Ауыл шаруашылық химикаттарының топырақ микрофаунасына экологиялық әсері
КІРІСПЕ..
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Пестицидтердің түрлері мен топтары.
1.2 Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы.
1.3 Микроорганизмдердің топырақта таралуы
1.4 Химиялық фактордың тірі организмдерге әсері
1.5 Пестицидтердің су көздерінде жинақталуы
2 БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗІЛГЕН НЫСАН ЖӘНЕ ОРТАНЫҢ ФИЗИКА.ГЕОРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Топырақтан микроорганизмдерді анықтау тәсілдері.
2.2 Зерттеу жүргізілген топырақтардың физика.химиялық ерекшеліктері.
2.3 Зерттеу жүргізілген жылдардағы ауа райы ерекшеліктері мен экологиялық факторлар әсері.
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1 Фундазолдың микроорганизмдерге ықпалы.
3.2 Фундазолдың арбускулалы.везикулалы микоризаларға әсері
3.3 Бактериялы препараттарды егіншілікте қолдану.
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Пестицидтердің түрлері мен топтары.
1.2 Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы.
1.3 Микроорганизмдердің топырақта таралуы
1.4 Химиялық фактордың тірі организмдерге әсері
1.5 Пестицидтердің су көздерінде жинақталуы
2 БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗІЛГЕН НЫСАН ЖӘНЕ ОРТАНЫҢ ФИЗИКА.ГЕОРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Топырақтан микроорганизмдерді анықтау тәсілдері.
2.2 Зерттеу жүргізілген топырақтардың физика.химиялық ерекшеліктері.
2.3 Зерттеу жүргізілген жылдардағы ауа райы ерекшеліктері мен экологиялық факторлар әсері.
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1 Фундазолдың микроорганизмдерге ықпалы.
3.2 Фундазолдың арбускулалы.везикулалы микоризаларға әсері
3.3 Бактериялы препараттарды егіншілікте қолдану.
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн. астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде-5500, дәрі-дәрмек-4000, тұрмыс химиясында-1500 пайдаланылады. Халықаралық саудада жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар дүниеге көптеп келіп жатыр [1].
Агроценозда өсімдіктердің зиянкестері мен тамыр жүйесін зақымдайтын саңырауқұлақтарды жою мақсатында пестицидтердің көптеген түрлері пайдаланылады. Алайда пестицидтер биотикалық фактордың болып есептелетін-флора мен фаунаға кері ықпалын тигізуде, яғни микрооргнизмдердің санының топырақта азаюына, көбіне жойылуына әкеледі. Сонымен қатар, көп пайдаланылған химикаттар топырақтың улануын туындатып, биогеоценоздың өздігінен реттелу мүмкіндігін төмендетеді.
Соңғы кездегі зерттеулерде көп мөлшерде қолданылған тыңайтқыштар, фунгицидтер, гербицидтер әсерінен ауыл шаруашылық өсімдіктері өнімдерінде ауыр металл иондарының жиналуына алып келетіні және оның қоршаған ортаға кері әсерін тигізетіні және қоректік тізбек арқылы адам мен жануар ағзасына түсетіні туралы айтылуда.
Бүгінгі таңдағы тәжірибелер мәліметтері бойынша фунгицидтердің 90%-ы онкогенді, мутагенді және адамның имундық жүйесін бұзатыны және түскен ортасында баяу ыдырайтыны анықталған. Сондықтан, адамның шаруашылық қызметінің экожүйеге тиімсіз жақтарын азайту үшін биоценозды табиғи экожүйеге жақындату мақсатына ауыл шаруашылығында пайдаланылатын пестицидтерді биологиялық препараттарға ауыстыру қажеттілігі туындауда.
Антарктида мұздарыңда шамамен 2000 т. астам 1950-1960 жж. ауыл шаруашылығында кеңінен пайдаланылған ДДТ пестицидінің бар екені жайлы мәліметтер жиі келтіріледі [2].
Ауыл шаруашылығында қолданылатын химикаттардың микроорганизмдерге әсерін анықтауға зерттеуге бағытталған.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
- пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
- пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау;
Автордың қосқан жеке үлесі
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімі, тәжірибе нәтижелерін талдау, талқылау және қорытындылау жұмыстары толығымен білімгердің өзінің қатысуымен орындалды.
Агроценозда өсімдіктердің зиянкестері мен тамыр жүйесін зақымдайтын саңырауқұлақтарды жою мақсатында пестицидтердің көптеген түрлері пайдаланылады. Алайда пестицидтер биотикалық фактордың болып есептелетін-флора мен фаунаға кері ықпалын тигізуде, яғни микрооргнизмдердің санының топырақта азаюына, көбіне жойылуына әкеледі. Сонымен қатар, көп пайдаланылған химикаттар топырақтың улануын туындатып, биогеоценоздың өздігінен реттелу мүмкіндігін төмендетеді.
Соңғы кездегі зерттеулерде көп мөлшерде қолданылған тыңайтқыштар, фунгицидтер, гербицидтер әсерінен ауыл шаруашылық өсімдіктері өнімдерінде ауыр металл иондарының жиналуына алып келетіні және оның қоршаған ортаға кері әсерін тигізетіні және қоректік тізбек арқылы адам мен жануар ағзасына түсетіні туралы айтылуда.
Бүгінгі таңдағы тәжірибелер мәліметтері бойынша фунгицидтердің 90%-ы онкогенді, мутагенді және адамның имундық жүйесін бұзатыны және түскен ортасында баяу ыдырайтыны анықталған. Сондықтан, адамның шаруашылық қызметінің экожүйеге тиімсіз жақтарын азайту үшін биоценозды табиғи экожүйеге жақындату мақсатына ауыл шаруашылығында пайдаланылатын пестицидтерді биологиялық препараттарға ауыстыру қажеттілігі туындауда.
Антарктида мұздарыңда шамамен 2000 т. астам 1950-1960 жж. ауыл шаруашылығында кеңінен пайдаланылған ДДТ пестицидінің бар екені жайлы мәліметтер жиі келтіріледі [2].
Ауыл шаруашылығында қолданылатын химикаттардың микроорганизмдерге әсерін анықтауға зерттеуге бағытталған.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
- пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
- пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау;
Автордың қосқан жеке үлесі
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімі, тәжірибе нәтижелерін талдау, талқылау және қорытындылау жұмыстары толығымен білімгердің өзінің қатысуымен орындалды.
1. Пронина Н.Б. Экологические стрессы. -М.: МСХА, 2000, -310 с.
2. Захваткин Ю.А. Основы общей и сельско-хозяйственной экологии.– М.: Мир, 2003. -С. 332-359.
3. Новиков Г.В., Дудурев А.Н. Санитарная охрана окружающей среды современного города. –М.: Химия, 2001, 239с.
4. Байтулин И.О. Основы ризологии. / В кн.: Корневая система бахчевых культур. - А.:НИЦ «Ғылым», 2001. -330 с.
5. Никиткин А.Т., Степанов С.А., Забродин Ю.М. Экология, охрана природы, экологическая безопасность. -М.: МНЭПУ, 2000. -С. 36-44.
6. Яшин И.М., Шишов Л.Л., Раскатов В.А. Почвенно-экологические исследования в ландшафтах. - М.: МСХА, 2000. - С.8-15.
7. Никитин Е.Д. Экология почв и учение о почвенных экофункциях // Почвоведение. - 2005. - № 9. - С.1044-1053.
8. Тышкевич Г.Л. Экология и агрономия. – Кишинев: ШТИИНЦА, 1991. -267с.
9. Соколов М.С., Монастырский О.А., Пикушова Э.А. Экологизация защиты растений. Пущино: РАСХН, 1994. -С.11-23.
10. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза. -М.:Изд.Наук, 1981. -230 с.
11. Цавкелова Е.А. Грибы и водоросли в биоценозах-2006 // Материалы Межд. конф., посвященой 75-летию Биологического факультета МГУ им. М.В.Ломоносова, Москва, 2006. М. -2006, -C.169-170.
12. Андреева Е.И., Зинченко В.А. Биологическая активносить и механизм действия системных фунгицидов. - М.: МСХА, 1995. - 60с.
13. Лунев М.И. Пестициды и охрана агрофитоценозов. - М.: Колос, 1992. -C.6-19.
14. Безель В.С., Жуйкова Т.В Химическое загрязнение среды: вынос химических элементов надземной фитомассой травянистой растительности // Экология. -2007. №4. -С.259-267.
15. Круглов Ю.В. Микрофлора почвы и пестициды.- М: Агропромиздат, 1991. -240с.
16. Минеев В.Г. Экологические проблемы агрохимии. - М.: МГУ, 1988. -283с.
17. Гладков Е.А. Влияние комплексного взаимодействия тяжелых металлов на растения мегаполисов // Экология. -2007. -№1. -С.71-78.
18. Пронина Н.Б. Эколого-физиолгические аспекты действия гербицидов в агрофитоценозах. - М.: МСХА, 1996. -242с.
19. Кирюшин В.И. Экологизация земледелия и технологическая политика. - М.: МСХА, 2000. -345с.
20. Баранников В.Д. Экологическая безопасность сельскохозяйственной продукции. – М.: Колос. 2005. -352с.
21. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и оценка воздействия на окружающую среду. - М.: МНЭПУ, 1999. -С.67-82.
22. Касымбеков Б.К., Айдосава С.С., Куатбаев А.Т., Фалеев Д.Г., Ахтаева Н.З. Влияние кадмия на анатомию и морфологию корневой системы Phaseolus vulgaris L. // Актуальные проблемы экологии Материалы ІІ Международной научно-практической конференции 4-5 декабря 1 часть, Қарағанды, 2003. -С.279-281.
23. Бейдеман И.Н, Методика изучения фенологии растений и растительных сообществ. - Новосибирск, Наука, 1994. -155 с.
24. Ротмистров В.Г. Корневая система сельскохозяйственных растений и урожай // Сов.агрономия. -1989.-№8. -С.61-74.
25. Качинский Н.А. Изучение физических свойств и корневых систем растений при территориальных почвенных исследованиях // Программы и методика работ. - М.: Сельхозгиз, 1990. -С.100-104.
26. Шалыт М.С. Методика изучения морфологии и экологии подземной части отдельных растений и растительных сообществ. Полевая геоботаника. II том. Изд. АН СССР. - М.,Л.: Наука, 1980. -С.379-392.
27. Байтулин И.О., Рустамов И.Г. Методика изучение структуры и продуктивности корневых систем растений и фитоценозов. // Экология, управление и продуктивности пастбищ. / В сб.учебных материалов международных курсов. М., -1985.-Т.3. -С.37-41.
28. Прозина М.Л. Ботаническая микротехника. - М.: Просвещение, 1990. 208с.
29. Пермяков А.И. Микротехника. - М.:Изд-во МГУ, 1998. -258с.
30. Барыкина Р.П. Справочник по ботанической микротехнике. Основы и методы. - М.: Изд-во МГУ, 2004.-312с.
31. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высших растений.- М.: Советская наука, 1992. -390 с.
32. Зайцев Г.Н. Математика в экпериментальной ботанике. - М.:, 1990. -293 с.
33. Лакин Г.Ф.Биометрия.- М.:Высшая школа, 1990. -352 с.
34. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза.-М.:Изд.Наук, 1991. -С.16-27.
35. Мирзадинов Р.А., Дуйсенбаев С.А., Үсен Қ., Каримов М.Ш., Мензбаева Г.К., Торғаев Ә.Ә. Қазақстан топырақтары орысша-қазақша анықтамалық сөздік. - Алматы, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі М.Тынышпаев ат.Қазақ көлік және коммуникациялар акалемиясы, 2009. – 200 б.
36. Шергина Н.Н. Эндомикоризы дикорастущих травянистых растений ботанического сада. Вопросы изучения, охраны и мобилизации полезных растений в ботаническиих садах г.Сыктывкара //Сборник научных статей. Сыктыкар.-2007, -С.90-97.
37. Елеусенова Н.Г., Селиванов И.А. Микотрофность растений во флоре северных пустынь Казахстана Микориза растений //Микориза растений. Сб. статей. Пермск.ГПИ. -Пермь, 1973. -С.100-111.
38. Cakan Halil, Karataş Çiğdem. Interactions between mycorrhizal colonization and plant life forms along the successional gradient of coastal sand dunes in the eastern Mediterranean //Turkey, Ecol. -2006. -Vol.21, №2. -P.301-310.
39. Крюгер Л.В., Переведенцева Л.Г., Сафиулина С.Н. Опыты по синтезу микориз у пщеницы и гороха //Микориза растений. Сб. статей. Пермск.ГПИ.-Пермь, 1973. -С.45-53.
40. Pinior Alexandra, Grunewaldt-Stöcker Gisela, von Alten Henning, Strasser Reto // Mycorrhizal impact on drought stress tolerance of rose plants probed by chlorophyll a fluorescence, proline content and visual scoring. J. Mycorrhiza. -2005. -Vol.15, № 8. -P.596–605.
41. Hepper C.M., Smith G.A. Observation on the germination of Endogone spores //Trans. Brit.Mycor.Soc.1976. -Vol.66. -P.189-194.
42. Xavier Lisette J.C., Germida James J. Selective interactions between arbuscular mycorrhizal fungi and Rhizobium leguminosarum bv.viceae enhance pea yield and nutrition //Biol. and Fert. Soils. -2003. -Vol.37, № 5. -C.261-267.
43. Tawaraya K., Watanabe S., Vierheilig H. Wagatsuma Tadao.Formation of appressoria by the arbuscular mycorrhizal fungus Gigaspora margarita on roots of Allium cepa is linked with root age //Mycoscience. -2007. -Vol.48, № 5. -P.305-308.
44. Beauchamp Vanessa B., Stromberg Juliet C., Stutz Jean C. Arbuscular mycorrhizal fungi associated with Populus-Salix stands in a semiarid riparian ecosystem // New Phytol. -2006. -Vol.170, № 2. -P.369-380.
45. Шестакова Е.А. Содержание везикулярно-арбускулярных микоризных грибов в почвах различных областей Беларуси. Агрохимия и экология: история и современность. //Материалы Межд.научно-практической конф., Нижний Новгород, 15-18 апр., 2008, -С.299-301.
46. Jha B.N., Sharma G.D., Shukla A.K. Ectomycorrhizal development and pine seedling growth in response to different physical factors //Acta bot.hung. -2007. -Vol.49, № 3-4. -P.319-328.
47. Obase K., Tamai Y., Yajima T., Miyamoto T. Mycorrhizal associations in woody plant species at the Mt.Usu volcano //Japan Mycorrhiza. -2007. -Vol.17, № 3. -P.209-215.
48. Bashan Y., Khaosaad T., Salazar b.G., Ocampo J.A., iemken A., Oehl F., Verhrilig H. Mycorrhizal characterization of the boojum tree, Fouquieria columnaris, an endemic ancient tree from the Baja California Peninsula //Mexico. Trees. -2007. -Vol.21, № 3. -P.329-335.
49. Muthukumar T., Senthilkumar M., Rajangam M., Udaiyan K. Arbuscular mycorrhizal morphology and dark septate fungal association in medicinal and aromatic plants of Western Ghats, Southern India //Mycorrhiza. -2006. -Vol.17, № 1. -P.11-24.
50. Свинаренко С.И. Динамика микоризообразования в вегетационный период сосны обыкновенной на территории Ульяновкой области //Матер. Межд. Науч. Конф. «Таиищевские чтения: актуальные проблемы науки и практики»: Информационные системы и технологии в управлении и организации производства. Актуальные проблемы экологии и охраны окружающей среды, Тольятти, 17-20 мая, 2006. Тольятти. 2006, -С.130-133.
51. Ciccarese F., Longo O., Paciolla C., Schiavone D., Morone F.I. Effects of arbuscular mycorrhizal fungi on artichoke //12 National Meeting of the Italian Society for Plant Pathology, Reggio Calabria, 29 Sept.-1 Oct., 2005. J. Plant Pathol. -2005.-Vol.87, -№ 10, Spec. Issue. -P.291-295.
52. Thygesen Karin. Larsen John. Bodker Lars Arbuscular mycorrhizal fungi reduce development of pea root-rot caused by Aphanomyces euteiches using oospores as pathogen inoculum //Eur. J. Plant Pathol. -2004. -Vol.110, №4. -P.411-419.
53. Чураков Б.П., Лисов Е.С. Влияние плотности микориз на самосев дуба черешчатого в дубравах Ульяновской области //Изв.вузов. Лес.ж. -2006, -№ 4, -C.14-19.
54. Еропкин К.И. Адсорбционная способность микоризных и немикоризных корней сосны обыкновенной. //Микориза растений. Пермь, 1973. - C.62-71.
55. Голубинская Н.С. Действие смеси из минеральных питательных веществ и препарата 2,4Д на рост микоризообразование сеянцев сирени венгерской и яблони ранет пурпурный. //Микориза растений. Пермь, 1973. -C.54-61.
56. Қуатбаев А.Т. Агроэкологиялық факторлардың бидай тамыр жүйесіне және ондағы микоризаның дамуына әсері. Диссертация. Алматы, 2002. 137с.
57. Лисов Е.С., Чураков Б.П. Мониторинг дубравных экосистем при помощи микоризообразующих грибов //Сб. статей «Современные проблемы почвоведения и экологии»: Всероссийская научно-практич. конф. посв. 100-летию со дня рождения доктора с/х наук, профессора В.Н.Смирнова, Йошкар–Ола, 2006:. Йошкар–Ола. 2006, -С.278-281.
58. Прилепская Н.А. Эффективность использования инокуляции гороха посевного ассоциативными, клубеньковыми бактериями и грибами арбускулярной микоризы. 6 Межд. симпозиум //Новые и нетрадиционные растения и перспективы их использования», Пущино, 13-17 июня, 2005. Материалы симпозиума. М. -2005. -С.200-202.
59. Цавкелова Е.А. Грибы и водоросли в биоценозах-2006 //Материалы Межд. конф., посвященой 75-летию Биологического факультета МГУ им. М.В.Ломоносова, Москва, 2006. М. -2006, -C.169-170.
60. Павлов И.Ф. Агротехнические и биологические методы защиты растений. М.: Россельхозиздат, 1976. -С.56-62.
61. Андреева Е.И., Зинченко В.А. Биологическая активносить и механизм действия системных фунгицидов.М.: МСХА, 1995. - 60с.
62. Тишлер В.Т. Сельскохозяйственная экология. М.: Колос, 1971. -С.92-102.
63. Лунев М.И. Пестициды и охрана агрофитоценозов. М.: Колос, 1992. -C.6-19.
64. Гончар М.Т. Экологические проблемы сельскохозяйственного производства. Львов. Вища школа, 1986. -С.110-120.
65. Безель В.С., Жуйкова Т.В Химическое загрязнение среды: вынос химических элементов надземной фитомассой травянистой растительности // Экология. -2007. №4. -С.259-267.
66. Круглов Ю.В. Микрофлора почвы и пестициды. М: Агропромиздат, 1991. -240с.
67. Минеев В.Г. Экологические проблемы агрохимии. М.: МГУ, 1988. -283с.
68. Гладков Е.А. Влияние комплексного взаимодействия тяжелых металлов на растения мегаполисов // Экология. -2007. -№1. -С.71-74.
69. Алексеева Ю.В. Тяжелые металлы в почвах и растениях. -Л.: Агропом. 1987. -142с.
70. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М.: Академия, 2006. -224с.
71. Пронина Н.Б. Эколого-физиолгические аспекты действия гербицидов в агрофитоценозах. -М.: МСХА, 1996. -242с.
72. Кирюшин В.И. Экологизация земледелия и технологическая политика. -М.: МСХА, 2000. -345с.
73. Баранников В.Д. Экологическая безопасность сельскохозяйственной продукции. –М.: Колос. 2005 -352с.
74. Ильин В.Б. Тяжелые металлы в системе почва-растение. Новосибирск: Наука, 1991. -151с.
75. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и оценка воздействия на окружающую среду. -М.: МНЭПУ, 1999. -С.67-82.
76. Энциклопедия Алматы. Алматы, Қазақ энциклопедиясы, 1996. -С. 9-20.
77. Касымбеков Б.К., Айдосава С.С., Куатбаев А.Т., Фалеев Д.Г., Ахтаева Н.З. Влияние кадмия на анатомию и морфологию корневой системы Phaseolus vulgaris L. //Актуальные проблемы экологии Материалы ІІ Международной научно-практической конференции 4-5 декабря 1 часть, Қарағанды, 2003. -С.279-281.
78. Флора Казахстана. -Алма-Ата, -Т.8. 1965.-С.272-288.
79. Белик В.Ф. Биологические основы культуры тыквенных. -Л.: Наука, 1967. -С.10-29.
80. Эдельштейн В.Н. Овощеводство.М., Просвещение, 1962. -С.45-57.
81. Юрина О.В. Кабачок, патиссон и тыквы. М., Колос, 1967.186с.
82. Каратаев Е.С., Советкина В.Е. Овощеводство. -Л.: Наука, 1975. -С.32-45.
83. Юрина О.В.Селекция и семеноводство тыквенных культур. -М.: Сельхозгиз , 1974. -С.13-20.
84. Бейдеман И.Н, Методика изучения фенологии растений и растительных сообществ. Новосибирск, Наука, 1974. -155 с.
85. Ротмистров В.Г. Корневая система сельскохозяйственных растений и урожай // Сов.агрономия. -1959.-№8. -С.61-74.
86. Качинский Н.А. Изучение физических свойств и корневых систем растений при территориальных почвенных исследованиях //Программы и методика работ. -М.: Сельхозгиз, 1960. -С.100-104.
87. Шалыт М.С. Методика изучения морфологии и экологии подземной части отдельных растений и растительных сообществ. Полевая геоботаника. II том. Изд. АН СССР. -М.,Л.: Наука, 1960. -С.379-392.
88. Байтулин И.О., Рустамов И.Г. Методика изучение структуры и продуктивности корневых систем растений и фитоценозов. //Экология, управление и продуктивности пастбищ. /В сб.учебных материалов международных курсов. М., -1985.-Т.3. -С.37-41.
89. Прозина М.Л. Ботаническая микротехника. -М.: Просвещение, 1960. 208с.
90. Пермяков А.И. Микротехника. - М.:Изд-во МГУ, 1998. -258с.
91. Барыкина Р.П. Справочник по ботанической микротехнике. Основы и методы. -М.: Изд-во МГУ, 2004.-312с.
92. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высших растений.- М.: Советская наука, 1952. -390 с.
93. Эзау К. Анатомия семенных растений. -М.: Мир, 1980. -Т.1,2. -558 с.
94. Мухитдинов Н.М., Бегенов А.Б., Айдосова С.С. Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы. -Алматы, 1993. -340 б.
95. Зайцев Г.Н. Математика в экпериментальной ботанике. -М.:, 1990. -293 с.
96. Лакин Г.Ф.Биометрия.-М.:Высшая школа, 1990. -352 с.
97. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза.-М.:Изд.Наук, 1981. -С.16-27.
98. Курсанов А.Л. Круговорот органических веществ в растений и деятельности корневой системы. //Вопросы ботаники. -М.-Л., 1954. Т.С.131-141
2. Захваткин Ю.А. Основы общей и сельско-хозяйственной экологии.– М.: Мир, 2003. -С. 332-359.
3. Новиков Г.В., Дудурев А.Н. Санитарная охрана окружающей среды современного города. –М.: Химия, 2001, 239с.
4. Байтулин И.О. Основы ризологии. / В кн.: Корневая система бахчевых культур. - А.:НИЦ «Ғылым», 2001. -330 с.
5. Никиткин А.Т., Степанов С.А., Забродин Ю.М. Экология, охрана природы, экологическая безопасность. -М.: МНЭПУ, 2000. -С. 36-44.
6. Яшин И.М., Шишов Л.Л., Раскатов В.А. Почвенно-экологические исследования в ландшафтах. - М.: МСХА, 2000. - С.8-15.
7. Никитин Е.Д. Экология почв и учение о почвенных экофункциях // Почвоведение. - 2005. - № 9. - С.1044-1053.
8. Тышкевич Г.Л. Экология и агрономия. – Кишинев: ШТИИНЦА, 1991. -267с.
9. Соколов М.С., Монастырский О.А., Пикушова Э.А. Экологизация защиты растений. Пущино: РАСХН, 1994. -С.11-23.
10. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза. -М.:Изд.Наук, 1981. -230 с.
11. Цавкелова Е.А. Грибы и водоросли в биоценозах-2006 // Материалы Межд. конф., посвященой 75-летию Биологического факультета МГУ им. М.В.Ломоносова, Москва, 2006. М. -2006, -C.169-170.
12. Андреева Е.И., Зинченко В.А. Биологическая активносить и механизм действия системных фунгицидов. - М.: МСХА, 1995. - 60с.
13. Лунев М.И. Пестициды и охрана агрофитоценозов. - М.: Колос, 1992. -C.6-19.
14. Безель В.С., Жуйкова Т.В Химическое загрязнение среды: вынос химических элементов надземной фитомассой травянистой растительности // Экология. -2007. №4. -С.259-267.
15. Круглов Ю.В. Микрофлора почвы и пестициды.- М: Агропромиздат, 1991. -240с.
16. Минеев В.Г. Экологические проблемы агрохимии. - М.: МГУ, 1988. -283с.
17. Гладков Е.А. Влияние комплексного взаимодействия тяжелых металлов на растения мегаполисов // Экология. -2007. -№1. -С.71-78.
18. Пронина Н.Б. Эколого-физиолгические аспекты действия гербицидов в агрофитоценозах. - М.: МСХА, 1996. -242с.
19. Кирюшин В.И. Экологизация земледелия и технологическая политика. - М.: МСХА, 2000. -345с.
20. Баранников В.Д. Экологическая безопасность сельскохозяйственной продукции. – М.: Колос. 2005. -352с.
21. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и оценка воздействия на окружающую среду. - М.: МНЭПУ, 1999. -С.67-82.
22. Касымбеков Б.К., Айдосава С.С., Куатбаев А.Т., Фалеев Д.Г., Ахтаева Н.З. Влияние кадмия на анатомию и морфологию корневой системы Phaseolus vulgaris L. // Актуальные проблемы экологии Материалы ІІ Международной научно-практической конференции 4-5 декабря 1 часть, Қарағанды, 2003. -С.279-281.
23. Бейдеман И.Н, Методика изучения фенологии растений и растительных сообществ. - Новосибирск, Наука, 1994. -155 с.
24. Ротмистров В.Г. Корневая система сельскохозяйственных растений и урожай // Сов.агрономия. -1989.-№8. -С.61-74.
25. Качинский Н.А. Изучение физических свойств и корневых систем растений при территориальных почвенных исследованиях // Программы и методика работ. - М.: Сельхозгиз, 1990. -С.100-104.
26. Шалыт М.С. Методика изучения морфологии и экологии подземной части отдельных растений и растительных сообществ. Полевая геоботаника. II том. Изд. АН СССР. - М.,Л.: Наука, 1980. -С.379-392.
27. Байтулин И.О., Рустамов И.Г. Методика изучение структуры и продуктивности корневых систем растений и фитоценозов. // Экология, управление и продуктивности пастбищ. / В сб.учебных материалов международных курсов. М., -1985.-Т.3. -С.37-41.
28. Прозина М.Л. Ботаническая микротехника. - М.: Просвещение, 1990. 208с.
29. Пермяков А.И. Микротехника. - М.:Изд-во МГУ, 1998. -258с.
30. Барыкина Р.П. Справочник по ботанической микротехнике. Основы и методы. - М.: Изд-во МГУ, 2004.-312с.
31. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высших растений.- М.: Советская наука, 1992. -390 с.
32. Зайцев Г.Н. Математика в экпериментальной ботанике. - М.:, 1990. -293 с.
33. Лакин Г.Ф.Биометрия.- М.:Высшая школа, 1990. -352 с.
34. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза.-М.:Изд.Наук, 1991. -С.16-27.
35. Мирзадинов Р.А., Дуйсенбаев С.А., Үсен Қ., Каримов М.Ш., Мензбаева Г.К., Торғаев Ә.Ә. Қазақстан топырақтары орысша-қазақша анықтамалық сөздік. - Алматы, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі М.Тынышпаев ат.Қазақ көлік және коммуникациялар акалемиясы, 2009. – 200 б.
36. Шергина Н.Н. Эндомикоризы дикорастущих травянистых растений ботанического сада. Вопросы изучения, охраны и мобилизации полезных растений в ботаническиих садах г.Сыктывкара //Сборник научных статей. Сыктыкар.-2007, -С.90-97.
37. Елеусенова Н.Г., Селиванов И.А. Микотрофность растений во флоре северных пустынь Казахстана Микориза растений //Микориза растений. Сб. статей. Пермск.ГПИ. -Пермь, 1973. -С.100-111.
38. Cakan Halil, Karataş Çiğdem. Interactions between mycorrhizal colonization and plant life forms along the successional gradient of coastal sand dunes in the eastern Mediterranean //Turkey, Ecol. -2006. -Vol.21, №2. -P.301-310.
39. Крюгер Л.В., Переведенцева Л.Г., Сафиулина С.Н. Опыты по синтезу микориз у пщеницы и гороха //Микориза растений. Сб. статей. Пермск.ГПИ.-Пермь, 1973. -С.45-53.
40. Pinior Alexandra, Grunewaldt-Stöcker Gisela, von Alten Henning, Strasser Reto // Mycorrhizal impact on drought stress tolerance of rose plants probed by chlorophyll a fluorescence, proline content and visual scoring. J. Mycorrhiza. -2005. -Vol.15, № 8. -P.596–605.
41. Hepper C.M., Smith G.A. Observation on the germination of Endogone spores //Trans. Brit.Mycor.Soc.1976. -Vol.66. -P.189-194.
42. Xavier Lisette J.C., Germida James J. Selective interactions between arbuscular mycorrhizal fungi and Rhizobium leguminosarum bv.viceae enhance pea yield and nutrition //Biol. and Fert. Soils. -2003. -Vol.37, № 5. -C.261-267.
43. Tawaraya K., Watanabe S., Vierheilig H. Wagatsuma Tadao.Formation of appressoria by the arbuscular mycorrhizal fungus Gigaspora margarita on roots of Allium cepa is linked with root age //Mycoscience. -2007. -Vol.48, № 5. -P.305-308.
44. Beauchamp Vanessa B., Stromberg Juliet C., Stutz Jean C. Arbuscular mycorrhizal fungi associated with Populus-Salix stands in a semiarid riparian ecosystem // New Phytol. -2006. -Vol.170, № 2. -P.369-380.
45. Шестакова Е.А. Содержание везикулярно-арбускулярных микоризных грибов в почвах различных областей Беларуси. Агрохимия и экология: история и современность. //Материалы Межд.научно-практической конф., Нижний Новгород, 15-18 апр., 2008, -С.299-301.
46. Jha B.N., Sharma G.D., Shukla A.K. Ectomycorrhizal development and pine seedling growth in response to different physical factors //Acta bot.hung. -2007. -Vol.49, № 3-4. -P.319-328.
47. Obase K., Tamai Y., Yajima T., Miyamoto T. Mycorrhizal associations in woody plant species at the Mt.Usu volcano //Japan Mycorrhiza. -2007. -Vol.17, № 3. -P.209-215.
48. Bashan Y., Khaosaad T., Salazar b.G., Ocampo J.A., iemken A., Oehl F., Verhrilig H. Mycorrhizal characterization of the boojum tree, Fouquieria columnaris, an endemic ancient tree from the Baja California Peninsula //Mexico. Trees. -2007. -Vol.21, № 3. -P.329-335.
49. Muthukumar T., Senthilkumar M., Rajangam M., Udaiyan K. Arbuscular mycorrhizal morphology and dark septate fungal association in medicinal and aromatic plants of Western Ghats, Southern India //Mycorrhiza. -2006. -Vol.17, № 1. -P.11-24.
50. Свинаренко С.И. Динамика микоризообразования в вегетационный период сосны обыкновенной на территории Ульяновкой области //Матер. Межд. Науч. Конф. «Таиищевские чтения: актуальные проблемы науки и практики»: Информационные системы и технологии в управлении и организации производства. Актуальные проблемы экологии и охраны окружающей среды, Тольятти, 17-20 мая, 2006. Тольятти. 2006, -С.130-133.
51. Ciccarese F., Longo O., Paciolla C., Schiavone D., Morone F.I. Effects of arbuscular mycorrhizal fungi on artichoke //12 National Meeting of the Italian Society for Plant Pathology, Reggio Calabria, 29 Sept.-1 Oct., 2005. J. Plant Pathol. -2005.-Vol.87, -№ 10, Spec. Issue. -P.291-295.
52. Thygesen Karin. Larsen John. Bodker Lars Arbuscular mycorrhizal fungi reduce development of pea root-rot caused by Aphanomyces euteiches using oospores as pathogen inoculum //Eur. J. Plant Pathol. -2004. -Vol.110, №4. -P.411-419.
53. Чураков Б.П., Лисов Е.С. Влияние плотности микориз на самосев дуба черешчатого в дубравах Ульяновской области //Изв.вузов. Лес.ж. -2006, -№ 4, -C.14-19.
54. Еропкин К.И. Адсорбционная способность микоризных и немикоризных корней сосны обыкновенной. //Микориза растений. Пермь, 1973. - C.62-71.
55. Голубинская Н.С. Действие смеси из минеральных питательных веществ и препарата 2,4Д на рост микоризообразование сеянцев сирени венгерской и яблони ранет пурпурный. //Микориза растений. Пермь, 1973. -C.54-61.
56. Қуатбаев А.Т. Агроэкологиялық факторлардың бидай тамыр жүйесіне және ондағы микоризаның дамуына әсері. Диссертация. Алматы, 2002. 137с.
57. Лисов Е.С., Чураков Б.П. Мониторинг дубравных экосистем при помощи микоризообразующих грибов //Сб. статей «Современные проблемы почвоведения и экологии»: Всероссийская научно-практич. конф. посв. 100-летию со дня рождения доктора с/х наук, профессора В.Н.Смирнова, Йошкар–Ола, 2006:. Йошкар–Ола. 2006, -С.278-281.
58. Прилепская Н.А. Эффективность использования инокуляции гороха посевного ассоциативными, клубеньковыми бактериями и грибами арбускулярной микоризы. 6 Межд. симпозиум //Новые и нетрадиционные растения и перспективы их использования», Пущино, 13-17 июня, 2005. Материалы симпозиума. М. -2005. -С.200-202.
59. Цавкелова Е.А. Грибы и водоросли в биоценозах-2006 //Материалы Межд. конф., посвященой 75-летию Биологического факультета МГУ им. М.В.Ломоносова, Москва, 2006. М. -2006, -C.169-170.
60. Павлов И.Ф. Агротехнические и биологические методы защиты растений. М.: Россельхозиздат, 1976. -С.56-62.
61. Андреева Е.И., Зинченко В.А. Биологическая активносить и механизм действия системных фунгицидов.М.: МСХА, 1995. - 60с.
62. Тишлер В.Т. Сельскохозяйственная экология. М.: Колос, 1971. -С.92-102.
63. Лунев М.И. Пестициды и охрана агрофитоценозов. М.: Колос, 1992. -C.6-19.
64. Гончар М.Т. Экологические проблемы сельскохозяйственного производства. Львов. Вища школа, 1986. -С.110-120.
65. Безель В.С., Жуйкова Т.В Химическое загрязнение среды: вынос химических элементов надземной фитомассой травянистой растительности // Экология. -2007. №4. -С.259-267.
66. Круглов Ю.В. Микрофлора почвы и пестициды. М: Агропромиздат, 1991. -240с.
67. Минеев В.Г. Экологические проблемы агрохимии. М.: МГУ, 1988. -283с.
68. Гладков Е.А. Влияние комплексного взаимодействия тяжелых металлов на растения мегаполисов // Экология. -2007. -№1. -С.71-74.
69. Алексеева Ю.В. Тяжелые металлы в почвах и растениях. -Л.: Агропом. 1987. -142с.
70. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М.: Академия, 2006. -224с.
71. Пронина Н.Б. Эколого-физиолгические аспекты действия гербицидов в агрофитоценозах. -М.: МСХА, 1996. -242с.
72. Кирюшин В.И. Экологизация земледелия и технологическая политика. -М.: МСХА, 2000. -345с.
73. Баранников В.Д. Экологическая безопасность сельскохозяйственной продукции. –М.: Колос. 2005 -352с.
74. Ильин В.Б. Тяжелые металлы в системе почва-растение. Новосибирск: Наука, 1991. -151с.
75. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и оценка воздействия на окружающую среду. -М.: МНЭПУ, 1999. -С.67-82.
76. Энциклопедия Алматы. Алматы, Қазақ энциклопедиясы, 1996. -С. 9-20.
77. Касымбеков Б.К., Айдосава С.С., Куатбаев А.Т., Фалеев Д.Г., Ахтаева Н.З. Влияние кадмия на анатомию и морфологию корневой системы Phaseolus vulgaris L. //Актуальные проблемы экологии Материалы ІІ Международной научно-практической конференции 4-5 декабря 1 часть, Қарағанды, 2003. -С.279-281.
78. Флора Казахстана. -Алма-Ата, -Т.8. 1965.-С.272-288.
79. Белик В.Ф. Биологические основы культуры тыквенных. -Л.: Наука, 1967. -С.10-29.
80. Эдельштейн В.Н. Овощеводство.М., Просвещение, 1962. -С.45-57.
81. Юрина О.В. Кабачок, патиссон и тыквы. М., Колос, 1967.186с.
82. Каратаев Е.С., Советкина В.Е. Овощеводство. -Л.: Наука, 1975. -С.32-45.
83. Юрина О.В.Селекция и семеноводство тыквенных культур. -М.: Сельхозгиз , 1974. -С.13-20.
84. Бейдеман И.Н, Методика изучения фенологии растений и растительных сообществ. Новосибирск, Наука, 1974. -155 с.
85. Ротмистров В.Г. Корневая система сельскохозяйственных растений и урожай // Сов.агрономия. -1959.-№8. -С.61-74.
86. Качинский Н.А. Изучение физических свойств и корневых систем растений при территориальных почвенных исследованиях //Программы и методика работ. -М.: Сельхозгиз, 1960. -С.100-104.
87. Шалыт М.С. Методика изучения морфологии и экологии подземной части отдельных растений и растительных сообществ. Полевая геоботаника. II том. Изд. АН СССР. -М.,Л.: Наука, 1960. -С.379-392.
88. Байтулин И.О., Рустамов И.Г. Методика изучение структуры и продуктивности корневых систем растений и фитоценозов. //Экология, управление и продуктивности пастбищ. /В сб.учебных материалов международных курсов. М., -1985.-Т.3. -С.37-41.
89. Прозина М.Л. Ботаническая микротехника. -М.: Просвещение, 1960. 208с.
90. Пермяков А.И. Микротехника. - М.:Изд-во МГУ, 1998. -258с.
91. Барыкина Р.П. Справочник по ботанической микротехнике. Основы и методы. -М.: Изд-во МГУ, 2004.-312с.
92. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высших растений.- М.: Советская наука, 1952. -390 с.
93. Эзау К. Анатомия семенных растений. -М.: Мир, 1980. -Т.1,2. -558 с.
94. Мухитдинов Н.М., Бегенов А.Б., Айдосова С.С. Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы. -Алматы, 1993. -340 б.
95. Зайцев Г.Н. Математика в экпериментальной ботанике. -М.:, 1990. -293 с.
96. Лакин Г.Ф.Биометрия.-М.:Высшая школа, 1990. -352 с.
97. Селиванов И.А. Микосимбиотрофизм как форма консортивных связей в растительном покрове Советского Союза.-М.:Изд.Наук, 1981. -С.16-27.
98. Курсанов А.Л. Круговорот органических веществ в растений и деятельности корневой системы. //Вопросы ботаники. -М.-Л., 1954. Т.С.131-141
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ХИМИКАТТАРЫНЫҢ ТОПЫРАҚ МИКРОФАУНАСЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В060800 - Экология мамандығы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ХИМИКАТТАРЫНЫҢ ТОПЫРАҚ МИКРОФАУНАСЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
5В060800 - Экология мамандығы
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс 78 беттен, 9 кестеден, 15 суреттен тұрады, пайдаланған әдебиеттер тізімі 98, соның ішінде 10 шетелдік болып табылады.
Кілт сөздер: топырақ, пестицид, фундазол, жалпы микроб клеткасы, актиномицет, микроскопиялық саңырауқұлақ, микоризалық саңырауқұлақтар, бактерияның лизис аймағы.
Жұмыстың мақсаты: антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
2. пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
3. пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау.
Зерттеу обьектісі және әдістері: тәжірибеге топырақ микрофлорасына әсер ететін фундазол алынды. Фундазолдың әсерінінен микроорганизмдердің лизис аймағы анықталды. Зерттеу 2 нұсқада жүргізілді. Фундазолмен өңделген және өңделмеген топырақтағы микоризалық саңырауқұлақтардың дамуы.
Алынған нәтижелер: фундазол егістікті өңдегенде ауада тұрақты түрде 2-3 тәулікке дейін сақталады. Топырақтың шамамен 20 см тереңдігіне дейін өтеді. Топырақтағы жалпы микроорганизмдер, актиномицеттер мен микроскопиялық саңырауқұлақтар саны азаяды. Фундазол концентрациясының артуынан микрофлораның лизис аймағы жоғарылайтыны анықталды.
Практикада қолданылуы: топыраққа ауыл шаруашылығы химикаттарының әсерін бағалауда қолданылуға болады.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа изложена на 78 страницах и состоит из 15 рисунков, 9 таблиц и содержит 98 список используемой литературы, из них иностранные литературы 10.
Ключевые слова: почва, пестицид, фундазол, общая микробная клетка, актиномицет, микроскопические грибы, микоризные грибы, площадь лизис бактерии.
Цель работы: исследовать в качестве антропогенного фактора воздействие пестицидов на окружающую среду.
Задачи исследования:1. изучить связь пестицидов и экологических факторов на распространение почвы;
2. исследовать влияние пестицидов на почвенную микрофлору;
3. определить влияние пестицидов на микоризные грибы растений.
Методы исследования: для опыта на влияние почвенной микрофлоры объектом явился фундозол. При воздействии фундозола на микрорганизмы была обнаружена площадь лизиса. Исследования проводились в двух вариантах. Развитие микоризных грибов в почве обработанным и необработанным фундазолом.
Полученные результаты: обработанные фундазолом на поле основные виды сохраняются до 2-3 суток. Обработка в почве приблизительно на глубине 20см. Общее количество микрорганизмов, актиномицеттов и микроскопических грибов в почве уменьшается. При превышении концентрации фундозола обнаружено повышение площади лизис микрофлоры.
Практическое применение: оценку воздействия химикатов на почву можно применить в сельском хохяйстве.
ABSTRACT
Thesis is presented on 78 pages and includes 15 figures, 9 tables and contains 98 list of used literature, including foreign literature 10.
Keywords: the soil pesticide fundazol total microbial cells, actinomycetes, microscopic fungi, mycorrhizal fungi, bacteria lysis area.
Purpose: explore the human factor as the impact of pesticides on the environment.
Objectives of the study: 1. examine the relationship of pesticides and environmental factors on the distribution of the soil;
2. to investigate the effect of pesticides on soil microflora;
3. To determine the effect of pesticides on plant mycorrhizal fungi.
Research methods: to experience the impact of soil microflora object was fundozol. When exposed to fundozola mikrorganizmy lysis area was detected. Research carried out in two variants. The development of mycorrhizal fungi in soil treated and untreated fundazol.
The results: fundazol processed on the main types of stored up to 2-3 days. Processing in the soil to a depth of approximately 20cm. Total mikrorganizmov, aktinomitsettov and fungi in the soil decreases. If you exceed the concentration fundozola found increasing space lysis microflora.
Practical application: assessment of the impact of chemicals on the soil can be used in agriculture hohyaystve.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1
Пестицидтердің түрлері мен топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2
Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3
Микроорганизмдердің топырақта таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4
1.5
2
Химиялық фактордың тірі организмдерге әсері ... ... ... ... ... ... ...
Пестицидтердің су көздерінде жинақталуы ... ... ... ... ... ... . ... ... .
БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗІЛГЕН НЫСАН ЖӘНЕ ОРТАНЫҢ ФИЗИКА-ГЕОРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1
Топырақтан микроорганизмдерді анықтау тәсілдері ... ... ... ... ...
2.2
2.3
Зерттеу жүргізілген топырақтардың физика-химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Зерттеу жүргізілген жылдардағы ауа райы ерекшеліктері мен экологиялық факторлар әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1
Фундазолдың микроорганизмдерге ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ...
3.2
3.3
Фундазолдың арбускулалы-везикулалы микоризаларға әсері ...
Бактериялы препараттарды егіншілікте қолдану ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн. астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде-5500, дәрі-дәрмек-4000, тұрмыс химиясында-1500 пайдаланылады. Халықаралық саудада жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар дүниеге көптеп келіп жатыр [1].
Агроценозда өсімдіктердің зиянкестері мен тамыр жүйесін зақымдайтын саңырауқұлақтарды жою мақсатында пестицидтердің көптеген түрлері пайдаланылады. Алайда пестицидтер биотикалық фактордың болып есептелетін-флора мен фаунаға кері ықпалын тигізуде, яғни микрооргнизмдердің санының топырақта азаюына, көбіне жойылуына әкеледі. Сонымен қатар, көп пайдаланылған химикаттар топырақтың улануын туындатып, биогеоценоздың өздігінен реттелу мүмкіндігін төмендетеді.
Соңғы кездегі зерттеулерде көп мөлшерде қолданылған тыңайтқыштар, фунгицидтер, гербицидтер әсерінен ауыл шаруашылық өсімдіктері өнімдерінде ауыр металл иондарының жиналуына алып келетіні және оның қоршаған ортаға кері әсерін тигізетіні және қоректік тізбек арқылы адам мен жануар ағзасына түсетіні туралы айтылуда.
Бүгінгі таңдағы тәжірибелер мәліметтері бойынша фунгицидтердің 90%-ы онкогенді, мутагенді және адамның имундық жүйесін бұзатыны және түскен ортасында баяу ыдырайтыны анықталған. Сондықтан, адамның шаруашылық қызметінің экожүйеге тиімсіз жақтарын азайту үшін биоценозды табиғи экожүйеге жақындату мақсатына ауыл шаруашылығында пайдаланылатын пестицидтерді биологиялық препараттарға ауыстыру қажеттілігі туындауда.
Антарктида мұздарыңда шамамен 2000 т. астам 1950-1960 жж. ауыл шаруашылығында кеңінен пайдаланылған ДДТ пестицидінің бар екені жайлы мәліметтер жиі келтіріледі [2].
Ауыл шаруашылығында қолданылатын химикаттардың микроорганизмдерге әсерін анықтауға зерттеуге бағытталған.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау;
Автордың қосқан жеке үлесі
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімі, тәжірибе нәтижелерін талдау, талқылау және қорытындылау жұмыстары толығымен білімгердің өзінің қатысуымен орындалды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы
Топырақ микрофаунасына ауыл шаруашылығы химикаттарының экологиялық әсері аз зерттелген жұмыстардың бірі болып табылады.
Микоризалық саңырауқұлақтардың өсімдіктің тамыр жүйесінде дамуын анықтау жұмысы алғаш рет жүргізіліп отыр.
Микоризалық саңырауқұлақтар асқабақ тұқымдас өсімдіктердің тамыр жүйесінің өсуі мен дамуына жағымды әсер ететіні дәлелденді;
Өсімдіктердің тамыр жүйесінде вегетациялық кезеңдері бойынша микоризалық саңырауқұлақтардың түзілу деңгейі экологиялық тұрғыдан анықталды.
Белгілеулер мен қысқартылған сөздер
ДДТ - Дихлордифенилтрихлорметилметан.
ДДЭ - Дихлордифенилдихлорметилметан.
IUPAC - International union of pure and applied chemistry
шекті рауалы концентрациясынан (ШРК)
А - апрессорий.
г - гиф.
Арб - арбускула.
ПХБ-полихлорлы бифенил.
ЕПА-ет пептонды агар.
ТМД-тәуелсіз мемлекеттер достастығы
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Пестицидтердің түрлері мен топтары
Пестицидтер - мәдени өсімдіктерді зиянкестерден, паразиттерден, арамшөптерден, аурулардан және микроорганизмдерден өсімдік жануарлары экопаразиттеріне, адам мен жануарларға ауру тарататын организмдерге қарсы қолданылатын барлық химиялық қосылыстар [3]. Пестицидтердің атауы латын сөздерінен алынған; pesis - жұқпалы ауру, caedo - өлтіремін.
Химиялық табиғаты және патогендік қасиетіне байланысты пестицидтердің бірнеше: гигиеналық, химиялық, өнеркәсіптік классификациясы бар.
Пестицидтер улылық дәрежелерінің әртүрлі болуымен ерекшеленеді. Улылығын бағалау үшін тәжірибеге алынған жануарлардың 50% өлетін дозаны, яғни летальдық доза (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 мөлшеріне байланысты пестицидтерді: күшті әсер ететін улы заттар, улылығы жоғары, улылығы орташа және улылығы төмен деп бөледі.
Тұрақтылығына байланысты пестицидтерді былай жіктейді:
oo өте тұрақты-ыдырау уақыты 2 жылдан көп;
oo тұрақты (0,5-1 жыл); салыстырмалы тұрақты-1-6 ай;
oo тұрақтылығы аз-1 ай.
Көбіне хлорорганикалық, фосфорорганикалық және сынапорганикалық пестицидтер жиі қолданылады. Әсер ету обьектісіне, яғни арамшөптер, зиянды жәндіктер, жылы қанды жануарларға және химиялық табиғатына байланысты пестицидтер мынадай топтарға бөлінеді:
oo акарецидтер-кенелермен күресу үшін;
oo альгицидтер-балдырлар мен басқа да су өсімдіктерін жою үшін;
oo антисептиктер-бейметалл материалдарды микроорганизмдерден қорғау үшін;
oo бактерицидтер-өсімдіктердің бактериалды ауруларымен және бактериялармен күресу үшін;
oo зооцидтер-кемірушілермен күрес үшін;
oo инсектицидтер-зиянды жәндіктермен күресу үшін;
oo лимацидтер-әртүрлі моллюскалармен күресу үшін;
oo нематоцидтер-жұмыр құрттармен күресу үшін;
oo фунгицидтер-топырақтағы саңырауқұлақтармен күресу үшін.
Сондай-ақ пестицидтерге өсімдіктердің жапырақтарын жою үшін пайдаланатын-дефолианттар, өсімдіктің артық гүлдерін құрту үшін-дефлоранттар, өсімдіктің дамуы мен өсуін реттейтін-химиялық заттар, арамшөптерді жою үшін-гербицидтер, жәндіктер, кемірушілер және басқа да жануарларды үркіту үшін қолданылатын химиялық заттар-репелленттер, жою үшін алдымен жәндіктерді еліктіретін-аттрактанттар, жәндіктерді жыныстық стерилдеу үшін қолданатын-стерилизаторларды жатқызады.
Альдрин. IUРАС (International union of pure and applied chemistry) номеклатурасы бойынша заттың атауы 1,4,4а,5,8,8а-гексагидро-1,4-эндо-5 ,8-экзо-диметилен-1,2,ЗДЛ 0,10 - гексахлорнафталин. Эмпирикалық формуласы - С11Н 8СI6. Құрылымдық формуласы
Молекуалық салмағы - 353,93. Сыртқы көрінісі-ақ кристалл зат. Органикалық еріткіштерде ериді. 104-1050С - та балқиды Тығыздығы - 1,6. 1 жылға дейін ыдырайды. Тәжірибелік жануарлар үшін ЛД50 40-50 мгкг. Қазакстанда альдринді қолдануға тыйым салынған
Пайдалану аймағы - альдрин көк қасқа шегіртке және де басқа зиякестермен күресу үшін қолданылады
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесіне және концерогендік әсер етеді. Көп мөлшері тырыстырып өлімге алып келеді, ал орташа мөлшерде - бас айналдырып, басты ауыртып, құстырады, бұлшық еттер жұмысын бұзады
Дильдрин. IUРАС номеклатурасы бойынша заттың атауы 1,4,4а,5,6,7,8,8а-октагидро-1,4-энд о-5,8-экзо-диметилен-1,2,3,4,10,10- гексахлор-6,7-эпоксинафталин. Эмпирикалық формуласы - С11Н8С16О. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 386,5. Ақ түсті кристалл зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы 1750С, ЛД50 25-50 мгкг уытты. Қазакстанда дильдринді қолдануға тыйым салынған
ДДТ. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы 4,4'-дихлорди фенилтрихлорметилметан, 1,1,1 -трихлор-2,2-бис (4-хлорфенил) этан. Эмпирикалық формуласы - С14 Н9 С15. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 354,5. Органикалық еріткіштерде ериді балқу температурасы 108,5-1090С, қайнау температурасы 185°С (133,3 Па), тығыздығы- 1,55. 2-15 жылды ыдырайды. Гигиеналық қауіпсіздік мөлшері - 0,5 мкгкг.
Пайдалану аймағы - ДДТ өте күшті инсектицид, оны малярия, тифтің тасымалдаушыларына қарсы көптеген елдерде (Африка, Азия және Оңтүстік Америкада) қолданған. Қазакстанда бұл препаратты колдануға тыйым салынған.
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесін тоздырып, мутагетік және канцерогендік әсер көрсетеді.
Гептахлор. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,4,5,6,7,8,8-гепта-хлор-За,4,7,7а- тетрагидро-4,7-метаноинден. Эмприкалық формуласы - С10Н7С17. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 375,5. Ақ түсті кристалл зат әлсіз камфорлы иісті, органикалық еріткіштерде ериді, 117-1260С балқиды (6,7 Па), құрамында 65 -- 72% гептахлор, сонымен катар хлордан, нонахлор, октахлор бар, жәндіктерге өте кауіпті. Гигиеналық қауіпсіздік мөлшері - 0,4 мкгкг
Гептахлор топырақтағы зиянкестермен күресу үшін қолданылады, сонымен қатар дәндерді бүлдірушілерге қарсы инсектицид ретінде де пайдаланылады (10-20%).
Адам денсаулығына әсері-жүйке жүйесінің, бауырдың, бүйрек үсті бездерінің бұзылуына алып келеді.
Гексахлорбензол. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы гексахлорбензол. Эмпирикалық формуласы - С6С16. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 2844,8. Ақ кристаллды зат, органикалық еріткіштерде ериді, қайнау температурасы 3260С, балку темпе-ратурасы 2310С. Тығыздығы - 2,04, түскен ортасында 7,5 жылда ыдырайды. Токсикологиялық әсері - ЛД50 тәжірибелік жануарларға ~ 1700 мгкг. Гигиеналық талап мөлшері - 0,5 мкгкг.
Пайдалану аймағы - басқа фунгицидтермен бірге астық тұқымдастарды зиякестерден қорғау үшін пайдаланылады.
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесін, бүйректі, қалқанша бездерді, сүйекті, бауырды, қанды, иммундық жүйені зақымдайды, канцерогендік әсер етеді.
Мирекс. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: додеках-лорпентациклодекан (5.2.1 02,603,9.05,8). Эмпирикалық формуласы - С10С112
Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 545,5. Ақ кристаллды зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы 485°С. Тығыздығы -0,085. Ыдырау кезеңі - 10 жылға дейін. Токсикологиялық әсері - ЛД50 300-600 мкгкг. Құмырсқаларды жою үшін пайдаланылады [4].
Адам - жүйке жүйесін, бүйректі, қалқанша бездерді, сүйекті, бауырды, көзге, асказанға, репродукциялық жүйені зақымдайды, канцерогендік әсер етеді.
Токсофен. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: полих-лоркамфен. Эмпирикалық формуласы - С10Н10С18. Молекулалық салмағы - 414.
Құрамы - полихлоркамфен және полихлоркамфандардың әр түрлі кұрылымдарының күрделі қоспасын кұрайды. Балауыз тәріздес ақ зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы - 65-900С. Тығыздығы -0,55, 14 жылда ыдырайды.Токсикологиялық әсері - балықтар мен араларды уландырады. Әртүрлі кеміргіштерге және термиттерге қарсы қолданады.
Адамның жүйке және асқорыту жүйесіне әсер етеді. Аз мөлшерде бас айналдырады, тітіркену, әлсіздік, жүрек айну, асқазан ауруларын, диареяны тудырады, ал көп мөлшерде -тырысқақтық пен өлімге алып келеді.
Хлордан. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,2,4,5,6,7,8,8-октахлор-2,3,За,4,7 ,7а-гексагидро-4,7-метаноинден. Эмпирикалық формуласы -- С10Н6С18. Молекулалық салмағы - 409,7. Техникалық өнім 20 әртүрлі заттардан тұрады. Ақшыл сары май, консистенциясы бойынша балға жакын, комфорлы иісті. Органикалық еріткіштерде ериді, цисхлордан балқуы-106,5-108°С, ал а транс изомер - 104,6-1060С, тығыздығы - 0,056, 4 жылда ыдырайды. Токсикологиялық әсері - балықтар мен араларды уландырады, әртүрлі кеміргіштерге және термиттерге карсы қолданады.
Адамның жүйке жүйесіне және асқорыту жүйесіне әсер етеді. Аз мөлшерде бас айналдырады, тітіркену. әлсіздік, жүрек айну, асқазан ауруларын, диареяны тудырады, ал көп мөлшерде -тырысқақтық пен өлімге алып келеді.
Эндрин. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,4,4а,5,6,7,8,8а - октагидро- 1626364610610-гексахлор-6,7-эпокси- 1,4,5,8-диме-танонафталин. Эмпирикалық формуласы - С12H8 С16О. Құрылымдық формуласы:
Молекулалық салмағы - 380,9. Ақ кристалды зат, органикалық еріткіштерде ериді.
Пестицидтерді пайдалану ауыл шаруашылық өнімдерін 18-20% сақтайды. Қазіргі кезде оларды көп қолданатын болғандықтан биосфера мен адамдарға зияны тиіп отыр. Оларды пайдаланбай өнім алуға мүмкіндік жоқ, себебі зиянкестер өте көбейіп кеткен. Организмдер ішінде қолданылған химмикаттарға бейімделу мүмкіндігі байқалуда. Бунақденелілер пестицидтердің бір түріне тез бейімделетін және ол қасиетін ұрпағына бере алатын қабілеті бар. Сондықтан пестицидтерді қолданарда зиянкестердің түріне қарай таңдап алу керек.
Химиялық құрамы жағынан пестицидтер 5 класқа топтастырылады:
1) хлорорганикалық қосылыстар - гексахлоран, ДДТ (дуст) гексахлорциклогексан, полихлорпинен, полихлоркамфен т.б. Олар организмде жинала алады да, ыдырауы бірнеше ондаған жылдарға созылады. Хлорорганикалық қосылыстар диоксиндермен қосылысып, тұрақты органикалық қосылыстар түзеді;
2) фосфорорганикалық инсектицидтер - карбофос, дихлофос, диазинон, фосфамид, метафос, амофос, өсімдіктің өсуін реттегіштер және т.б. Бұлар топырықта және басқа ортада тезірек ыдырайды;
3) карбаматты инсектицидтер - карбамин қышқылының күрделі эфирлері (севин). Бунақденелілердің жекелеген түрлеріне ғана әсеретеді, ал жануарлар мен адамдарға зияны жоқ;
4) хлорфеноксиқышқыл туындыллары-дефолиант ретінде су қоймаларында өсетін өсімдіктерді жою үшін қолданады;
5) пиретроидты табиғаты бар пестицидтер-трансхризантема қышқылы. Бұл инсектицидтердің жаңа түрі, оны табиғи материалдардан бөліп алған. Мысалы, түймедақ өсімдігінің сығындысынан табиғи пиретрин-І алынған. Бұдан басқа өте қатты әсер ететін жасанды пиретроидтер де алынған.
1.2 Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы
Тірі организмге түскен пестицидтердің әсері препараттың тұрақтылығына, яғни персистенттілгіне және организмде жүретін метаболизм процесінің жылдамдығына байланысты болады [5].
Қоршаған ортаға түскен пестицидтер абиотикалық және биотикалық жолдармен ыдырайды. Біріншісі - фотохимиялық, тотығу - тотықсыздандыру реакциясының және гидролиздің көмегімен жүзеге асса, екіншісі - ферменттердің әсерінен ыдырайды. Биотикалық ыдырау абиотикалыққа қарағанда жылдам жүреді. Ыдырау жылдамдығы ферменттердің концентрациясына және пестицидтерді ыдырата алатын микроорганизмдердің санына байланысты.
Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегі маңызы зор, оны жекелеген экожүйе деп қарастыруға болады. Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір маңызды және жалпы құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып жатқан гумустық қабаттың түзілуі болады .Бұл қабат топырақтың ең бір белсенді бөлігі болып саналады.
Топырақ ресурстары жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы шарттардың бірі болып табылады. Топырақ биосфераның компонеттерінің бірі ретінде адам, жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып саналады, ол энергетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар арасындағы тікелей жанама әсерлерді тепе-теңдікте сақтап тұра алатын өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық - түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалады. Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын - шашын жинақтау мен су баланысын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік элементтерді жинақтау, жер асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету, ластаушы заттарды тасымалдау.
Топырақ - сыртқы орта жағдайлары жылу, су, ауа, өсімдіктер мен жануарлар микроорганизмдердің әсерінен қалыптасқан жердің беткі құнарлы қабаты. Топырақ түзгіш факторларға сол сияқты рельф пен адамның іс-әрекеті де жатады. Тірі организмдер негізгі қасиеті - құнарлылығын қалыптасуына жағдай жасайды. Топырақтағы химиялық элементтердің таралуы төменде 1 кестеде берілген.
Кесте 1. Жерде химиялық элменттердің таралуы
Топырақтың химиялық құрамы
Массалық үлесі, %
А.Е.Ферсман бойынша
Б.Мейсон бойынша
0
27,71
29,5
Fe
39,76
34,6
Si
14,53
15,2
Mg
8,69
12,7
S
0,64
1,92
Ni
3,46
2,38
Ca
2,32
1,13
Al
1,79
1,09
Қалғандары
1,1
1,48
Пестицидтердің ауыл шаруашылығында көп қолдануға байланысты топырақтың құрамындағы хмимиялық элементтердің мөлшері өзгерген. Топырақ деградацияға ұшырап, өздігінен қалпына келу мерзімі баяулайды. Топырақ бұлардан басқа пестицидтерді дұрыс пайдаланбаған жағдайда да біршама ластанады. Олардың химиялық тұрақты түрлері топырақта жинақталып, топырақ биотасының қырылып қалуына себеп болады. Ал пестицидтердің топырақта жинақталуы және ондағы организмдерінің жойылуы топырақ түзілу процестерінде әсер етіп , оның құнарлылығын төмендетеді.
Пестицидтер топырақта әр түрлі жылдамдықтар таралады. Кейбір пестицидтердің ыдырау мерзімі төменде 2 кестеде берліген. Таралу жылдамдығы пестицидтің химиялық құрамына байланысты келеді. Жылдам ыдырап экожүйеге залалы аз болуы мүмкін [6].
Ал кейбір ДДТ пестицидінің топырақта ыдырау уақыты шамамен 50 жылға жетуі мүмкін. Осы кезеңде ол биогеоценозды түгелдей ластап, тағам арқылы адам организміне түсуі мүмкін.
А.Спутников тәжірибе жүргізу арқылы уытты заттардың жануарларға әсерін анықтап, пестицидтердің уыттылығын 1 кг дене массасына препараттың неше миллиграмм концентрациясы келетініне қарай сипаттады. Оларды уыттылық дәрежесіне қарай 4 класқа топтастырады.
ХХ ғасыр аяғында Республика территориясында шикізат материалдары мен тағамдарда өсімдіктерді зиянкестерден қорғауға пайдаланатын химиялық
Кесте 2. Пестицидтердің топырақта таралуы
Пестицидтердің түрі
Топырақта сақталу мерзімі, ай
ШРК мг (кг)
1класс өте қауіпті заттар
Гарназон
1-4
0,1
ДДТ
43
0,1
Метафос
1-4
0,1
2класс қауіпті заттар
Карбофос
3
2
Кельтан
5-12
1,5
Хлорофос
3
0,5
3класс қауіпі аз заттар
Дактал
4-6
0,1
Поликарбоцин
1-6
заттар 20-30% жеткен. Сондықтан да ауыл шаруашылығында жерді игеру мәселесіне байланысты пестицидтердің саны артуда. Мысалы, 2003-2012 жж. Қазақстан Республикасының территориясында қолданылуына рұқсат етілген пестицидтердің тізімі 249 атаумен қосылады.
1999 жылы шайға талдау жүргізілгенде құрамында хлор бар пестицидтердің шекті рұқсат концентрациясынан (ШРК) 40% артық болғандығы анықталған. Бұндайжағдай Алматы қаласында, Оңтүстік және Шығыс Қазақстан, Алматы, Қызылорда және Жамбыл облыстарында өсетін өсімдіктердің де құрамнан байқалған. Сонымен қатар, 1999 жылы Республикалық санитарлық эпидемиологиялық қадағалау комитетінің токсикология бөлімі шайдың сынамаларына талдау жасағанда олардың 45%-да пестицидтер табылған. Соның ішінде 10% дикофол пестицидінің ШРК (0,01 мгкг) артық екендігі анықталған. 1998 жылы Алматы облысы бойынша шикі және піскен тағамдардың 0,41%-да пестицидтердің қалдығы анықталып, олардың құрамы ШРК-0,41%-ға және 0,16%-ға көп болған. 1999 жылы бұл көрсеткіштер 0,3% дейін артқан [7].
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша жыл сайын дүние жүзінде пестицидтерді пайдаланудың салдарынан 500 мыңнан 2 миллионға жуық адам уланып, олардың 10-40 мыңы өледі. Пестицидтердің осындай кері әсерлеріне байланысты көп елдерде ондай химикаттарды пайдалануға тыйым салынған. Әсіресе дихлордифенилтрихлорметилметанды (ДДТ) пайдалануға болмайды, себебі оның ыдырауына шамамен 50 жылға жуық уақыт керек.
Барлық тіршілік атаулыға зиянды ДДТ-ны 1940 жылы швейцария химигі Пауль Мюллер ең алғаш синтездеу жолымен тауып, оны ауыл шаруашылығының зиянкестерімен күресуге пайдалануды ұсынған. Осы жаңалығы үшін ғалымға кезінде Нобель сыйлығы берілген. Алғашқы кезде бұл зат адамдардың көптеген қиыншылықтарын шешті. ДДТ-ны пайдаланып кесіртке мен көптеген зиянкес бунақ денелілерді қырды. Әсірісе ауру таратушы масаларды өлтіріп, миллиондаған адамдарды безгек ауруынан құтқарды. Кейінірек ДДТ-ның күштілігінен зияндығы басым екендігі анықталды.
ДДТ барлық тірі организмдерге тіпті балдырларға да зиянын тигізетіні тәжірибе жүзінде анықталды. Оның миллиардтан бір бөлігі фотосинтездің жылдамдығын баяулатады. Ал жасыл өсімдіктер атмосфераны ауамен қамтамасыз ететіндігі белгілі. Кейінірек ДДТ-ның басқа пестицидтер тәрізді кумулятивтік эффектісі бар екендігі анықталды. Оның әсері уландырудан бастап мутагендікке дейін жетті.
Белгілі ДДТ препараты ультракүлгін сәулелердің әсерінен басқа тұрақты және улы көмірсутек полихлорлы бифенилге (ПХБ) айналады. Бұл заттың ДДТ тәрізді өмір сүру уакыты ұзақ. Қоректік тізбек буындарында жиналады және көбею мүшелерін зақымдайды. Экологиялық жағынан пестицидтерді пайдаланудың көлемінің артуы қауіп тудырып отыр. Бұл тек өңделетін жерлердің артуымен ғана емес, ағзалардың пестицидтерге, бейімделуімен де байланысты.
ДДТ тұрақты болғандықтан, ол қоректену тізбегімен өсімдіктер организміне өтеді де, өсімдікпен қоректенетін жануарларға, олардан жыртқыштарға беріледі. Өсімдік және жануар тектес тағаммен тамақтанудың арқасында ДДТ адам организміне де түсетінді. Осылайша жылжу кезінде әрбір организмде жинақталған ДДТ-ның шамасы 10 есе артып отырады. Организмде жиналған препарат ондағы басқа заттармен қосылысып, улылығы артады да, адамдарды, жануарларды өлтіре алатын шамаға жетеді. Табиғи жағдайда ДДЭ бастапқы ДДТ-дан да қауіпті. Себебі ДДЭ-нің ыдырау алғашқысынан да баяу жүреді.
Ауыл шаруашылығында пестицидтерді пайдаланудан орнына өсімдіктерді қорғаудың биологиялық жолы іздестірілуде және пестицидтер пайдаланылмаған экологиялық таза өнім алу көзделіп отыр. Пестицидтердің адам организміне зиян екенін, табиғи процестерді бұзып, қоршаған ортаны ластайтынын ескеріп, оны өте сақтықпен басқа шара жоқ болған жағдайда ғана пайдаланған жөн.
Бунақденелілермен күресудің кейінде шыққан биологиялық әдісінде түрпілі материалдарды (абразивты) қолдану. Түрпілі материалдарды бунакденелілер көп жүретін жерге себеді. Оның үстімен жүріп өткен жәндіктің денесі кеуіп қалады, себебі сыртқы жабыны зақымданады. Түрлі заттардың өсімдіктерге, жануарларға және адамдарға ешқандай зияны жоқ [8].
Пестицидтерді қолданудың негізгі маңызы-өнімді сақтау, адамдар үшін азық-түлік қорларын көбейту болып табылады. Сонымен қатар қазіргі дәуірде пайдаланылатын пестицидтермен бұрынғы қолданылып келген пестицидтердің айырмашылықтары өте үлкен. Мысалы, 30-жылдары мышьяк қосылысты препараттар (арсенат, кальций арсенаты, париж көгі, ақ мышьяк), натрийдің фторлы және кремнефторлы қосылыстары, никотин және анабазин-сульфаттар алма бақтарына қолданылған. 40-жылдары органикалық препараттар қолданылды. Бұл препараттар қоршаған ортаны, яғни бірінші топырақты ластайды.
Хлорорганикалық препараттар шыққанға дейін кальций арсенаты қолданылған, демек, ДДТ препаратымен алмасқан. ДДТ препаратына қарағанда гексахлорциклогексан топырақта 5 есеге тез ыдырайды. зерттеулер негізінде ДДТ препараты сиыр сүтінде және ана сүтінен табылған. В.Васильев және басқа авторлардың мәліметтері бойынша алма ағашын өңдеген ДДТ препараты топырақта ұзақ сақталған, яғни 9 жылдан кейін де табылған .
Органикалық қосылыстардың ішінде хлорорганикалық инсектицидтер суда нашар ериді, ал органикалық ерітінділерде, әсіресе майларда жақсы ериді. Сонымен қатар олардың көпшілігі ұшқыш қосылыстар, термиялық және химиялық жағынан сыртқы ортаға (температураға, күн сәулесіне, ылғалдылығына) тұрақты. Сондықтан зиянкестерден қорғайтын препараттар ұзақ уақыт сақталатындықтан сыртқы ортамен ауыл шаруашылық өнімдеріне қауіпті екені белгілі. Осы топтың препараттары топырақта 2-15 жыл аралығында сақталуы мүмкін, топырақтың беткі қабатынан, ішкі құрылымына баяу көшіп отырады. Содан кейін препараттар өсімдіктің ішіне енеді, жаңбыр сулары арқылы өзендермен, көлдерге түседі. Топыраққа шашылған хлорорганикалық қосылыстар 1-8 аптаның ішінде топырақтың микробиологиялық белсенділігін төмендетеді. Ал суға түскен химиялық қосылыстар бірнеше апталар бойы немесе айларда табылады. Бір уақытта судағы өсімдіктер мен жануарлар организмдеріне сіңіп, жиналады. Зерттеу жүргізілген аймақтарда алма бақтарының жер көлемі - 13 мың га. жерді алып отыр.
Әлемнің барлық елдері азық-түлік өнімділігін арттыру мақсатында минералды тыңайтқыштарды және пестицидтерді барынша пайдаланып келді. Рас, өнімділік артты. Алғашқыда бұл ғылымның жетістігі деп мақтан еттік. Кейін жер құнарлылығы кеміп, өнімдер сапасы бастапқы таза күйін жоғалтып, адамдар денсаулығына әсер ете бастаған кезде ғана олардың пайдасымен қатар зияны да көрінуде.
Минералды тыңайтқыш экожүйеде тыңайтқыштарды енгізуден іс жүзінде өнімнің артуы болмайтын, ал тыңайтқыштар мөлшерінің одан әрі артуы өнімнің төмендеуіне әкелетін жағдай қалыптасуы мүмкін. Топырақ жүйесінде оның құнарлылығының төмендеуіне әкелетін өзгерістер жүреді: қышқылдығының артуы, топырақ ағзаларының түрлік құрамы артады, заттардың зат алмасуы, құрылымы бұзылады және басқа да қасиеттері нашарлайды. Тыңайтқыштардың, соның ішінде қышқыл азот тыңайтқыштары әсерінен топырақтың қышқылдығының артуы одан кальций мен магнийдің шайылып кетуіне әкеледі. Бұл процесті нейтралдау үшін топыраққа осы элементтерді енгізу керек. Азоттық тыңайтқыштардың жоғарғы дозалары өсімдіктердің ауруы қаупін туғызады .
Фосфорлық тыңайтқыштардың азоттық тыңайтқыштар тәрізді анық қышқылдандырушы эффектісі болмайды. Олар өсімдіктерде цинктің жетіспеушілігіне және алынған өнімде стронциийдің жиналуына әсер етеді. Көптеген тыңайтқыштарда қоспа заттар болады. Олар радиоактивті фонның, ауыр металдардың мөлшерінің артуына әкелуі мүмкін. Аталған құбылыстарды болдырмау үшін оптималды дозасы, зиянды қоспалардың минималды мөлшері,органикалық тыңайтқыштармен кезектестіріп отыруы керек [9].
Калий тыңайтқышы. Негізінен хлорлы калийді енгізгенде өсімдікте хлордың жиналуы арқылы калийдің артық мөлшері уландырады. Негізгі калий жинаушы дақылдар: картоп, жүзім, қарақұмық, теплица көкөністері. Фосфор мен калий әдетте азоттың зиянды әсерін төмендетеді. Бірақ көп мөлшерде бұл элементтер де өсімдіктердің жеңіл улануына әкеледі.
Ауыр металдардың ішінде сынап жүйке жүйесіне, ас қорыту органдарының, бүйректің қызметіне әсер етеді, хромосомдарда өзерістер туғызады.
Мышьяк-терінің рак ауруларын, интоксикация туғызады, жүйке жүйесіне әсер етеді. Ластаушы көздер: ластанған топырақ пен зақымданған дәнді дақылдар. Қорғасын: сүйек ұлпаларын бұзады, қанда протеиннің синтезделуін нашарлатады,жуйке жүйесі мен бүйректің қызметне әсер етеді. Ластаушы көздер: ластанған топырақ,жер бетілік,жер астылық сулар. Мысалы: ұлпаларда органикалық өзгерістер туғызады, сүйек ұлпаларын бұзады, гепаттит пайда болады. Ластаушы көздер: ластанған топырақ, жер бетілік, жер астылық сулар.
Кадмий-бауырдың циррозын туғызады, бүйректің қызметін бұзады, протеинурия пайда болады. Ластаушы көздер: ластанған топырақ.
Кең ауқымда қолданылып жүрген қазіргі тыңайтқыштар және өсімдік қорғау құралдарын ғалымдар ұсынған мөлшерінен көп қолданғанда топырақтың қара шіріндісін және топырақ азотын ыдырататын микроорганизмдер санын көбейтеді. Әсіресе химикаттарды өте көп мөлшерде қолданатын Америка, Еуропа және Қытайда жердің қара шіріндісі 60 пайызға дейін кемігені қазір ешкімге құпия мәлімет емес. Әлемнің білікті ғалымдары егер осы екпінмен кете берсек, 2050 жылға дейін Жер өзінің құнарлылығын мүлдем жоғалтатынын ескертуде.
Химиялық қоспалармен жасалған бүгінгі тыңайтқыштар мен өсімдік қорғау құралдарында адам ағзасына тигізер залалы көп екенін ғалымдар да айтып жүр. Дәрігер ғалымдар да солардың салдарынан әр түрлі науқасқа шалдыққан жандардың мүлдем көбейіп кеткені жөнінде хабарлауда. Германияда бір зират орнына құрылыс жүргізу үшін мүрделерді қазғанда бір жарым мың мәйіттің денесі сол жерленген күйінде ыдырамай сақталған. Ғалымдар жүргізген талдауда мәйіт денелерінен химикат қоспалары шыққан. Химикаттар азық-түлік өндіруге пайдаланған химикаттардан келгені анықталған. Табиғи қалыпта адамдар өмірден озып, жер қойнына берілгеннен соң, шамамен қырық күнде еттері сүйектерінен ажырап, ыдырай бастауы керек. Топырақтағы микроорганизмдер денені ыдырата алмағаны анықталған.
Барлық пестицидтер-биоцидті заттар, өсімдіктер өнімі мен қоршаған ортаға жеткілікті қауіп туындатады. 1945 жылдан бастап синтезделіп алынған пестицидтердің тек 10%-ның ғана зиянды әсері анықталған.
Улы химикаттарды интенсивті пайдалану агросистеманың өзгеруіне әкеледі, пайдалы организмдерді жояды немесе олардың тіршілік белсенділігін баяулатады.
Пайдаланылған пестицидтердің 97-99% қоршаған ортаға түседі. Пестицидтер топырақтың кейбір гидролитикалық және тотығу-тотықсыздану ферменттеріне, топырақ құнарлылығына оның микроорганизмдеріне, олардың түр өзгерісіне және санына әсер етеді.
Көптеген пестицидтер мутагенді белсенділікке ие болмай, тұқымның өнгіштігін төмендетеді және дақылдың тіршілік процесіне, өсімдіктің өсуі мен дамуына кері ықпал етеді. Көктемгі құрғақшылық жиі байқалатын Оңтүстік аудандарда тұқымның өнгіштігін 1-2 күнге кешіктіреді, ол өсімдіктің физиологиялық процестеріне әсер ете отырып, өсімдіктің биологиялық өнімділігін төмендетеді.
Ауыл шаруашылығында қолданылған гербицидтердің 50%-ы мәдени өсімдіктердің фотосинтезіне тікелей немесе жанама әсер етеді, ал жоғары сатыдағы өсімдіктермен симбиоздық байланыстағы түйнек бактерияларына кері әсер етеді. Триазинді гербицидтер азотфиксациялаушы нитрогеназді комплекстің активтілігін ингибациялайды. Моносахаридтер санын төмендетеді; жасыл және сары пигменттер құрамын, өсімдіктегі фотосинтетикалық аппараттың белсенділігін және хлорофильдерді өзгертеді [10].
Қолданған гербицид әсерінен өсімдіктің пигментті жүйесінде сандық өзгеруден басқа жапырақтағы хлорофилл-ақуыз комплексіндегі берік байланыстың әлсіреуінен хлорофилл жағдайы да өзгереді, сонымен қатар фотосинтездегі фотохимиялық реакцияның жүруіне де әсер етеді.
Фунгицидтің фитотоксикалық белгісі болып, онымен өңделген ұлпада дақтың пайда болуы жатады. Ауыр металдары бар препараттар өсімдіктің жапырағында әр түрлі дақтардың пайда болуын туындатады. Оның түзілуі қолданған химикаттың түріне байланысты келеді.
Өсімдікке Cu-ты қолданғанда кезеңде онда мөлшері кішілеу қызыл немесе қоңыр түсті дақтар байқалады. Осылай пайда болған қызыл түсті дақ жапырақтың қызаруына, кейіннен сарғайып ерте түсуіне әкеледі. Бұл пайда болған дақтарға жүргізген гистологиялық зерттеуде, ол жасушасының бұзылуы және тіршілігін тоқтатуынан болатыны анықталды. Көптеген өсімдіктің жапырағындағы дақтар ұзақ уақытқа дейін сақталады. Кейде зақымданған ортаның ұлпасы түсіп, жапырақта ойықтар пайда болуы жүреді.
Асқабақтар тұқымдасы өсімдіктерінің тамырындағы арбускулалық-микоризалық саңырауқұлақтардағы малат дегидрогеназа салыстырмалы салмақ және саңырауқұлақтар энзимінің белсенділігін білуге арналған гистохимиялық әдіс арқылы фунгицид тобына жататын беномилдің әсері анықталды. Екі зерттеуде де беномилдің саңырауқұлақтар белсенділігіне және оның шоғырлануына кедергі келтіретіні белгілі болды.
Қолданылған химиялық заттар өсімдіктің жапырағын ғана зақымдамай, кейде жемісіне де әсерін тигізеді. Алма мен қызанақты өңдеген ауыр металдар әсіресе Cu, Zn өсімдіктердің жемісінің түсінің қоңырлануына әкеледі. Cu-тың әсерінен алманың қоңыр түске өзгеруіне жүргізген гистологиялық зерттеулердің нәтижесі бойынша, Cu төменгі жасушаларда жатқан түктері арқылы өтіп, жасушаның өлуіне алып келетіні анықталды.
Сонымен қатар S-Pb-As қосылыстары да жемістің түсінің қоңыр түске өзгеруіне әкелуі мүмкін екені белгілі болды.
Өсімдіктің жапырағы мен жемісі жоғары температурада S-ті фунгицидтің булануынан зақымданады. Мұнда көбіне өсімдіктің жемісі күйіп, оның пісіп жетілмей ерте түсуіне ықпал етеді. Құрамында Cu-ы бар препараттар әсеріне келетін болсақ қиярдың жапырағының шеті күйіп, кейіннен жапырағы ширатылып қурай бастайды.
Асқабақ тұқымдастарды бордосс сұйықтығымен өңдегенде өсуін кешіктірген. Химиялық қосылыстар көбіне өсімдіктердің вегетациялық кезеңдеріне әсер етеді. Солардың ішінде S-ті және Cu препараттары көбіне гүлдеу кезеңін кешіктіреді, ал бұл өз кезегінде өсімдіктің жемісінің мезгілінде пісіп жетілу уақытын кешіктіреді.
Қолданылған пестицидтер өсімдіктің өзіне ғана емес, фитоценоздағы басқа өсімдіктер тіршілігіне де белгілі мөлшерде әсерін көрсетеді. Бордосс сұйықтығымен өңдеген жүзімнің жанында егілген картоптың өсіп дамуы кешігіп жүретіні анықталды.
Сонымен қатар алдыңғы егісте пайдаланылған фунгицид те кейінгі егілген өсімдіктің өркенінің кешігіп өсуіне әсер етеді. Бұл топырақта фунгицидтердің баяу ыдырап, ұзақ сақталатынын көрсетеді.
Ауыл шаруашылығында өсімдіктің ауруларына қарсы пайдаланылған фунгицидтер өсімдіктің ұлпасын зақымдап қана қоймай, оның келесі вегетациялық кезеңіне де зиянды әсерін тигізеді. S-пен күшті зақымдалған алманың ұлпасы, келесі мезгілде оның гүлдеуінің азаюына әкеледі. Бұл әрі қарай өсімдіктің өнімінің азаюын туындатады.
Бордосс сұйықтығы және әкті-күкірт суымен зақымданған қияр мен алманың жапырақтарының мөлшерінің өзгеруі мүмкін. Бұл деформация жас жапырақтың азғантай бөлігіндегі ұлпаның өлуіне байланысты болады.
Жаңадан пайда болып жатқан органикалық фунгицидтер әлі белгісіз химиялық зақымданудың белгілерін туындатуы мүмкін. Хлорлы-натрий қышқылы жапырақтарды ширатып, түтік тәрізді структураға әкелуі мүмкін .
Өсімдіктердің аурауларын жоятын химиялық препараттардың өсімдіктерге тигізетін пайдалы әсерімен қатар зияны алуан түрлі. Бордосс сұйықтығымен және Cu тұздарымен өңдегенде қауынның жапырағы қатая түседі. Кейде қаттыланғаны соншалық аздап майыстырғанның өзінде жапырағы сынып кетеді. Cu препаратымен өңделген жапырағының қаттылығы сипап көргеннің өзінде айқын байқалады.
Ауыл шаруашылығында пайдаланылған пестицидтер өсімдіктердің абиотикалық факторларға төзімділігін төмендетеді. Препаратпен өңделген картоптың жапырағы аздаған аяздың өзінде үсікке шалдығады.
Фунгицидтер мен инсектисидтер көбіне өсімдіктің өсуіне тежегіш әсер етеді. Себебі фотоситездің азаюы және қоректік заттардың араласуының қиындауы, қосымша транспирацияның жоғарылауы өсімдіктің кейбір мүшелерінің өсуінің азаятыны тәжірибе жұмыстары дәлелдей түседі.
Ауыл шаруашылығында қолданылатын көптеген пестицидтер өсімдіктің өскінінің шығуын, өсімдіктің өсіп-дамуын төмендетеді. 50%-дан астам гербицидтер түйнек бактерияларының топырақта азаюына әсер етеді.
Өсімдіктердің өсуіне қоршаған ортаның ластануы да ықпал көрсетеді. Cd-мен мен ластанған топырақта бұршақ және жүгері өсімдіктерінің негізгі, қосалқы тамырларының дамуы баяулайды [11].
Жасушаның митохонриясында бос радикалдық метаболитерді түзілдіреді, күшейтеді, бұл жасушның деструкциясы мен зақымдалуын дамытады.
Жедел ингаляциялық және ауыр улануда 3 кезеңді (анурияалғылық, ануриялық, диурездің қалпына келуі) және синдромды (жедел бауырлық-бүйректік жетіспеушілік, гипертония, гемморагиялық синдромдар) бөледі.
Жедел улану уды қабылдағаннан кейін бірнеше минуттан соң ақ көп қайталанатын құсу мен ауыр диспепсия, диарея, іштің кенеттен ауырсынуларымен сипатталып байқалады. Гипертермия дамиды, сана тұманданады, кейде шұғыл қозғалушылық қоздырылу байқалады, ол тез естен тануға ауысады.
Кейбір жағдайларда осы кезеңнің өзінде өлім қаупі болады, бірақ жиі түрде зардап шегуші ауыр қалыптан шыға алады және оларда жедел бауырлық-бүйректік жетіспеушілік болады. Бұл жағдай алғашқы 3-4 тәулік аралығында өлімге әкеледі. 20-30 мл және оданда аз мөлшерді қабылдау симптомдардың біртіндеп өсуімен сипатталады, оның жасырын кезеңінің мерзімінің ұзақтығы (24 сағатқа дейін) және үмітті болжамда өтеді. Жедел улану кезінде, уланудың жойқын өтуі нәтижесінде, симптомдарының шұғыл өсуінен жоғарыда келтірілген кезеңдер мен синдромдарды барлық уақытта айқын бөліп көрсетуге мүмкін болмайды. Он екі елі ішектің жарасының асқынуы, ұйқы безінің некрозы, анемия, лейкоцитоз, лимфопения, миокардтағы өзгерістер, жедел психоз дамиды. Ақыр соңы - майлы гепатит немесе цирроз дамиды.
Жедел ингаляциялық улану, буының жоғары концентрациясы кезінде, тез арада өлімге әкелуі мүмкін, бірақ жиі жағдайда ол пероралдымен салыстырғанда баяу дамып өтеді. Бастапқыда удың қоздырушылық және аздаған эйфориялық қалыптағы нашалық әсері байқалады, ол бас ауыруына, қайталап құсуға, бас айналуына, айнуға, диареяға (кейде қан аралас), гипертермияға ауысады. Ары қарай терінің гемморагиялық бөртпелерімен бірге сарғаюы байқалады, бауыр ұлғаяды, АҚ жоғарлайды. Сонан кейін ануриялық стадия басталады, оның алдында гематурия, альбуминурия, цилиндуриялармен бірге зәрдің бөліну мөлшерінің кенет азаюы өтеді. Бүйректердің бөліп шығару және концентрлендіру қызметі бұзылады. Өлім уремия, өкпе ісігі, жүрек жүйесі қызметінің жедел жетіспеушілігінен туындауы мүмкін.
Созылмалы улануда - дененің әр бөліктерінде ауырсыну, тырысу, жадының төмендеуі, жүдеу, дизурия,тәбеттің болмауы, айну, бауыр ауруы және оның ұлғаюы, майлы гепатоз байқалады. Көру қабілеті бұзылады.
Бүйректерде сырт бейнесі оксалаттар кристаллдарына ұқсас, розетка тәріздес кристаллдарды табу аса маңызды. Олардың түзілуінің негізіне, байқалуы бойынша, бауыр қызметінің бұзылуынан белоктық алмасудың бұзылуы жатқызылуы мүмкін. Бұл жағдай дихлорэтанмен немесе басқа да хлорланған көмірсутектермен уланудың дифференциалды диагностикасы үшін аса маңызды болып табылады.
ССІ4 немесе дихлорэтанмен улануды айқындаудың негізгі принциптері біршама жалпы болады. Пероралдық уланудың клиникалық бейнесін бағалаудажасырын өту кезеңініңмерзіміне көңіл аудару қажет:қабылдаған удың дозасы қаншалықты көп болса, соншалықтыбұл кезең мерізі де қысқа, бірнеше минуттан 20-24 сағатқа дейін болады. Бауырдың зақымдалуы белгісінен кейін және жедел бүйрек жетіспеушілігінің алдында болатын қысқа мерзімді анурия алдылық кезең байқалады.
1950 жылы 1946 жылмен салыстырғанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В060800 - Экология мамандығы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ХИМИКАТТАРЫНЫҢ ТОПЫРАҚ МИКРОФАУНАСЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ
5В060800 - Экология мамандығы
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс 78 беттен, 9 кестеден, 15 суреттен тұрады, пайдаланған әдебиеттер тізімі 98, соның ішінде 10 шетелдік болып табылады.
Кілт сөздер: топырақ, пестицид, фундазол, жалпы микроб клеткасы, актиномицет, микроскопиялық саңырауқұлақ, микоризалық саңырауқұлақтар, бактерияның лизис аймағы.
Жұмыстың мақсаты: антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
2. пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
3. пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау.
Зерттеу обьектісі және әдістері: тәжірибеге топырақ микрофлорасына әсер ететін фундазол алынды. Фундазолдың әсерінінен микроорганизмдердің лизис аймағы анықталды. Зерттеу 2 нұсқада жүргізілді. Фундазолмен өңделген және өңделмеген топырақтағы микоризалық саңырауқұлақтардың дамуы.
Алынған нәтижелер: фундазол егістікті өңдегенде ауада тұрақты түрде 2-3 тәулікке дейін сақталады. Топырақтың шамамен 20 см тереңдігіне дейін өтеді. Топырақтағы жалпы микроорганизмдер, актиномицеттер мен микроскопиялық саңырауқұлақтар саны азаяды. Фундазол концентрациясының артуынан микрофлораның лизис аймағы жоғарылайтыны анықталды.
Практикада қолданылуы: топыраққа ауыл шаруашылығы химикаттарының әсерін бағалауда қолданылуға болады.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа изложена на 78 страницах и состоит из 15 рисунков, 9 таблиц и содержит 98 список используемой литературы, из них иностранные литературы 10.
Ключевые слова: почва, пестицид, фундазол, общая микробная клетка, актиномицет, микроскопические грибы, микоризные грибы, площадь лизис бактерии.
Цель работы: исследовать в качестве антропогенного фактора воздействие пестицидов на окружающую среду.
Задачи исследования:1. изучить связь пестицидов и экологических факторов на распространение почвы;
2. исследовать влияние пестицидов на почвенную микрофлору;
3. определить влияние пестицидов на микоризные грибы растений.
Методы исследования: для опыта на влияние почвенной микрофлоры объектом явился фундозол. При воздействии фундозола на микрорганизмы была обнаружена площадь лизиса. Исследования проводились в двух вариантах. Развитие микоризных грибов в почве обработанным и необработанным фундазолом.
Полученные результаты: обработанные фундазолом на поле основные виды сохраняются до 2-3 суток. Обработка в почве приблизительно на глубине 20см. Общее количество микрорганизмов, актиномицеттов и микроскопических грибов в почве уменьшается. При превышении концентрации фундозола обнаружено повышение площади лизис микрофлоры.
Практическое применение: оценку воздействия химикатов на почву можно применить в сельском хохяйстве.
ABSTRACT
Thesis is presented on 78 pages and includes 15 figures, 9 tables and contains 98 list of used literature, including foreign literature 10.
Keywords: the soil pesticide fundazol total microbial cells, actinomycetes, microscopic fungi, mycorrhizal fungi, bacteria lysis area.
Purpose: explore the human factor as the impact of pesticides on the environment.
Objectives of the study: 1. examine the relationship of pesticides and environmental factors on the distribution of the soil;
2. to investigate the effect of pesticides on soil microflora;
3. To determine the effect of pesticides on plant mycorrhizal fungi.
Research methods: to experience the impact of soil microflora object was fundozol. When exposed to fundozola mikrorganizmy lysis area was detected. Research carried out in two variants. The development of mycorrhizal fungi in soil treated and untreated fundazol.
The results: fundazol processed on the main types of stored up to 2-3 days. Processing in the soil to a depth of approximately 20cm. Total mikrorganizmov, aktinomitsettov and fungi in the soil decreases. If you exceed the concentration fundozola found increasing space lysis microflora.
Practical application: assessment of the impact of chemicals on the soil can be used in agriculture hohyaystve.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1
Пестицидтердің түрлері мен топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2
Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3
Микроорганизмдердің топырақта таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4
1.5
2
Химиялық фактордың тірі организмдерге әсері ... ... ... ... ... ... ...
Пестицидтердің су көздерінде жинақталуы ... ... ... ... ... ... . ... ... .
БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗІЛГЕН НЫСАН ЖӘНЕ ОРТАНЫҢ ФИЗИКА-ГЕОРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1
Топырақтан микроорганизмдерді анықтау тәсілдері ... ... ... ... ...
2.2
2.3
Зерттеу жүргізілген топырақтардың физика-химиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Зерттеу жүргізілген жылдардағы ауа райы ерекшеліктері мен экологиялық факторлар әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1
Фундазолдың микроорганизмдерге ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ...
3.2
3.3
Фундазолдың арбускулалы-везикулалы микоризаларға әсері ...
Бактериялы препараттарды егіншілікте қолдану ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн. астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде-5500, дәрі-дәрмек-4000, тұрмыс химиясында-1500 пайдаланылады. Халықаралық саудада жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар дүниеге көптеп келіп жатыр [1].
Агроценозда өсімдіктердің зиянкестері мен тамыр жүйесін зақымдайтын саңырауқұлақтарды жою мақсатында пестицидтердің көптеген түрлері пайдаланылады. Алайда пестицидтер биотикалық фактордың болып есептелетін-флора мен фаунаға кері ықпалын тигізуде, яғни микрооргнизмдердің санының топырақта азаюына, көбіне жойылуына әкеледі. Сонымен қатар, көп пайдаланылған химикаттар топырақтың улануын туындатып, биогеоценоздың өздігінен реттелу мүмкіндігін төмендетеді.
Соңғы кездегі зерттеулерде көп мөлшерде қолданылған тыңайтқыштар, фунгицидтер, гербицидтер әсерінен ауыл шаруашылық өсімдіктері өнімдерінде ауыр металл иондарының жиналуына алып келетіні және оның қоршаған ортаға кері әсерін тигізетіні және қоректік тізбек арқылы адам мен жануар ағзасына түсетіні туралы айтылуда.
Бүгінгі таңдағы тәжірибелер мәліметтері бойынша фунгицидтердің 90%-ы онкогенді, мутагенді және адамның имундық жүйесін бұзатыны және түскен ортасында баяу ыдырайтыны анықталған. Сондықтан, адамның шаруашылық қызметінің экожүйеге тиімсіз жақтарын азайту үшін биоценозды табиғи экожүйеге жақындату мақсатына ауыл шаруашылығында пайдаланылатын пестицидтерді биологиялық препараттарға ауыстыру қажеттілігі туындауда.
Антарктида мұздарыңда шамамен 2000 т. астам 1950-1960 жж. ауыл шаруашылығында кеңінен пайдаланылған ДДТ пестицидінің бар екені жайлы мәліметтер жиі келтіріледі [2].
Ауыл шаруашылығында қолданылатын химикаттардың микроорганизмдерге әсерін анықтауға зерттеуге бағытталған.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Антропогендік фактор ретіндегі пестицидтердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
экологиялық факторлар әсеріне байланысты пестицидтердің топырақта таралуын зерттеу;
пестицидтердің топырақ микрофлорасына әсерін зерттеу;
пестицидтердің өсімдіктердің микоризалық саңырауқұлақтарға әсерін анықтау;
Автордың қосқан жеке үлесі
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімі, тәжірибе нәтижелерін талдау, талқылау және қорытындылау жұмыстары толығымен білімгердің өзінің қатысуымен орындалды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы
Топырақ микрофаунасына ауыл шаруашылығы химикаттарының экологиялық әсері аз зерттелген жұмыстардың бірі болып табылады.
Микоризалық саңырауқұлақтардың өсімдіктің тамыр жүйесінде дамуын анықтау жұмысы алғаш рет жүргізіліп отыр.
Микоризалық саңырауқұлақтар асқабақ тұқымдас өсімдіктердің тамыр жүйесінің өсуі мен дамуына жағымды әсер ететіні дәлелденді;
Өсімдіктердің тамыр жүйесінде вегетациялық кезеңдері бойынша микоризалық саңырауқұлақтардың түзілу деңгейі экологиялық тұрғыдан анықталды.
Белгілеулер мен қысқартылған сөздер
ДДТ - Дихлордифенилтрихлорметилметан.
ДДЭ - Дихлордифенилдихлорметилметан.
IUPAC - International union of pure and applied chemistry
шекті рауалы концентрациясынан (ШРК)
А - апрессорий.
г - гиф.
Арб - арбускула.
ПХБ-полихлорлы бифенил.
ЕПА-ет пептонды агар.
ТМД-тәуелсіз мемлекеттер достастығы
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Пестицидтердің түрлері мен топтары
Пестицидтер - мәдени өсімдіктерді зиянкестерден, паразиттерден, арамшөптерден, аурулардан және микроорганизмдерден өсімдік жануарлары экопаразиттеріне, адам мен жануарларға ауру тарататын организмдерге қарсы қолданылатын барлық химиялық қосылыстар [3]. Пестицидтердің атауы латын сөздерінен алынған; pesis - жұқпалы ауру, caedo - өлтіремін.
Химиялық табиғаты және патогендік қасиетіне байланысты пестицидтердің бірнеше: гигиеналық, химиялық, өнеркәсіптік классификациясы бар.
Пестицидтер улылық дәрежелерінің әртүрлі болуымен ерекшеленеді. Улылығын бағалау үшін тәжірибеге алынған жануарлардың 50% өлетін дозаны, яғни летальдық доза (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 мөлшеріне байланысты пестицидтерді: күшті әсер ететін улы заттар, улылығы жоғары, улылығы орташа және улылығы төмен деп бөледі.
Тұрақтылығына байланысты пестицидтерді былай жіктейді:
oo өте тұрақты-ыдырау уақыты 2 жылдан көп;
oo тұрақты (0,5-1 жыл); салыстырмалы тұрақты-1-6 ай;
oo тұрақтылығы аз-1 ай.
Көбіне хлорорганикалық, фосфорорганикалық және сынапорганикалық пестицидтер жиі қолданылады. Әсер ету обьектісіне, яғни арамшөптер, зиянды жәндіктер, жылы қанды жануарларға және химиялық табиғатына байланысты пестицидтер мынадай топтарға бөлінеді:
oo акарецидтер-кенелермен күресу үшін;
oo альгицидтер-балдырлар мен басқа да су өсімдіктерін жою үшін;
oo антисептиктер-бейметалл материалдарды микроорганизмдерден қорғау үшін;
oo бактерицидтер-өсімдіктердің бактериалды ауруларымен және бактериялармен күресу үшін;
oo зооцидтер-кемірушілермен күрес үшін;
oo инсектицидтер-зиянды жәндіктермен күресу үшін;
oo лимацидтер-әртүрлі моллюскалармен күресу үшін;
oo нематоцидтер-жұмыр құрттармен күресу үшін;
oo фунгицидтер-топырақтағы саңырауқұлақтармен күресу үшін.
Сондай-ақ пестицидтерге өсімдіктердің жапырақтарын жою үшін пайдаланатын-дефолианттар, өсімдіктің артық гүлдерін құрту үшін-дефлоранттар, өсімдіктің дамуы мен өсуін реттейтін-химиялық заттар, арамшөптерді жою үшін-гербицидтер, жәндіктер, кемірушілер және басқа да жануарларды үркіту үшін қолданылатын химиялық заттар-репелленттер, жою үшін алдымен жәндіктерді еліктіретін-аттрактанттар, жәндіктерді жыныстық стерилдеу үшін қолданатын-стерилизаторларды жатқызады.
Альдрин. IUРАС (International union of pure and applied chemistry) номеклатурасы бойынша заттың атауы 1,4,4а,5,8,8а-гексагидро-1,4-эндо-5 ,8-экзо-диметилен-1,2,ЗДЛ 0,10 - гексахлорнафталин. Эмпирикалық формуласы - С11Н 8СI6. Құрылымдық формуласы
Молекуалық салмағы - 353,93. Сыртқы көрінісі-ақ кристалл зат. Органикалық еріткіштерде ериді. 104-1050С - та балқиды Тығыздығы - 1,6. 1 жылға дейін ыдырайды. Тәжірибелік жануарлар үшін ЛД50 40-50 мгкг. Қазакстанда альдринді қолдануға тыйым салынған
Пайдалану аймағы - альдрин көк қасқа шегіртке және де басқа зиякестермен күресу үшін қолданылады
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесіне және концерогендік әсер етеді. Көп мөлшері тырыстырып өлімге алып келеді, ал орташа мөлшерде - бас айналдырып, басты ауыртып, құстырады, бұлшық еттер жұмысын бұзады
Дильдрин. IUРАС номеклатурасы бойынша заттың атауы 1,4,4а,5,6,7,8,8а-октагидро-1,4-энд о-5,8-экзо-диметилен-1,2,3,4,10,10- гексахлор-6,7-эпоксинафталин. Эмпирикалық формуласы - С11Н8С16О. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 386,5. Ақ түсті кристалл зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы 1750С, ЛД50 25-50 мгкг уытты. Қазакстанда дильдринді қолдануға тыйым салынған
ДДТ. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы 4,4'-дихлорди фенилтрихлорметилметан, 1,1,1 -трихлор-2,2-бис (4-хлорфенил) этан. Эмпирикалық формуласы - С14 Н9 С15. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 354,5. Органикалық еріткіштерде ериді балқу температурасы 108,5-1090С, қайнау температурасы 185°С (133,3 Па), тығыздығы- 1,55. 2-15 жылды ыдырайды. Гигиеналық қауіпсіздік мөлшері - 0,5 мкгкг.
Пайдалану аймағы - ДДТ өте күшті инсектицид, оны малярия, тифтің тасымалдаушыларына қарсы көптеген елдерде (Африка, Азия және Оңтүстік Америкада) қолданған. Қазакстанда бұл препаратты колдануға тыйым салынған.
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесін тоздырып, мутагетік және канцерогендік әсер көрсетеді.
Гептахлор. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,4,5,6,7,8,8-гепта-хлор-За,4,7,7а- тетрагидро-4,7-метаноинден. Эмприкалық формуласы - С10Н7С17. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 375,5. Ақ түсті кристалл зат әлсіз камфорлы иісті, органикалық еріткіштерде ериді, 117-1260С балқиды (6,7 Па), құрамында 65 -- 72% гептахлор, сонымен катар хлордан, нонахлор, октахлор бар, жәндіктерге өте кауіпті. Гигиеналық қауіпсіздік мөлшері - 0,4 мкгкг
Гептахлор топырақтағы зиянкестермен күресу үшін қолданылады, сонымен қатар дәндерді бүлдірушілерге қарсы инсектицид ретінде де пайдаланылады (10-20%).
Адам денсаулығына әсері-жүйке жүйесінің, бауырдың, бүйрек үсті бездерінің бұзылуына алып келеді.
Гексахлорбензол. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы гексахлорбензол. Эмпирикалық формуласы - С6С16. Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 2844,8. Ақ кристаллды зат, органикалық еріткіштерде ериді, қайнау температурасы 3260С, балку темпе-ратурасы 2310С. Тығыздығы - 2,04, түскен ортасында 7,5 жылда ыдырайды. Токсикологиялық әсері - ЛД50 тәжірибелік жануарларға ~ 1700 мгкг. Гигиеналық талап мөлшері - 0,5 мкгкг.
Пайдалану аймағы - басқа фунгицидтермен бірге астық тұқымдастарды зиякестерден қорғау үшін пайдаланылады.
Адам денсаулығына әсері - жүйке жүйесін, бүйректі, қалқанша бездерді, сүйекті, бауырды, қанды, иммундық жүйені зақымдайды, канцерогендік әсер етеді.
Мирекс. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: додеках-лорпентациклодекан (5.2.1 02,603,9.05,8). Эмпирикалық формуласы - С10С112
Құрылымдық формуласы
Молекулалық салмағы - 545,5. Ақ кристаллды зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы 485°С. Тығыздығы -0,085. Ыдырау кезеңі - 10 жылға дейін. Токсикологиялық әсері - ЛД50 300-600 мкгкг. Құмырсқаларды жою үшін пайдаланылады [4].
Адам - жүйке жүйесін, бүйректі, қалқанша бездерді, сүйекті, бауырды, көзге, асказанға, репродукциялық жүйені зақымдайды, канцерогендік әсер етеді.
Токсофен. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: полих-лоркамфен. Эмпирикалық формуласы - С10Н10С18. Молекулалық салмағы - 414.
Құрамы - полихлоркамфен және полихлоркамфандардың әр түрлі кұрылымдарының күрделі қоспасын кұрайды. Балауыз тәріздес ақ зат, органикалық еріткіштерде ериді, балқу температурасы - 65-900С. Тығыздығы -0,55, 14 жылда ыдырайды.Токсикологиялық әсері - балықтар мен араларды уландырады. Әртүрлі кеміргіштерге және термиттерге қарсы қолданады.
Адамның жүйке және асқорыту жүйесіне әсер етеді. Аз мөлшерде бас айналдырады, тітіркену, әлсіздік, жүрек айну, асқазан ауруларын, диареяны тудырады, ал көп мөлшерде -тырысқақтық пен өлімге алып келеді.
Хлордан. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,2,4,5,6,7,8,8-октахлор-2,3,За,4,7 ,7а-гексагидро-4,7-метаноинден. Эмпирикалық формуласы -- С10Н6С18. Молекулалық салмағы - 409,7. Техникалық өнім 20 әртүрлі заттардан тұрады. Ақшыл сары май, консистенциясы бойынша балға жакын, комфорлы иісті. Органикалық еріткіштерде ериді, цисхлордан балқуы-106,5-108°С, ал а транс изомер - 104,6-1060С, тығыздығы - 0,056, 4 жылда ыдырайды. Токсикологиялық әсері - балықтар мен араларды уландырады, әртүрлі кеміргіштерге және термиттерге карсы қолданады.
Адамның жүйке жүйесіне және асқорыту жүйесіне әсер етеді. Аз мөлшерде бас айналдырады, тітіркену. әлсіздік, жүрек айну, асқазан ауруларын, диареяны тудырады, ал көп мөлшерде -тырысқақтық пен өлімге алып келеді.
Эндрин. IUPAC номеклатурасы бойынша заттың атауы: 1,4,4а,5,6,7,8,8а - октагидро- 1626364610610-гексахлор-6,7-эпокси- 1,4,5,8-диме-танонафталин. Эмпирикалық формуласы - С12H8 С16О. Құрылымдық формуласы:
Молекулалық салмағы - 380,9. Ақ кристалды зат, органикалық еріткіштерде ериді.
Пестицидтерді пайдалану ауыл шаруашылық өнімдерін 18-20% сақтайды. Қазіргі кезде оларды көп қолданатын болғандықтан биосфера мен адамдарға зияны тиіп отыр. Оларды пайдаланбай өнім алуға мүмкіндік жоқ, себебі зиянкестер өте көбейіп кеткен. Организмдер ішінде қолданылған химмикаттарға бейімделу мүмкіндігі байқалуда. Бунақденелілер пестицидтердің бір түріне тез бейімделетін және ол қасиетін ұрпағына бере алатын қабілеті бар. Сондықтан пестицидтерді қолданарда зиянкестердің түріне қарай таңдап алу керек.
Химиялық құрамы жағынан пестицидтер 5 класқа топтастырылады:
1) хлорорганикалық қосылыстар - гексахлоран, ДДТ (дуст) гексахлорциклогексан, полихлорпинен, полихлоркамфен т.б. Олар организмде жинала алады да, ыдырауы бірнеше ондаған жылдарға созылады. Хлорорганикалық қосылыстар диоксиндермен қосылысып, тұрақты органикалық қосылыстар түзеді;
2) фосфорорганикалық инсектицидтер - карбофос, дихлофос, диазинон, фосфамид, метафос, амофос, өсімдіктің өсуін реттегіштер және т.б. Бұлар топырықта және басқа ортада тезірек ыдырайды;
3) карбаматты инсектицидтер - карбамин қышқылының күрделі эфирлері (севин). Бунақденелілердің жекелеген түрлеріне ғана әсеретеді, ал жануарлар мен адамдарға зияны жоқ;
4) хлорфеноксиқышқыл туындыллары-дефолиант ретінде су қоймаларында өсетін өсімдіктерді жою үшін қолданады;
5) пиретроидты табиғаты бар пестицидтер-трансхризантема қышқылы. Бұл инсектицидтердің жаңа түрі, оны табиғи материалдардан бөліп алған. Мысалы, түймедақ өсімдігінің сығындысынан табиғи пиретрин-І алынған. Бұдан басқа өте қатты әсер ететін жасанды пиретроидтер де алынған.
1.2 Пестицидтердің табиғи ортада ыдырауы
Тірі организмге түскен пестицидтердің әсері препараттың тұрақтылығына, яғни персистенттілгіне және организмде жүретін метаболизм процесінің жылдамдығына байланысты болады [5].
Қоршаған ортаға түскен пестицидтер абиотикалық және биотикалық жолдармен ыдырайды. Біріншісі - фотохимиялық, тотығу - тотықсыздандыру реакциясының және гидролиздің көмегімен жүзеге асса, екіншісі - ферменттердің әсерінен ыдырайды. Биотикалық ыдырау абиотикалыққа қарағанда жылдам жүреді. Ыдырау жылдамдығы ферменттердің концентрациясына және пестицидтерді ыдырата алатын микроорганизмдердің санына байланысты.
Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегі маңызы зор, оны жекелеген экожүйе деп қарастыруға болады. Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір маңызды және жалпы құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып жатқан гумустық қабаттың түзілуі болады .Бұл қабат топырақтың ең бір белсенді бөлігі болып саналады.
Топырақ ресурстары жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы шарттардың бірі болып табылады. Топырақ биосфераның компонеттерінің бірі ретінде адам, жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып саналады, ол энергетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар арасындағы тікелей жанама әсерлерді тепе-теңдікте сақтап тұра алатын өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық - түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалады. Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын - шашын жинақтау мен су баланысын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік элементтерді жинақтау, жер асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету, ластаушы заттарды тасымалдау.
Топырақ - сыртқы орта жағдайлары жылу, су, ауа, өсімдіктер мен жануарлар микроорганизмдердің әсерінен қалыптасқан жердің беткі құнарлы қабаты. Топырақ түзгіш факторларға сол сияқты рельф пен адамның іс-әрекеті де жатады. Тірі организмдер негізгі қасиеті - құнарлылығын қалыптасуына жағдай жасайды. Топырақтағы химиялық элементтердің таралуы төменде 1 кестеде берілген.
Кесте 1. Жерде химиялық элменттердің таралуы
Топырақтың химиялық құрамы
Массалық үлесі, %
А.Е.Ферсман бойынша
Б.Мейсон бойынша
0
27,71
29,5
Fe
39,76
34,6
Si
14,53
15,2
Mg
8,69
12,7
S
0,64
1,92
Ni
3,46
2,38
Ca
2,32
1,13
Al
1,79
1,09
Қалғандары
1,1
1,48
Пестицидтердің ауыл шаруашылығында көп қолдануға байланысты топырақтың құрамындағы хмимиялық элементтердің мөлшері өзгерген. Топырақ деградацияға ұшырап, өздігінен қалпына келу мерзімі баяулайды. Топырақ бұлардан басқа пестицидтерді дұрыс пайдаланбаған жағдайда да біршама ластанады. Олардың химиялық тұрақты түрлері топырақта жинақталып, топырақ биотасының қырылып қалуына себеп болады. Ал пестицидтердің топырақта жинақталуы және ондағы организмдерінің жойылуы топырақ түзілу процестерінде әсер етіп , оның құнарлылығын төмендетеді.
Пестицидтер топырақта әр түрлі жылдамдықтар таралады. Кейбір пестицидтердің ыдырау мерзімі төменде 2 кестеде берліген. Таралу жылдамдығы пестицидтің химиялық құрамына байланысты келеді. Жылдам ыдырап экожүйеге залалы аз болуы мүмкін [6].
Ал кейбір ДДТ пестицидінің топырақта ыдырау уақыты шамамен 50 жылға жетуі мүмкін. Осы кезеңде ол биогеоценозды түгелдей ластап, тағам арқылы адам организміне түсуі мүмкін.
А.Спутников тәжірибе жүргізу арқылы уытты заттардың жануарларға әсерін анықтап, пестицидтердің уыттылығын 1 кг дене массасына препараттың неше миллиграмм концентрациясы келетініне қарай сипаттады. Оларды уыттылық дәрежесіне қарай 4 класқа топтастырады.
ХХ ғасыр аяғында Республика территориясында шикізат материалдары мен тағамдарда өсімдіктерді зиянкестерден қорғауға пайдаланатын химиялық
Кесте 2. Пестицидтердің топырақта таралуы
Пестицидтердің түрі
Топырақта сақталу мерзімі, ай
ШРК мг (кг)
1класс өте қауіпті заттар
Гарназон
1-4
0,1
ДДТ
43
0,1
Метафос
1-4
0,1
2класс қауіпті заттар
Карбофос
3
2
Кельтан
5-12
1,5
Хлорофос
3
0,5
3класс қауіпі аз заттар
Дактал
4-6
0,1
Поликарбоцин
1-6
заттар 20-30% жеткен. Сондықтан да ауыл шаруашылығында жерді игеру мәселесіне байланысты пестицидтердің саны артуда. Мысалы, 2003-2012 жж. Қазақстан Республикасының территориясында қолданылуына рұқсат етілген пестицидтердің тізімі 249 атаумен қосылады.
1999 жылы шайға талдау жүргізілгенде құрамында хлор бар пестицидтердің шекті рұқсат концентрациясынан (ШРК) 40% артық болғандығы анықталған. Бұндайжағдай Алматы қаласында, Оңтүстік және Шығыс Қазақстан, Алматы, Қызылорда және Жамбыл облыстарында өсетін өсімдіктердің де құрамнан байқалған. Сонымен қатар, 1999 жылы Республикалық санитарлық эпидемиологиялық қадағалау комитетінің токсикология бөлімі шайдың сынамаларына талдау жасағанда олардың 45%-да пестицидтер табылған. Соның ішінде 10% дикофол пестицидінің ШРК (0,01 мгкг) артық екендігі анықталған. 1998 жылы Алматы облысы бойынша шикі және піскен тағамдардың 0,41%-да пестицидтердің қалдығы анықталып, олардың құрамы ШРК-0,41%-ға және 0,16%-ға көп болған. 1999 жылы бұл көрсеткіштер 0,3% дейін артқан [7].
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша жыл сайын дүние жүзінде пестицидтерді пайдаланудың салдарынан 500 мыңнан 2 миллионға жуық адам уланып, олардың 10-40 мыңы өледі. Пестицидтердің осындай кері әсерлеріне байланысты көп елдерде ондай химикаттарды пайдалануға тыйым салынған. Әсіресе дихлордифенилтрихлорметилметанды (ДДТ) пайдалануға болмайды, себебі оның ыдырауына шамамен 50 жылға жуық уақыт керек.
Барлық тіршілік атаулыға зиянды ДДТ-ны 1940 жылы швейцария химигі Пауль Мюллер ең алғаш синтездеу жолымен тауып, оны ауыл шаруашылығының зиянкестерімен күресуге пайдалануды ұсынған. Осы жаңалығы үшін ғалымға кезінде Нобель сыйлығы берілген. Алғашқы кезде бұл зат адамдардың көптеген қиыншылықтарын шешті. ДДТ-ны пайдаланып кесіртке мен көптеген зиянкес бунақ денелілерді қырды. Әсірісе ауру таратушы масаларды өлтіріп, миллиондаған адамдарды безгек ауруынан құтқарды. Кейінірек ДДТ-ның күштілігінен зияндығы басым екендігі анықталды.
ДДТ барлық тірі организмдерге тіпті балдырларға да зиянын тигізетіні тәжірибе жүзінде анықталды. Оның миллиардтан бір бөлігі фотосинтездің жылдамдығын баяулатады. Ал жасыл өсімдіктер атмосфераны ауамен қамтамасыз ететіндігі белгілі. Кейінірек ДДТ-ның басқа пестицидтер тәрізді кумулятивтік эффектісі бар екендігі анықталды. Оның әсері уландырудан бастап мутагендікке дейін жетті.
Белгілі ДДТ препараты ультракүлгін сәулелердің әсерінен басқа тұрақты және улы көмірсутек полихлорлы бифенилге (ПХБ) айналады. Бұл заттың ДДТ тәрізді өмір сүру уакыты ұзақ. Қоректік тізбек буындарында жиналады және көбею мүшелерін зақымдайды. Экологиялық жағынан пестицидтерді пайдаланудың көлемінің артуы қауіп тудырып отыр. Бұл тек өңделетін жерлердің артуымен ғана емес, ағзалардың пестицидтерге, бейімделуімен де байланысты.
ДДТ тұрақты болғандықтан, ол қоректену тізбегімен өсімдіктер организміне өтеді де, өсімдікпен қоректенетін жануарларға, олардан жыртқыштарға беріледі. Өсімдік және жануар тектес тағаммен тамақтанудың арқасында ДДТ адам организміне де түсетінді. Осылайша жылжу кезінде әрбір организмде жинақталған ДДТ-ның шамасы 10 есе артып отырады. Организмде жиналған препарат ондағы басқа заттармен қосылысып, улылығы артады да, адамдарды, жануарларды өлтіре алатын шамаға жетеді. Табиғи жағдайда ДДЭ бастапқы ДДТ-дан да қауіпті. Себебі ДДЭ-нің ыдырау алғашқысынан да баяу жүреді.
Ауыл шаруашылығында пестицидтерді пайдаланудан орнына өсімдіктерді қорғаудың биологиялық жолы іздестірілуде және пестицидтер пайдаланылмаған экологиялық таза өнім алу көзделіп отыр. Пестицидтердің адам организміне зиян екенін, табиғи процестерді бұзып, қоршаған ортаны ластайтынын ескеріп, оны өте сақтықпен басқа шара жоқ болған жағдайда ғана пайдаланған жөн.
Бунақденелілермен күресудің кейінде шыққан биологиялық әдісінде түрпілі материалдарды (абразивты) қолдану. Түрпілі материалдарды бунакденелілер көп жүретін жерге себеді. Оның үстімен жүріп өткен жәндіктің денесі кеуіп қалады, себебі сыртқы жабыны зақымданады. Түрлі заттардың өсімдіктерге, жануарларға және адамдарға ешқандай зияны жоқ [8].
Пестицидтерді қолданудың негізгі маңызы-өнімді сақтау, адамдар үшін азық-түлік қорларын көбейту болып табылады. Сонымен қатар қазіргі дәуірде пайдаланылатын пестицидтермен бұрынғы қолданылып келген пестицидтердің айырмашылықтары өте үлкен. Мысалы, 30-жылдары мышьяк қосылысты препараттар (арсенат, кальций арсенаты, париж көгі, ақ мышьяк), натрийдің фторлы және кремнефторлы қосылыстары, никотин және анабазин-сульфаттар алма бақтарына қолданылған. 40-жылдары органикалық препараттар қолданылды. Бұл препараттар қоршаған ортаны, яғни бірінші топырақты ластайды.
Хлорорганикалық препараттар шыққанға дейін кальций арсенаты қолданылған, демек, ДДТ препаратымен алмасқан. ДДТ препаратына қарағанда гексахлорциклогексан топырақта 5 есеге тез ыдырайды. зерттеулер негізінде ДДТ препараты сиыр сүтінде және ана сүтінен табылған. В.Васильев және басқа авторлардың мәліметтері бойынша алма ағашын өңдеген ДДТ препараты топырақта ұзақ сақталған, яғни 9 жылдан кейін де табылған .
Органикалық қосылыстардың ішінде хлорорганикалық инсектицидтер суда нашар ериді, ал органикалық ерітінділерде, әсіресе майларда жақсы ериді. Сонымен қатар олардың көпшілігі ұшқыш қосылыстар, термиялық және химиялық жағынан сыртқы ортаға (температураға, күн сәулесіне, ылғалдылығына) тұрақты. Сондықтан зиянкестерден қорғайтын препараттар ұзақ уақыт сақталатындықтан сыртқы ортамен ауыл шаруашылық өнімдеріне қауіпті екені белгілі. Осы топтың препараттары топырақта 2-15 жыл аралығында сақталуы мүмкін, топырақтың беткі қабатынан, ішкі құрылымына баяу көшіп отырады. Содан кейін препараттар өсімдіктің ішіне енеді, жаңбыр сулары арқылы өзендермен, көлдерге түседі. Топыраққа шашылған хлорорганикалық қосылыстар 1-8 аптаның ішінде топырақтың микробиологиялық белсенділігін төмендетеді. Ал суға түскен химиялық қосылыстар бірнеше апталар бойы немесе айларда табылады. Бір уақытта судағы өсімдіктер мен жануарлар организмдеріне сіңіп, жиналады. Зерттеу жүргізілген аймақтарда алма бақтарының жер көлемі - 13 мың га. жерді алып отыр.
Әлемнің барлық елдері азық-түлік өнімділігін арттыру мақсатында минералды тыңайтқыштарды және пестицидтерді барынша пайдаланып келді. Рас, өнімділік артты. Алғашқыда бұл ғылымның жетістігі деп мақтан еттік. Кейін жер құнарлылығы кеміп, өнімдер сапасы бастапқы таза күйін жоғалтып, адамдар денсаулығына әсер ете бастаған кезде ғана олардың пайдасымен қатар зияны да көрінуде.
Минералды тыңайтқыш экожүйеде тыңайтқыштарды енгізуден іс жүзінде өнімнің артуы болмайтын, ал тыңайтқыштар мөлшерінің одан әрі артуы өнімнің төмендеуіне әкелетін жағдай қалыптасуы мүмкін. Топырақ жүйесінде оның құнарлылығының төмендеуіне әкелетін өзгерістер жүреді: қышқылдығының артуы, топырақ ағзаларының түрлік құрамы артады, заттардың зат алмасуы, құрылымы бұзылады және басқа да қасиеттері нашарлайды. Тыңайтқыштардың, соның ішінде қышқыл азот тыңайтқыштары әсерінен топырақтың қышқылдығының артуы одан кальций мен магнийдің шайылып кетуіне әкеледі. Бұл процесті нейтралдау үшін топыраққа осы элементтерді енгізу керек. Азоттық тыңайтқыштардың жоғарғы дозалары өсімдіктердің ауруы қаупін туғызады .
Фосфорлық тыңайтқыштардың азоттық тыңайтқыштар тәрізді анық қышқылдандырушы эффектісі болмайды. Олар өсімдіктерде цинктің жетіспеушілігіне және алынған өнімде стронциийдің жиналуына әсер етеді. Көптеген тыңайтқыштарда қоспа заттар болады. Олар радиоактивті фонның, ауыр металдардың мөлшерінің артуына әкелуі мүмкін. Аталған құбылыстарды болдырмау үшін оптималды дозасы, зиянды қоспалардың минималды мөлшері,органикалық тыңайтқыштармен кезектестіріп отыруы керек [9].
Калий тыңайтқышы. Негізінен хлорлы калийді енгізгенде өсімдікте хлордың жиналуы арқылы калийдің артық мөлшері уландырады. Негізгі калий жинаушы дақылдар: картоп, жүзім, қарақұмық, теплица көкөністері. Фосфор мен калий әдетте азоттың зиянды әсерін төмендетеді. Бірақ көп мөлшерде бұл элементтер де өсімдіктердің жеңіл улануына әкеледі.
Ауыр металдардың ішінде сынап жүйке жүйесіне, ас қорыту органдарының, бүйректің қызметіне әсер етеді, хромосомдарда өзерістер туғызады.
Мышьяк-терінің рак ауруларын, интоксикация туғызады, жүйке жүйесіне әсер етеді. Ластаушы көздер: ластанған топырақ пен зақымданған дәнді дақылдар. Қорғасын: сүйек ұлпаларын бұзады, қанда протеиннің синтезделуін нашарлатады,жуйке жүйесі мен бүйректің қызметне әсер етеді. Ластаушы көздер: ластанған топырақ,жер бетілік,жер астылық сулар. Мысалы: ұлпаларда органикалық өзгерістер туғызады, сүйек ұлпаларын бұзады, гепаттит пайда болады. Ластаушы көздер: ластанған топырақ, жер бетілік, жер астылық сулар.
Кадмий-бауырдың циррозын туғызады, бүйректің қызметін бұзады, протеинурия пайда болады. Ластаушы көздер: ластанған топырақ.
Кең ауқымда қолданылып жүрген қазіргі тыңайтқыштар және өсімдік қорғау құралдарын ғалымдар ұсынған мөлшерінен көп қолданғанда топырақтың қара шіріндісін және топырақ азотын ыдырататын микроорганизмдер санын көбейтеді. Әсіресе химикаттарды өте көп мөлшерде қолданатын Америка, Еуропа және Қытайда жердің қара шіріндісі 60 пайызға дейін кемігені қазір ешкімге құпия мәлімет емес. Әлемнің білікті ғалымдары егер осы екпінмен кете берсек, 2050 жылға дейін Жер өзінің құнарлылығын мүлдем жоғалтатынын ескертуде.
Химиялық қоспалармен жасалған бүгінгі тыңайтқыштар мен өсімдік қорғау құралдарында адам ағзасына тигізер залалы көп екенін ғалымдар да айтып жүр. Дәрігер ғалымдар да солардың салдарынан әр түрлі науқасқа шалдыққан жандардың мүлдем көбейіп кеткені жөнінде хабарлауда. Германияда бір зират орнына құрылыс жүргізу үшін мүрделерді қазғанда бір жарым мың мәйіттің денесі сол жерленген күйінде ыдырамай сақталған. Ғалымдар жүргізген талдауда мәйіт денелерінен химикат қоспалары шыққан. Химикаттар азық-түлік өндіруге пайдаланған химикаттардан келгені анықталған. Табиғи қалыпта адамдар өмірден озып, жер қойнына берілгеннен соң, шамамен қырық күнде еттері сүйектерінен ажырап, ыдырай бастауы керек. Топырақтағы микроорганизмдер денені ыдырата алмағаны анықталған.
Барлық пестицидтер-биоцидті заттар, өсімдіктер өнімі мен қоршаған ортаға жеткілікті қауіп туындатады. 1945 жылдан бастап синтезделіп алынған пестицидтердің тек 10%-ның ғана зиянды әсері анықталған.
Улы химикаттарды интенсивті пайдалану агросистеманың өзгеруіне әкеледі, пайдалы организмдерді жояды немесе олардың тіршілік белсенділігін баяулатады.
Пайдаланылған пестицидтердің 97-99% қоршаған ортаға түседі. Пестицидтер топырақтың кейбір гидролитикалық және тотығу-тотықсыздану ферменттеріне, топырақ құнарлылығына оның микроорганизмдеріне, олардың түр өзгерісіне және санына әсер етеді.
Көптеген пестицидтер мутагенді белсенділікке ие болмай, тұқымның өнгіштігін төмендетеді және дақылдың тіршілік процесіне, өсімдіктің өсуі мен дамуына кері ықпал етеді. Көктемгі құрғақшылық жиі байқалатын Оңтүстік аудандарда тұқымның өнгіштігін 1-2 күнге кешіктіреді, ол өсімдіктің физиологиялық процестеріне әсер ете отырып, өсімдіктің биологиялық өнімділігін төмендетеді.
Ауыл шаруашылығында қолданылған гербицидтердің 50%-ы мәдени өсімдіктердің фотосинтезіне тікелей немесе жанама әсер етеді, ал жоғары сатыдағы өсімдіктермен симбиоздық байланыстағы түйнек бактерияларына кері әсер етеді. Триазинді гербицидтер азотфиксациялаушы нитрогеназді комплекстің активтілігін ингибациялайды. Моносахаридтер санын төмендетеді; жасыл және сары пигменттер құрамын, өсімдіктегі фотосинтетикалық аппараттың белсенділігін және хлорофильдерді өзгертеді [10].
Қолданған гербицид әсерінен өсімдіктің пигментті жүйесінде сандық өзгеруден басқа жапырақтағы хлорофилл-ақуыз комплексіндегі берік байланыстың әлсіреуінен хлорофилл жағдайы да өзгереді, сонымен қатар фотосинтездегі фотохимиялық реакцияның жүруіне де әсер етеді.
Фунгицидтің фитотоксикалық белгісі болып, онымен өңделген ұлпада дақтың пайда болуы жатады. Ауыр металдары бар препараттар өсімдіктің жапырағында әр түрлі дақтардың пайда болуын туындатады. Оның түзілуі қолданған химикаттың түріне байланысты келеді.
Өсімдікке Cu-ты қолданғанда кезеңде онда мөлшері кішілеу қызыл немесе қоңыр түсті дақтар байқалады. Осылай пайда болған қызыл түсті дақ жапырақтың қызаруына, кейіннен сарғайып ерте түсуіне әкеледі. Бұл пайда болған дақтарға жүргізген гистологиялық зерттеуде, ол жасушасының бұзылуы және тіршілігін тоқтатуынан болатыны анықталды. Көптеген өсімдіктің жапырағындағы дақтар ұзақ уақытқа дейін сақталады. Кейде зақымданған ортаның ұлпасы түсіп, жапырақта ойықтар пайда болуы жүреді.
Асқабақтар тұқымдасы өсімдіктерінің тамырындағы арбускулалық-микоризалық саңырауқұлақтардағы малат дегидрогеназа салыстырмалы салмақ және саңырауқұлақтар энзимінің белсенділігін білуге арналған гистохимиялық әдіс арқылы фунгицид тобына жататын беномилдің әсері анықталды. Екі зерттеуде де беномилдің саңырауқұлақтар белсенділігіне және оның шоғырлануына кедергі келтіретіні белгілі болды.
Қолданылған химиялық заттар өсімдіктің жапырағын ғана зақымдамай, кейде жемісіне де әсерін тигізеді. Алма мен қызанақты өңдеген ауыр металдар әсіресе Cu, Zn өсімдіктердің жемісінің түсінің қоңырлануына әкеледі. Cu-тың әсерінен алманың қоңыр түске өзгеруіне жүргізген гистологиялық зерттеулердің нәтижесі бойынша, Cu төменгі жасушаларда жатқан түктері арқылы өтіп, жасушаның өлуіне алып келетіні анықталды.
Сонымен қатар S-Pb-As қосылыстары да жемістің түсінің қоңыр түске өзгеруіне әкелуі мүмкін екені белгілі болды.
Өсімдіктің жапырағы мен жемісі жоғары температурада S-ті фунгицидтің булануынан зақымданады. Мұнда көбіне өсімдіктің жемісі күйіп, оның пісіп жетілмей ерте түсуіне ықпал етеді. Құрамында Cu-ы бар препараттар әсеріне келетін болсақ қиярдың жапырағының шеті күйіп, кейіннен жапырағы ширатылып қурай бастайды.
Асқабақ тұқымдастарды бордосс сұйықтығымен өңдегенде өсуін кешіктірген. Химиялық қосылыстар көбіне өсімдіктердің вегетациялық кезеңдеріне әсер етеді. Солардың ішінде S-ті және Cu препараттары көбіне гүлдеу кезеңін кешіктіреді, ал бұл өз кезегінде өсімдіктің жемісінің мезгілінде пісіп жетілу уақытын кешіктіреді.
Қолданылған пестицидтер өсімдіктің өзіне ғана емес, фитоценоздағы басқа өсімдіктер тіршілігіне де белгілі мөлшерде әсерін көрсетеді. Бордосс сұйықтығымен өңдеген жүзімнің жанында егілген картоптың өсіп дамуы кешігіп жүретіні анықталды.
Сонымен қатар алдыңғы егісте пайдаланылған фунгицид те кейінгі егілген өсімдіктің өркенінің кешігіп өсуіне әсер етеді. Бұл топырақта фунгицидтердің баяу ыдырап, ұзақ сақталатынын көрсетеді.
Ауыл шаруашылығында өсімдіктің ауруларына қарсы пайдаланылған фунгицидтер өсімдіктің ұлпасын зақымдап қана қоймай, оның келесі вегетациялық кезеңіне де зиянды әсерін тигізеді. S-пен күшті зақымдалған алманың ұлпасы, келесі мезгілде оның гүлдеуінің азаюына әкеледі. Бұл әрі қарай өсімдіктің өнімінің азаюын туындатады.
Бордосс сұйықтығы және әкті-күкірт суымен зақымданған қияр мен алманың жапырақтарының мөлшерінің өзгеруі мүмкін. Бұл деформация жас жапырақтың азғантай бөлігіндегі ұлпаның өлуіне байланысты болады.
Жаңадан пайда болып жатқан органикалық фунгицидтер әлі белгісіз химиялық зақымданудың белгілерін туындатуы мүмкін. Хлорлы-натрий қышқылы жапырақтарды ширатып, түтік тәрізді структураға әкелуі мүмкін .
Өсімдіктердің аурауларын жоятын химиялық препараттардың өсімдіктерге тигізетін пайдалы әсерімен қатар зияны алуан түрлі. Бордосс сұйықтығымен және Cu тұздарымен өңдегенде қауынның жапырағы қатая түседі. Кейде қаттыланғаны соншалық аздап майыстырғанның өзінде жапырағы сынып кетеді. Cu препаратымен өңделген жапырағының қаттылығы сипап көргеннің өзінде айқын байқалады.
Ауыл шаруашылығында пайдаланылған пестицидтер өсімдіктердің абиотикалық факторларға төзімділігін төмендетеді. Препаратпен өңделген картоптың жапырағы аздаған аяздың өзінде үсікке шалдығады.
Фунгицидтер мен инсектисидтер көбіне өсімдіктің өсуіне тежегіш әсер етеді. Себебі фотоситездің азаюы және қоректік заттардың араласуының қиындауы, қосымша транспирацияның жоғарылауы өсімдіктің кейбір мүшелерінің өсуінің азаятыны тәжірибе жұмыстары дәлелдей түседі.
Ауыл шаруашылығында қолданылатын көптеген пестицидтер өсімдіктің өскінінің шығуын, өсімдіктің өсіп-дамуын төмендетеді. 50%-дан астам гербицидтер түйнек бактерияларының топырақта азаюына әсер етеді.
Өсімдіктердің өсуіне қоршаған ортаның ластануы да ықпал көрсетеді. Cd-мен мен ластанған топырақта бұршақ және жүгері өсімдіктерінің негізгі, қосалқы тамырларының дамуы баяулайды [11].
Жасушаның митохонриясында бос радикалдық метаболитерді түзілдіреді, күшейтеді, бұл жасушның деструкциясы мен зақымдалуын дамытады.
Жедел ингаляциялық және ауыр улануда 3 кезеңді (анурияалғылық, ануриялық, диурездің қалпына келуі) және синдромды (жедел бауырлық-бүйректік жетіспеушілік, гипертония, гемморагиялық синдромдар) бөледі.
Жедел улану уды қабылдағаннан кейін бірнеше минуттан соң ақ көп қайталанатын құсу мен ауыр диспепсия, диарея, іштің кенеттен ауырсынуларымен сипатталып байқалады. Гипертермия дамиды, сана тұманданады, кейде шұғыл қозғалушылық қоздырылу байқалады, ол тез естен тануға ауысады.
Кейбір жағдайларда осы кезеңнің өзінде өлім қаупі болады, бірақ жиі түрде зардап шегуші ауыр қалыптан шыға алады және оларда жедел бауырлық-бүйректік жетіспеушілік болады. Бұл жағдай алғашқы 3-4 тәулік аралығында өлімге әкеледі. 20-30 мл және оданда аз мөлшерді қабылдау симптомдардың біртіндеп өсуімен сипатталады, оның жасырын кезеңінің мерзімінің ұзақтығы (24 сағатқа дейін) және үмітті болжамда өтеді. Жедел улану кезінде, уланудың жойқын өтуі нәтижесінде, симптомдарының шұғыл өсуінен жоғарыда келтірілген кезеңдер мен синдромдарды барлық уақытта айқын бөліп көрсетуге мүмкін болмайды. Он екі елі ішектің жарасының асқынуы, ұйқы безінің некрозы, анемия, лейкоцитоз, лимфопения, миокардтағы өзгерістер, жедел психоз дамиды. Ақыр соңы - майлы гепатит немесе цирроз дамиды.
Жедел ингаляциялық улану, буының жоғары концентрациясы кезінде, тез арада өлімге әкелуі мүмкін, бірақ жиі жағдайда ол пероралдымен салыстырғанда баяу дамып өтеді. Бастапқыда удың қоздырушылық және аздаған эйфориялық қалыптағы нашалық әсері байқалады, ол бас ауыруына, қайталап құсуға, бас айналуына, айнуға, диареяға (кейде қан аралас), гипертермияға ауысады. Ары қарай терінің гемморагиялық бөртпелерімен бірге сарғаюы байқалады, бауыр ұлғаяды, АҚ жоғарлайды. Сонан кейін ануриялық стадия басталады, оның алдында гематурия, альбуминурия, цилиндуриялармен бірге зәрдің бөліну мөлшерінің кенет азаюы өтеді. Бүйректердің бөліп шығару және концентрлендіру қызметі бұзылады. Өлім уремия, өкпе ісігі, жүрек жүйесі қызметінің жедел жетіспеушілігінен туындауы мүмкін.
Созылмалы улануда - дененің әр бөліктерінде ауырсыну, тырысу, жадының төмендеуі, жүдеу, дизурия,тәбеттің болмауы, айну, бауыр ауруы және оның ұлғаюы, майлы гепатоз байқалады. Көру қабілеті бұзылады.
Бүйректерде сырт бейнесі оксалаттар кристаллдарына ұқсас, розетка тәріздес кристаллдарды табу аса маңызды. Олардың түзілуінің негізіне, байқалуы бойынша, бауыр қызметінің бұзылуынан белоктық алмасудың бұзылуы жатқызылуы мүмкін. Бұл жағдай дихлорэтанмен немесе басқа да хлорланған көмірсутектермен уланудың дифференциалды диагностикасы үшін аса маңызды болып табылады.
ССІ4 немесе дихлорэтанмен улануды айқындаудың негізгі принциптері біршама жалпы болады. Пероралдық уланудың клиникалық бейнесін бағалаудажасырын өту кезеңініңмерзіміне көңіл аудару қажет:қабылдаған удың дозасы қаншалықты көп болса, соншалықтыбұл кезең мерізі де қысқа, бірнеше минуттан 20-24 сағатқа дейін болады. Бауырдың зақымдалуы белгісінен кейін және жедел бүйрек жетіспеушілігінің алдында болатын қысқа мерзімді анурия алдылық кезең байқалады.
1950 жылы 1946 жылмен салыстырғанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz