендіріліп, сабақтың жоспарын құру.
Б) Нақтылы сабақтың тақырыбы бойынша әдістемелік тәсілдермен керекті құрал - жабдықтарды дайындау, тағы басқалар. Іс жүзінде орындауға қолданылатын әдістемелік тәсілдердің барлығы оқушылардың өз бетімен ізденіс жұмыстарын арттыруға арналады.
Пәнаралық байланыстар арқылы оқушыларға білім беру және тәрбиелеу процестерін қалыптастыру.
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі Әл - Фараби
ҚР - сы Тәуелсіздік алғаннан бері жас өспірімдерге тәрбие беру өзекті мәселе болып келеді. Тәуелсіз Республикаға біліммен қаруланған, жан - жақты дамыған, шығармашылықпен еңбек ете алатын дарынды адамдар қажет. Тәрбие мәселелерін шешу үшін биология пәні мазмұны жағынан да оқыту әдістері жағынан да тиімді және тәрбиелеудің барлық түрлерін қамтамасыз етеді. Сондықтанда биологияны оқытуда пәнаралық байланыста өткізу оқушылардың білімін дамытумен қатар тәрбиелік қызметінің де қалыптасуына үмкіндік береді.
Оқушылардың білімін қалыптастырудағы пәнаралық байланыстың негізгі үш тобына тоқталайық:
1.
Оқушылардың білімін дамыту.
2.
Алған білімін іс жүзінде қолдану.
3.
Алған білімін бағалай отырып іскерлігін дамыту.
Әрбір мұғалім оқу материалының мазмұнын сараптай отырып пәнаралық байланыстарды анықтап, әр түрлі әдістерді пайдаланып, өз жұмысын іске асыру қажет. Ал тәрбие элементтеріне келетін болсақ, олар;
1.
Дүниетанымдағы ғылыми көзқарасты
2.
Ойлауды тәрбиелеу
3.
Еңбек ету мәдениетін тәрбиелеу
4.
Эстетикалық тәрбие
5.
Этикалық тәрбие
Биология сабақтарында кең және жан - жақты пәншілік және пәнаралық бұрынғы болашақ, тура және кері байланыстарды пайдаланудың арқасында мұғалім оқушылардың материя қозғалысындағы адамның алатын орны, даму формасы жайлы білімін жетілдіреді.
Оқушылардық танымдық процестерін арттыру.
Биологияны оқытуда мектеп оқушыларына білім мен тәрбие берудің танымдық жағын аттыру әдістерінің бірі пәнаралық байланыстарды пайдаланып, биологиялық есептері шығаруды үйрету.
Пән аралық танымды қалыптастырушы есептерді басты үш топқа бөлуге болады;
*
Бірінші - оқушының танымдық білімін арттыру:а ба:ыттал:ан есептер.
*
Екінші - теориялық білімдерді практикада пайдалануға бағытталған есептер.
*
Үшінші - Оқушылардың іскерлігін, ептілігін қалыптастырыуға бағытталған есептер.
Практикалық іскерлігін дамытуға арналған есептерді шығару барысында оқушының есептеу, өлшеу, эксперименттерді жүргізу, өз бетінше ойлану және т.б. іскерлік жақтарының дамуына мүмкіндік туады.
Оқушылардың іскерлігін, ептігін, төтенще құбылыстарды байқау жағын қалыптастыратын есептерде аса көп көңіл бөлу қажет. Әсіресе тірі ағзалардың эволюциялық даму үрдісінде кездесетін құбылыстар қарапайым атомдардан - молекула - жасуша - ұлпа - мүше - мүшелер жүйесі - популяция - түр және одан да жоғары деңгейлеріне тоқтағанда оқушының дүниеге тірі табиғатқа көзқарасын қалыптастыратын нақтылы фактілерді, ғылымның басқа салаларындағы жаңалықтарды пайдаланған жөн.
Тәнтану курсында пәнаралық байланысты іске асыруда бірінші - проблемалық жағдайларды тудыру, оларды талқылау, танымдық есептерді шығарудың маңызы зор.
Мысалы Бұлшық еттердің жұмысы тақырыбында оқушылардың проблемалық мәселелерді шешуіне тура келеді.
Неге адамның бұлшық еттері әртүрлі қимылдар жасаған кезде адам денесі қызып, жылу бөлінеді ? Бұл жердегі шешуі талап етілген мәселелердің бірі - химиялық ээкзотикалық және эндотермия реакциялар кезінде энергияның өзгеруі физика пәнінен энергияның бір түрінің екінші түріне ауысуы жайлы білімді пайдаланып, жұиыс істегенде еттен ағып шыққан көктамыр қанының температурасы салатамыр ( артерия ) арқылы сол етке келіп құятын қанның темпиратурасынан жоғары болатынын түсіну. Ал оқушылардың бір тобы өсімдіктер мен жануарлар курысын өткендегі тыныс алудың жасушадағы органикалық заттар тотығып, жылу бөлінетіндігі туралы білімін естеріне түсіріп жұмыс кезінде ет талшықтарындағы жаттығу үрдісінің нетижесінен бөлінген жылу деп жауап беруі мүмкін, ол жылуда экзотермиялық.
Неге ет жұмыс істегенде көп, ал тұқым тыныс алғанда аз энергия бөледі ? - деген сұраққа оқушылар физмка курысынан алған білімін есе алып Жұмыс істеген еттерде механикалық энергия жылу энергиясына айналады - дейді. Ал бұл жерде механикалық энергия қайдан пайда болады ? - деген сұраққа былай түсіндірме беруге болады: ет талшықтарындағы ақуыздар мен көмірсулар ыдырауының және тотығуының нәтижесінде химиялық байланыстардың түзілуінен энергия бөлінеді, қан плазмасы осының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лекция №1.
1-лекция
Биологияны оқыту әдістемесінің пәні
Жоспары:
1. Биологияны оқыту әдістемесінің пәні және оның басқа ғылымдармен байланысы.
2. Биологияны оқыту әдістемесінің міндеттері.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдістемесінің пәні және оның басқа ғылымдармен байланысын зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәннің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және төрбиелеу процестерінің жүйесі туралы ғылым. Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеп оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту едісі, биологиялык мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескре отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді өдістерін үйретеді. Қысқаша айтқанда методика-оқу пәнініц мазмұнын және оқыту формалары мен тәрбиелеу жолдарын қарастырады. Методиканың аталган бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланыста, бірлікте болады. Оқыту жүмыстарының қүралдарымен жабдықтарында анықтайтын осы методика. Қорыта айтқаида, методика дегеніміз биологияны қалай окыту керек, иені үйретіп қалай төрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? - деген сүрақтарға жауап береді.
Биология - оку пәні ретінде - оқыту әдістерінің озіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (есімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылысгары мен дамуын оқытады. Бүл ерекшеліктер оқыту жүмыстарын үйымдастырудың ерекше формаларын қолдануды талап етеді (топсеруендер, оқушылардың өз бетінше, сабақтан тыс және үй жүмыстарын, сыныптан тыс орындалатын жүмыстар т.б.). Сонымен бірге оқыту әдістері-практикалык жүмыстар, лабораториялық жүмыстар, эксперименттep, тәжірибелер, арнайы көрнекіліктер қолдану аркылы жүргізіледі.
Биология пәнінің мазмұны жөне оның озіндік ерекшеліктері, окытудың әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның төрбиелік мүмкіндіктерінде аныктайды.
Тірі ағзалардың иақты фактілерін, табигат құбылыстарының бір-бірімен байланысын, тірі табиғаттың даму эволюциясының заңдылыктарын оқып-білу оқушылардьщ ғылыми, диалектикалық-материалистік козқарастарын қалыптастырады.
Биологиялык білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табигатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын, қоғамдық және жеке еңбектің ги-гиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай Оқушылардың ақыл-ойын, логикасын дамыту үшін, жаратылыстану тарихын оқыту тиімді - деп есеитеймін. Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау, эксперименттер кою, оқушылардың ойлау қабілетінің дамуын қамтамасыз етеді.
Бақылау сұрақтары:
1. К.Д. Ушинскийдің оқытуға салған еңбегі?
2. Ы. Алтынсариннің педагогикалықе ңбектері?
3. Біологія пәнінің мазмұны?
2 - лекция
Отандық биологияны оқыту әдістемесінің
пайда болуы мен дамуының тарихы
Жоспары:
1.
40-шы жылдағы биологияның дамуы.
2.
Қазақстандық ғалымдардың биология ғылымына тигізген әсері.
Лекция мақсаты: Қазақстандық ғалымдардың биология ғылымына тигізген әсерін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Ғылымның дамуына байланысты 40-шы жылдардан бастап мектеп биологиясына жаңа эксперименттер мен демонстрациялау снгізу қажеттігі туды.
Сабақты өту әдісінің проблемаралын шешу аса маңызды және негізгі мақсаттардың бірі болды. Сабақтың оқу мазмұны экскурсия кезівде өсімдіктер мен жануарларға бақылау жүргізумен және материалдар жинаумен тыгыз байланыста болды. Жануарлар меп өсімдіктерге тірі табиғат мүйісінде, үйде бақылаулар жүргізу қажеттігі туды. Эксукурсиялар өтетін сабақтың тақырыбына байланысты өткізілетін болды, үйге берілетін тапсырмалардың ерекшеліктері мен әдістері оңделді. Сабақтан тыс, кластан тыс, көпшілікпен бірге орындалатын жүмыстардың формалары мен әдістері өңделіп, оқушылардың білімі мен тәрбиесін дамытудағы орны анықталды.
Бертін келе биологиядан сабақ берудің формаларының проблемалары шешілді.
Ленинградтағы А.И.Герцен атындағы педагогикалық институттың жаратылыстану кафедрасьшда, 1938 жылдары мүғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында әдіскелер үжымының еңбектері жарияланып методикалық зерітеулердің жаңа бағыттарып дамытты Арнайъі методика, биологияны оқытудың жад - ны әдістері,- проблемалары шешуін тапты. Халел Досмұхамедұлы Досмұхамедов (1939) Тұңгыш рет ана тілінде жаратылыстану ғылымы
бойынша оқу қүралдарын жазды. Солардын бірі Жануарлар 1922 жылы Ташкентге басылып
шықі ы. Жұмақан Маусымбайұлы КҮДЕРИН (1891 -1938)К,азақтан шыққан түңғыш биолог-ғалымдардың бірі, ботаника жөнінде Өсімдіктану атты оқу қүралын 1927, 1930 - жылдары басып шығарды. Ол жиырма жасында ауылшаруашылык мектебін бітіріп, егіс жөне мал шаруашылығының маманы атанды.
Атақты ғалымдар И.И.Шмальгаузен, Н.П.Дуби - нин, С.С.Четвериков және көптеген шетел ғалымдары Ф.Добржанский, Г.Симпсон, Дж.Хаксли, Э.Майер еңбектерінің нәтижесінде эволюцияның синтетикалық теориясы қалыптасты. В.И.Вренадскийдің Биосфера ілімі Н.В.Сукачевтің Биогеоценоз ілімдері мектеи биология пәндерін оқытуда гана экологиялық-эволюциялық мақсаттарды шешудің бірден-бір жолы ретінде оқытылды.
Н.М.Верзилиннің басқаруымен биологиялық түсініктерді дамыту теориясы сабақ беруде айтарлықтай орын алды. Осы бағытта жүргізілген ғылыми-зерттеу жүмыстары баршылық. 1966 жылдары Ю.И. Полянскийдің басқаруы мен ғалымдар тобы мектеп биологиясына эволюциялық ілім, цитология, аутоэкология, биоценология және биосфера туралы ілімдерін оқытудың мазмүнына, бағдарламага енгізді.
Соңғы жылдардағы биологиядан білім беру про - блемалары: білімнің сапасын арттыру, теориялык білімді тәжірибемен байланыстыру, оқу проблемаларын шешу үшін оқытудың активті жаңа формаларын епгізу болып табылады.
Қазақ Республикасында жаратылыстану әдістемесінің дамуына үлес қосқан ғалымдардьщ бірі Күдерин Жүмахан Маусымбайүлы. Методисттің Өсімдіктану- оқу құралы-Алматы Рауан баспасынан 1992 жылы жарық көрді. 265 бегген түрады.
Бүл кітап 1927 жылы және 1930 жылдары араб және латын әріптерімен түңғыш рет қазақ тілінде басылып шыққан, өсімдіктер тіршілігін тартымды баяндайтын оқу қүралы болды.
Бүл оқу қүралы биология ны зерттейтін ғалым одіскерлерге және студенттерге, сондай-ақ биология мәселелері қызықтыратын оқырман қауымына арна-лған.
Күдерин Ж.М. Қуғын-сүргінде аман қалған еңбектері-Алматы Демеу баспасы 1995 жылы жарық корді. 352 беттен қүралған.
Күдерин Ж.М. түңғыш қазақ тілінде жариялан-ган, жазылған және қүрастырыи, аударылып жасаган бірнеше еңбегін бір кітап етіп топтастырылған. Бүл кітантар 1937 жылдың нөубетіне тап болған абзал аза-магтың Қазақстандағы ауыл шаруашылығына қосқан ііотижелі үлесі ретінде кейінге үрпаққа үсынылып отыр. Ауыл шаруашылығын зерттейтін ғалым-әдіскерлерге, студенттерге, оқырман қауымға арналған.
Бақылау сұрақтары:
1. Ж.М. Күдериннің биологияға қосқан еңбегі?
2. Биологиялық түсініктердің дамуы?
3. Сабақты өту проблемалары?
3 - лекция
Жаратылыстануда оқыту әдістемесінде
Любендік және эволюция - биологиялық бағыт
Жоспары:
1.
Любендік бағыт.
2.
Эволюция - биологиялық бағыт.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдісі педагогика ғылымдар саласына толықтырулар мен жаңалықтар енгізілуін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Жаратылыстану өдісінің щазан төңкерісіне дейінгі даму кезеңі
Жалпы жаратылыстану саласындағы ғылымдарды оқытып үйрету әдістемесі, мектептерде оқыту әдістерінің дамуы 18-ші ғасырдың екінші жартысынан дами бастады. Пәннің дамуына биология мамандыры, ғалымдар, көптеген әдіскер мүғалімдер, кеп жылдар бойы жүргізілген оқу-әдістемелік жүмыстарының нәтижесіне зор үлес қосты. Әдістемелік қүралдар мен окулықтардың мазмүны тарихтың дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі қоғамдық-әлеуметтік қүрылымның ерекшеліктеріне тікелей байланысты болды.
18-ші ғасырдың бастапқы кезендерінде табиғат туралы пән жарық көрген жоқ. Осы ғасырдың екінші жартысында арнайы мектептерде жаратылыстану пәні оқыту процесіне енгізіле бастады.
Екатерина ІІ - ші өз еліне білімді мамандар қажеті болғандықтан, Ресейде мүғалімдер дайындайтын семинариялар (1783ж), Халық училищелерін ашты, 5 жылдық бас училищелер және 2 жылдық кіші училищелер- деп аталды.
Осы оқу орындарында Академик Василий Феодорович Зуев (1757-1794) дәріс берді. 1786 жылы В.Ф. Зуев өз тегін көрсетпей 2 бөлімнен түратын оқулық жазды. Оқулық Орыс империясының халық училищелеріне арналған табиғат тарихының нұсқасы - деген атпен жарық көрді.
Осы кезеңнен бастап жаратылыстану пәнен оқыту әдістемесінің тарихы басталды. Оқулықтың бірінші бетінде автор пәннің мақсаты мен міндеттерін адғаш рет ашып берді. Оқулықта В.Ф.Зуев жаратылысты, табиғатты оқытудың жүйесі мен оқыту тәртібін
көрсетті:
1.
Қазба байлықтар (Өлі табиғат);
2.
Тоңатын әлем (Өсімдіктер өлемі);
3.
Жануарлар әлемі (Зоология).
Оқулықта өсімдіктер мен жануарларға, олардың биологиясына тоқтала отырып, адам өміріндегі пайдалану жолдарын да қамтыған. Оқулықта 148 жуық осімдіктер мен 157 ге жуық омыртқалы жануарларға сипаттама берілген. Мазмүндауда автор К. Линнейдің систематикасын басшылыққа алып, саралаудан аулақ болыи, адам тіршілігіне пайдалы өсімдіктер мен жа - нуарлар түрлеріне көбірек тоқталған.
Оқулықтың кірісне болімінде, сабақ берушілерге арналған үсыныстар келтірілді. Сабақты әңгімелеу ба-рысында көрнектіліктерді пайдаланудың тиімділігін көрсетті.
Оқулықтың екінші бөлімі Жаратылыстану тарихының бейнелері деп аталып, онда 57 сызбанұсқа, 193 сурет берілді. Осы бейнелер сабақ өту барысында оқушыларға таратылып берілуі тиіс.
Оқулықтың қүндылығы, барлық биологиялық мәліметгер нақты, ғылыми түрғыдан дәлелденген, оқушылардың алған білімдерін іс-жүзінде пайдалану жолдарын корсете білген.
Әулие Петр қаласында Растущий виноград журналының бас редакторы қызметін атқарды.
Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар В.Ф.Зуев сол кездегі жаратылыстануды оқытудың маңызды проблемаларын шешу барысында көптеген еңбек етті. Пәннің ғылымилыгы, көрнектілігі, оқушылардың білімді саналы түрде игеруі, оқыту өдістерінің практикалық мәселелеріне тоқталды.
Бақылау сұрақтары
Бақылау сұрақтар:
1. Зуевтің еңбектері мен қызметі?
2. Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар зерттеу?
3. Жалпы жаратылыстану саласындағы жұмыстар?
4 - лекция
. Эволюцияның элементарлық факторы мутациялық процесс , популяциялық толқын , оқшаулану табиғи сұрыптау . Табиғи сұрыптау ең басты фактор .
4. Эволюцияның ең басты белгісі - дивергенттілік бір қалыптылық , ұзақтық және түр түзілу кезеңдері болып есептеледі .
5. Түр - бірнеше популяциядан және түр тармақтарынан тұрады . Оның ішінде гендер алмасып, ауысып жатады . Ол бір тұтас генетикалық жүйе болып есептеледі .Синтетикалық эволюция теориясы бойынша түр жайындағы көзқарас прокариоттарға және жыныссыз көбейетін эукариоттарға қолдануға болмайды . Микроэволюция макроэволюция процесімен тығыз байланыста .
Бақылау сұрақтары
1.
ХVIII ғасыр аяғында мектеп биологиясын оқыту?
2.
ХХ ғасырдың 20-30ж.ж. биология ғылымынің экалогиясы?
3.
Н.И.Вавиловтың биологияны оқытуға қосқан үлестері?
4.
А.Я.Герд нң 1-ші рет биологияны үйретудегі идеялары?
5 - лекция
ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануы.
Жоспар:
1. Н.П. Дубинин , Романовтың эволюциядағы ең басты факторы
2. XXІ ғасыр биология ғасыры және биология ғылымдарының жетістіктері
Лекция мақсаты: ХХ ғасыр басындағы мектеп жаратылыстануының даму ерекшеліктерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні :
XX- ғасырдың 30 жылында Н.П.Дубинин , Романов , Райт эволюцияның ең басты факторы - гендердің жылжуы жайлы жаңалық ашты . Олардың ұйғаруы бойынша эволюция үшін ең маңызды фактор жеке мутация ғана емес , гендердің кездесу жиілігіндегі кездейсоқ өзгерістер болып саналады , мысалы тасқын су , өрт , салдарынан гендердің кездесуін өзгертіп , соның нәтижесінде популяция құрылымы өзгеріп , ол ұрпақтан - ұрпаққа берілуі мүмкін .
Эволюциялық теорияның дамуына тағы бір үлесін қосатын биологияның саласы, молекулалық бтология, генетиптердің эволюциясын айқындауға мүмкіндік береді .
Осының нәтижесінде биологиялық теорияның деңгейін көтеріп , тірі организмдерді зерттеуде онтогенетикалық , популяциялық шегінен тыс сырларын ашуға мүмкіндік береді .
Жаңа генетикалық проблемаларды зерттеудің нәтижесінде ғалымдар гендердің нәзік құрылысын зерттеп, олардың функцияларының сырларын ашып гендердің жасанды синтезделуі арқылы, бір организмнен екінші организмге отырғызу барысында ғылымның жаңа саласы гендік инженерия дамыды .
Қазіргі кезде ғылымда гендердің аксонралды табиғаты жайлы ережелері ашылып белок құрылысының ақпараты ДНҚ молеуласының тізбектерінде интрондар арқылы бөлініп, белоктың информация бермейтін қосымшалар арқылы бөлініп тұратындығы дәлелденді. Гендердің осындай құрылысы ғалымдардың айтуы бойынша гендердің алмасу қабілеттерін арттырып, мутация тазалықтарын сақтай отырып жаңа гендердің қалыптасуына мүмкіндік береді .
Ғалымдардың анықтауы бойынша генотиптегі құрылымдық гендердің бірнеше кемшіліктері болады немесе генотиптегі гендердің ұқсас топтары әрқайсысы ұқсас кейде бірдей белоктарды қолдайды .
Бұлардың осындай ерекшеліктері керекті жағдайда көптеген белоктарды, ферменттерді синтездеу үшін органмзмдерге үлкен мүмкіндік береді. Гендердің осындай бір дупликациялық қасиеті эволюция үшін өте маңызды болады, себебі ол популяция ішінде тез тралып, особьтардың фенотипін өзгертуге мүмкіндік береді.
Ғылымның течниаклық жетістіктері барлық саладағы мамандардың биологиялық дайындықтарына талап қояды. Әсіресе болашақ мамандардың экологиялық сауаттылығы мен тәрбиесі шешуші роль атқарады .
Сондықтан жалпыға бірдей білім беретін мектептерде, лицей , гимназияларда жас өспірімдер мен оқушыларға биология пәндерінен политехникалық білім қалыптастыруға аса көңіл аударуда .
Герцен жастарды тәрбиелеуде жаратылыстану білімінің маңызын айта келіп , оның жастық ақыл ойды ескінің қалдықтарынан тазартуға бағытталғанын осы негізде оларға кең мүмкіршілік ашатынын жазған еді .
Қазіргі таңда табиғатты қорғау мәселесі бүкіл әлемдік масштабта . Сондықтан биологиялық білім әрбір азамат , мемлекет , адамзат үшін ауадай қажет .
XXІ ғасыр биология ғасыры демекші биология ғылымдарының жетістіктері. Ауыл шаруашылығында өнеркәсіптер, өндірістер, медицинада, космостық биологияда. Ал жасөспірімдер мен жастар үшін білім мен тәрбиесінің, сан алуан жақтарын қамтуда биологиялық білімнің мәні зор. Мысылы: Политехникалық-санитарлық-гигиеналы қ дүниеге ғылыми көзқарасты қалыптастыру байқампаздық пен бақылау икемдеріне логикалық ойлау мен шығармашылыққа этикалық эстетикалық тәрбие, табиғатты сүю, аялау, қорғау, экологиялық-эволюциялық білім мен тәрбиені қалыптастыратып дамыту, отандық- патриоттық сезім мен тәрбие қалыптастыруда алатын орны ерекше.
Бақылау сұрақтары.
1.Мұғалім қандай қасиеттерге ие болуы қажет.
2.Биология ғылыиының дамуының бет бұрысы.
3.ХХғ. 20-30 жылдарындағы биология.
4.Генетикалық проблемаларды шешу.
6 - лекция .
Б.Е. Райков, оның революцияға дейінгі және советтік кезеңдердегі
отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
Жоспар:
1.
Б.Е. Райковтың революцияға дейінгі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
2.
Советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлі.
Лекция мақсаты: Советтік кезеңдердегі отандық жаратылыстану әдістемесін дамытудағы рөлін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнінің оқыту әдісін дамытуда профес - сор Борис Евгеньевич Райковтың (1880-1966) еңбектерінің маңызы ерекше. Ол сабақ беру әдістерінің проблемалары мен даму тарихын зерттеудегі еңбектері мп зоология оқулығының авторы. Ең бірінші рет биология пәнін оқытуда арнайы кабинеттік жүйеге көшуді колдады.
Б.Е.Райков 1924 жылы Ленишрадта биологиялық станция ашып ғылыми зергтеулер мен бақылаулар жургізді. Табиғатқа экскурсиялар өткізудің білім деңгейін көтерудегі маңызын атап көрсетті.
Осы жылдары Наркомпрос мектептерде сабақ берудің жаңа әдістерін лабораториялык және жоспарлау әдістерін қолдануды нүскады. Лабораториялық, әдіс класс, сабақ кестесі, сабақтардың орньш алып, мүғалімнің рөлін кеңесші деңгейінде көрсетгі. Жұмыс қоғаамшаларында тапсырмалар беріліп ай соңында конференциялар өткізілді. XX ғасырдың 30-шы жылдарынан бастаи оқу-агарту жүйесінде жаратылыстану пәндерін оқытудыц жалпы жөне арнайы оқу-әдістсмелері қарқынды дами бастады.
1932 жылы 25 қазанда ЦК.ВКП(б) ның үйғарымында Сабақ оқытудың негізгі формасы екендігі корсетілді және барлық мектептердің түрлері жалпыға бірдей білім беретін он жылдық орта мектептерге ай - на лды. Биологияны оқыту ғылыми түрғыда бірізділікпен, жүйелілікпен жүргізілді. Осы ксзеңдердегі методикалық проблемаларды дамытуда оздерінің үлестерін қосқан белгілі әдіскерлер Ю.И.Полынский (1872-1930) , Д.А. Судовский( 1873-1942), М.М.Беляев (1880-1955), В.Ф.Натали (1890-1965), П.И.Боровицкий (1896-1966), Н.М.Верзилин (1903-1984) т.б. болды.
1937-1941 жылдары Мектеп биология журна - лы Б.В.Всесвятскийдің редакциясымен жарық көрді. 1946-1948 жылдары Б.Е.Райковтың редакдиясынан Леимшрадтагы Мектептегі жаратылыстану журналы к а ііга жаңғырып кейіннен Москваға Мектептегі биология- деген атиен ауысты.
Бақылау сұрақтары:
1. Н.П. Дубинин еңбектері?
2. Романовтың биологияға қосқан еңбнетері?
7 - лекция
Советтік кезең.
Жоспар:
1.
Советтік кезеңнің түсініктері
2.
Олардың ерекшеліктері.
Лекция мақсаты: Жаратылыстану пәнін оқытумен оның жаңалықтарымен танысу?
Лекцияның мәтіні :
Жаратылыстану пәнін оқытумен қатар В.Ф.Зуев сол кездегі жаратылыстануды оқытудың маңызды проблемаларын шешу барысында көптеген еңбек етті. Пәннің ғылымилыгы, көрнектілігі, оқушылардың білімді саналы түрде игеруі, оқыту өдістерінің практикалық мәселелеріне тоқталды.
Бэр бірніші педагогикалық экскурсиялық биостанция қүрды. Бүл кезеңдегі методиканың ерекшедігі экекурсиялық, практикадык оқыту формаларына баса кнңіл аударылды. Осылай оқытудың нәтижесінде оқушылар нұсқау бойынша өз бетінше жүмыс жасау икем дағдыларын қалыптастырды.
Бұл оқыту формаларының негізінде Б.Е.Райков Моторлы (қозғалыстағы) методын анықтады.
Лабораториялық жүмыстарды жүргізу үшін үлестіліріп берілетін материалдар кеңінен тарады: тірі, кептірілген, консервіленген өсімдіктер, жануарлар және минералдар.
Жаңа мектептің ашылуы, оқу бағдарламаларының және жоспарларының жасалуына көптеген ғалымдар ат салысып, жаратылыстану пәнінің әдістемелік проблемаларын шешуге көптеген үлес қосты. Солардың бірі ботаника ирофессоры Валериан Викторович Половцев (1862-1919) болды. 1901 жылғы Петербургте өткен орыс жаратылыс зерттеу ғалымдары мен дәрігерлердің XI съезінде В.В.Половцев Орта мектептердегі оқу пәндерінің мақсаты тақырыбында жасаған баяндамасында, жаратылстану пәнін оқытудағы негізгі мақсат тәрбие және оны қалыптастыру үшін төмендегідей мәселелерге тоқталу керектігін керсетті:
Бақылау сұрақтары
І.Сыртқы қоршаған ортаның қүбылыстарын түсіну.
2.
Өз организіміндегі қүбылыстарды түсіну.
3.
Сезім мүшелерінің дамуы адамның психика-лык дамуының басты, маңызды факторлар екендігін білу.
4.
Белгілі тәртіпте және кең көлемде ойлау әдістерін жемісті түрде дамыту.
5.
Оқушының түлға ретіндегі рухани талаптарын кеңейту.
8 - лекция .
Биологиядан кластан тыс жұмыстардың дамуы.
Жоспар :
1.
Биологияны оқыту әдістемесінде орындалатын жұмыстар.
2.
Кластан тыс орындалатын жұмыстар түрлеріне сипаттама
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту әдістемесінде орындалатын жұмыстардың маңызын оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Сабақтан тыс орындалатын жұмыстар
Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар мүғалімнің тапсырмасы бойынша жекеше түрде немесе топпен бірге бірігіп оқушылардың міндеггі түрде орындайтын практикалық жүмыстары. Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар төмендегідей формалар түрінде үйымдастырылады:
1.
Биология кабинетінде орындалатын жүмыстар.
2.
Тірі табигат мүйісінде орындалатын жүмыстар.
3.
Табиғатта орындаатын жүмыс түрлері.
4.
Оқу -- тәжірибе учаскееінде орі.індалагын жүмыстар.
Осылайша үйымдасгырылған сабақтан тыс орындалатын жүмыстардың соңында сабақ кезінде корсетілетін төжірибелер, кешюшөптер, коллекциялар, монтаждар, бақылаулардың қортындылары дайындалады.
Өсімдіктер мен жануарларға жүргізілетін кейбір бақылаулар үзақ мерзімде жүргізілетін болгандықтан, сабақ кестесінб симайды. Сабақ кезінде микроскоптардың жетіспеуіне байланысты, приборлар мен қүрал -- жабдықтардың топшылығы, аякталмай қалған жүмыстарды сабақтан тыс уақытта жасауды қажет етеді.Оқушыларды 4-5 адамнан топқа бөлу арқылы ұсақ жануарларды күту -- практикалық жүмыстарын іске асыруға болады.
Оқушылар мүғалімнің берген тапсрымасы бойынша жануарларға ұзақ мерзімді биоло-гиялық бақылаулар жүрізіп, бақылау қорытындысын сабақтарда қолданады. Әрбір оқушы оқу жылының барысында-1 немесе 2сабақтан тыс жүмысты міндетті түрде орындайды, ол жүмысын мүгалім міндетті түрде бағалайды.
Кейде сабақтан тыс орындалатын жүмыстар үй тапсырмасы сияқты алдын -- ала беріледі. Оның мерзімі оқытылатын материалдың мазмүнына байланысты бінеше күн, апта немесе ай бүрын белігленіп, беріледі.
Мысалы өсімдіктану пәнінен:
1. Суда өсірілетін өсімдіктермен тәжірибе жасау -- 2 ай.
2. Жапырақтың бетінде крахмал таңбасын түсіру -- 2 күн.
3.
Жапырақтың бойынан 02 болінуі -- 3 күн.
4.
Тамырдың қысымының көтерілуі -- 2 күн.
5.
Сабақтың бойымен судың көтерілуі -- 3 күи.
6.
Бегонияның жапырағы арқылы көбеюі -- 2 ай
7.
Қара -- күйені өсіру -- 20 күн
8.
Мүктің өскінін өндіру -- 15 күн.
9.
Папоротниктің өскінін өсіру- 2 ай
Бақылау сұрақтары
1.
Сабақтан тыс орындалатын жұмыстар?
2.
Өсімдіктер мен жануарларға жүргізілетін кейбір бақылаулар?
3.
Биология кабинетінде орындалатын жүмыстар?
4.
Табиғатта орындаатын жүмыс түрлері?
5.
Оқу -- тәжірибе учаскееінде орындалатын жұмыстар?
9 - лекция
Биологиялық білім беру құрылымындағы өзгерістер
Жоспары :
1.
Биологияның білім беру құрылымдары
2.
Білім беру құрылымдарын жаңарту әдістері
Лекция мақсаты: Биологияның білім беру құрылымдарын оқып үйрену?
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнін оқытудағы ең бір тиімді дидактикалық ұстанымдардың бірі- пәнаралық байланыс. Бұл ғылыми- жаратылыстану пәндері мен қоғамдық- гумнитарлық циклдердің және жастарды еңбекке баулуда білім берудің арасындағы байланыстардың қамтамасыз етеді.
Пәнаралық байланыстың мақсаты:
ҚР- ның жалпы білім беру қағидасына байланысты, оқушылардың жиған- түйген білімдерін пән мұғалімі ескере отырып, сол қажетті элементтерді тиімді пайдалану арқылы табиғат және тіршілік жайлы ұғымдарды яғни биологиялық түсініктерді ғылыми көзқарасқа негіздеп, кең мағынада оқушының санасында қалыптастыру болып табылады.
Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстарды тиімді қолданулардың алғы шарттары:
а). Бұрын оқылған биологияның басқа курстарынан таныс түсініктерге сүйеніп, олардың арасындағы байланыстарды анықтау;
ә). Биологиядан басқа пәндерден алынған таныс түсініктермен байланысын ашу;
б). Болашақта оқылатын биология және басқада пәндерде кездесетін түсініктермен байланыс жоспарын алдын ала жасау;
Осы жоғарыда айтылғандарға сүене отыра, көздейтін мәселе Биологияны оқытудағы пән аралық байларыстардың мән- мағанасын ашу болып табылады. Сондықтан: қазіргі заман мектебіне қойылатын талапқа сай,
Биологиялық түсініктерді қалыптастыруда пән аралық байланыстардың тиімді жолдарын жан- жақты талқылап оны іс жүзінде насихаттау.
Пәнаралық байланысты қолданудың әдістемелік көкейтесті мәселесі: оқушыларға бағыт- бағдар бере отырып, олардың өз беттерімен ізденіс жұмыстарын арттыруға арналады. Пәнаралық және пәншілік байланыстарды өсімдіктану мен жануартану
курстарында қолдану.
Пәнаралық байланысты күнделікті сабақ өткізуге пайдалану биолгия пәнінің мұғалімінің теориялық білімінің теңдігін, және жан- жақтылығын, эрудициясын, іздемпаздығын талап етеді. Оқушылардың басқа пәндерден алған білім деңгейі қаншалықты екенін биология пән мұғалім жағында болу тиіс.
Себебі, биологиялық түсініктерді кең мағанада түсіну үшін оларды басқа пәндерден алған білімдерін ескере отырып, сабақта тақырыпқа сай сол элементтерді қолдану қажет.
Өсімдіктану курсын өткенде тақырыпқа сай география пәндерінен алған білімдеріне ой жүгірту керек. Өйткені олар география сабағында тропикалық, субтропикалық, шөлді және тағы басқа белдеулердегі топырақтық түрлерін, теңіз балдырын, сондай- ақ көптеген өсімдіктердің таралу аймақтарын жан-жақты, кең мағынада өткен болатын.
Ал орыс тілі пәнінен бесінші сыныпта түр және туыс жайлы түсініктер беріледі. Бесінші сыныпта биология пәнә мұғалімі тәжірибе жүргізер кезде алгебра пәнінен алған білімдерін яғни пайыз және бөлшек өлшемдерін қолдана отырып, оларға толық талап қоя алады.
Жетінші сынып оқушылары ағашты кесу, гүлді ұзыннан ұзақ жүйек түрінде отырғызу және клумб жасау үшін түзу бұрыштары, параллель түзулер, шеңбер жүргізуде геометрия пәнінен алған білімдерін іске асыра алады.
Пәнаралық байланыс көлденең (горизонтальді) сол сыныпта өтілетін пәндермен бір тұтас, сондай-ақ тігінен (вертикальді) жоспарда төменгі сыныптарда өтілетін пәндермен тығыз байланысты жүргізіледі.
Табиғаттану курсы бойынша алынған білім өсімдіктану курсының тек қана мазмұны жағынан немесе (ауаның құрамы, топырақ, миниралды тыңайтқыштар, торф, тас көмір), сондай- ақ оқушылардың іскерлігінде (оқулық пен үйде жұмыс істеу, сұраққа жауап беру, затттардың құрамын салыстыру, кесте толтыру, бақылау жүргізіп, коллекциялар жинау, отынды, пробирканың, термометрді қолданып тәжірибе жасау) арттырады. Мұндай жағдайда биология пәні мұғалімі пәншілік байланыс ретінде, өлі табиғатты вертикальдық жүйеде өсімдіктану мен байланыстыруына болады. Пәншілік байланыс биологиялық түсініктердің дамуын қарастырады.
Жануартану курсы бойынша жануарлардың тіршілік ету жағдайын қарастырғанда мұғалім бұнда білімдеріне арқа сүйеді. Осыған орай олар жануарлардың оттегі, көмірқышқыл газы, судың (О2, СО2, Н2 О) тыныс алу, қоректену, зат алмасу кезіндегі күйін қарастырады.
Жануартану курсында қосымша география пәнінен оқушылар жануарлардың әр түрлі континент және зоналарда таралуы туралы көптеген мәліметтер алады. Сегізінші сынып физика пәнінен Архимед заңы балықтардың жүзуі туралы түсінік береді.
Бақылау сұрақтары
1. Жануартану курсында қосымша география пәнін оқыту?
2. Пәнаралық байланыс?
3. Табиғаттану курсы бойынша алынған білім?
10 - лекция
Биология пәні бойынша жүргізілетін оқу - тәрбие
жұмыстарының міндеттері
1. Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері
2. Қазіргі кезде мектептегі оқытудың негізгі формасы - сабақ.
Лекция мақсаты: Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлерін үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері.
Оқытудың формалары.
Биологияның пәндерін оқытудың оқушыларға тиянақты жемісті білім беру мен оқытып - тәрбиелеу жұмыстарының нәтижелі болуы мұғалімнің оқушылармен бірігіп жүргізетін бір бағыттағы іс - әрекеттеріне байланысты.
Биология пәндерін оқыту барысындағы мұғалімнің негізгі міндеті оқушылардың бойына жүйелі түрде, бірізділік пен биологиялық түсініктерді, ғылыми көз қарасты, өздігінен ойлау процесі мен практикалық жұмыстарды орындау икем дағдыларының біртұтастығын үздіксіз дамыту болып табылады.
"Система" - дегеніміз грек тілінде белгілі бір логикалық тәртіпте құбылыстарды, заттарды іс әректтерді топтастыру деген мағынаны білдіреді екен. Жүйе бір - біріммен байланыстағы бөліктердің дамуының заңдылықтарының орналасу тәртібі.
Ал "методика" (әдістеме) "жүйе" түсінігі тәрбиелеп - оқытудың присптерінің біртұтастығы, оның элементтерінің өзара қарым - қатынасы мен бірлігі.
Мектепте оқушыларды тәрбиелеп оқытудың алуан түрлі формаларын ұйымдастыру қолданылады. Оқыту формалары дегеніміз - оқушылардың оқып білім алу, іздену әректтерін ұйымдастыру, мұғалімнің мұғалімнің оқу процесі кезінде әр түрлі жағдайларды, іс - әрекетті пайдалануы.
Қазіргі кезде мектептегі оқытудың негізгі формасы - сабақ.
Сабақтың алғашқы жобасын жасаған неміс педагок И Штурм, дамытып, теорялық негізін қалаған, іс жүзінде қолдану технологиясы жасаған А Я Коменский. Сабақта мемлекеттік оқыту бағдарламасына сай материялдардың мазмұны оқытудағы тақырыптың негізінде мазмұндап , оқушыларға білім және тәрбие қалыптастырады. Әр бір лқушы сабаққа қатысуға міндетті. Кластағы оқушылар сагы тұрақты жас шаралар бірдей, білім деңгейлері де бірақ қалыпты болу керек. Сабақ барысында жетекші, негізгі ролі мұғалім атқарады. Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру мақсатында оқытудың әр түрлі әдіс- тәсілдердің, формаларын қолданады. Деңгеймен сабақ оқытудың негізгі формасы ретінде орын жоғарылатпайды.
Мектептегі биология пәндерін оқыту барысында оқытудың басқада формалары қолданады. Сабақтардың мазмұнына байланысты міндетті түрде өткізілетін топ серуендер (экскурция), сабақтан тыс, үйде орындалатын жұмыстар, кеңестер, қосымша сабақтар, жұмыстар міндетті немесе кластан тыс жұмыстық, мен тірі табиғат үйірмесінде биология бөлмімінде орындалатын жұмыстар.
Сабақ кезінде мұғалім оқытудың барлық Әдіс - тәсілдерін қолданады.
Өсімдіктермен жануарлар демократияларда зертханалық және практикалық жұмыстарды жүргізу барысында, олардың ішкі және сыртқы құрлыстарымен таныстырады.
Тірі ағзалардың тіршілігін, дамуын, бір - бірімен қарым - қатнастарын білу үшін ұзақ уақыт бақылау жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындайды, сондықтан оқытуың басқа формасы қолданылады ол сбақ оқыту формасын толықтырады.
Сапалы сабақ өткізудің талаптары өте күрделі:
1.
Сабақты оқытудың дидактикалық присптері толық қамтамасыз етіледі.
2.
Ғылымның, педагогикалық іс - тәжрибенің озық жетістіктерін пайдаланады.
3.
Оқушылардың танымдық іс - әректтерімен пәнге қызығушылығын арттыру.
4.
Пәнарқылы байланыстарын қамтамасыз ету.
5.
Өткен сабақтарда алған білімдеріңді негізінде, оқушылардың білім деңгейін одан әрі дамыту.
6.
Әр бір сабақта оқушылардың ойлау әрекетін дамыту.
7.
Мұғалімнің сабақ жоспарының дұрыс түзілуімен сабақты рационалды түрде өткізу т.б.
Сабақтың негізгі мақсаттары, білім беру, тәрбиелеу және дамыту. Білім беру мақсатын орындау үшін төмендегідей дидактикалық мәселелерді қамтыған жөн.
o
Сабақтың білімдік мақсатын ашатын ақпараттармен қамтамасыз ету.
o
Табақ жаңа технологиялық әдістермен өткізу.
o
Сабақтардың құрлымымен оны ұйымдастыруда шығармашылық таныта білу.
o
Сабақ барысында ұжымдық және жекеше ізденіс формаларын жүзеге асыру.
o
Сабақтың мазмұнын түсіну, игеру деңгейін анықтау, бағалау.
Бақылау сұрақтары
1. Биологияны оқыту формаларының жүйелері және түрлері?
2. Оқытудың формалары?
3. Сабақтың негізгі мақсаттары?
11 - лекция
Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
Жоспары :
1. Кері байланыс.
2. Әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
Лекция мақсаты: Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу түрлерін үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Кері байланыс.
Ал сабақтың тәрбиелік мәні, сабақтың мазмұнына сай анықталып, тәрбиенің барлық түрлерін қамтамасыз ететіндей, тәрбие мәселелерін шешу мүмкіншіліктерін анықтайтын болу керек.
Сабақтың дамытушылық мақсатына қойылатын талаптар, оқушылардың оқу - танымдылық, іздемпаздық, шығармашылық, қызығушылық іс - әрекеттерімен белсенділіктерін дамыту, сонымен бірге қоғамның дамуына сәйкес білім деңгейлерін жоғарылату.
Экскурсиялар - оқушылардың табйғй жағдайда өсімдіктер мен жа нуарлартіршіліктерімен танысуына мүмкіндіктер берді. Табиғатқа өндірістерге, мұражайларға, ауыл - шаруашылық қожалықтарына т.б. оъектілерде өткізіледі. Экскурсйялар сабақтың тақырыбымен тығыз байланысты. Топсеруендер түсініктер комплексне кіріспе немесе түсініктерді бекіту, нақтылау, тереңдеу, қортындылау үшін жүргізіледі. Экскурсйя кезінде бақыланған құбылыстар, объектілер, жинақталған материялдар сабақ кезінде көрсетіліп, қайталанады.
Үй жұмыстары - да сабақпен тығыз байланыста болады. Оқушылар үйде аса күрделі емес тәжрибелер орындап бақылауцлар жүргізеді.
Эксперимент - сипатындағы жұмыстар сабақтың мазмұны мен тығыз байланымта, оның қортындысы міндетті түрде сабақтадемонстрацияланады. Сабақ кезінде басталған практикалық жұмыстар аяқталмай қалған жағдайда үйде жалғастырады. (мыс: гүлдердің бөліктерін дәптерге жапыстыру, таблицалар толтыру, схемалар мен суреттер салу. Т.б.) жұмыстар.
Әсіресе оқушыларды қызықтыратын алдын - ала орындалатын үй жұмыстары, жаңа сабақ өту кезеңінде оқушы өз бетінше үйде орындаған жұмысының қорытындысын алып келеді, оқушының өзі немесе мұғалім үй жұмысын сабақтың мазмұнымен байланыстары отырып демонстрациялайды.
Үй жұмыстары мен сабақтың бір - бірімен тығыз байланысы жүйелі түрде биология курстары бойынша сабақтан - сабаққа жалғаса береді.
Бақылау сұрақтары
1. Кері байланыс?
2. Экскурсияны ұйымдастыру?
3. Эксперимент жүргізу жолдары?
4. Үй жұмыстары н орындау тәсілдері?
12- лекция
Қазіргі мектеп биология курсын құрудың
негізгі принциптері, мазмұны және жүйесі.
Жоспары :
1. Қазіргі мектеп биология курсының мазмұны және жүйесі.
2. Мұғалім биологиядан жаңа түсініктерге формулаларға жалпы сипаттама беру
Лекция мақсаты: Қазіргі мектеп биология курсының мазмұны және жүйесін зерттеу.
Лекцияның мәтіні :
Тіршілік тану курсында пәнаралық байланыстарды тиімді пайдалану жолдары.
Оқушылардың тіршіліктану курсын оқуға дайындығы негізінен физика, химия пәндерінен алған азды - көпті білімдеріне байланысты (оныншы сынып). Мысалыға, физика пәнінен ультрафиолет сәулелер, рентгенизация, денелердің радиоактивтілігі, электрондық теория, фотон жайлы түсініктерді білу керек.
Ағзаның жалпы құралымы жайлы түсініктің органикалық химиядағы әсеріне биологиялық күрделі қосылыстар туралы мәліметтермен тікелей байланысы бар. Сондай- ақ пәнаралық байланыс оқушылардың биология ғылымдарының демалуының алғы шарттары және әр түрлі халық - шаруашылық салаларында оның жетістіктерімен танысуы кезінде қажет.
Бірақ - та, химия пәнінің байланысында көптеген кемшіліктер байқалады: оқушылар аққуыз, көмірсу, лепидтер және тағы басқа күрделі биологиялық қосылыстардың бүге - шүгесін білмей жатып, оны тіршіліктану барысында оқып өтеді. Ал бұндай қосылыстар органикалық химиядан тек онбірінші сынып оқу жылының соңында оқытылады. Жасуша туралы жаңа көзқарас химиялық компоненттерсіз және олардың құрылымынсыз ойға санамайтын нәрсе. Өз кезегінде нуклейн қышқылының негізгі компоненттерінің молекулалық құрылысы туралы - көмірсу, фосфорқышқылының, сілтілі азоттың негіздерінің төрт түрін білмей ақуыздың синтезін және тұқымқуалаушылық, яғни, табиғи процестердің тіршілігін түсіну мүмкін емес. Осыған орай биология пәні мұғалімі өз сабақтарында жасушаның химиялық құрамын және ондағы процестерді түсіндіру үшін химиялық білімдермен қарулану қажет.
Тәнтану пәнінен беретін мұғалім өтетеін тақырыбына байланысты органикалық химия курсынан қажетті химиялық білімдермен қарулану қажет. Мұғалім жаңа химиялық түсініктерді химиялық формулаларға жалпы сипаттама беруден шектеліп оны нақты мысалдармен демонстрациялайды. Онбірінші сыныпта мұғалім оқушылардың неорганикалық химиядан алған білімдеріне сүйенеді, себебі коваленттік байланыс және геонтериясы жайлы ұғымдар сегізінші - тоғызыншы сыныптарда өтілгені жағдайды жеңілдетеді.
Мұны келесі мысылдармен тьүсіндіруге болады:
Негізгі энергия көзі көмірсулар болатыны онбірінші сынып оқушыларына таныс глюкоза, гликоген, клетчатка, крахмал мысалына көруге болады. Көмірсудің физикалық құрамын және адам ағзасында кездесетінін, сондай - ақ тағам құрамындағы көмірсу ас қорыту процесінде глюкозаға айналып, қан арқылы ұлпаларға тасымалданатынын түсіндіруге болады.
Липидтер ағза резерві және жасуша құрцылымының құрамында мысалыға, жасуша қабықшасында көрінеді.
Нуклейн қышқылының молекулалық құрамын түсіндіру қиынға соқпайды. Себебі, көмірсу компонентінің түсіндіруде оқушылардың өсімдіктану мен тәнтану курсынан өткен крахмалдың мысалында айтуға (тұқымның құрамы, фотосинтез өнімдері және асқорыту процесі кезіндегі крахмалдың өзгеріске ұшырауы) болады. Ал сілтілі негізі және фосфорқышқылы туралы түсінік оқушыларға беорганикалық химиядан танымал.
Химия және физика бағдарламасы әсіресе, тіршілік танумен пәнаралық байланыс ретінде сәйкестендірілуі тиіс. Бұл тіршіліктану
пәніне дайындық ретінде оқушылар молекуладағы атомдардың оранласуын, заттардың құрамы атом мен молекуланың құрылысына байланысты екендігімен таныс болуы керек.Мысалға Көміртегі және оның қосылыстары тақырыбы метаннан да басқа мысалдармен қеңейтіліп бірлесе, биологиялық оқытуда көмек болар еді.
Тіршіліктанудың гуманитарлық пәндермен де пәнаралық байланыстар бар. Оқушылардың тарих пәнінен білімдері, оларға тарихи жағдайда әр әртүрлі ғылыми теориялардың пайда болуын түсінуге көмектеседі. Экологиялық проблемалармен биосфераның заңдылықтарын оқыту үшін физико - географиялық білім қажет. Тіршіліктанудың мазмұны философиялық тәртіпке саяды. Сондықтан ғылымтануды оқытады.
Биологиялық құбылыстар ретінде философиялық тракт проблемаларына ден қою тіршіліктану пәнін оқытуда зарарын тигізеді. Бұл философиялық категорияларға қосымша оқытушыларды биологиялық факторлармен заңдылықтарды жаттауға үйретеді.
Бұндағы барлық байланыстар оқу және тәрбиелік мағана береді: Мектепте әртүрлі ғылымдардың негізі оқтылады, бірақ оқушылардың білімі түрлі оқу пәндерімен байланысты қоғам және табғат туралы жалпы білім қалыптасу керек.
Оқушылардың өздері әртүрлі пәндерді оқығанда бұндай байланыстарды қарастармайды. Мұғалім болса осы байланыстарды сұрақ қою арқылы ұғындырады.
Бақылау сұрақтары
1. Оқушылардың тіршіліктану курсын оқуы?
2. Оқушылардың жануартану курсын оқуы?
3. Оқушылардың өсімдіктану курсын оқуы?
13 - лекция
Мектеп биология курсының пәнаралық және пән
ішілік байланыстары.
Жоспары :
1. Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстардың қызметі.
2. Биологиялық курысынан сабақ беру.
3. Оқушылардың білімін қалыптастырудағы пәнаралық байланыс.
Лекция мақсаты: Пәнаралық байланыстар арқылы оқушыларға білім беру жолдарын үйрену.
Лекцияның мәтіні :
Биология пәнін оқытудағы пәнаралық байланыстардың қызметі.
Биология пәнін оқытуда пәнаралық байланыстар бірнеше қызмет атқарады:
*
Бірінші - методикалық қызметі. Осы қызметті оқушылардың табиғаттануға, оның біртұтастығы мен дамуына дидактикалық - материалистік көзқарасын қалыптастыруға үлкен септігін тигізеді.
*
Екінші - оқушының білімдік ой - санасын қалыптастырып, алғырлығын дамытады. Бұл ретте пәнаралық байланыстарды игеруге мүмкіндік туғызады биологиялық түсініктерді дамыту құралы есебінде пайдаланылады.
*
Үшінші - тәрбиелік қызметі. Осы қызметті пәнаралық байланыс білім берудегі политехникалық бағытты іске асыруда көмектеседі.
*
Төртінші - конструктивті қызметі. Оқу материалдарының мазмұнын, әдісі мен ұйымдастыру формаларын арттыруға көмектеседі.
Мектеп мұғалімдері күнделікті оқыту жұмыстарына пәнаралық байланысты іс жүзінде пайдалану кездерінде көптеген қиындыққа кездеседі. Оның негізгі себебі, пәнаралық байланыстар жайлы керекті оқу әдістеиелік құралдардың жоқтығынан.
Биологиялық курысынан сабақ беру үшін әрбір мұғалім пәнаралық байланысты іс жүзінде орындауы тиіс. Оның өзі бірнеше кезеңдерден тұрады.
А) Биологияның әрбір курсының және басқа да пәндердің басты тақырыптарының арасындағы пәнаралық байланыстарды талдап, қосымша әдебиеттерді пайдалану.
Ә) Курстық және тақырыптық жоспарларды пайдаланып, пәнаралық байланысқа сәйкестендіріліп, сабақтың жоспарын құру.
Б) Нақтылы сабақтың тақырыбы бойынша әдістемелік тәсілдермен керекті құрал - жабдықтарды дайындау, тағы басқалар. Іс жүзінде орындауға қолданылатын әдістемелік тәсілдердің барлығы оқушылардың өз бетімен ізденіс жұмыстарын арттыруға арналады.
Пәнаралық байланыстар арқылы оқушыларға білім беру және тәрбиелеу процестерін қалыптастыру.
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі Әл - Фараби
ҚР - сы Тәуелсіздік алғаннан бері жас өспірімдерге тәрбие беру өзекті мәселе болып келеді. Тәуелсіз Республикаға біліммен қаруланған, жан - жақты дамыған, шығармашылықпен еңбек ете алатын дарынды адамдар қажет. Тәрбие мәселелерін шешу үшін биология пәні мазмұны жағынан да оқыту әдістері жағынан да тиімді және тәрбиелеудің барлық түрлерін қамтамасыз етеді. Сондықтанда биологияны оқытуда пәнаралық байланыста өткізу оқушылардың білімін дамытумен қатар тәрбиелік қызметінің де қалыптасуына үмкіндік береді.
Оқушылардың білімін қалыптастырудағы пәнаралық байланыстың негізгі үш тобына тоқталайық:
1.
Оқушылардың білімін дамыту.
2.
Алған білімін іс жүзінде қолдану.
3.
Алған білімін бағалай отырып іскерлігін дамыту.
Әрбір мұғалім оқу материалының мазмұнын сараптай отырып пәнаралық байланыстарды анықтап, әр түрлі әдістерді пайдаланып, өз жұмысын іске асыру қажет. Ал тәрбие элементтеріне келетін болсақ, олар;
1.
Дүниетанымдағы ғылыми көзқарасты
2.
Ойлауды тәрбиелеу
3.
Еңбек ету мәдениетін тәрбиелеу
4.
Эстетикалық тәрбие
5.
Этикалық тәрбие
Биология сабақтарында кең және жан - жақты пәншілік және пәнаралық бұрынғы болашақ, тура және кері байланыстарды пайдаланудың арқасында мұғалім оқушылардың материя қозғалысындағы адамның алатын орны, даму формасы жайлы білімін жетілдіреді.
Оқушылардық танымдық процестерін арттыру.
Биологияны оқытуда мектеп оқушыларына білім мен тәрбие берудің танымдық жағын аттыру әдістерінің бірі пәнаралық байланыстарды пайдаланып, биологиялық есептері шығаруды үйрету.
Пән аралық танымды қалыптастырушы есептерді басты үш топқа бөлуге болады;
*
Бірінші - оқушының танымдық білімін арттыру:а ба:ыттал:ан есептер.
*
Екінші - теориялық білімдерді практикада пайдалануға бағытталған есептер.
*
Үшінші - Оқушылардың іскерлігін, ептілігін қалыптастырыуға бағытталған есептер.
Практикалық іскерлігін дамытуға арналған есептерді шығару барысында оқушының есептеу, өлшеу, эксперименттерді жүргізу, өз бетінше ойлану және т.б. іскерлік жақтарының дамуына мүмкіндік туады.
Оқушылардың іскерлігін, ептігін, төтенще құбылыстарды байқау жағын қалыптастыратын есептерде аса көп көңіл бөлу қажет. Әсіресе тірі ағзалардың эволюциялық даму үрдісінде кездесетін құбылыстар қарапайым атомдардан - молекула - жасуша - ұлпа - мүше - мүшелер жүйесі - популяция - түр және одан да жоғары деңгейлеріне тоқтағанда оқушының дүниеге тірі табиғатқа көзқарасын қалыптастыратын нақтылы фактілерді, ғылымның басқа салаларындағы жаңалықтарды пайдаланған жөн.
Тәнтану курсында пәнаралық байланысты іске асыруда бірінші - проблемалық жағдайларды тудыру, оларды талқылау, танымдық есептерді шығарудың маңызы зор.
Мысалы Бұлшық еттердің жұмысы тақырыбында оқушылардың проблемалық мәселелерді шешуіне тура келеді.
Неге адамның бұлшық еттері әртүрлі қимылдар жасаған кезде адам денесі қызып, жылу бөлінеді ? Бұл жердегі шешуі талап етілген мәселелердің бірі - химиялық ээкзотикалық және эндотермия реакциялар кезінде энергияның өзгеруі физика пәнінен энергияның бір түрінің екінші түріне ауысуы жайлы білімді пайдаланып, жұиыс істегенде еттен ағып шыққан көктамыр қанының температурасы салатамыр ( артерия ) арқылы сол етке келіп құятын қанның темпиратурасынан жоғары болатынын түсіну. Ал оқушылардың бір тобы өсімдіктер мен жануарлар курысын өткендегі тыныс алудың жасушадағы органикалық заттар тотығып, жылу бөлінетіндігі туралы білімін естеріне түсіріп жұмыс кезінде ет талшықтарындағы жаттығу үрдісінің нетижесінен бөлінген жылу деп жауап беруі мүмкін, ол жылуда экзотермиялық.
Неге ет жұмыс істегенде көп, ал тұқым тыныс алғанда аз энергия бөледі ? - деген сұраққа оқушылар физмка курысынан алған білімін есе алып Жұмыс істеген еттерде механикалық энергия жылу энергиясына айналады - дейді. Ал бұл жерде механикалық энергия қайдан пайда болады ? - деген сұраққа былай түсіндірме беруге болады: ет талшықтарындағы ақуыздар мен көмірсулар ыдырауының және тотығуының нәтижесінде химиялық байланыстардың түзілуінен энергия бөлінеді, қан плазмасы осының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz