Байқоңыр қаласы әкімшілігі қызметі, жалға берілген аумақтағы мемлекеттік билік органдары қызметтерінің келелі сұрақтары, ерекшеліктері мен негіздері
Кіріспе
1 Мүлікті жалға беру міндеттемелері және азаматтық айналымдағы алатын орны.
1.1Мүлікті жалға беру міндеттемелеріне сипаттама және қатынастар түсінігі.
1.2. Азаматтық құқықтағы жалдау шарттарына жалпы сипаттама
1.3 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының заңды табиғаты
1.4 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының элементтері
2 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының өзекті мәселелері
2.1 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының ерекшелігі
2.2 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартындағы қақтығыстар
2.3 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартын құқықтық реттеудің келелі мәселелері
Қорытынды
1 Мүлікті жалға беру міндеттемелері және азаматтық айналымдағы алатын орны.
1.1Мүлікті жалға беру міндеттемелеріне сипаттама және қатынастар түсінігі.
1.2. Азаматтық құқықтағы жалдау шарттарына жалпы сипаттама
1.3 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының заңды табиғаты
1.4 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының элементтері
2 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының өзекті мәселелері
2.1 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының ерекшелігі
2.2 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартындағы қақтығыстар
2.3 Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартын құқықтық реттеудің келелі мәселелері
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында «Дамыған кәсіпкерлік сектор – кез келген ел экономикасының негізі» деп нық басып айтты бұл біздің қарастырып отырған тақырыбымыздың негізіне келіп тіреледі [1], себебі әрбір азамат немесе кәсіпкер азаматтық құқықтың кез-келген субъектісімен шартқа отырғанда оның тиісті дәрежеде орындалуын алдын алуға және оны орындауға өз үлестерін қосуға міндетті. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету шараларын қолдану оның орындалғандығы болып табылады және кәсіпкерліктің дамуына бірден бір кепіл береді. Ал кәсіпкерліктің дамуы ел экономикасының негізі. Шарттың орындалуын қамтамасыз етудің ерекшелігі қоғамдағы қатынастарды дұрыс шешуге өз үлесін қосады, сонымен қатар қандай да болмасын қатынастардың бұзылуының алдын алу және реттеу болып табылады. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары әлеуметтік, экономикалық және саяси жүйелер өзгеріп экономика нарықтық кезеңге өтті.
Еліміздегі жүргізіліп жатқан құқықтық реформаларды әр саланы қамтып, азаматтардың күнделікті өмір сүруіне қажетті құқықтық жағдай туғызды. Соның бірі ретінде Қазақстан Республикасында қолданып жүрген нормативтік құқықтық актілердің қолданыс аясы бойынша көлемдігі азаматтық құқық болып табылады
Еліміз нарықтық экономикаға өту саласында мемлекеттік шектік монополистік ролінен негізгі өндірушіден елімізде шығарылған товарларды жеткізушіге және бөлушіге және жеке бөлушіге экономикалық қатынастарды жүргізу аясын кеңейтуге тыйым салудан бас тартты және азаматтық құқықтық мүліктік қатынастарды реттеу аясының кең көлемде жүргізілуіне жол ашты
ҚР-ның казіргі Азаматтық Кодекстегі мүлікті жалға алу «Мүлікті жалға алу (жалдау)» атты 29-тараудың құрылымы. Азаматтық Кодексты өңдеп-жасаушылар алдында: мүлікті жалға алу шартынын сан ғасырлар бойы әлемдік тәжеребеде қолданылып келген классикалык ережелері мен нарық қатысушыларының арасындағы қатынастардың дамып, күрделенуіне байланысты пайда болған жаңа ережелері арасында қалыпты сәйкестікті табу міндеті тұр.
Еліміздегі жүргізіліп жатқан құқықтық реформаларды әр саланы қамтып, азаматтардың күнделікті өмір сүруіне қажетті құқықтық жағдай туғызды. Соның бірі ретінде Қазақстан Республикасында қолданып жүрген нормативтік құқықтық актілердің қолданыс аясы бойынша көлемдігі азаматтық құқық болып табылады
Еліміз нарықтық экономикаға өту саласында мемлекеттік шектік монополистік ролінен негізгі өндірушіден елімізде шығарылған товарларды жеткізушіге және бөлушіге және жеке бөлушіге экономикалық қатынастарды жүргізу аясын кеңейтуге тыйым салудан бас тартты және азаматтық құқықтық мүліктік қатынастарды реттеу аясының кең көлемде жүргізілуіне жол ашты
ҚР-ның казіргі Азаматтық Кодекстегі мүлікті жалға алу «Мүлікті жалға алу (жалдау)» атты 29-тараудың құрылымы. Азаматтық Кодексты өңдеп-жасаушылар алдында: мүлікті жалға алу шартынын сан ғасырлар бойы әлемдік тәжеребеде қолданылып келген классикалык ережелері мен нарық қатысушыларының арасындағы қатынастардың дамып, күрделенуіне байланысты пайда болған жаңа ережелері арасында қалыпты сәйкестікті табу міндеті тұр.
1 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 2008«Дамыған кәсіпкерлік сектор – кез келген ел экономикасының негізі» // www.zakon.kz.
2 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) // www.zakon.kz.
3 Жайлин Г. А.Гражданское право Республики Казахстан. Часть Особенная. Том 1. - Алматы: Данекер, 2001. –354с.
4 Брагинский М. И., Витрянский В. В. Договорное право: Общие положения.М.: Изд-во «Статут», 1997. – 682с.
5 Хутыз А.С. «Основы Римского часного право», Москва 2003. 124 с
6 Ченцов О.И. Имущественный наем (аренда). Актуальные вопросы коммерческого законодательства Республикик Казахстан и практика его применения. Материалы семинаров Алматы: Әділет Пресс. 1996ж. 142 б
7 Гражданское право. Том 2. Учебник.изд. третье, перераб. и доп. / под.ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. М., 2001.–309с.
8 Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академисческий курс). /Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Алматы издательство КазГЮА, 2001 г, 700 с.
9 М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Гражданское право Учебник для вузов (академисческий курс). Алматы, 2000 г. 704 с
10 Қазақстан Республикасының Жер кодексі. 2003 жыл 20 маусым.
11 «Қ.Р Азаматтық құқығы» Алматы «Жеті жарғы» 2001 жыл. Төлеуғалиев. Ғ.369 б
12 Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (акад.курс) / отв.ред.: М.К.Сулейменов., Ю.Г.Басин. А., 2000. 211 с.
13 Дождев Д.В. Римское частное право. Учебник для вузов. Под/ред. Члена – корр. РАН, профессора В.С.Нерсеянца. –М: издательская группа. ИНФРА. М – НОРМА, 1996 – 704 с.
14 Гражданское право: В 2т. Том ІІ полутом 2; Учебник (отв. ред. проф. Е.А.Суханова -2 –е, изд. Перераб и доп. –М: Издательство БЕК, 2000 – 544 с
15 Гражданское право РК Алматы 1998г. Мауленов, Сарсенбаев, Толеуғалиев. 352с
16 Информационный вестник Советов глав государств и правительства СНГ. 1992 г.вып.1. С.19-21
17 Официальный сайт Президента России. Archive.kremlin.ru
18 Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
арасындағы «Байқоңыр» кешенін жалдау туралы
шарт./adilet.zan.kz
19 Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы
Байқоңыр қаласының мәртебесi және ондағы атқарушы өкiмет
органдарын құрудың тәртiбi мен олардың мәртебесi туралы
Келісім./adilet.zan.kz
20 Интернет-газета «Gazeta.kz»
21 «Российский юридический журнал» 2010 г, №4. Иванченко В.С.
22 Распад СССР: Международно-правовые проблемы. Кремнев П.П. Москва, 2005 г . С.208-242.
23 Информационный вестник Советов глав государств и правительства СНГ. 1992 г.вып.4. С.16
24 Бюллютень международного договора.1994 г. №5. С.56-67
25 Бюллютень международного договора.1997 г. №3. С.86-87
26 Российская газета. 2003 г. №7. С. 14-16
27 Бюллютень международного договора.2001 г. №6. С.49-53
28 Бюллютень международного договора.1999 г. №5. С.33-39
29 ҚР білім және ғылым министрлігінің ғылыми журналы – «Ізденіс», 2001, № 4,5, 105-114 бб.
30 "Кодекс Российской Федерации об административных правонарушениях" от 30.12.2001/http://www.consultant.ru
2 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдері) // www.zakon.kz.
3 Жайлин Г. А.Гражданское право Республики Казахстан. Часть Особенная. Том 1. - Алматы: Данекер, 2001. –354с.
4 Брагинский М. И., Витрянский В. В. Договорное право: Общие положения.М.: Изд-во «Статут», 1997. – 682с.
5 Хутыз А.С. «Основы Римского часного право», Москва 2003. 124 с
6 Ченцов О.И. Имущественный наем (аренда). Актуальные вопросы коммерческого законодательства Республикик Казахстан и практика его применения. Материалы семинаров Алматы: Әділет Пресс. 1996ж. 142 б
7 Гражданское право. Том 2. Учебник.изд. третье, перераб. и доп. / под.ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. М., 2001.–309с.
8 Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академисческий курс). /Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Алматы издательство КазГЮА, 2001 г, 700 с.
9 М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Гражданское право Учебник для вузов (академисческий курс). Алматы, 2000 г. 704 с
10 Қазақстан Республикасының Жер кодексі. 2003 жыл 20 маусым.
11 «Қ.Р Азаматтық құқығы» Алматы «Жеті жарғы» 2001 жыл. Төлеуғалиев. Ғ.369 б
12 Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (акад.курс) / отв.ред.: М.К.Сулейменов., Ю.Г.Басин. А., 2000. 211 с.
13 Дождев Д.В. Римское частное право. Учебник для вузов. Под/ред. Члена – корр. РАН, профессора В.С.Нерсеянца. –М: издательская группа. ИНФРА. М – НОРМА, 1996 – 704 с.
14 Гражданское право: В 2т. Том ІІ полутом 2; Учебник (отв. ред. проф. Е.А.Суханова -2 –е, изд. Перераб и доп. –М: Издательство БЕК, 2000 – 544 с
15 Гражданское право РК Алматы 1998г. Мауленов, Сарсенбаев, Толеуғалиев. 352с
16 Информационный вестник Советов глав государств и правительства СНГ. 1992 г.вып.1. С.19-21
17 Официальный сайт Президента России. Archive.kremlin.ru
18 Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
арасындағы «Байқоңыр» кешенін жалдау туралы
шарт./adilet.zan.kz
19 Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы
Байқоңыр қаласының мәртебесi және ондағы атқарушы өкiмет
органдарын құрудың тәртiбi мен олардың мәртебесi туралы
Келісім./adilet.zan.kz
20 Интернет-газета «Gazeta.kz»
21 «Российский юридический журнал» 2010 г, №4. Иванченко В.С.
22 Распад СССР: Международно-правовые проблемы. Кремнев П.П. Москва, 2005 г . С.208-242.
23 Информационный вестник Советов глав государств и правительства СНГ. 1992 г.вып.4. С.16
24 Бюллютень международного договора.1994 г. №5. С.56-67
25 Бюллютень международного договора.1997 г. №3. С.86-87
26 Российская газета. 2003 г. №7. С. 14-16
27 Бюллютень международного договора.2001 г. №6. С.49-53
28 Бюллютень международного договора.1999 г. №5. С.33-39
29 ҚР білім және ғылым министрлігінің ғылыми журналы – «Ізденіс», 2001, № 4,5, 105-114 бб.
30 "Кодекс Российской Федерации об административных правонарушениях" от 30.12.2001/http://www.consultant.ru
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында Дамыған кәсіпкерлік сектор - кез келген ел экономикасының негізі деп нық басып айтты бұл біздің қарастырып отырған тақырыбымыздың негізіне келіп тіреледі [1], себебі әрбір азамат немесе кәсіпкер азаматтық құқықтың кез-келген субъектісімен шартқа отырғанда оның тиісті дәрежеде орындалуын алдын алуға және оны орындауға өз үлестерін қосуға міндетті. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету шараларын қолдану оның орындалғандығы болып табылады және кәсіпкерліктің дамуына бірден бір кепіл береді. Ал кәсіпкерліктің дамуы ел экономикасының негізі. Шарттың орындалуын қамтамасыз етудің ерекшелігі қоғамдағы қатынастарды дұрыс шешуге өз үлесін қосады, сонымен қатар қандай да болмасын қатынастардың бұзылуының алдын алу және реттеу болып табылады. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары әлеуметтік, экономикалық және саяси жүйелер өзгеріп экономика нарықтық кезеңге өтті.
Еліміздегі жүргізіліп жатқан құқықтық реформаларды әр саланы қамтып, азаматтардың күнделікті өмір сүруіне қажетті құқықтық жағдай туғызды. Соның бірі ретінде Қазақстан Республикасында қолданып жүрген нормативтік құқықтық актілердің қолданыс аясы бойынша көлемдігі азаматтық құқық болып табылады
Еліміз нарықтық экономикаға өту саласында мемлекеттік шектік монополистік ролінен негізгі өндірушіден елімізде шығарылған товарларды жеткізушіге және бөлушіге және жеке бөлушіге экономикалық қатынастарды жүргізу аясын кеңейтуге тыйым салудан бас тартты және азаматтық құқықтық мүліктік қатынастарды реттеу аясының кең көлемде жүргізілуіне жол ашты
ҚР-ның казіргі Азаматтық Кодекстегі мүлікті жалға алу Мүлікті жалға алу (жалдау) атты 29-тараудың құрылымы. Азаматтық Кодексты өңдеп-жасаушылар алдында: мүлікті жалға алу шартынын сан ғасырлар бойы әлемдік тәжеребеде қолданылып келген классикалык ережелері мен нарық қатысушыларының арасындағы қатынастардың дамып, күрделенуіне байланысты пайда болған жаңа ережелері арасында қалыпты сәйкестікті табу міндеті тұр. Азаматтық Кодекстын мүлікті жалға алу шартын реттейтін 29-тарауы 60-баптан тұратын алты параграфты қамтиді: бірінші параграф шарттын жалпы ережелеріне, екінші-бесінші (2,3,4,5) параграфтар шарттын жекелеген турлері мен объектілеріне, оның ішінде, лизинг, кәсіпорынды жалдау,уйлер мен үйлер мен ғимараттарды жалдау, көлік құралдарын жалдауға және прокатка арналған. Шарт атауы.
Мүлікті жалға алу шартына қатысты жалдау терминнің жиі колданылуы тарихта қалыптасқан. Осылай бола тура, заңнамада бұл терминдердің нақты ара жігі көрсетілмеген. Бұл терминдер арасындағы айырмашылықтар филологиялық сипатқа ие және бір шартқа осы екі терминнін екеуінде бірдей (қатар) қолдану, заңы маны бойынша қуқықтык әділеттілік болып табылады. Мысалы, жерді немесе кәсіпорынды жалға алуға қатысты турақты түрде жалдау термині қолданылады, тұрұға арналмаған ғимараттар мен қурылыстарға қатысты жалдау да, жалға алу терминдері колданыла береді; турғын үйлерге қатысты тек жалға алу термині қолданылады. Жұмысшылар тобы шарттың атауын талқылай барысында негізгі термин ретінде тарихи басымдыққа ие жалға алу терминін қолдану тұралы шешімге келді. Сонымен қатар, мүлікті жалға алу шартынын аталғандарынан басқа түрлеріне (мысалы прокат шарты) қатысты - атаудың ерекше дәстурі немесе басқа да айрыкша себептердің (мысалы, лизинг шартына қатысты лизинг туралы халықаралық конвенциянын болуын) болуына байланысты, осы шарттардын түрлік ерекшеліктерін ескеретін түрлік атауларды колдану ұйғарылды[2].
Тақырыптың маңыздылығы Қазақстан экономикасының дамуына елеулі кері ықпал тигізетін тәндік және моральдық, тұрғыда ескірген қатынастарды реттейтін нормалар, өмір талабына сәйкес келмейтін шарттық міндеттемелер көлемі мен байланысты келеңсіз жағдайларды шешуге бағытталған. Бірақта республикамызда тәжірибелік тұрғыда, экономикадағы әртүрлі сала жиынтығына қажетті жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелердің толық қанды анықталмауы немесе қатынастардың дұрыс реттелмеуі көптеген қиыншылықтарға әкеледі. Бұл мәселенің тікелей шешілу кілті ретінде шарт қарастырылады, себебі ол басқа қатынас нысандарына қарағанда кешенді тұрғыда мазмұндалып мүлікті меншікке беру, жалға беру, қызмет көрсету, жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелердің сауда, несиелік және инвестициялық және өзгеде көптеген операциялардың элементтерін біріктіреді. Міне осы себепті бұл саланы терең зерттеу аса қызық және маңызды тақырыптардың бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік мәні. Жұмыстың негізгі қорытындыларын ғылыми зерттеу жұмыстарында, азаматтық құқық курсы бойынша сабақтар беруде, сонымен қатар заңгерлік тәжірибеде қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағасы. Азаматтық құқықтағы шарттар тақырыбы барлық уақытта өзекті болғандықтан, оны зерттеген және зерттеуші авторлар жетерлік. Бұл тақырыпты зерттеген барлық авторларды атаудың өзі жұмыстың біраз мөлшерін алар еді. Қазірдің өзінде жаңа жағдайларда азаматтық құқықтағы жалдау шарттары тақырыбы назарсыз қалмайды. Оның дәлелі ретінде азаматтық құқықтағы жалдау шарттары тақырыбына немесе онымен байланысты сұрақтарға басылымдардағы мақалалар, конференциялардағы баяндамалар немесе бөлек бір еңбектер нысанында өз көңілдерін бөлетін келесі отандық авторларды атауға болады, олар: М.К. Сүлейменов, А.Ю Суханов Е.А. Скворцов, М.А. Кремнев П.П., Басин Ю.Г., Жайлин Ғ.А., Мауленов Б.Ы. және т.б.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеліп отырған тақырыпты жазудың басты мақсаты тақырыптың мазмұнын ашу болып табылады. Ал осы мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттерді қойдық: азаматтық құқықтағы шарттарға жалпы түсінік беру, оның әлементтерін анықтау, тараптардың құқықтары мен міндеттерін ашу, осы барлығына ортақ ережелерден кейін шарттың мынандай жекелеген түрлеріне тоқталу: біріншісі, мүлікті меншікке беру мндеттемелеріндегі шарттар, екіншісі, мүлікті жалға беру негізіндегі шарттар; үшіншісі, жұмыс жүргізу және қызмет көрсету негізіндегі шарттар.
Жұмыстың зерттеу объектісі мен пәні. Осы жұмыстың маңыздылығы - Қазақстан Республикасында азаматтық құқықтағы шарттарға қатысты тәлімгерлік ғылыми зерттеулердің көлемін толықтыра түсу. Бар әдебиеттің, көбінесе, түсіндіруші және түсінік беруші сипаттары ғана бар. Дипломдық жұмыс осы саладағы құқықтық олқылықтарды барынша толтыруға арналған.
Жұмыстың зерттеу пәні: Зерттеудің мақсаттары - Қазақстан Республикасының заңнамалары, осы мәселеге сәйкес теоретикалық ережелерді дайындау, сондай-ақ, жалдау шарты бойынша заңнамаларды жетілдіруге байланысты кепілдемелерді әзірлеу жөніндегі шарттық қатынастардың азаматтық-құқықтық жағдайын кешенді зерттеу болып табылады.
Жұмыстың теориялық, тәжірибелік және нормативтік негіздемесі. Осы мақсатқа жету үшін мен мынандай авторлардың еңбектерін пайдаландым: Басин Ю.Г., Сулейменов М.К., Жайлин Ғ.А., Хутыз А.С., Кремнев П.П., Ченцов О.И. және т.б авторлардың еңбектері.
Жұмыстың нормативтік базасы халықаралық-құқықтық актілермен, ұлттық заңдармен-олардың ішінде, ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдер), әрі қарай - ҚР АК. Бұлармен қатар жұмыс барысында халықаралық және қазақстандық шарттық тәжірибе қолданылған.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Зерттеудің жаңашылдығы болып жарық көрген ғылыми құқық әдебиеттеріне сүйене отырып өз ұсыныстарымды білдіру. Ең бастысы жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелер мемлекеттік тілдің қолданысын арттырып, орын алған олқылықтардың орнын толтыру болып табылады. Зерттеу барысында азаматтық құқықтағы шарттарды қолдануға қатысты қолданымдағы нормативтік актілер ғана емес, сондай-ақ Қазақстандағы бұрынғы кезде қолданыста болған актілер, шетел заңнамаларының актілері салыстырмалы жоспарда зерттелді.
Жұмыстың әдістемелік негіздемесін құбылыстарды диалектикалық таным теориясы, тәжірибелік және теориялық зерттеу жүргізудің жалпы әдістері құрайды (құқық-салыстырмалық әдісі, функционалды құрылымдық әдіс, құқықтық-тарихи әдіс, жүйелеу әдісі, талдау және жинақтау, индукция, дедукция).
Жұмыс құрылымы. Жұмыс құрылымы кіріспе, негізгі бөлім екі тараудан, қорытынды бөлім мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда азаматтық құқықтағы мүлікті жалға беру міндеттемелеріне жалпы сипаттама, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының заңды табиғаты, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының элементтері,. Екінші тарауда Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының өзекті мәселелері, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының ерекшелігі, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартындағы қақтығыстар, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартын құқықтық реттеудің келелі мәселелері сипатталады.
Дипломдық жұмысты жазуда қолданылған тәжірибелік база. Дипломдық жұмысты жазу барысында негізінде тәжірибелік ақпараттар қатарында ресми басылымдар мен кезеңдік басылымдарда қолданылатын статистикалық аппараттар негізінде жұмысымызды қалыптастырдық.
1 Мүлікті жалға беру міндеттемелері және азаматтық айналымдағы алатын орны.
1.1Мүлікті жалға беру міндеттемелеріне сипаттама және қатынастар түсінігі.
Мүлік жалдау шартының бағасы және мерзімі. 1999 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімі қабылданып, күшіне енді. Бұл өз мәнінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі нарықты қайта құру жылдарында қалыптасқан азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі (немесе жүйеленуі) болып табылады, сонымен бірге онда бұдан бұрын Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында болмаған көптеген нормалар пайда болды.
Жаңа Азаматтық кодексті қоғамдық қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде бағалау қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілердің ережелері енген. Бұны оңды қүбылыс ретінде бағалауға болады, дегенмен азаматтық кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар да кездеседі. Себебі, онда сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да шарттар көптеген түр-түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп сатып алусату шарты жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге артықшылықтар берілген. Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар жеткізілімі шартына арналған нормаларда көрініс тапқан. Кезкелген қазіргі заманғы мемлекет жағдайы үшін сатып алусату шартының әнергиямен жабдықтау сияқты түрі маңызды мәнді иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған сәйкес қабылданған заңға тәуелді нормативтік актілерде ескерілген[3,354].
Кез-келген ұйым,кәсіпорын, жеке-заңды тұлғалар өздерінің капиталын үнемдеу мақсатында "Мүлікті жалдау" шартына жүгінеді. Себебі кез-келген уақытта қысқа мерзімде қолданылатын мүлік яғни ғимарат, көлік, өзге де кәсіптік қүрал керек уақытта бұл шарттың маңызы орасан зор. Өйткені, "Мүлікті жалдау" шарты мүлікті жалға беруші мен мүлікті жалға алушы тараптарының құқықтық қатынастарын; міндеттерін, бағасын, мерзімін және де т.б. аспектілерін қарастырады және Заңмен қорғайды.
Мүлік жалдау қатынасы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 29 тарауында реттелген, мүлік жалдау туралы жалпы ережелер мазмұндалған[3,354]. Мүлік жалдау қатынастарын реттеу, тек АК пен шектеліп қоймайды, олар сондайақ басқа да заңды актілермен реттеледі. Азаматтық құқық нормаларының диспозитивтік мінезі мүлік жалдау шартына да қатысты өзінің көрінісін табады. Сондықтан нақты шарт қатысушыларына алғашқы нормаларды өзгертуге, оларды өздерінің қажеттіліктерін барынша толық қамту үшін лайықтауға мүмкіншілік береді.
Мүлікті жалдау шарты да сатып алу - сату шарты тәрізді шарттардың ең кең тараған түрі. Ол мемлекет ішіндегі тауар айналым сферасында, сондай-ақ сыртқы тауар айналымында қызмет етуге арналған заңды форма болып табылады.
Сатып алу - сатуды ретейтін халықаралық құқықтық құжаттардың қатарындағы құқықтық нормалардың ең маңыздысы ООН конвенциясының тауарларды сатып алу-сатудың халықаралық келісім шарттары мен тауарлық Инкотермс терминдерін түсіндіру бойынша тәртібі болып табылады[4, 682].
Осы көрсетілген құжаттардың мақсаты сыртқы сатып алу - сату шартында қолданылатын ортақ тәртіп жасау болып табылады.
Сонымен қатар бұл конвенция өзіңнің жеке басыңа, жанұяңа немесе күнделікті үй тұрмысында пайдалануға, аукционнан өндірістің атқару тәртібнінде немесе өзге де заңды күші бар өзге де жолмен қорлық қағаз, акция, қамтамасыз ететін қағаз, айналмалы құжаттар мен ақшада, су және ауа судналарында қолданылмайды.
Сатып алу-сату шарты сатушы мен сатып алушының арасындағы міндетті құқықтық қатынасының туындауының негізі болып табылады сонымен бірге сатып алынған мүлкіне жеке меншіктік сондай-ақ мәңгілік абсалюттік құқығына ие болады.
Сатып алу-сату шарты материалдық құндылықтардың бір тұлғадан басқа бір тұлғаға ауысуының жанама түріндегі заңды формасының бірі болып табылады.
Сатып алу-сату тиісті шарт болып табылады. Жеке меншікке қандай да бір затты ала отырып, сатып алушы сатушыға заттың белгіленген құнын төлейді немесе сатушы басқандай берілетін мүлікті алады.
Екі жақты тауар алмасу, сатып алу-сату шартының екі жақ тараптарды міндеттейтін құқықтың және екі жақ тараптарда да туындайтын міндеттердің құрлысын анықтайды сатушы сатып алушыға белгілі бір затты беруге міндетті, бірақ бұл үшін белгіленген ақыны талап етуге құқылы, сатып алушы өз кезегінде алған заты үшін ақыны төлеуге міндетті және оған сатылған затты талап етуге құқылы. Сатып алу - сату шарты консенсуалды болып табылады. Консенсуалды деп - тараптардың шарттың барлық маңызды талаптарымен бір-бірімен келісімге қол жеткізген уақытындағы туындайтын міндттері мен құқықтары түсіндіріледі. Бірақ сатып алу - сату шартының жекелеген түрлерінде заң олардың белгілі бір тәртіпте жасалғанын ескертеді және сол кезде ғана ол жарамды деп танылады, міндетті құқық тек шарт жасасқаннан кейін ғана туындайды. Сатып алу - сатуды тәртіпке келтіруге негіз болатын акт, осы келсім шартты жеткілікті, түсінікті басқаратын, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 25-ші тарауы 406-500 баптар. Дегенмен Азаматтық кодекспен қатар сатып алу - сату қатнастары сондай-ақ өзге де заңдармен және заңды актілермен де тәртіпке салынады Қазақстан Президентінің Жарлықтары, Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулылары. Бұл нормативті актілердің толығырақ талдауы сатып алу - сату шартының жекелеген басқа да түрлерін қарастырғанда берілетін болады[3, 354].
Қазақстан Республикасында сатып алу-сату иниститутын қолдану сферасы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексында айтарлықтай кеңейтілген. Жекелеген бөліктерінде ол тауарды жеткізуге, контрактацияға, әлектроәнергияға және өзге де ресурстармен байланысты тәуелсіз шарттардың түрлерінің қатынасын қосады, алайда бұл қатынастардың ерекшелігі ескертілген және олардың жеке құқықтық реттелуі сақталған. Сонымен бірге Қазақстан Респуликасының Азаматтық Кодексінде бұрын әрекет еткен заңмен көрсетілмеген сатып алу-сату шартының жаңа әртүрлілігі арнайы реттеледі жылжымайтын мүлікті, мекемені сатып алу-сату т.б.. Сатып алусату шартында сияқты мүлікті жалдау шартында жалдау нысанасының, шарт орнауының ерекшелігіне сондайақ басқа факторлардың әсерінен оның бірнеше түртүрі қалыптасады. Күшіндегі Азаматтық кодекс мүлік жалдаудың лизинг, кәсіпорынды жалдау, ғимарат және үйлер жалдау, көлік қү-ралын әкипажымен жалдау прокат, түрғын үйді жалдау сияқты түр түрлерін қамтиды. Мүлік жалдаудың болуы мүмкін бөлек түрлері мүнымен шектелмейді.
Мүлік жалдау және аренда терминдері (түсініктері) тепе тең болып келеді, осыны қоғамдық қатынастардың аталмыш түрін реттейтін Азаматтық кодекстің 29тарауының өзінен де байқауға болады. Бірақ, кейбір кезеңдерде, терминологиялық түсініксіздік пайда болды. Аренданы мүлік жалдаудың өзгеше түрі ретінде бағалайтын және осыған байланысты оның ерекше жағдайларын бөліп шығарған, мысалы, аренда нысанасын сатып алу қүқығын қарастыратын жағдайын сатып алу, сату қүқығы, Қазақ КСРнің "Аренда туралы" арнайы Заңы қабылданды. Ол өмірге қабілетсіздігіне байланысты доғарылды. Аталмыш терминдердің ара қатынасы үлкен мәселені дау тудырып отырған жоқ. Бірақ бұл жөнінде әртүрлі көзқарастар бар. Кейбірлеріне сәйкес мүлікті жалдау шарттарының қатарында аренданың бөлектеу орны бар.
Мүлік жалдау (аренда) шарты бойынша жалға беруші жалға алушыға мүлікті ақыға уақытша иеленуге және пайдалануға беруге міндеттенеді. (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 540 б.)[3,354].
Аренда шартының сатып алу, сату рента шарттарынан айырмашылығы, ол мүлікті уақытша иеленуге беруге байланысты қатынасты реттейді. Мүлік жалдау шарты Римде кеңінен таралған еді. Ол (Іосаііо сопсіисііо гешт) деп аталады. Оның анықтамасы қазіргі кезде жүзеге асырылып отырған анықтамадан елеулі ерекшеленген жоқ[5, 124].
Сонымен қатар, мүлікті жалдау затты пайдалануды болжайтын мұнымен қоса жалдаушының иеленуіне назар аударылмайтын, ал негізінен жалдаушы тек затты ұстаушы меншік иесі құқықтарын жүзеге асыруға көмектесетін түлға ретінде ғана бағаланатын . Түбіріне қарайтын болсақ, қазіргі уақытта да ең басты мақсат жалдаушыға мүлікті қажетті көлемде пайдалану, оның пайдалы қасиеттерін мүмкіншілігін беру екенін айтуға болады.
Қатынасты реттеудің түбірлі негізі сақталғанымен өзгерістер де еніп жатыр. Мүліктік қатынастарды жеке құқықпен реттеу жалпылама жетілдірудің әсерін сезген және әрине жетілдіру одан да әрі жалғасады. Осының нәтижесінде шарттық қатынастардың мазмұны өзгеріс шегеді, оларды реттейтін нормалар меншік қүдығы және өзге заттық құқықтарды реттейтін нормалармен тығыздау тұйысады. Аренданы заттық құқықтарға жатқызу немесе жатқызбау сауалы ұзақ мерзім бойы даулы болып келді. Заттың құқықтарға (олардың мәселелеріне) арналған соңғы Қазақстандық жұмыстарда аренда заттық құқықтардың қатарына жатқызылады.
Бұл көзқарас көріп түрғанымыздай аренданың заңнамалық анықтамасында да қолдау табады, яғни онда пайдалану мен қоса иеленуде бірге қарастырылады. Бұл заңнамалық шешім арендалық қатынастарға бұ-рынғыдан көрі жоғарылау (көбірек) түрақтылық береді, олардың мәнін көтереді. Осының нәтижесінде мүлікті меншік құқығы негізінде иемденуге мүмкіншілігі жоқ бөтен біреудің мүлкін пайдаланған кезде, мүлікті жалдау шарты тиісті қатынастарды тыйымды реттетуге мүмкіншілік береді. Кейбір жағдайларда аренда (мыс. жер арендасы) тіпте меншік құқығына балама ретінде қарастырылатын 99 жылға дейінгі үзақ мерзімді жер арендасы Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 22 желтоқсанда қабылданған "Жер туралы" заң күші бар Жарлығының 41 бабында қарастырылған еді. Аренда белгілі мөлшерде жерге меншік құқығының баламасы деген түсінік қазіргі (күшіндегі) заңнамада да сақталып түр. Қазақстан Республикасының 2004 жылы 24 қаңтардан "Жер кодексі" мен 49 жылға дейінгі жердің ұзақ мерзімді арендасы қарастырылған[6, 142].
Аренда тек жалдаушының қажетін, мүддесін қамтамасыз етіп қоймайды. Оның нормаларында жалға берушінің мүдделерінде есепке алу бар Меншік иесі ретінде ол бәрібір жалға алушыға қарағанда артықшылық жағдайында болып келеді.
Мүлікті жалдау шарты консенсуалды (құқықтары мен міндеттері тек тараптардың келісімі негізінде пайда болатын), өзара, өтеулі (ақылы) болып табылады.
Арендалық шарттан туындайтын міндеттемелік құқықтық қатынастарды және заттық құқықтық қатынастарды ажыратып қарау қажет. Әрине, міндеттемелік құқық шеңберінде бірінші кезекте аталған қатынастардың бірінші тобын қарау керек. Аренданың заттық құқығы жеткілікті дәрежеде жанжақты және толық заттық құқық мәселелеріне арналған еңбектерде талданған. Сонымен қатар, аренданың заттық қүқығы ескерілмесе жолға алушының да жалға берушінің де құқықтық жағдайының сипаттамасы толық болмайды. Жалдаушы мен жалға берушінің заттық құқық қатынастар негізінде қатысуын (олар сырттай шарттық болып көрінгенімен) жоққа шығаруға болмайды. Біздің айтып отырғанымыз арендаға берілетін мүлікті күтіп үстау ауыртпалығына, меншік иесінің (жалға берушінің) және жалдаушының заттық құқықтарының бәсекесіне және тағы басқа ұқсас нәрселерге қатысты.
Бұл шартқа да ҚР АК тиісті баптары ұсталатын мәміленің нысаны қойылатын жалпы талаптар қолданымды болып келеді. Сонымен бірге мүлікті жалдау шартының нысанына арнайы талаптар да қойылады. Егер, мысалы, ол бір жылдан астам мерзімге жасалса, онда оның нысаны жазбаша болуы тиіс.
Кәсіпкерлік әлде кәсіпкерлік емес болғанына, мерзіміне қарамастан, тарабы заңды тұлға болып келетін мүлікті жалдау шарттары да жазбаша нысанда жасалуы керек. Жылжымайтын мүлікті жалдау шарты мемлекеттік тіркеуге жатады. Туралап айтсақ, Қазақстан Республикасы Президентінің "Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы" заң күші бар Жарлықтың 2 бабына сәйкес мемлекеттік объектісі болып мерзімі бір жылдан асатын пайдалану, жер пайдалану қүқығы келеді. Бұдан, егер аренда шартында мерзім анықталмаса не жасау керек деген сұрақ туады. Қойылған сұраққа мынандай жауап беруге болады. Тараптар бірінші кезекте басшылыққа өз мүдделерін (қажеттерін) алуы керек, соларға сәйкес ниеттенулері танылуы тиіс. Ал тіркеуші орган болса анықтамаған мерзімге жасалған, аренда шартын тіркеуден бас тартпауы (соған кедергі жасалмауы) тиіс. Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлікке тіркеу жүйесі Еуропалық тіркеу жүйесімен ұқсас болып табылады. Оның міндеті мүлікке пайда болатын барлық қүдықтардың кепілдігін қамтамасыз ету[7, 309].
Азаматтар араларындағы 1 жылға дейінгі мүлікті жалдау шарттары ауызша нысанда жасалуы мүмкін. Егер, болашақта жалдаушыға мүлікке өтетіні қарастырылса, меншік қүқығы онда мүлікті жалдау шарты сатып алусату шартының нысанындай нысанда жасалуы тиіс. Мүлік жалдау шартының тараптары жалға алушы және жалға беруші, жалға беруші және жалға алушы ретінде кез келген түлға, заңды және жеке түлға бола алады. Егер шарт мемлекет атынан не әкімшілікаумақтық бірлестік атынан жасалса мүлікті жалға беруші болып өкілетті мемлекеттік орган, ҚР Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру бойынша комитетінің аумақтық органдары келеді. Жалға беруші - бұл пайдалануға берілген мүліктің иесі, ал заңды түлға - оқшауланған мүлікке меншік, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару құқығы бар субъект. Кейбір жағдайларда мүлікті жалға беруші болып оған өзге де құқықтары бар жеке немесе заңды түлғалар келуі мүмкін, олар мүлікті жалға беруге заңмен немесе шартпен өкілденуі тиіс (мысалы, бұл мүлікті сенімгершілікпен басқаратын болуы мүмкін). Жалдаушы (арендатор) - мүлікті уақытша иелену және пайдалануға, немесе тек пайдалануға алған жеке немесе заңды тұлға. Мысалы, станокты жалдаушыға онда белгілі сағаттарда немесе күндерде қажетті жүмыстарды жасау (орындау) мүмкіншілігі берілуі мүмкін. Мүлкіне оралымды басқару қүқығы бар коммерциялық емес заңды түлғалар, олардың мүлкінің меншік иесімен мүлікті жалдау құқығында шектелуі мүмкін[8, 700].
Тараптар құқықтары мен міндеттерінің өзге тұлғаларға ауысуы ішінара және де әмбе бап құқықтық мирасқорлық негізінде болуы мүмкін. Жалға берілген мүлікке меншік құқығының немесе шаруашылық жүргізу, оралымды басқару құқықтарының өзге тұлғаға ауысуы мүлікті жалдау шартын өзгерту немесе бүзу үшін негіз болмайды.
Басқаша айтатын болсақ аренда құқығы жалға берілген мүлікке ауыртпалық тудырады. Азамат өлуімен жалға алушының құқықтарына қатысты мұрагерлік трансмиссия егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше қарастырылмаса жалпы тәртіп бойынша болады. Заңды түлғалар қайта құрылған кезде де әмбебап мирасқорлықтың бұл тәртібін қолдану керек.
Мүлікті жалдау шартын жасасу жалдаушының тұлғасына жеке байланысты болмаса, жалға беруші оның қалған мерзіміне шартқа мұрагердің (құқықтық мирасқордың) жалдаушы ретінде кірісуіне кедергі жасай алмайды.
Мүлік жалдау шартының нысанасы (объектісі) болып негізінен қозғалатын сондайақ қозғалмайтын заттар келеді. Аренда шарты бойынша (негізінде) берілетін заттар жеке сипаттары мен анықталатын, түтынылмайтын заттарға жатады, олар оларды пайдалану барысында өздерінің тұтынушылық қасиеттерін біртебірте табиғи тозу салдарынан жоғалтады. Кейбір объектілер пайдалану тәртібі дүрыс болса тіпті өздерінің қасиеттерін жоғалтпауы мүмкін, оларға жер бөлшектері, көп жылдық егістер және с.с. жатады. АК. 541 -- бабына сәйкес, мүліктік жалдауға, кәсіпорындар мен басқа да мүліктік кешендер, жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, жабдықтар, көлік қүралдары берілуі мүмкін. Жалдаудың объектісі өзге де заттар бола алады.
Заңнамада оларды мүліктік жалдауға беруге тыйым салынған, немесе жалдау мүмкіншілігі шектелген мүлік түрлері анықталуы мүмкін. Бірінші кезекте шектеулер азаматтық айналымнан алынып тасталған, немрсе азаматтық айналымы шектеулі заттарға қатысты болып келеді.
Әрине, азаматтық айналымнан алынып тасталған заттар жалға берілуі мүмкін емес. Ал азаматтық айналымы шектеулі заттар жалға оларды пайдалану тәртібі, жалпылама оларға меншік қүқығын жүзеге асырудың барлық тәртібі сақталып жалға берілуі мүмкін. Мысалы, тұлға азаматтық айналымы шектеулі бір немесе өзге мүлікті иеленуге рұқсат алмаса, ол өзінде бар сондай (азаматтық айналымы шектеулі) мүлікті иелігінен шығаруы керек. Заңның (ҚР АК 252 бабы 2 тармағы) тікелей нұсқауына сәйкес көрсетілгендей мүлікке меншік құқығы тоқтатылуы қажет. Яғни ондай мүлікте иеліктен шығаруға бағытталған шарттар болып сатып алусату, сыйға тарту, айырбас шарттары келеді деп болжам жасаймыз.
Бірақ мәселені тым шектеулі шешуге болмайды. Сілтеме жасалған азаматтық кодекстің нормасы өмірде оны әртүрлі жағдайларға лайықтап қолдануды талап етеді. Мысалы, айналымы шектеулі мүліктің иегері болашақта оған рүқсат аламын деп үміттенетін болса оған оны жалға беруге тыйым салынбауы керек. Немесе мүлікті иеленуге рүқсаты жоқ айналымы шектеулі заттың меншік иесі бірден сатып алушыны таппаған соң оны болашақта сатып алу жағдайы қарастырылатын жалдау шарты негізінде бере алады. Қаралғандай қосымша шешімдер меншік иесі жағдайын жақсартады. Қандай да болсын мүлікке меншіктің заң бойынша кепілдіктерін нығайтады[9,704].
Кейбір объектілерді (негізінен табиғи объектілерді) жалға тапсырған кезде шарт ерекшеліктері пайда болады (ерекшеліктер шарт мазмұнына және т.б. қатысты болуы мүмкін). Айтатын болсақ, Қазақстан Республикасының "Жер кодексімен" жер пайдаланушылары жерді жер учаскесін беру актісіне немесе аренда шартына (уақытша ақысыз жер пайдалану шартына) сәйкес пайдалануы тиіс. Осымен бірге жалға алушыға тағы да бірқатар міндеттер жүктеледі. Бұл міндеттер жалға алушының жалға берілген мүлікті тиісті пайдалану бойынша азаматтыққұқықтық міндетімен тығыз байланысты, кейбір көріністерінде оларды мүлікті тиісті пайдалану бойынша міндеттік нақтылануы ретінде бағалауға болады. Жер пайдаланушыға мынадай міндеттер жүктеледі:
oo тиісті санитарлық және экологиялық талаптарға сәйкес келетін өндірістехнологиясын қолданудың, халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтірілуіне жол бермеу;
oo топырақтың қүнарлығын нашарлатпаудың жер қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырудың, орман, су ресурстары мен басқа да табиғи ресурстарды пайдалану тәртібін сақтаудың, жер учаскесінде орналасқан, заңдарға сәйкес мемлекет қорғайтын тарих, сәулет ескерткіштері, археологиялық мүра мен басқа да объектілердің қорғалуын қамтамасыз ету;
oo басқа меншік иелері мен жер пайдаланушылардың құқықтарын бұзбау;
oo топырақтың құнарлы қабатын сыдырып алу оның біржола жоғалуын болғызбау үшін қажет болған жағдайларды қоспағанда, басқа тұлғаларға сату не беру мақсатымен құнарлы қабатты сыдырып алуға жол бермеу;
oo сервитуттары заңдарда көзделген тәртіпте ұээғынуды қамтамасыз ету[10].
Өз ерекшеліктері тұрғын үйді жер қойнауының учаскелерін және басқа объектілерді жалдауда орын алады. Жер қойнауының учаскілері концессиялық және басқа келісімдер негізінде пайдалануға беріледі, олар АК 541 бабының 4 тармағына сәйкес өзінің заңды табиғаты бойынша мүлікті жалдауға түбірлес болып келеді және оның жалпы (негізгі) ережелеріне негізделеді. Мұндай кең түсінік ҚР азаматтық заңнамасында шарттардың бұрынғы кеңестік кезеңдегі азаматтық қүдыққа таныс емес тәртіптенген жүйесі қалыптасып келетінін сипаттайды. Бұл бөлек шарттардың кұрылысын өңдеуде де, бүкіл шарттық құқық жүйесін өңдеуде де өз көрінісін тауып отыр. Жер қойнауын пайдаланумен байланысты және өзге де шарттардың жаңа түрлеріне қатысты пайда болған айқынсыздық ақырындап жойылып келеді.
ҚР АК тағы да бір елеулі жаңалық бар. Оны заңнаманы дамытудағы батыл, өркенді қадам ретінде бағалауға болады және онда біздің көзқарасымыз бойынша арендалық қатынастарды одан әрі дамытудың мүмкіншіліктері қарастырылған. Бірақ ол жалдау туралы дәстүрлі көзқарастарды ескеретін болсақ үйренімсіз болып көрінеді. ҚР АК 541 бабының 2 тармағына сәйкес жалдаудың нысанасы болып жер пайдалану құқығы, жер қойнауын пайдалану құқығы және өзге заттық құқықтар келуі мүмкін. Мүліктік құқықтардың арендасына жол бермеу заңнамалық актілермен қарастырылуы мүмкін. Аталған норманы қолдану мүліктік құқықтардың айналымын жанжақты дамытуға мүмкіншілік береді. Мүлікті жалдау шартының ақылы мінезі, жалпылама міндеттемелік құқық нормаларының мазмүны және қалыптасқан шарттық тәжірибеде мүлікті жалдау шартында сатып алусату шартында да сияқты оның бірден бір елеулі жағдайы болып нысанасы туралы жағдай келетініне әсер етеді.
Мүлік жалдау шартында жалдаушыға мүліктік жалдаудың объектісі ретінде берілуге жататын мүлікті анықтауға мүмкіншілік беретін мәліметтер келтірілуі керек. Егер бұл мәліметтер шартта болмаса, онда мүліктік жалдауға берілуге жататын объект туралы жағдай келісілмеген болып, ал тиісті шарт жасалмаған болып есептеледі. Үлкен тәжірибелік мән жалға берілетін объектіні толық сипаттауда болып келеді, яғни оны тек жалпы анықтау жеткіліксіз. Осының қажеттілігі мүлікті жалдау шарты мазмұнының өзінен көрініс табады. Ол шартқа сәйкес анықталады. Егер, ол шартта көрсетілмесе, онда басшылыққа бір немесе өзге жағдайларда төленетін аренданың бағасы алынады.
Мүлікті жалдау шарты нақты анықталған мерзімге жасалуы мүмкін. (ҚР АК. 545,б 1т.) ҚазҚСР-ң Азаматтық кодексімен, жалға берілетін мүлік түріне қарамастан мүліктік жалдаудың мерзімі 10 жылдан аспауы тиістігі қарастырылған еді. ҚР АК аренданың ақырғы мерзімін тек оның бөлек түрлері үшін, немесе бөлек мүлік арендасы үшін қарастырады. Айтылғандай жердің арендасы 49 жылдан аспауы керек. Прокат шарты бір жылдан аспайтын мерзімге ғана жасалуы мүмкін.
Мүлік жалдау шарты нақты анықтамлаған мерзімге жасалуы мүмкін, бұл үшін ол күшінде болып келетін мерзім шартта көрсетілмейді. Нақты анықталмаған мерзімге жасалған мүлікті жалдау шартында әрбір тарап, шарт қозғалмайтын мүлік жөнінде болғанда екінші тарапқа үш ай бұрын ескертіп, ал шарт қозғалатын мүлік жөнінде болғанда бір ай бүрын ескертіп, кез келген уақытта шарттан бас тарта алады. Өзгеше тәртіп заң актілерімен немесе шартпен қарастырылуы мүмкін. Мысалы шартта тараптар нақты анықталмаған мерзімге жасалған мүлікті жалдау шартын бір жақты тәртіпте бұзуға тиым салуы мүмкін.
Егер мүлікті жалдаудың ақырғы мерзім заңнамада қарастырылса, ал шарттың өзі нақты анықталмаған мерзімге жасалса, мүлікті жалдаудың ақырғы мерзімі өтуімен ол күшін өзімен өзі жоғалтады. Яғни, мүлікті жалдау шартының мерзімі заңнама бойынша қарастырылған ең үлкен (ақырғы) мерзімнен асып кетсе де шарт бәрібір заңнамалық мерзімнен аспайтын (оған тең) мерзімге жасалған болып саналады.
Қорыта келе, Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы бүтіндей толықтық сипатына иемденгенін атауға болады. Оның құқықтық тетігінің әдістері, принциптері және басқа да жалпы бөлімдерінің әрекеті бүтіндей және толығымен Ерекше бөлімнің нормаларына таралған. Әрине, Ерекше бөлімнің нормаларын қолданғанда оларда қандай дәрежеде жалпы мәндегі нормалар көрініс табады деген сүрақты біз әлі де бірнеше рет қоятын боламыз. Дегенмен, құқық саласы қазірдің өзінде біртұтас құқықтық механизм ретінде қалыптасуға міндетті.
Бұл жұмыста "Мүлікті жалдау " (Аренда) шартын толықтай ашып, егжей-тегжейлі жақтарын қарастыруға тырысамыз. Бұл тақырып қазыргі замандағы қарым-қатаныста себепті байланысы бар екені, әлде болса түсінікті деп, ойлаймын.
Өйткені, қазірігі нарықты заманда, нақтылай келсек біздің мемлекетімізді алсақ, коммерциялық қарым-қатынас өршіп, дамуда болғаның айта кетсек, "Мүлікті жалдау" шартының рөлі де кем емес екндігін айта кеткен жөн. Кез-келген ұйым,кәсіпорын, жеке-заңды түлғалар өздерінің капиталын үнемдеу мақсатында "Мүлікті жалдау" шартына жүгінеді. Себебі кез-келген уақытта қысқа мерзімде қолданылатын мүлік яғни ғимарат, көлік, өзге де кәсіптік қүрал керек уақытта бұл шарттың маңызы орасан зор. Өйткені, "Мүлікті жалдау" шарты мүлікті жалға беруші мен мүлікті жалға алушы тараптарының құқықтық қатынастарын; міндеттерін, бағасын, мерзімін және де т.б. аспектілерін қарастырады және Заңмен қорғайды[11,369].
0.2. Азаматтық құқықтағы жалдау шарттарына жалпы сипаттама
Мүлікті жалға алу қатынсатары ҚР-сы АК-ның 29-тарауында реттелген. Бұл тараудың 1- парагрыфында мүлікті жалға алудың жалпы ережелері қамтылған. Мүлікті жалға алу қатынатарын реттеу азаматтық кодекспен шектелмейді, олар басқа да заң актілерімен реттелуі мүмкін. АК-тын диспазитивті сипаты мүлікті жалға алу шартына да қатысты колданылады, сондықтан осы шарттардың катысушыларында негізгі нормаларды өзгерту және оларды өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға ыңғайландыруларына мүмкіндіктері бар.
Сатып алу-сату шарты сияқты, мүлікті жалдау шартының да өзінің бірқатар түрлері бар. Бұл түрлердың айрықша болуы, олардың пәнінін, мақсатының, сонымен қатар басқа да факторлардың ықпал ету ерекшеліктерінің нәтижесі. Қолданыстағы АК-пен лизинг, кәсіпорындарды жалдау, үйлер мен ғимараттарды жалдау шарттары реттелген. Мүлікті жалдаудың түрлері бұл тізіммен шектелмейді.
Мүлікті жалға алу және жалдау терминдері тепе-тен болып келеді және мұны АК-н осы қоғамдық қатынастарды реттейтін тарауынын атауынан байқауға болады. Біраз, уақыт бойы бұл терминдер арасында анықсыздық орын алған. Жалдауды, оның белгілі бір талаптарын, (мысалы, мүлікті келешекте сатып алу құқығы) ерекшелендіретін белгі ретінде болып шығара отырып, мүлікті жалға алудың арнайы бір түрі ретінде карастырған.
Қазақ КСР-ның Жалдау туралы арнайы заңы қабылданып, кейінен ол өміршен болмағандықтан алынып тасталды. Қазір осы терминдердін сәйкестігі жөніндегі мәселе төңірегінде үлкен даулар жоқ, бірақ жалдау мүлікті жалдау шарттарының арасында біршама ерекше орынға ие деген көзқарастар да кездесіп жатады[12, 211].
Мүлікті жалдау шартының сатып алу-сату, рента шарттарынан ерекшелігі, ол мүлікті уакытша пайдалануға берумен байланысты қатынастарды реттейді. Мүлікті жалдау шарты Римде кеңінен таралган. Онын атауы locatio conductio rerum болған, онын анықтамасының қазіргі заңнамадағы анықтамадан айырмашылығы жоқ. Мұнымен қатар, мүліктік жалдау затты пайдалануды білдірген және жалға алушының мүлікті иеленуге мән бермеген, бұл былай тұрғанда жалға алушы тек қана иесінін құқықтық өкілеттіліктерін жүзеге асыруға көмектесуші түріндегі қатты ұстаушы ретінде ғана қарастырылған (бағаланған). Тіпті, қазір де мүліктік жал шартының негізгі мақсаты жалға алушыға мүлікті оған кажеттң мөлшерде ғана пайдалану, одан пайдалы қасиеттерді алу мүмкіндігін беру болып табылады[13, 704].
Мүліктік қатынастарды және құқықпен реттеу барған сайын жетілдіруде. Бұл бірінші кезекте біздің заңнамада заттық құқықтар жүейесінің барынша ашылғандығы арқылы айқындалады. Нәтижесінде шарттық қатынастардың да мазмұны өзгерістерге ұшырап, оларды реттейтін нормалар меншік және заттық құқықтар саласының нормаларымен тығыз байланыстырады. Жалдау құқығын заттық құқықтар арналған соңғы қазақстандық жұмыстарда (еңбектерде) жалдау заттық құқықтарға жатқызылды. Жалдауды дәл осы тұрғыдан қарастыру, байқағанымыздай, пайдаланумен қатар иеленуді де көздейтін, жалдаудың заңи анықтамасында да көрініс тапқан. Бұл заңнамалық шешім жалдау қатынатардын, бұрынғыдан гөрі тұрақтылығын арттырады және олардың маңыздылығын көтереді. Осылайша, мүлікті жалдау шарты - белгілі бір себептерге байланысты мүлікке жеке меншік құқығына ие бола алмайтын немесе мұндай кажеттілігі жоқ тұлғалардың бөтен мүлікті пайдалануын әсерлі құқықтық реттеуші рөлін атқарады. Жалдау кейбір жағдайларда (мысалы, жерды жалдау) тіпті, меншік құқығына балама ретінде қарастырылған (аңгіме ҚР-сы Президентінің 1995 жылғы 22-желтоқсандағы заң күші бар Жер туралы Жарнамадағы 41-бапта көзделген, ұзақ мерзімді 99 ж. дейінгі жалдау туралы болып отыр). Енді жалдау (уакытша жер пайдалану құқығы) 49 ж. мерзімге берілуі мүмкін. (ҚР-ның 2001 ж. 24-қаңтарындағы Жер туралы Заңының 28-бабы). Бірақ бұл тұтас алғанда мүлікті жалдау шартына тән емес.
Жалдау шартынан туындайтын міндеттемелік - құқықтық қатынастар мен заттық-құқықтық қатынатарды ажырата білген жөн. Әрине, міндеттемелік құқық шеңберінде аталған қатынатардың алғашқысын барынша толық карастырған дұрыс, мұнымен қатар, заттық жалдау құқығы, осы құқық мәселелеріне арнаған еңбектерінде барынша кең және толық талқыланған. Сонымен қатар, міндеттемелік-құқықтық қатынастарды ескермеуі, жалға беруші мен жалға алушының құқықтық жағдайларының сипаты толық деп айтуға болмайды. Сырт көзбен карағанда шарттық қатынас болып көрінетін заттық қатынас болып көрінетін заттық қатынас негізінде жалға берушімен жалға алушының бір-біріне ықпал етуін елемеуге де болмайды. Мұнда сөз жалға берілетін мүлікті ұстау ауыртпалығын айрықша болу, мүлік иесі мен оны жалға алушының заттық құқықтық өкілеттіліктері арасындағы бәсекелестік және т.б. жөнінде болып отыр.
Осы шартқа ҚР-дағы АК-нің 151-154-баптарында қамтылған мәміле нысаны жөніндегі жалпы талаптар да қатысыты болып келеді. Мұнымен қатар, мүлікті жалдау шартының нысаны арнайы талаптар көзделген. Бұл шарт бір жылдан астам мерзімге жасалған жағдайларда, ол жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Қызметтің қандай түрі (кәсіпкерлік және кәсіпкерлік емес) жүзеге асыралатындығына және шарт мерзіміне қарамастан, тараптардың бірі заңды тұлға болған жағдайда, шарт жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Қозғалмайтын мүлікті жалдау шарты мемлекеттік тіркеуден отуы тиіс. Мұнда қозғалмайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмлелерді мемлекеттік тіркеу туралы Жарлықтың 2-бабында сәйкес, мемлекеттік тіркеу объектілері болып пайдалану құқығы, жерді бір жылдан астам мерзімге пайдалану құқығы екендігін ескере кеткен жөн[11, 369].
Жалдау мерзімі анықталмаған щарттарда бұл мәселе калай шешіледі деген сұрақ туындап отыр?
Тараптар, бірінші кезекте жалдаушы мұндай жағдайларда өзінің ішкі ниеттері мен мүдделерін басшылыққа алуы тиіс, ал тіркеушы орган мерзімі анықталмаған жалдау шартын тіркеуге кедергі келтіруі тиіс.
ҚР-дағы қозғалмайтын мүлікке құқықтарды тіркеу жүйесімен ұқсас келеді. Оның міндетті мүлікке құқықтар жиынтықтылығына кепілдік беру.
Азаматтар арасындағы бір жылға дейінгі мерзімге жасалатын мүлікті жалдау шарты ауызша нысанда жасалуы мүмкін. Егер жалданылатын мүліктін келешекте жалдаушыға өтуі көзделсе, онда ол, осындай мүлікті сатып алу-сату шартының нысанында жасалады.
Жалдау шартының (жалға алу) - бұл шартты азаматтық-құқықтық шарттардың дербес түрі ретінде карастыруга мүмкіндік беретін өзіне тән белгілерін болып шығаруға болады.
Біріншіден, бұл шарт азаматтық-құқытық шарттардың мүлікті беретін шарттар санатына жататындығын ескере отырып, жалға берушінін мүліктің беруі, сол мүлікке меншік құқығының жалға алушыға ауысатындығын болдырмайтындығын атап өткен жөн; соңғысы (жалға алушы) мүлікті тек иеленуге және пайдалануға, не тек пайдалануға алады. Бұл жағдай жалдау шартын басқа, сатып алу-сату, айырбас заем сияқты ұқсас шарттардан ерекшелендіретін белгі бола алады. Революцияға дейінгі ресейлік азаматтық заңнамаға карағанда, қазіргі заң бойынша аталған мүлікке иелену құқығын да алады. Басқаша айтқанда, жалға алушы жалданған мүліктін пайдалы касиеттерін ғана алып коймайды, сонымен қатар ол мүлікке иелік етіп, оның титулды иесі бола алады. Тиісті мүлікті пайдалану оны иеленбей-ақ мүмкін болған жағдайларда, жалға алушының осы мүлікті пайдалануға алуы жеткілікті (мысалы, ғимарат иесі, ол ғимарат алушыға иелену құқығын сақтай отырып, жалға алушыға белгілі бір бөлмелерді пайдалану құқығын береді).
Жалданған мүлікті пайдалану - мүліктің жалға алушы тарапынан пайдаланылатындығын білдіреді. Жалға алушы сол мүлікті пайдалану натижесінде алынған өнімдер мен табыстырады иеленеді. Жалдау шарты осы сапасымен ақылы қызмет көрсету шартынан ерекшеленеді. Ақылы қызмет көрсету шарты бойынша тапсырысшы кызмет көрсетушінің мүмкін уакытша пайдалана алады. Бірақ оның мүддесі - кызмет алу. Оның тиісті мүлікті пайдаланудан түсетін өнім мен табыстарды, жемістерді иеленуге мүмкіндігі жоқ.
Жалға алушыға титулды иеленуші мәртебесін беру - оның жалданған мүлікке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында Дамыған кәсіпкерлік сектор - кез келген ел экономикасының негізі деп нық басып айтты бұл біздің қарастырып отырған тақырыбымыздың негізіне келіп тіреледі [1], себебі әрбір азамат немесе кәсіпкер азаматтық құқықтың кез-келген субъектісімен шартқа отырғанда оның тиісті дәрежеде орындалуын алдын алуға және оны орындауға өз үлестерін қосуға міндетті. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету шараларын қолдану оның орындалғандығы болып табылады және кәсіпкерліктің дамуына бірден бір кепіл береді. Ал кәсіпкерліктің дамуы ел экономикасының негізі. Шарттың орындалуын қамтамасыз етудің ерекшелігі қоғамдағы қатынастарды дұрыс шешуге өз үлесін қосады, сонымен қатар қандай да болмасын қатынастардың бұзылуының алдын алу және реттеу болып табылады. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары әлеуметтік, экономикалық және саяси жүйелер өзгеріп экономика нарықтық кезеңге өтті.
Еліміздегі жүргізіліп жатқан құқықтық реформаларды әр саланы қамтып, азаматтардың күнделікті өмір сүруіне қажетті құқықтық жағдай туғызды. Соның бірі ретінде Қазақстан Республикасында қолданып жүрген нормативтік құқықтық актілердің қолданыс аясы бойынша көлемдігі азаматтық құқық болып табылады
Еліміз нарықтық экономикаға өту саласында мемлекеттік шектік монополистік ролінен негізгі өндірушіден елімізде шығарылған товарларды жеткізушіге және бөлушіге және жеке бөлушіге экономикалық қатынастарды жүргізу аясын кеңейтуге тыйым салудан бас тартты және азаматтық құқықтық мүліктік қатынастарды реттеу аясының кең көлемде жүргізілуіне жол ашты
ҚР-ның казіргі Азаматтық Кодекстегі мүлікті жалға алу Мүлікті жалға алу (жалдау) атты 29-тараудың құрылымы. Азаматтық Кодексты өңдеп-жасаушылар алдында: мүлікті жалға алу шартынын сан ғасырлар бойы әлемдік тәжеребеде қолданылып келген классикалык ережелері мен нарық қатысушыларының арасындағы қатынастардың дамып, күрделенуіне байланысты пайда болған жаңа ережелері арасында қалыпты сәйкестікті табу міндеті тұр. Азаматтық Кодекстын мүлікті жалға алу шартын реттейтін 29-тарауы 60-баптан тұратын алты параграфты қамтиді: бірінші параграф шарттын жалпы ережелеріне, екінші-бесінші (2,3,4,5) параграфтар шарттын жекелеген турлері мен объектілеріне, оның ішінде, лизинг, кәсіпорынды жалдау,уйлер мен үйлер мен ғимараттарды жалдау, көлік құралдарын жалдауға және прокатка арналған. Шарт атауы.
Мүлікті жалға алу шартына қатысты жалдау терминнің жиі колданылуы тарихта қалыптасқан. Осылай бола тура, заңнамада бұл терминдердің нақты ара жігі көрсетілмеген. Бұл терминдер арасындағы айырмашылықтар филологиялық сипатқа ие және бір шартқа осы екі терминнін екеуінде бірдей (қатар) қолдану, заңы маны бойынша қуқықтык әділеттілік болып табылады. Мысалы, жерді немесе кәсіпорынды жалға алуға қатысты турақты түрде жалдау термині қолданылады, тұрұға арналмаған ғимараттар мен қурылыстарға қатысты жалдау да, жалға алу терминдері колданыла береді; турғын үйлерге қатысты тек жалға алу термині қолданылады. Жұмысшылар тобы шарттың атауын талқылай барысында негізгі термин ретінде тарихи басымдыққа ие жалға алу терминін қолдану тұралы шешімге келді. Сонымен қатар, мүлікті жалға алу шартынын аталғандарынан басқа түрлеріне (мысалы прокат шарты) қатысты - атаудың ерекше дәстурі немесе басқа да айрыкша себептердің (мысалы, лизинг шартына қатысты лизинг туралы халықаралық конвенциянын болуын) болуына байланысты, осы шарттардын түрлік ерекшеліктерін ескеретін түрлік атауларды колдану ұйғарылды[2].
Тақырыптың маңыздылығы Қазақстан экономикасының дамуына елеулі кері ықпал тигізетін тәндік және моральдық, тұрғыда ескірген қатынастарды реттейтін нормалар, өмір талабына сәйкес келмейтін шарттық міндеттемелер көлемі мен байланысты келеңсіз жағдайларды шешуге бағытталған. Бірақта республикамызда тәжірибелік тұрғыда, экономикадағы әртүрлі сала жиынтығына қажетті жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелердің толық қанды анықталмауы немесе қатынастардың дұрыс реттелмеуі көптеген қиыншылықтарға әкеледі. Бұл мәселенің тікелей шешілу кілті ретінде шарт қарастырылады, себебі ол басқа қатынас нысандарына қарағанда кешенді тұрғыда мазмұндалып мүлікті меншікке беру, жалға беру, қызмет көрсету, жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелердің сауда, несиелік және инвестициялық және өзгеде көптеген операциялардың элементтерін біріктіреді. Міне осы себепті бұл саланы терең зерттеу аса қызық және маңызды тақырыптардың бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік мәні. Жұмыстың негізгі қорытындыларын ғылыми зерттеу жұмыстарында, азаматтық құқық курсы бойынша сабақтар беруде, сонымен қатар заңгерлік тәжірибеде қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағасы. Азаматтық құқықтағы шарттар тақырыбы барлық уақытта өзекті болғандықтан, оны зерттеген және зерттеуші авторлар жетерлік. Бұл тақырыпты зерттеген барлық авторларды атаудың өзі жұмыстың біраз мөлшерін алар еді. Қазірдің өзінде жаңа жағдайларда азаматтық құқықтағы жалдау шарттары тақырыбы назарсыз қалмайды. Оның дәлелі ретінде азаматтық құқықтағы жалдау шарттары тақырыбына немесе онымен байланысты сұрақтарға басылымдардағы мақалалар, конференциялардағы баяндамалар немесе бөлек бір еңбектер нысанында өз көңілдерін бөлетін келесі отандық авторларды атауға болады, олар: М.К. Сүлейменов, А.Ю Суханов Е.А. Скворцов, М.А. Кремнев П.П., Басин Ю.Г., Жайлин Ғ.А., Мауленов Б.Ы. және т.б.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеліп отырған тақырыпты жазудың басты мақсаты тақырыптың мазмұнын ашу болып табылады. Ал осы мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттерді қойдық: азаматтық құқықтағы шарттарға жалпы түсінік беру, оның әлементтерін анықтау, тараптардың құқықтары мен міндеттерін ашу, осы барлығына ортақ ережелерден кейін шарттың мынандай жекелеген түрлеріне тоқталу: біріншісі, мүлікті меншікке беру мндеттемелеріндегі шарттар, екіншісі, мүлікті жалға беру негізіндегі шарттар; үшіншісі, жұмыс жүргізу және қызмет көрсету негізіндегі шарттар.
Жұмыстың зерттеу объектісі мен пәні. Осы жұмыстың маңыздылығы - Қазақстан Республикасында азаматтық құқықтағы шарттарға қатысты тәлімгерлік ғылыми зерттеулердің көлемін толықтыра түсу. Бар әдебиеттің, көбінесе, түсіндіруші және түсінік беруші сипаттары ғана бар. Дипломдық жұмыс осы саладағы құқықтық олқылықтарды барынша толтыруға арналған.
Жұмыстың зерттеу пәні: Зерттеудің мақсаттары - Қазақстан Республикасының заңнамалары, осы мәселеге сәйкес теоретикалық ережелерді дайындау, сондай-ақ, жалдау шарты бойынша заңнамаларды жетілдіруге байланысты кепілдемелерді әзірлеу жөніндегі шарттық қатынастардың азаматтық-құқықтық жағдайын кешенді зерттеу болып табылады.
Жұмыстың теориялық, тәжірибелік және нормативтік негіздемесі. Осы мақсатқа жету үшін мен мынандай авторлардың еңбектерін пайдаландым: Басин Ю.Г., Сулейменов М.К., Жайлин Ғ.А., Хутыз А.С., Кремнев П.П., Ченцов О.И. және т.б авторлардың еңбектері.
Жұмыстың нормативтік базасы халықаралық-құқықтық актілермен, ұлттық заңдармен-олардың ішінде, ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдер), әрі қарай - ҚР АК. Бұлармен қатар жұмыс барысында халықаралық және қазақстандық шарттық тәжірибе қолданылған.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Зерттеудің жаңашылдығы болып жарық көрген ғылыми құқық әдебиеттеріне сүйене отырып өз ұсыныстарымды білдіру. Ең бастысы жұмыстарды орындау бойынша міндеттемелер мемлекеттік тілдің қолданысын арттырып, орын алған олқылықтардың орнын толтыру болып табылады. Зерттеу барысында азаматтық құқықтағы шарттарды қолдануға қатысты қолданымдағы нормативтік актілер ғана емес, сондай-ақ Қазақстандағы бұрынғы кезде қолданыста болған актілер, шетел заңнамаларының актілері салыстырмалы жоспарда зерттелді.
Жұмыстың әдістемелік негіздемесін құбылыстарды диалектикалық таным теориясы, тәжірибелік және теориялық зерттеу жүргізудің жалпы әдістері құрайды (құқық-салыстырмалық әдісі, функционалды құрылымдық әдіс, құқықтық-тарихи әдіс, жүйелеу әдісі, талдау және жинақтау, индукция, дедукция).
Жұмыс құрылымы. Жұмыс құрылымы кіріспе, негізгі бөлім екі тараудан, қорытынды бөлім мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда азаматтық құқықтағы мүлікті жалға беру міндеттемелеріне жалпы сипаттама, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының заңды табиғаты, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының элементтері,. Екінші тарауда Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының өзекті мәселелері, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартының ерекшелігі, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартындағы қақтығыстар, Байқоңыр ұшақ айлағын жалға беру шартын құқықтық реттеудің келелі мәселелері сипатталады.
Дипломдық жұмысты жазуда қолданылған тәжірибелік база. Дипломдық жұмысты жазу барысында негізінде тәжірибелік ақпараттар қатарында ресми басылымдар мен кезеңдік басылымдарда қолданылатын статистикалық аппараттар негізінде жұмысымызды қалыптастырдық.
1 Мүлікті жалға беру міндеттемелері және азаматтық айналымдағы алатын орны.
1.1Мүлікті жалға беру міндеттемелеріне сипаттама және қатынастар түсінігі.
Мүлік жалдау шартының бағасы және мерзімі. 1999 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімі қабылданып, күшіне енді. Бұл өз мәнінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі нарықты қайта құру жылдарында қалыптасқан азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі (немесе жүйеленуі) болып табылады, сонымен бірге онда бұдан бұрын Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында болмаған көптеген нормалар пайда болды.
Жаңа Азаматтық кодексті қоғамдық қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде бағалау қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілердің ережелері енген. Бұны оңды қүбылыс ретінде бағалауға болады, дегенмен азаматтық кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар да кездеседі. Себебі, онда сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да шарттар көптеген түр-түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп сатып алусату шарты жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге артықшылықтар берілген. Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар жеткізілімі шартына арналған нормаларда көрініс тапқан. Кезкелген қазіргі заманғы мемлекет жағдайы үшін сатып алусату шартының әнергиямен жабдықтау сияқты түрі маңызды мәнді иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған сәйкес қабылданған заңға тәуелді нормативтік актілерде ескерілген[3,354].
Кез-келген ұйым,кәсіпорын, жеке-заңды тұлғалар өздерінің капиталын үнемдеу мақсатында "Мүлікті жалдау" шартына жүгінеді. Себебі кез-келген уақытта қысқа мерзімде қолданылатын мүлік яғни ғимарат, көлік, өзге де кәсіптік қүрал керек уақытта бұл шарттың маңызы орасан зор. Өйткені, "Мүлікті жалдау" шарты мүлікті жалға беруші мен мүлікті жалға алушы тараптарының құқықтық қатынастарын; міндеттерін, бағасын, мерзімін және де т.б. аспектілерін қарастырады және Заңмен қорғайды.
Мүлік жалдау қатынасы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 29 тарауында реттелген, мүлік жалдау туралы жалпы ережелер мазмұндалған[3,354]. Мүлік жалдау қатынастарын реттеу, тек АК пен шектеліп қоймайды, олар сондайақ басқа да заңды актілермен реттеледі. Азаматтық құқық нормаларының диспозитивтік мінезі мүлік жалдау шартына да қатысты өзінің көрінісін табады. Сондықтан нақты шарт қатысушыларына алғашқы нормаларды өзгертуге, оларды өздерінің қажеттіліктерін барынша толық қамту үшін лайықтауға мүмкіншілік береді.
Мүлікті жалдау шарты да сатып алу - сату шарты тәрізді шарттардың ең кең тараған түрі. Ол мемлекет ішіндегі тауар айналым сферасында, сондай-ақ сыртқы тауар айналымында қызмет етуге арналған заңды форма болып табылады.
Сатып алу - сатуды ретейтін халықаралық құқықтық құжаттардың қатарындағы құқықтық нормалардың ең маңыздысы ООН конвенциясының тауарларды сатып алу-сатудың халықаралық келісім шарттары мен тауарлық Инкотермс терминдерін түсіндіру бойынша тәртібі болып табылады[4, 682].
Осы көрсетілген құжаттардың мақсаты сыртқы сатып алу - сату шартында қолданылатын ортақ тәртіп жасау болып табылады.
Сонымен қатар бұл конвенция өзіңнің жеке басыңа, жанұяңа немесе күнделікті үй тұрмысында пайдалануға, аукционнан өндірістің атқару тәртібнінде немесе өзге де заңды күші бар өзге де жолмен қорлық қағаз, акция, қамтамасыз ететін қағаз, айналмалы құжаттар мен ақшада, су және ауа судналарында қолданылмайды.
Сатып алу-сату шарты сатушы мен сатып алушының арасындағы міндетті құқықтық қатынасының туындауының негізі болып табылады сонымен бірге сатып алынған мүлкіне жеке меншіктік сондай-ақ мәңгілік абсалюттік құқығына ие болады.
Сатып алу-сату шарты материалдық құндылықтардың бір тұлғадан басқа бір тұлғаға ауысуының жанама түріндегі заңды формасының бірі болып табылады.
Сатып алу-сату тиісті шарт болып табылады. Жеке меншікке қандай да бір затты ала отырып, сатып алушы сатушыға заттың белгіленген құнын төлейді немесе сатушы басқандай берілетін мүлікті алады.
Екі жақты тауар алмасу, сатып алу-сату шартының екі жақ тараптарды міндеттейтін құқықтың және екі жақ тараптарда да туындайтын міндеттердің құрлысын анықтайды сатушы сатып алушыға белгілі бір затты беруге міндетті, бірақ бұл үшін белгіленген ақыны талап етуге құқылы, сатып алушы өз кезегінде алған заты үшін ақыны төлеуге міндетті және оған сатылған затты талап етуге құқылы. Сатып алу - сату шарты консенсуалды болып табылады. Консенсуалды деп - тараптардың шарттың барлық маңызды талаптарымен бір-бірімен келісімге қол жеткізген уақытындағы туындайтын міндттері мен құқықтары түсіндіріледі. Бірақ сатып алу - сату шартының жекелеген түрлерінде заң олардың белгілі бір тәртіпте жасалғанын ескертеді және сол кезде ғана ол жарамды деп танылады, міндетті құқық тек шарт жасасқаннан кейін ғана туындайды. Сатып алу - сатуды тәртіпке келтіруге негіз болатын акт, осы келсім шартты жеткілікті, түсінікті басқаратын, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 25-ші тарауы 406-500 баптар. Дегенмен Азаматтық кодекспен қатар сатып алу - сату қатнастары сондай-ақ өзге де заңдармен және заңды актілермен де тәртіпке салынады Қазақстан Президентінің Жарлықтары, Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулылары. Бұл нормативті актілердің толығырақ талдауы сатып алу - сату шартының жекелеген басқа да түрлерін қарастырғанда берілетін болады[3, 354].
Қазақстан Республикасында сатып алу-сату иниститутын қолдану сферасы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексында айтарлықтай кеңейтілген. Жекелеген бөліктерінде ол тауарды жеткізуге, контрактацияға, әлектроәнергияға және өзге де ресурстармен байланысты тәуелсіз шарттардың түрлерінің қатынасын қосады, алайда бұл қатынастардың ерекшелігі ескертілген және олардың жеке құқықтық реттелуі сақталған. Сонымен бірге Қазақстан Респуликасының Азаматтық Кодексінде бұрын әрекет еткен заңмен көрсетілмеген сатып алу-сату шартының жаңа әртүрлілігі арнайы реттеледі жылжымайтын мүлікті, мекемені сатып алу-сату т.б.. Сатып алусату шартында сияқты мүлікті жалдау шартында жалдау нысанасының, шарт орнауының ерекшелігіне сондайақ басқа факторлардың әсерінен оның бірнеше түртүрі қалыптасады. Күшіндегі Азаматтық кодекс мүлік жалдаудың лизинг, кәсіпорынды жалдау, ғимарат және үйлер жалдау, көлік қү-ралын әкипажымен жалдау прокат, түрғын үйді жалдау сияқты түр түрлерін қамтиды. Мүлік жалдаудың болуы мүмкін бөлек түрлері мүнымен шектелмейді.
Мүлік жалдау және аренда терминдері (түсініктері) тепе тең болып келеді, осыны қоғамдық қатынастардың аталмыш түрін реттейтін Азаматтық кодекстің 29тарауының өзінен де байқауға болады. Бірақ, кейбір кезеңдерде, терминологиялық түсініксіздік пайда болды. Аренданы мүлік жалдаудың өзгеше түрі ретінде бағалайтын және осыған байланысты оның ерекше жағдайларын бөліп шығарған, мысалы, аренда нысанасын сатып алу қүқығын қарастыратын жағдайын сатып алу, сату қүқығы, Қазақ КСРнің "Аренда туралы" арнайы Заңы қабылданды. Ол өмірге қабілетсіздігіне байланысты доғарылды. Аталмыш терминдердің ара қатынасы үлкен мәселені дау тудырып отырған жоқ. Бірақ бұл жөнінде әртүрлі көзқарастар бар. Кейбірлеріне сәйкес мүлікті жалдау шарттарының қатарында аренданың бөлектеу орны бар.
Мүлік жалдау (аренда) шарты бойынша жалға беруші жалға алушыға мүлікті ақыға уақытша иеленуге және пайдалануға беруге міндеттенеді. (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 540 б.)[3,354].
Аренда шартының сатып алу, сату рента шарттарынан айырмашылығы, ол мүлікті уақытша иеленуге беруге байланысты қатынасты реттейді. Мүлік жалдау шарты Римде кеңінен таралған еді. Ол (Іосаііо сопсіисііо гешт) деп аталады. Оның анықтамасы қазіргі кезде жүзеге асырылып отырған анықтамадан елеулі ерекшеленген жоқ[5, 124].
Сонымен қатар, мүлікті жалдау затты пайдалануды болжайтын мұнымен қоса жалдаушының иеленуіне назар аударылмайтын, ал негізінен жалдаушы тек затты ұстаушы меншік иесі құқықтарын жүзеге асыруға көмектесетін түлға ретінде ғана бағаланатын . Түбіріне қарайтын болсақ, қазіргі уақытта да ең басты мақсат жалдаушыға мүлікті қажетті көлемде пайдалану, оның пайдалы қасиеттерін мүмкіншілігін беру екенін айтуға болады.
Қатынасты реттеудің түбірлі негізі сақталғанымен өзгерістер де еніп жатыр. Мүліктік қатынастарды жеке құқықпен реттеу жалпылама жетілдірудің әсерін сезген және әрине жетілдіру одан да әрі жалғасады. Осының нәтижесінде шарттық қатынастардың мазмұны өзгеріс шегеді, оларды реттейтін нормалар меншік қүдығы және өзге заттық құқықтарды реттейтін нормалармен тығыздау тұйысады. Аренданы заттық құқықтарға жатқызу немесе жатқызбау сауалы ұзақ мерзім бойы даулы болып келді. Заттың құқықтарға (олардың мәселелеріне) арналған соңғы Қазақстандық жұмыстарда аренда заттық құқықтардың қатарына жатқызылады.
Бұл көзқарас көріп түрғанымыздай аренданың заңнамалық анықтамасында да қолдау табады, яғни онда пайдалану мен қоса иеленуде бірге қарастырылады. Бұл заңнамалық шешім арендалық қатынастарға бұ-рынғыдан көрі жоғарылау (көбірек) түрақтылық береді, олардың мәнін көтереді. Осының нәтижесінде мүлікті меншік құқығы негізінде иемденуге мүмкіншілігі жоқ бөтен біреудің мүлкін пайдаланған кезде, мүлікті жалдау шарты тиісті қатынастарды тыйымды реттетуге мүмкіншілік береді. Кейбір жағдайларда аренда (мыс. жер арендасы) тіпте меншік құқығына балама ретінде қарастырылатын 99 жылға дейінгі үзақ мерзімді жер арендасы Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 22 желтоқсанда қабылданған "Жер туралы" заң күші бар Жарлығының 41 бабында қарастырылған еді. Аренда белгілі мөлшерде жерге меншік құқығының баламасы деген түсінік қазіргі (күшіндегі) заңнамада да сақталып түр. Қазақстан Республикасының 2004 жылы 24 қаңтардан "Жер кодексі" мен 49 жылға дейінгі жердің ұзақ мерзімді арендасы қарастырылған[6, 142].
Аренда тек жалдаушының қажетін, мүддесін қамтамасыз етіп қоймайды. Оның нормаларында жалға берушінің мүдделерінде есепке алу бар Меншік иесі ретінде ол бәрібір жалға алушыға қарағанда артықшылық жағдайында болып келеді.
Мүлікті жалдау шарты консенсуалды (құқықтары мен міндеттері тек тараптардың келісімі негізінде пайда болатын), өзара, өтеулі (ақылы) болып табылады.
Арендалық шарттан туындайтын міндеттемелік құқықтық қатынастарды және заттық құқықтық қатынастарды ажыратып қарау қажет. Әрине, міндеттемелік құқық шеңберінде бірінші кезекте аталған қатынастардың бірінші тобын қарау керек. Аренданың заттық құқығы жеткілікті дәрежеде жанжақты және толық заттық құқық мәселелеріне арналған еңбектерде талданған. Сонымен қатар, аренданың заттық қүқығы ескерілмесе жолға алушының да жалға берушінің де құқықтық жағдайының сипаттамасы толық болмайды. Жалдаушы мен жалға берушінің заттық құқық қатынастар негізінде қатысуын (олар сырттай шарттық болып көрінгенімен) жоққа шығаруға болмайды. Біздің айтып отырғанымыз арендаға берілетін мүлікті күтіп үстау ауыртпалығына, меншік иесінің (жалға берушінің) және жалдаушының заттық құқықтарының бәсекесіне және тағы басқа ұқсас нәрселерге қатысты.
Бұл шартқа да ҚР АК тиісті баптары ұсталатын мәміленің нысаны қойылатын жалпы талаптар қолданымды болып келеді. Сонымен бірге мүлікті жалдау шартының нысанына арнайы талаптар да қойылады. Егер, мысалы, ол бір жылдан астам мерзімге жасалса, онда оның нысаны жазбаша болуы тиіс.
Кәсіпкерлік әлде кәсіпкерлік емес болғанына, мерзіміне қарамастан, тарабы заңды тұлға болып келетін мүлікті жалдау шарттары да жазбаша нысанда жасалуы керек. Жылжымайтын мүлікті жалдау шарты мемлекеттік тіркеуге жатады. Туралап айтсақ, Қазақстан Республикасы Президентінің "Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы" заң күші бар Жарлықтың 2 бабына сәйкес мемлекеттік объектісі болып мерзімі бір жылдан асатын пайдалану, жер пайдалану қүқығы келеді. Бұдан, егер аренда шартында мерзім анықталмаса не жасау керек деген сұрақ туады. Қойылған сұраққа мынандай жауап беруге болады. Тараптар бірінші кезекте басшылыққа өз мүдделерін (қажеттерін) алуы керек, соларға сәйкес ниеттенулері танылуы тиіс. Ал тіркеуші орган болса анықтамаған мерзімге жасалған, аренда шартын тіркеуден бас тартпауы (соған кедергі жасалмауы) тиіс. Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлікке тіркеу жүйесі Еуропалық тіркеу жүйесімен ұқсас болып табылады. Оның міндеті мүлікке пайда болатын барлық қүдықтардың кепілдігін қамтамасыз ету[7, 309].
Азаматтар араларындағы 1 жылға дейінгі мүлікті жалдау шарттары ауызша нысанда жасалуы мүмкін. Егер, болашақта жалдаушыға мүлікке өтетіні қарастырылса, меншік қүқығы онда мүлікті жалдау шарты сатып алусату шартының нысанындай нысанда жасалуы тиіс. Мүлік жалдау шартының тараптары жалға алушы және жалға беруші, жалға беруші және жалға алушы ретінде кез келген түлға, заңды және жеке түлға бола алады. Егер шарт мемлекет атынан не әкімшілікаумақтық бірлестік атынан жасалса мүлікті жалға беруші болып өкілетті мемлекеттік орган, ҚР Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру бойынша комитетінің аумақтық органдары келеді. Жалға беруші - бұл пайдалануға берілген мүліктің иесі, ал заңды түлға - оқшауланған мүлікке меншік, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару құқығы бар субъект. Кейбір жағдайларда мүлікті жалға беруші болып оған өзге де құқықтары бар жеке немесе заңды түлғалар келуі мүмкін, олар мүлікті жалға беруге заңмен немесе шартпен өкілденуі тиіс (мысалы, бұл мүлікті сенімгершілікпен басқаратын болуы мүмкін). Жалдаушы (арендатор) - мүлікті уақытша иелену және пайдалануға, немесе тек пайдалануға алған жеке немесе заңды тұлға. Мысалы, станокты жалдаушыға онда белгілі сағаттарда немесе күндерде қажетті жүмыстарды жасау (орындау) мүмкіншілігі берілуі мүмкін. Мүлкіне оралымды басқару қүқығы бар коммерциялық емес заңды түлғалар, олардың мүлкінің меншік иесімен мүлікті жалдау құқығында шектелуі мүмкін[8, 700].
Тараптар құқықтары мен міндеттерінің өзге тұлғаларға ауысуы ішінара және де әмбе бап құқықтық мирасқорлық негізінде болуы мүмкін. Жалға берілген мүлікке меншік құқығының немесе шаруашылық жүргізу, оралымды басқару құқықтарының өзге тұлғаға ауысуы мүлікті жалдау шартын өзгерту немесе бүзу үшін негіз болмайды.
Басқаша айтатын болсақ аренда құқығы жалға берілген мүлікке ауыртпалық тудырады. Азамат өлуімен жалға алушының құқықтарына қатысты мұрагерлік трансмиссия егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше қарастырылмаса жалпы тәртіп бойынша болады. Заңды түлғалар қайта құрылған кезде де әмбебап мирасқорлықтың бұл тәртібін қолдану керек.
Мүлікті жалдау шартын жасасу жалдаушының тұлғасына жеке байланысты болмаса, жалға беруші оның қалған мерзіміне шартқа мұрагердің (құқықтық мирасқордың) жалдаушы ретінде кірісуіне кедергі жасай алмайды.
Мүлік жалдау шартының нысанасы (объектісі) болып негізінен қозғалатын сондайақ қозғалмайтын заттар келеді. Аренда шарты бойынша (негізінде) берілетін заттар жеке сипаттары мен анықталатын, түтынылмайтын заттарға жатады, олар оларды пайдалану барысында өздерінің тұтынушылық қасиеттерін біртебірте табиғи тозу салдарынан жоғалтады. Кейбір объектілер пайдалану тәртібі дүрыс болса тіпті өздерінің қасиеттерін жоғалтпауы мүмкін, оларға жер бөлшектері, көп жылдық егістер және с.с. жатады. АК. 541 -- бабына сәйкес, мүліктік жалдауға, кәсіпорындар мен басқа да мүліктік кешендер, жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, жабдықтар, көлік қүралдары берілуі мүмкін. Жалдаудың объектісі өзге де заттар бола алады.
Заңнамада оларды мүліктік жалдауға беруге тыйым салынған, немесе жалдау мүмкіншілігі шектелген мүлік түрлері анықталуы мүмкін. Бірінші кезекте шектеулер азаматтық айналымнан алынып тасталған, немрсе азаматтық айналымы шектеулі заттарға қатысты болып келеді.
Әрине, азаматтық айналымнан алынып тасталған заттар жалға берілуі мүмкін емес. Ал азаматтық айналымы шектеулі заттар жалға оларды пайдалану тәртібі, жалпылама оларға меншік қүқығын жүзеге асырудың барлық тәртібі сақталып жалға берілуі мүмкін. Мысалы, тұлға азаматтық айналымы шектеулі бір немесе өзге мүлікті иеленуге рұқсат алмаса, ол өзінде бар сондай (азаматтық айналымы шектеулі) мүлікті иелігінен шығаруы керек. Заңның (ҚР АК 252 бабы 2 тармағы) тікелей нұсқауына сәйкес көрсетілгендей мүлікке меншік құқығы тоқтатылуы қажет. Яғни ондай мүлікте иеліктен шығаруға бағытталған шарттар болып сатып алусату, сыйға тарту, айырбас шарттары келеді деп болжам жасаймыз.
Бірақ мәселені тым шектеулі шешуге болмайды. Сілтеме жасалған азаматтық кодекстің нормасы өмірде оны әртүрлі жағдайларға лайықтап қолдануды талап етеді. Мысалы, айналымы шектеулі мүліктің иегері болашақта оған рүқсат аламын деп үміттенетін болса оған оны жалға беруге тыйым салынбауы керек. Немесе мүлікті иеленуге рүқсаты жоқ айналымы шектеулі заттың меншік иесі бірден сатып алушыны таппаған соң оны болашақта сатып алу жағдайы қарастырылатын жалдау шарты негізінде бере алады. Қаралғандай қосымша шешімдер меншік иесі жағдайын жақсартады. Қандай да болсын мүлікке меншіктің заң бойынша кепілдіктерін нығайтады[9,704].
Кейбір объектілерді (негізінен табиғи объектілерді) жалға тапсырған кезде шарт ерекшеліктері пайда болады (ерекшеліктер шарт мазмұнына және т.б. қатысты болуы мүмкін). Айтатын болсақ, Қазақстан Республикасының "Жер кодексімен" жер пайдаланушылары жерді жер учаскесін беру актісіне немесе аренда шартына (уақытша ақысыз жер пайдалану шартына) сәйкес пайдалануы тиіс. Осымен бірге жалға алушыға тағы да бірқатар міндеттер жүктеледі. Бұл міндеттер жалға алушының жалға берілген мүлікті тиісті пайдалану бойынша азаматтыққұқықтық міндетімен тығыз байланысты, кейбір көріністерінде оларды мүлікті тиісті пайдалану бойынша міндеттік нақтылануы ретінде бағалауға болады. Жер пайдаланушыға мынадай міндеттер жүктеледі:
oo тиісті санитарлық және экологиялық талаптарға сәйкес келетін өндірістехнологиясын қолданудың, халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтірілуіне жол бермеу;
oo топырақтың қүнарлығын нашарлатпаудың жер қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырудың, орман, су ресурстары мен басқа да табиғи ресурстарды пайдалану тәртібін сақтаудың, жер учаскесінде орналасқан, заңдарға сәйкес мемлекет қорғайтын тарих, сәулет ескерткіштері, археологиялық мүра мен басқа да объектілердің қорғалуын қамтамасыз ету;
oo басқа меншік иелері мен жер пайдаланушылардың құқықтарын бұзбау;
oo топырақтың құнарлы қабатын сыдырып алу оның біржола жоғалуын болғызбау үшін қажет болған жағдайларды қоспағанда, басқа тұлғаларға сату не беру мақсатымен құнарлы қабатты сыдырып алуға жол бермеу;
oo сервитуттары заңдарда көзделген тәртіпте ұээғынуды қамтамасыз ету[10].
Өз ерекшеліктері тұрғын үйді жер қойнауының учаскелерін және басқа объектілерді жалдауда орын алады. Жер қойнауының учаскілері концессиялық және басқа келісімдер негізінде пайдалануға беріледі, олар АК 541 бабының 4 тармағына сәйкес өзінің заңды табиғаты бойынша мүлікті жалдауға түбірлес болып келеді және оның жалпы (негізгі) ережелеріне негізделеді. Мұндай кең түсінік ҚР азаматтық заңнамасында шарттардың бұрынғы кеңестік кезеңдегі азаматтық қүдыққа таныс емес тәртіптенген жүйесі қалыптасып келетінін сипаттайды. Бұл бөлек шарттардың кұрылысын өңдеуде де, бүкіл шарттық құқық жүйесін өңдеуде де өз көрінісін тауып отыр. Жер қойнауын пайдаланумен байланысты және өзге де шарттардың жаңа түрлеріне қатысты пайда болған айқынсыздық ақырындап жойылып келеді.
ҚР АК тағы да бір елеулі жаңалық бар. Оны заңнаманы дамытудағы батыл, өркенді қадам ретінде бағалауға болады және онда біздің көзқарасымыз бойынша арендалық қатынастарды одан әрі дамытудың мүмкіншіліктері қарастырылған. Бірақ ол жалдау туралы дәстүрлі көзқарастарды ескеретін болсақ үйренімсіз болып көрінеді. ҚР АК 541 бабының 2 тармағына сәйкес жалдаудың нысанасы болып жер пайдалану құқығы, жер қойнауын пайдалану құқығы және өзге заттық құқықтар келуі мүмкін. Мүліктік құқықтардың арендасына жол бермеу заңнамалық актілермен қарастырылуы мүмкін. Аталған норманы қолдану мүліктік құқықтардың айналымын жанжақты дамытуға мүмкіншілік береді. Мүлікті жалдау шартының ақылы мінезі, жалпылама міндеттемелік құқық нормаларының мазмүны және қалыптасқан шарттық тәжірибеде мүлікті жалдау шартында сатып алусату шартында да сияқты оның бірден бір елеулі жағдайы болып нысанасы туралы жағдай келетініне әсер етеді.
Мүлік жалдау шартында жалдаушыға мүліктік жалдаудың объектісі ретінде берілуге жататын мүлікті анықтауға мүмкіншілік беретін мәліметтер келтірілуі керек. Егер бұл мәліметтер шартта болмаса, онда мүліктік жалдауға берілуге жататын объект туралы жағдай келісілмеген болып, ал тиісті шарт жасалмаған болып есептеледі. Үлкен тәжірибелік мән жалға берілетін объектіні толық сипаттауда болып келеді, яғни оны тек жалпы анықтау жеткіліксіз. Осының қажеттілігі мүлікті жалдау шарты мазмұнының өзінен көрініс табады. Ол шартқа сәйкес анықталады. Егер, ол шартта көрсетілмесе, онда басшылыққа бір немесе өзге жағдайларда төленетін аренданың бағасы алынады.
Мүлікті жалдау шарты нақты анықталған мерзімге жасалуы мүмкін. (ҚР АК. 545,б 1т.) ҚазҚСР-ң Азаматтық кодексімен, жалға берілетін мүлік түріне қарамастан мүліктік жалдаудың мерзімі 10 жылдан аспауы тиістігі қарастырылған еді. ҚР АК аренданың ақырғы мерзімін тек оның бөлек түрлері үшін, немесе бөлек мүлік арендасы үшін қарастырады. Айтылғандай жердің арендасы 49 жылдан аспауы керек. Прокат шарты бір жылдан аспайтын мерзімге ғана жасалуы мүмкін.
Мүлік жалдау шарты нақты анықтамлаған мерзімге жасалуы мүмкін, бұл үшін ол күшінде болып келетін мерзім шартта көрсетілмейді. Нақты анықталмаған мерзімге жасалған мүлікті жалдау шартында әрбір тарап, шарт қозғалмайтын мүлік жөнінде болғанда екінші тарапқа үш ай бұрын ескертіп, ал шарт қозғалатын мүлік жөнінде болғанда бір ай бүрын ескертіп, кез келген уақытта шарттан бас тарта алады. Өзгеше тәртіп заң актілерімен немесе шартпен қарастырылуы мүмкін. Мысалы шартта тараптар нақты анықталмаған мерзімге жасалған мүлікті жалдау шартын бір жақты тәртіпте бұзуға тиым салуы мүмкін.
Егер мүлікті жалдаудың ақырғы мерзім заңнамада қарастырылса, ал шарттың өзі нақты анықталмаған мерзімге жасалса, мүлікті жалдаудың ақырғы мерзімі өтуімен ол күшін өзімен өзі жоғалтады. Яғни, мүлікті жалдау шартының мерзімі заңнама бойынша қарастырылған ең үлкен (ақырғы) мерзімнен асып кетсе де шарт бәрібір заңнамалық мерзімнен аспайтын (оған тең) мерзімге жасалған болып саналады.
Қорыта келе, Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы бүтіндей толықтық сипатына иемденгенін атауға болады. Оның құқықтық тетігінің әдістері, принциптері және басқа да жалпы бөлімдерінің әрекеті бүтіндей және толығымен Ерекше бөлімнің нормаларына таралған. Әрине, Ерекше бөлімнің нормаларын қолданғанда оларда қандай дәрежеде жалпы мәндегі нормалар көрініс табады деген сүрақты біз әлі де бірнеше рет қоятын боламыз. Дегенмен, құқық саласы қазірдің өзінде біртұтас құқықтық механизм ретінде қалыптасуға міндетті.
Бұл жұмыста "Мүлікті жалдау " (Аренда) шартын толықтай ашып, егжей-тегжейлі жақтарын қарастыруға тырысамыз. Бұл тақырып қазыргі замандағы қарым-қатаныста себепті байланысы бар екені, әлде болса түсінікті деп, ойлаймын.
Өйткені, қазірігі нарықты заманда, нақтылай келсек біздің мемлекетімізді алсақ, коммерциялық қарым-қатынас өршіп, дамуда болғаның айта кетсек, "Мүлікті жалдау" шартының рөлі де кем емес екндігін айта кеткен жөн. Кез-келген ұйым,кәсіпорын, жеке-заңды түлғалар өздерінің капиталын үнемдеу мақсатында "Мүлікті жалдау" шартына жүгінеді. Себебі кез-келген уақытта қысқа мерзімде қолданылатын мүлік яғни ғимарат, көлік, өзге де кәсіптік қүрал керек уақытта бұл шарттың маңызы орасан зор. Өйткені, "Мүлікті жалдау" шарты мүлікті жалға беруші мен мүлікті жалға алушы тараптарының құқықтық қатынастарын; міндеттерін, бағасын, мерзімін және де т.б. аспектілерін қарастырады және Заңмен қорғайды[11,369].
0.2. Азаматтық құқықтағы жалдау шарттарына жалпы сипаттама
Мүлікті жалға алу қатынсатары ҚР-сы АК-ның 29-тарауында реттелген. Бұл тараудың 1- парагрыфында мүлікті жалға алудың жалпы ережелері қамтылған. Мүлікті жалға алу қатынатарын реттеу азаматтық кодекспен шектелмейді, олар басқа да заң актілерімен реттелуі мүмкін. АК-тын диспазитивті сипаты мүлікті жалға алу шартына да қатысты колданылады, сондықтан осы шарттардың катысушыларында негізгі нормаларды өзгерту және оларды өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға ыңғайландыруларына мүмкіндіктері бар.
Сатып алу-сату шарты сияқты, мүлікті жалдау шартының да өзінің бірқатар түрлері бар. Бұл түрлердың айрықша болуы, олардың пәнінін, мақсатының, сонымен қатар басқа да факторлардың ықпал ету ерекшеліктерінің нәтижесі. Қолданыстағы АК-пен лизинг, кәсіпорындарды жалдау, үйлер мен ғимараттарды жалдау шарттары реттелген. Мүлікті жалдаудың түрлері бұл тізіммен шектелмейді.
Мүлікті жалға алу және жалдау терминдері тепе-тен болып келеді және мұны АК-н осы қоғамдық қатынастарды реттейтін тарауынын атауынан байқауға болады. Біраз, уақыт бойы бұл терминдер арасында анықсыздық орын алған. Жалдауды, оның белгілі бір талаптарын, (мысалы, мүлікті келешекте сатып алу құқығы) ерекшелендіретін белгі ретінде болып шығара отырып, мүлікті жалға алудың арнайы бір түрі ретінде карастырған.
Қазақ КСР-ның Жалдау туралы арнайы заңы қабылданып, кейінен ол өміршен болмағандықтан алынып тасталды. Қазір осы терминдердін сәйкестігі жөніндегі мәселе төңірегінде үлкен даулар жоқ, бірақ жалдау мүлікті жалдау шарттарының арасында біршама ерекше орынға ие деген көзқарастар да кездесіп жатады[12, 211].
Мүлікті жалдау шартының сатып алу-сату, рента шарттарынан ерекшелігі, ол мүлікті уакытша пайдалануға берумен байланысты қатынастарды реттейді. Мүлікті жалдау шарты Римде кеңінен таралган. Онын атауы locatio conductio rerum болған, онын анықтамасының қазіргі заңнамадағы анықтамадан айырмашылығы жоқ. Мұнымен қатар, мүліктік жалдау затты пайдалануды білдірген және жалға алушының мүлікті иеленуге мән бермеген, бұл былай тұрғанда жалға алушы тек қана иесінін құқықтық өкілеттіліктерін жүзеге асыруға көмектесуші түріндегі қатты ұстаушы ретінде ғана қарастырылған (бағаланған). Тіпті, қазір де мүліктік жал шартының негізгі мақсаты жалға алушыға мүлікті оған кажеттң мөлшерде ғана пайдалану, одан пайдалы қасиеттерді алу мүмкіндігін беру болып табылады[13, 704].
Мүліктік қатынастарды және құқықпен реттеу барған сайын жетілдіруде. Бұл бірінші кезекте біздің заңнамада заттық құқықтар жүейесінің барынша ашылғандығы арқылы айқындалады. Нәтижесінде шарттық қатынастардың да мазмұны өзгерістерге ұшырап, оларды реттейтін нормалар меншік және заттық құқықтар саласының нормаларымен тығыз байланыстырады. Жалдау құқығын заттық құқықтар арналған соңғы қазақстандық жұмыстарда (еңбектерде) жалдау заттық құқықтарға жатқызылды. Жалдауды дәл осы тұрғыдан қарастыру, байқағанымыздай, пайдаланумен қатар иеленуді де көздейтін, жалдаудың заңи анықтамасында да көрініс тапқан. Бұл заңнамалық шешім жалдау қатынатардын, бұрынғыдан гөрі тұрақтылығын арттырады және олардың маңыздылығын көтереді. Осылайша, мүлікті жалдау шарты - белгілі бір себептерге байланысты мүлікке жеке меншік құқығына ие бола алмайтын немесе мұндай кажеттілігі жоқ тұлғалардың бөтен мүлікті пайдалануын әсерлі құқықтық реттеуші рөлін атқарады. Жалдау кейбір жағдайларда (мысалы, жерды жалдау) тіпті, меншік құқығына балама ретінде қарастырылған (аңгіме ҚР-сы Президентінің 1995 жылғы 22-желтоқсандағы заң күші бар Жер туралы Жарнамадағы 41-бапта көзделген, ұзақ мерзімді 99 ж. дейінгі жалдау туралы болып отыр). Енді жалдау (уакытша жер пайдалану құқығы) 49 ж. мерзімге берілуі мүмкін. (ҚР-ның 2001 ж. 24-қаңтарындағы Жер туралы Заңының 28-бабы). Бірақ бұл тұтас алғанда мүлікті жалдау шартына тән емес.
Жалдау шартынан туындайтын міндеттемелік - құқықтық қатынастар мен заттық-құқықтық қатынатарды ажырата білген жөн. Әрине, міндеттемелік құқық шеңберінде аталған қатынатардың алғашқысын барынша толық карастырған дұрыс, мұнымен қатар, заттық жалдау құқығы, осы құқық мәселелеріне арнаған еңбектерінде барынша кең және толық талқыланған. Сонымен қатар, міндеттемелік-құқықтық қатынастарды ескермеуі, жалға беруші мен жалға алушының құқықтық жағдайларының сипаты толық деп айтуға болмайды. Сырт көзбен карағанда шарттық қатынас болып көрінетін заттық қатынас болып көрінетін заттық қатынас негізінде жалға берушімен жалға алушының бір-біріне ықпал етуін елемеуге де болмайды. Мұнда сөз жалға берілетін мүлікті ұстау ауыртпалығын айрықша болу, мүлік иесі мен оны жалға алушының заттық құқықтық өкілеттіліктері арасындағы бәсекелестік және т.б. жөнінде болып отыр.
Осы шартқа ҚР-дағы АК-нің 151-154-баптарында қамтылған мәміле нысаны жөніндегі жалпы талаптар да қатысыты болып келеді. Мұнымен қатар, мүлікті жалдау шартының нысаны арнайы талаптар көзделген. Бұл шарт бір жылдан астам мерзімге жасалған жағдайларда, ол жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Қызметтің қандай түрі (кәсіпкерлік және кәсіпкерлік емес) жүзеге асыралатындығына және шарт мерзіміне қарамастан, тараптардың бірі заңды тұлға болған жағдайда, шарт жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Қозғалмайтын мүлікті жалдау шарты мемлекеттік тіркеуден отуы тиіс. Мұнда қозғалмайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмлелерді мемлекеттік тіркеу туралы Жарлықтың 2-бабында сәйкес, мемлекеттік тіркеу объектілері болып пайдалану құқығы, жерді бір жылдан астам мерзімге пайдалану құқығы екендігін ескере кеткен жөн[11, 369].
Жалдау мерзімі анықталмаған щарттарда бұл мәселе калай шешіледі деген сұрақ туындап отыр?
Тараптар, бірінші кезекте жалдаушы мұндай жағдайларда өзінің ішкі ниеттері мен мүдделерін басшылыққа алуы тиіс, ал тіркеушы орган мерзімі анықталмаған жалдау шартын тіркеуге кедергі келтіруі тиіс.
ҚР-дағы қозғалмайтын мүлікке құқықтарды тіркеу жүйесімен ұқсас келеді. Оның міндетті мүлікке құқықтар жиынтықтылығына кепілдік беру.
Азаматтар арасындағы бір жылға дейінгі мерзімге жасалатын мүлікті жалдау шарты ауызша нысанда жасалуы мүмкін. Егер жалданылатын мүліктін келешекте жалдаушыға өтуі көзделсе, онда ол, осындай мүлікті сатып алу-сату шартының нысанында жасалады.
Жалдау шартының (жалға алу) - бұл шартты азаматтық-құқықтық шарттардың дербес түрі ретінде карастыруга мүмкіндік беретін өзіне тән белгілерін болып шығаруға болады.
Біріншіден, бұл шарт азаматтық-құқытық шарттардың мүлікті беретін шарттар санатына жататындығын ескере отырып, жалға берушінін мүліктің беруі, сол мүлікке меншік құқығының жалға алушыға ауысатындығын болдырмайтындығын атап өткен жөн; соңғысы (жалға алушы) мүлікті тек иеленуге және пайдалануға, не тек пайдалануға алады. Бұл жағдай жалдау шартын басқа, сатып алу-сату, айырбас заем сияқты ұқсас шарттардан ерекшелендіретін белгі бола алады. Революцияға дейінгі ресейлік азаматтық заңнамаға карағанда, қазіргі заң бойынша аталған мүлікке иелену құқығын да алады. Басқаша айтқанда, жалға алушы жалданған мүліктін пайдалы касиеттерін ғана алып коймайды, сонымен қатар ол мүлікке иелік етіп, оның титулды иесі бола алады. Тиісті мүлікті пайдалану оны иеленбей-ақ мүмкін болған жағдайларда, жалға алушының осы мүлікті пайдалануға алуы жеткілікті (мысалы, ғимарат иесі, ол ғимарат алушыға иелену құқығын сақтай отырып, жалға алушыға белгілі бір бөлмелерді пайдалану құқығын береді).
Жалданған мүлікті пайдалану - мүліктің жалға алушы тарапынан пайдаланылатындығын білдіреді. Жалға алушы сол мүлікті пайдалану натижесінде алынған өнімдер мен табыстырады иеленеді. Жалдау шарты осы сапасымен ақылы қызмет көрсету шартынан ерекшеленеді. Ақылы қызмет көрсету шарты бойынша тапсырысшы кызмет көрсетушінің мүмкін уакытша пайдалана алады. Бірақ оның мүддесі - кызмет алу. Оның тиісті мүлікті пайдаланудан түсетін өнім мен табыстарды, жемістерді иеленуге мүмкіндігі жоқ.
Жалға алушыға титулды иеленуші мәртебесін беру - оның жалданған мүлікке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz