Экология ғылымы туралы түсінік

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

№ 1

Кіріспе. Экология ғылымы туралы түсінік.

Дара организмдер экологиясы - аутэкология

Қаралатын сұрақтар:

Экологияның қалыптасу тарихы және оның қазіргі жағдайы.
Экологияның бөлімдері мен зерттеу бағыттары
Қоршаған орта және экологиялық факторлар түсінігі
Факторлардың организмге әсер ету заңдылықтары
Организмдердiң негiзгi тiршiлiк орталары

Кіріспе

Қазiргi кезде экологиялық мәселелер қоғамдық мәні жағынан дүние жүзiнде ауқымы кең, басты мәселелердiң бiрiне айналды. Адамдардың табиғатқа әсерiнiң күшеюі мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан табиғи жүйелердiң топырақты, су көздерiн, ауаны ластау орны толмас зардаптар қалдырды. Бұл бүкiл дүние жүзiнде экологиялық дағдарыс қаупiн тудыруда.

Сондықтан табиғи қорларды пайдаланғанда табиғаттағы үздiксiз жүрiп жататын процестердiң негiзiнде жатқан заңдылықтарды бiздiң есепке алуымыз қажет. Олай болса, Р. Риклефеттiң “Егер бiз табиғатпен қандай да бiр үйлесiмдiлiгiне қол жеткiзгiмiз келсе, онда көбiне көп қол ұсынған шарттарды қабылдауымызға тура келедi” - деген сөзiн қашанда жадымызда ұстауымыз қажет.

Ағылшын ғалымы Б. Коммонер (1974 ж) тірі және өлі табиғатттың арасындағы барлық экологиялық өзара қарым-қатынастарды төрт заңға біріктірген.

Бірінші заң - барлығы барлығымен байланысты. Әрбір түр көптеген басқа түрлермен байланысты болады.

Екінші заң - материя жойылмайды, жоқтан пайда болмайды, ол бір түрден екінші түрге өтеді. Кез-келген табиғи жүйеде бір ағзалардың эксперименттері мен қалдықтары екіншілері үшін азық болып табылады. .

Үшінші заң - табиғат өзі жақсы біледі. Табиғи жүйеге кез келген ірі агнтропогенді әсер зиянды. Табиғатта егер оны ыдырату жолы болмаса, ешқандай да жаңа органикалық зат жасалмайды.

Төртінші заң - тегін ешнәрсе жоқ. Ғаламдық экожүйе біртұтас бүтінді құрайды. Адамның еңбек қызметі нәтижесінде экожүйеден алынған нәрсенің барлығы қайтарылуы тиіс. Табиғат заңдылықтарын бiлiп, оны дұрыс түсiну экологиялық сауаттылықты талап етедi. Экологиялық сауаттылық экологиялық бiлiм беру жүйесiмен тiкелей байланысты. Сондықтан ЮНЕСКО-да өткен ғасырдың соңғы жиырма жылын экологиялық бiлiм берудің жылы деп аталуы тегiн емес.

Экология - бұл мағынасы кең ұғым. Экологияны Э. Геккель табиғаттағы тiрi организмдердiң бiр-бiрiмен органикалық және бейорганикалық компоненттердiң өзара байланысы, сонымен бiрге өсімдiктер мен жануарлардың антогонистiк және антонистiк емес, бәсекелестiк қарым-қатынастары да жататын ғылым - деп түсiндiредi.

Ч. Дарвин - экология табиғатты күрделi байланыстармен қарым-қатынастарды зерттейтiн “Тiршiлiк үшiн күрестi қарастырады” - дейдi.

Экология түсiнiгiне зерттеу түрлерiне қарай әртүрлi тұжырымдамалар берiледi. Мысалы, А. С. Данилевский “Экология - экологиялық жүйелердiң құрылымы мен қызметi туралы және олардың гомеостазисiн қамтамасыз етушi механизмдер туралы ғылым деп анықтама берген. Сонымен, экология - табиғатты қорғаудың теориялық негiздерi түрiнде және оны дұрыс пайдаланумен қоршаған ортаны қорғау түрiнде сипатталады.

Ғылымның барлық салалары сияқты экология ғылымы да үздiксiз даму үстiнде болып, дербес ғылым ретiнде 1900-шы жылдары қалыптасты. 1868 жылы Э. Геккель (немiс ғалымы) «экология» терминiн ғылымға енгiздi. Грекше oicos -мекен, үй, logos - ғылым деген сөз, яғни тiршiлiк мекенi туралы ғылым деп түсініктеме берді . дегендi бiлдiредi.

Экология - организмдердің арасында болатын (особьтар, түр, түраралық, популяцияаралық, биоценоз, биогеоценозды) қарым-қатынастарды айнала қоршаған табиғи ортамен байланыстыра отырып зерттеумен қатар өзгерістерді, құбылыстарды, табиғи заңдылықтарды, биосфера шегіндегі ғылымдық ауытқуларды, адамның іс-әрекетімен үйлестіре отырып зерттейтін кешенді ғылымдар жиынтығы.

Жалпы экология ғылымының негізгі зерттейтін мәелелері:

организмдердің бір-бірімен қарым-қатынастары мен қоршаған табиғи ортасы;
биоценоз, экожүйе, биосферадағы уақыт пен кеңістікке байланысты туындайтын өзгерістер;
табиғат ресурстары, оны тиімді пайдалану және қорғаудың ғылыми-теориялық негіздері;
адам, қоғам, табиғат арасындаы үйлесімді байланыстарды реттеу;

1 Экологияның қалыптасу тарихы және оның қазіргі жағдайы.

Экология - биология ғылымының негізінде ХІХ ғасырдың орта шенінде айқындала бастағанымен, оның өз деңгейінде көтерілуі ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы болып саналады. Десе де, алғашқы экологиялық зерттеулердің элементтерін біз көне дәуір оқымыстылары Эмпедокл, Гиппократ, Аристотель, Теофраст еңбектерінен көреміз. Табиғат құбылыстарын зерттеушілер өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі морфологиялық, физиологиялық бейімделушіліктерді оның қоршаған табиғи ортасына тәуелділік шеңберінде экологиялық тұрғыда қарастырады.

Экология ғылымының қалыптасуын 3 кезеңге бөлуге болады.

1 кезең. Биоэкологиялық зерттеулердің жаппай сипат алу кезеңі. Ол кезең ХVІІІ ғасырдың аяқ шенін қамтиды. К. Линей (1707-1788), Ж. Ламарк (1744-1825), А. Декандоль (1806-1893), П. С. Паллас (1741-1811), И. И. Лепехин (1740-1802), А. Гумбольд (1769-1859 экология ғылымының дамуына өз үлестерін қосты.

ІІ - кезең. Экология ғылымының жеке ғылым ретінде қалыптасу кезеңі. Ол ХІХ ғасырдың басы мен ХХ ғасырдың 70-80 жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде Д. Н. Кашкаровтың «Орта және бірлестіктер», «Жануарлар экологиясының негіздері», А. Тенслидің «Экожүйелер туралы ілім» Н. В. Сукачевтың «Биоценоз», В. И. Вернадскийдің «Биосфера туралы ілімі» негіз болды. ІІІ кезең. Экология ғылымының өрлеу кезеңі. Қазіргі заманғы экология - бүкіл ғаламдық ғылымдар мен әлеуметтік, экономикалық жағдайлар мен орнықты даму және жаһандық мәселелерді қамтитын деңгейге жетті. Экология ғылымының қолданбалы және адам экологиясы, тұрақты даму бағыттары дами түсті. Экологияның жаңа салалары бойынша теориялық және практикалық зерттеулер жүргізілуде.

2 Экологияның бөлімдері мен зерттеу бағыттары

Аутэкология - жеке организмдер арасындағы қарым-қатынастарды оның табиғи ортасымен байланысын зерттейді. Яғни жеке организмдерге табиғат факторлары қалай әсер етеді, оған организм қалай жауап береді, организмдегі морфологиялық, физиологиялық өзгерістер туралы мәселелерді қарастырады.

Демэкология - бір түрге жататын организмдер тобын, популяцияларды табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттейді. Бір түрге жататын организмдердің топ құрып тіршілік ету ерекшеліетері, биологиялық құрылымы табиғаттағы сан мөлшерінің реттелуін қарастырады.

Синэкология - бірлестіктер экологиясы - әр түрлі түрлерге жататын популяциялар жиынтығын біртұтас организмдер деңгейінде зерттейді.

Эйдэкология - түр мен оның популяцияларын органикалық дүние дамуның жоғары деңгейі тұрғысында қарастырады. Эйдэкология - особь, популяция, түр, биоценоз, биогеоценоз - биосфера деңгейіндегі қарым-қатынастар жүйесі бойынша зерттеулер жүргізеді.

Геоэкология - экологиялық жүйелерді биосфералық деңгейде қарастырады. Құрлық пен дүниежүзілік мұхиттардағы экожүйелер, ондағы қарым-қатынастар мен байланыстар, географиялық ландшафтар бойынша экожүйелердің құрылымы, бірлестіктері, тұрақтылығы кеңістік пен уақытқа қатысты өзгеруі антропогендік экожүйелер туралы зерттейді.

Ғаламдық экология - биосфера шегіндегі, күн жүйесіндегі әлемдік өзерістер мен құбылыстарды зерттейді.

Адам экологиясы - халыққа үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру, экологиялық мәдениет, этика, мораль, адамдардың экологиялық құқығы, этноэкологиялық проблемаларды зерттейді.

Нооэкология - адам, табиғат, қоғам арасындағы адами, әлеуметтік, экономикалық және экологиялық жағдайларды ақыл-оймен шешуді қарастырады.

Қоршаған орта және экологиялық факторлар түсінігі

Кез келген тiрi организм өзiн қоршаған ортамен тығыз байланыста ғана өмiр сүре алады. Қоршаған орта - организмнiң өсіп-көбеюiне, тiршiлiгiне, дамуы мен таралуына тiкелей және жанама әсер ететiн қоршаған ортадағы компоненттердiң жиынтығын айтамыз. Экологиялық факторлар - қоршаған ортаның тiкелей немесе жанама түрде тiрi организмдерге даму барысында әсер етуiн және организмнiң қоршаған орта жағдайына қалыптаса отырып жауап беруiн айтамыз. Жалпы алғанда фактор - қозғаушы күш. Факторлар тiкелей және жанама әсер етедi. Тiкелей әсер етушi факторларға температура, қысым, жарық, тұздылық т. б. жатады.

Жанама факторлар аралық буындар арқылы берiледi. Мысалы, көлде құстардың көп болуы, балықтар жемiнiң көбеюiн тудырады.

Жалпы экологиялық факторлар 3-ке бөлiнедi:

Қоршаған ортадағы тiрi емес факторлардың организмге әсерiн абиотикалық факторлар деп атаймыз. Оған сыртқы ортаның физикалық, химиялық қасиеттерi жатады. Мысалы, ауа райы, жылу, ылғалдылық, қысым, жел күшi, су, тұздылық.

Биотикалық факторлар. Жеке организмдер арасындағы және популяциялар арасындағы өзара әрекеттесудiң әр алуан формалары биотикалық факторлар деп атайды. Олар түрiшiлiк және түраралық қарым-қатынасқа бөлiнедi.

Антропогендiк факторлар адам баласының айналаға, қоршаған ортаға тигiзетiн iс-әрекетiнiң тiкелей немесе жанама әсерi. Кейiнгi жылдары адам баласының табиғатты есепсiз пайдалану іс әрекеттерінен жердiң құнарсыздануы, қуаңшылық, өзен-көлдердiң тартылуы, өсімдiктермен жануарлардың сиреп, жойылуы, адам баласының денсаулығының бұзылуы, климаттың өзгеру құбылыстары үдей түсуде. Бұл бүкiл биосфераны апаттық жағдайға әкелiп соғуда. Сондықтан антропогендiк фактор ерекше қаралып, ғаламдық проблемаларды шешу жолын iздестiруде.

Факторлардың организмге әсер ету заңдылықтары

Оптимум және пессимум заңы. Организмнiң өніп дамуына, яғни тiршiлiк етуiне қолайлы ортасы - оптимум аймағы деп, ал тiршiлiкке қолайсыз шеткi жағы - пессимум аймағы деп аталады. Оптимум аймағында популяция жоғарғы өнімдiлiк пен өсімталдық бередi

Организм тiршiлiгiне факторлардың артық әсерi де, кем әсерi де, керi әсерiн тигiзедi. Экологиялық минимум және максимум аймақтар организм тiршiлiгiн әлсiретедi. Бiрақ осыған төзiмдiлiк көрсетiп қалған түрлер экологиялық валенттiлiктi құрайды.

Минимум заңы. Кез келген организм топтарының өмiр сүруi белгiлi бiр комплекстi жағдайларға байланысты. Мысалы, өсімдiк ылғал ауаны, жарықты, қоректiк заттарды қажет етiп, ал осы қоректiк заттардың бiрi жетiспеген болса, онда организмнiң жағдайы төмендейдi.

Немiс ғалымы Юстус Либих 1840 ж. “Минимум” заңын ашты. Ол өсімдiктерге тәжiрбие жасап, өсімдiктiң өсуi топырақтағы жетiспейтiн ең аз микроэлементтiң мөлшерiне байланысты болатынын дәлелдеген

Максимум заңы . 1913 жылы В. Шельфорд лимиттiк әсерлердiң минимум заңына сай “максимум заңын” ашты, яғни төзiмдiлiк шек заңын ашты.

Экологиялық факторлар оптималды жағдайдан ауытқығанда организм тiршiлiгiнiң төмендеуiнiң жоғарғы шегi, организмнiң тiршiлiгiн сақтау ұстамдылығы, төзiмдiлiгi бұл - «төзiмдiлiк шек» деп аталынады және әрбiр организмнiң өзiне тән төзiмдiлiк шегi болады. .

Организмдердiң негiзгi тiршiлiк орталары және олардың бейімделуі

Тiршiлiк ортасы дегенiмiз - кез-келген организмнiң өсіп өніп, көбеюiне ұрпақтарын жалғастыруға қолайлы табиғи тарихи қалыптасқан орта. Қазiргi кезде жер шарында негiзiнен төрт тiршiлiк ортасы бар. Олар: су, ауа, топырақ және организмнiң өзi.

Су-тiршiлiк ортасы.

Гидросфера жер бетiнiң жалпы ауданының 71 пайызын қамтидыСуға тән қасиет - қозғалғыштық, соған байланысты судағы барлық организмдер жүзуге бейiмделген. Дегенмен, көптеген балдырлар, су мүктерi, кейбiр бентосты организмдер бекiнiп тiршiлiк етуге бейiмделген. Жүзуге немесе баяу қозғалуға байланысты морфологиялық өскiншелер, жүзу немесе өсу аяқтары мен қанаттары, дене сыртында су жұқтырмайтын жылтырлық (майлылық) пен т. б көптеген қасиеттер пайда болған.

Су ортасының мынандай ерекше қасиеттерi бар: су ортасының температурасы, судың тұтқырлығы, тұз концентрациясы, оттегiнiң мөлшерi, қорек қоры т. б Су ортасының температуралық режимi. Су ортасының температурасы құрлықпен салыстырғанда тұрақтылау болып келедi.

Судың тұтқырлығы және тығыздығы. Судың тығыздығы ауаның тығыздығынан 800 есе жоғары. Әртүрлi тереңдiкте жануарларға әр түрлi қысым әсер етедi. Тығыздықпен тұтқырлыққа қатысты организмдер түрлiше бейiмделедi. Су ортасының факторларына байланысты суда тiршiлiк етушiлердi бірнеше топқа жiктеймiз: нектондар, планктондар, бентостар.

Судың тұздылылығы

РН < 7 - қышқыл, РН = 7 - бейтрап, РН > 7 сiлтiлi ортаны көрсетедi. Тереңдеген сайын судың қышқылдылығы артады. РН=5 болған жағдайда балықтарға терiс әсер етедi, ал рН=10 болса, онда балықтар да, жануарлар да өледi.

Құрлық - ауа тiршiлiк ортасы.

Құрлық - ауа кеңiстiгiнде жануарлар мен өсімдiктердiң эволюциялық даму жолында анатомиялық, морфологиялық, физиологиялық, экологиялық және этологиялық (мiнез- құлықтық) бейiмделушiлiктерi қалыптасқан.

Топырақ -тiршiлiк ортасы.

Топырақ негiзiнен жер және су өсімдiктерi үшiн субстрат болып табылады. Өсiмдiктер топырақтан минералды заттарды алып фотосинтез өнімiнiң түзiлуiн жүргiзедi. Топырақтың қасиетi әр түрлi болып, өсiмдiк үшiн қажеттi ылғал, ауа, жылу және тұзды орта болып келедi.

Организмдердiң өзi - тiршiлiк ортасы

Табиғатта өсімдiктер, жануарлар және микроорганизмдер өз тiршiлiктерiн екiншi бiр организмнiң арқасында жалғастырып отырады. Оған көбiне паразиттiк тiршiлiк ететiн, эпифиттiк тiршiлiк ететiн организм түрлерi жатады.

Организмдердiң қоршаған орта жағдайына бейiмделуi

Биосфера көлемiнде тiршiлiк ортаға абиотикалық жағдайлар анықтаушы, шектеушi және реттеушi факторлар ретiнде әсер етедi. Тiршiлiк ету формаларына қарай жалпы габитустық бейiмделушiлiк ерекшелiктерi эволюция барысында пайда болады.

Тірі ағзалардың жер бетінде таралуын анықтайтын факторлардың бірі - температура . Жылудың тек абсалюттік мөлшері ғана емес, сондай-ақ оның уақыт бойынша таралуы, яғни жылулық режим маңызды болып табылады.

Бергман ережесі (1847) бойынша түрлердің немесе біртекті жақын түрлердің тобында дене мөлшері ірі, жылықанды жануарлар анағұрлым салқын аудандарда таралған.

Термодинамика тұрғысынан ағзаның жылуды жоғалтуы оның салмағына емес, бетінің ауданына тура пропорционал болады.

Аллен ережесі (1877) бойынша дене температурасы тұрақты жануарлардың салқын климаттық белдеулерде денесінің шығыңқы бөліктері кішірейеді.

Жылу алмасу түріне байланысты жануарлардың экологиялық екі типін бөліп көрсетуге болады: пойкилотермді (салқын қандылар және гомойотермді (жылы қандылар) .

Пойкилотермді ағзалардың (гр. тілі - poikilos - алуан түрлі) зат алмасу деңгейі тұрақсыз және денесінің температурасы тұрақсыз, жылу реттеу механизмі жоқ. Олардың денесінің температурасы - қоршаған ортаның температурасына тәуелді болады (омыртқасыздар, балықтар, қосмекенділер) .

Гомойотермді ағзалар - (гр. тілі homoios - бірдей ) - зат алмасу деңгейі жоғары және тұрақты, зат алмасу нәтижесінде жылу реттелуі жүзеге асырылады.

Пойкилотермді жануарлардың өзін салыстырмалы түрде кең ауқымды температура ауытқуында белсенді тіршілік ететін эвритермді және температураның айтарлықтай ауытқуын көтере алмайтын стенотермді деп бөлуге болады.

Гомойотермді жануарлар өзінің дене температурасын үш түрлі жолмен реттеп отырады. Олар - химиялық, физикалық және мінез-құлық.

Химиялық реттелу - организм денесіндегі биохимиялық реакциялар кезіндегі жылу бөліну арқылы жүзеге асса, ал физикалық реттелу - жылуды сақтау және беру арқылы жүзеге асады. Оларға жүннің қалыңдығы, май қабаты, тері бездерінің әрекеті, қан айналымы жатады.

№ 2

Популяциялар экологиясы-демэкология

Қаралатын сұрақта р:

Биоценоз, биоценотикалық орта, популяция түсініктері
Популяцияның даму бағыттары және жіктелуі
Популяция құрылымдары:түрлік, биологиялық, кеңістік

этологиялық, жастық құрылымдары

Популяцияның негізгі қасиеттері
Популяцияның санының тығыздыққа тәуелділігі
Популяцияның өзгергіштігі, тіршілік деңгейі, құрылымы, стратегиясы

Биоценоз, биоценотикалық орта, популяция түсініктері

Биоценоз ұқымын алғаш рет ұсынған неміс зоологі К. Мебиус (1877ж. ) . Биоценоз құрамындағы организмдердің бір-бірімен қатынасын биоценотикалық тұрғыда қарастыру қажет.

Тірі организмдердің бір-біріне әсер етуінің барлық түрі ортаның биотикалық факторлары деп аталады. Организмдерді тікелей қоршап тұрған орта биоценотикалық орта деп аталады. Тірі заттардың табиғи бірігуінің өзіне тән заңдылықтары бар. Неміс экологі В. Тишлердің классификациялауы бойынша:

Топтастық әрқашанда бірнеше түрлерден немесе бірыңғай түрлер жиынтығынан тұрады.
Топтастықты құрайтын бір тұр немесе түрлер жиынтығын экологиялық талаптарға сай келетін басқа түрлер ауыстыра алады.
Бір биоценозда қарама-қарсы түрлер өмір сүре береді.

Биоценоздар орналасқан жердегі қоршаған абиотикалық орта - биотоп деп аталады. (биос - өмір, топос- орын)

ХХ ғасырдың басында биология ғылымдарындағы генетикалық эволюциялық дамуымен байланысты популяция туралы түсінік тарихқа енді. Ең бірінші болып 1903 жылы В. Иогансен «популяция» терминін ұсынып, бір түрге жататын особьтар топтастығын біркелкі емес генетикалық қатынастар анықтайды деген түсінік берген.

Г. А. Новиков «популяцияға» кең мағаналы түсінік берумен көзге түсті. «Популяция» табиғи емес адамдардың іс-әрекетінің әсері арқасында үлкен және кіші территорияларға жалпы біріккен, бір немесе бірнеше биоценозда тіршілік ете алатын генетикалық туыстығы белгілі бір түрге жататын особьтардың жиынтығы деп қарастырды.

Организмдердің популяцияларын жан-жақты зерттеуші экологтар С. С. Шварц, А. М. Гиляров, А. Я. Яблоков өзінің еңбегінде популяцияны қазіргі тұрғыдан анықтама береді. Мәселен, Шварц популяция дегеніміз ─ орта жағдайларының өзгерстеріне ұзақ уақыт бойы өзінің тұрақты санын ұстап тұратын бір түрге жататын организмдердің элементарлы топтары» дейді. А. М. Гиляров осы идеяларды дамыта келіп, популяцияға біршама жаңа көзқарасты анықтама береді.

Популяция - белгілі бір территорияны мекендейтін шығу тегі бір, ұзақ жылдар бойы табиғаттағы санын тұрақты ұстап келе жатқан бір түрге жататын организмдер жиынтығы.

Қазіргі көзқараста популяцияны эволюциялық процестің элементарлы бөлшегі сияқты қарастырады. Осы бағыттағы популяцияның ең негізгі критерийі генетикалық информацияның ерікті түрде алмасуға қабілеттілігі. Генетикалық информация - панмикция деп аталады. Популяциядағы әр түрлі түрлердің аумағын генетикалық - эволюциялық бағыт тұрғысынан осы панмикция критерийі анықтайды. Осы тұрғыдан популяцияға былай анықтама берілген.

Бір түр жиынтығының ұзақ уақыт бойы белгілі территорияны мекендеп іс жүзінде өз ішінде панмикация жүріп отыратын және сол популяцияларды айыратын бөгеттер болмайтын, бірақ көршілес территориядағы особтар жиынтығынан ажырататын белгілері бар особтар жиынтығы

Осы генетикалық-эволюциялық бағыттан популяцияның биологиялық-экологиялық аспектісінің өзгешелігі бар. Бұл белгілі экожүйенің құрамына кіретін популяция тіршілігін зерттеуге бағытталған

Популяциялық экология - экология ғылымының жас саласы. Популяциялық зерттеулер ХХ ғасырдың басында басталған, жазба түрінде ХХ ғасырдың екінші жартысында кірді. Популяциялық - биологиялық түр табиғатта белгілі бір ареалды алатын және белгілі бір жағдайға бейімделген, бір-бірімен шағылысып ұрпақ, популяциялар еретін, морфологиялық, физиологиялық ерекшеліктері ұқсас, белгілері ұрпақтан-ұрпаққа берілетін особьтар жиынтығы. Популяцияның құрылым негізі - түрдің тіршілік ететін ортаға бейімделуі морфологиялық-биологиялық типіне қарай жіктейді:

Элементарлы популяция - бұл жергілікті жерге таралған майда топтағы популяциялар, яғни микропопуляциялар.

Географиялық популяция - бұл бірдей жағдайда бір территорияда тіршілік ететін жалпы морфологиялық типтері тіршілік ритмдерімен биоценозда алатын орны бірдей, бір түрге жататын особьтар жиынтығы.

Экологиялық популяция - бір биотопта тіршілік ететін биологиялық цикл ритмдері және тіршілік ету сипаты бірдей особьтар тобы

2. 2 Популяцияның құрылымы

Особътардың территорияларға бөлініп орналасуы, олардың жасы, морфологиялық, физиологиялық, мінез-құлық, генетикалық ерекшеліктері популяцияның құрылымын көрсетеді. Популяцияда қалыптасу түрлері жалпы биологиялық қасиеттеріне негізделеді. Сонымен бірге абиотикалық факторлар да негізгі роль атқарады. Популяциядағы түрлер ұқсас және мекен-жайына қарай өз ерекшеліктері болады.

Популяцияның түрлік құрылымы.

Ареалдағы әрбір түр популяциялық жүйені құрайды. Егер түрлердегі жеке особътар арасында тұрақты араласу және ауыспалық кең көлемде жүріп отырса, ондай түрлер ірі популяцияларды құрайды.

Популяцияның биологиялық құрылымы.

Популяция құрылымының негізгі көрсеткіші - кеңістіктегі организмдердің бөлініп орналасуы мен саны және ондағы особътардың қасиеттерінің, санының әртүрлілігі.

Популяцияның жастық құрылымы.

Жастық құрылым популяциядағы особътардың өмірінің ұзақтығына байланысты. Особътардың жасы өскен сайын қоршаған ортаның әрбір факторларының шыдамдылығы заңды түрде өзгеріп отырады. Популяциядағы жастың әртүрлілігі экологиялық әртүрлілікті тудырады. Орта қалыпты жағдайдан қатты ауытқығанда особътардың тіршілік етуге бейім топтары тіршілігін сақтап өмір сүреді

Популяцияның кеңістік құрылымы.

Популяцияның кеңістікте орналасуына байланысты тіршілік жағдайы анықталады. Популяциялардың кеңістікте таралуы оларға өмір сүру үшін қажет.

Популяцияның этологиялық құрылымы.

Бұл негізінен жануарларға тән. Жануарлардың мінез-құлық заңдылықтарын зерттейтін ерекше ғылымды этология деп атайды. Жануарлардың популияциядағы мінез - құлқы олардың жеке және топ болып өмір сүру формаларына байланысты болады. Кейбір организмдер өз жұбын таңдайды әртүрлі мінез-құлық көрсетеді. Құстарда, сүтқоректілерде жұптасу аталықтарда агрессивті, аналықтарда қорғану күшті жүреді. Бұл жыныстық жетілуді тездетеді. Жануарлар популияцында бәсекелестік күшейеді. Көбею кезенінің алдында аталықтар ашық төбелесіп, ерекше мінез-құлық көрсетеді.

2. 3 Популяцияның жыныстық, жастық, генетикалық құрылымы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.