Батыс Қазақстанның ауыл шаруашылығы нарықтық - экономикаға көшу кезеңінде (1990-2005 ж.ж)
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарында ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарындағы экономикасының күрт төмендеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2.Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
I I тарау Облыс ауыл шаруашылығына нарықтық қатынастардың енуі:
жетістіктері және қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.1.Шағын және орта кәсіпкерліктің облыста дами бастауы ... ... ... ... ... .27
2.2.Қиыншылық кезеңдегі облыс аудандарының қосқан үлесі ... ... ... ... .31
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарында ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарындағы экономикасының күрт төмендеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2.Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
I I тарау Облыс ауыл шаруашылығына нарықтық қатынастардың енуі:
жетістіктері және қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.1.Шағын және орта кәсіпкерліктің облыста дами бастауы ... ... ... ... ... .27
2.2.Қиыншылық кезеңдегі облыс аудандарының қосқан үлесі ... ... ... ... .31
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Ауыл – қаймағы бұзылмаған қазақы дәстүр
мен ұлттық салт-санамыздың мөлдір бастауы, алтын бесігі.
Халық шаруашылығында ауыл шаруашылығы тарихи да күрделі орындардың біріне ие. Кезінде Қызыл армияны, империяны ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етіп тұрған да ауыл тұрғындары болатын. Кеңестер Одағы таратылғаннан кейінгі уақыттарда дағдарыстың ащы азабын тартып, ең көп жапа шеккен де солар. Мемлекетіміз тәуелсіздікке қол жеткізгенмен, бұл мәселелер одан әрі ушыға түсті. Соңғы онжылдықтағы ауылшаруашылығы да біраз өзгерістерге толы болды. Өйткені, ол екі өзара сабақтас міндеттерді шешеді: бір жағынан, халықты азық-түлікпен, екінші жағынан өндіріс кәсіпорындарын ауыл шаруашылығы дақылдары шикізатымен қамтамасыз жасайды. Ауыл шаруашылығының қоғамдағы осындай маңызды ролі Қазақстан Республикасы тарихына тән жағдай болып саналады. Қазақстан Ресейдің отарлау саясаты кезінде де, кейінгі жиырмасыншы ғасырдағы кеңестік дәуірде де ауыл шаруашылығы дамыған аграрлы елдің бірінен саналды.
Әрине, республика жағдайындағы ауыл шаруашылығына қатынасты жетістіктер мен күрделі қарама-қайшылықтар, тежелу процестері Батыс Қазақстанның ауыл шаруашылығына да тән еді. Қазіргі Қазақстанның егемендік және тәуелсіздік жағдайына бұл ауыл шаруашылығының дамуына сәйкес, тарихи күрделі процестерді, қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени-рухани және әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді шынайы тұрғыда зерделеу, оның оң және теріс ықпалдарын жан-жақты ашып көрсету, жас ұрпақты отансүйгіштікке, сол кезеңде еңбек еткен ата-бабалардың салт-дәстүрлері рухына тәрбиелеу мәселелерін зерттеу тарих ғылымының алдында тұрған үлкен міндеттердің бірі саналады.
Тақырыптың зерттелуі : Ауыл шаруашылығы тарихын зерттеу күрделі де қиын міндеттердің қатарынан саналады. Бұл ауыл шаруашылығы саласында кезінде Кеңестер Одағында, Қазақстанда көптеген тарихшы-ғалымдар өздерінің іргелі еңбектерін жазып атсалысқан. Бұл тұрғыда тарих ғылымдарының докторлары Х. Арыстанбековтың, Ж. Жұмабековтың, К. Нұрпейісов, М. Қозыбаев, П. Михайлов, В.Савосько мен М.Шамшатовтардың еңбектерін атасақ жеткілікті. Сонымен қатар, ірі-ірі тарихшы және экономисттердің еңбектерін кең пайдаланғанымызды атауды да жөн санаймыз. Олардың қатарында экономисттер К. Ахметов, Б. Жұмағалиев, А. Қарасаев, Б. Ғұмаров, Е. Сатқановтар мен тарихшы-ғалымдар Т. Рысбеков, М. Сыдықов, Б. Аяғанов, А. Алтаев, Х. Абжанов, Б. Бірімжаровтың т.б. еңбектерін жатқызуға болады.
Еңбектің деректік негізіне Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаттарының қорлары, облыстық деңгейдегі статистикалық мәліметтер жинақтары, бұқаралық басылым көздері және тақырыпқа қатысты мақалалар алынған.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысын жасау барысындағы мақсат Батыс Қазақстан облысының тәуелсіздік алғаннан бастап, осы уақытқа дейінгі оның экономикалық және саяси дамуына жан-жақты ғылыми талдау жасалды.Батыс Қазақстан еңбекшілерінің қызметін, шаруашылық,әлеуметтік-экономикалық саладағы жетістіктерін деректер арқылы дәйектеп жеткізу.Сонымен қатар облыстың экономикалық және саяси даму барысында кездескен қиыншылықтардың себеп-салдарларын барынша ашып көрсету.
Дипломдық жұмыс жазу барысында сол кездегі Батыс Қазақстан облысының экономикалық-саяси дамуын зерттеп,шолу жасау,қазіргі таңдағы қалыптасқан бағыттарды реттеп,оның мәні мен себебін ашу болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Еңбек мазмұны жағынан кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Тақырыптың өзектілігі: Ауыл – қаймағы бұзылмаған қазақы дәстүр
мен ұлттық салт-санамыздың мөлдір бастауы, алтын бесігі.
Халық шаруашылығында ауыл шаруашылығы тарихи да күрделі орындардың біріне ие. Кезінде Қызыл армияны, империяны ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етіп тұрған да ауыл тұрғындары болатын. Кеңестер Одағы таратылғаннан кейінгі уақыттарда дағдарыстың ащы азабын тартып, ең көп жапа шеккен де солар. Мемлекетіміз тәуелсіздікке қол жеткізгенмен, бұл мәселелер одан әрі ушыға түсті. Соңғы онжылдықтағы ауылшаруашылығы да біраз өзгерістерге толы болды. Өйткені, ол екі өзара сабақтас міндеттерді шешеді: бір жағынан, халықты азық-түлікпен, екінші жағынан өндіріс кәсіпорындарын ауыл шаруашылығы дақылдары шикізатымен қамтамасыз жасайды. Ауыл шаруашылығының қоғамдағы осындай маңызды ролі Қазақстан Республикасы тарихына тән жағдай болып саналады. Қазақстан Ресейдің отарлау саясаты кезінде де, кейінгі жиырмасыншы ғасырдағы кеңестік дәуірде де ауыл шаруашылығы дамыған аграрлы елдің бірінен саналды.
Әрине, республика жағдайындағы ауыл шаруашылығына қатынасты жетістіктер мен күрделі қарама-қайшылықтар, тежелу процестері Батыс Қазақстанның ауыл шаруашылығына да тән еді. Қазіргі Қазақстанның егемендік және тәуелсіздік жағдайына бұл ауыл шаруашылығының дамуына сәйкес, тарихи күрделі процестерді, қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени-рухани және әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді шынайы тұрғыда зерделеу, оның оң және теріс ықпалдарын жан-жақты ашып көрсету, жас ұрпақты отансүйгіштікке, сол кезеңде еңбек еткен ата-бабалардың салт-дәстүрлері рухына тәрбиелеу мәселелерін зерттеу тарих ғылымының алдында тұрған үлкен міндеттердің бірі саналады.
Тақырыптың зерттелуі : Ауыл шаруашылығы тарихын зерттеу күрделі де қиын міндеттердің қатарынан саналады. Бұл ауыл шаруашылығы саласында кезінде Кеңестер Одағында, Қазақстанда көптеген тарихшы-ғалымдар өздерінің іргелі еңбектерін жазып атсалысқан. Бұл тұрғыда тарих ғылымдарының докторлары Х. Арыстанбековтың, Ж. Жұмабековтың, К. Нұрпейісов, М. Қозыбаев, П. Михайлов, В.Савосько мен М.Шамшатовтардың еңбектерін атасақ жеткілікті. Сонымен қатар, ірі-ірі тарихшы және экономисттердің еңбектерін кең пайдаланғанымызды атауды да жөн санаймыз. Олардың қатарында экономисттер К. Ахметов, Б. Жұмағалиев, А. Қарасаев, Б. Ғұмаров, Е. Сатқановтар мен тарихшы-ғалымдар Т. Рысбеков, М. Сыдықов, Б. Аяғанов, А. Алтаев, Х. Абжанов, Б. Бірімжаровтың т.б. еңбектерін жатқызуға болады.
Еңбектің деректік негізіне Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаттарының қорлары, облыстық деңгейдегі статистикалық мәліметтер жинақтары, бұқаралық басылым көздері және тақырыпқа қатысты мақалалар алынған.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысын жасау барысындағы мақсат Батыс Қазақстан облысының тәуелсіздік алғаннан бастап, осы уақытқа дейінгі оның экономикалық және саяси дамуына жан-жақты ғылыми талдау жасалды.Батыс Қазақстан еңбекшілерінің қызметін, шаруашылық,әлеуметтік-экономикалық саладағы жетістіктерін деректер арқылы дәйектеп жеткізу.Сонымен қатар облыстың экономикалық және саяси даму барысында кездескен қиыншылықтардың себеп-салдарларын барынша ашып көрсету.
Дипломдық жұмыс жазу барысында сол кездегі Батыс Қазақстан облысының экономикалық-саяси дамуын зерттеп,шолу жасау,қазіргі таңдағы қалыптасқан бағыттарды реттеп,оның мәні мен себебін ашу болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Еңбек мазмұны жағынан кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Б.Қ. Бірімжаров «Батыс Қазақстан ауыл шаруашылығы 1946-2000 жылдарда»
2. Р.Егізбаев «Бүгініміз бен келешегіміз» Орал өңірі 1992ж,1 мамыр
3. Т.З. Рысбеков,Б.Қ.Бірімжаров,С.Б.Құрманалин,Ж.Ж.Жақсығалиев «Батыс Қазақстан облысының тарихы» Орал 2001
4. «Сапалы сусын өндіреді» Орал өңірі 2001,25 желтоқсан
5. «Кәсіпкерлікті мемлекет қолдайды» Орал өңірі 2001, 20 желтоқсан
6. «Ауыл шаруашылығы даму үстінде» Орал өңірі 2005, 23 тамыз
7. «Ауыл шаруашылығындағы оң бағыт» Орал өңірі 2004, 8 сәуір
8. « Өрісі кеңейіп келеді» 2004, 30 қараша
9. «Ауыл шаруашылығын өркендету жүйесі жөніндегі ұсыныстар» Алматы: Қайнар 1994
10. «Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бүгінгі күн талабы»
11. Жайық үні 2004,12 наурыз
12. «Атқарылған іс аз емес,алдағы міндет одан да зор» Орал өңірі 2004, 26 ақпан
13. «Он жылдағы оң өзгерістер» 2001, 15 желтоқсан
14. «Ауыл шаруашылығы мәселесі әңгіме болды» Орал өңірі 2001, 20 қазан
15. «Бір шаруашылықтың кешегісімен бүгінгісі» Қазақстан ауыл шаруашылығы 1961,№5 14 бет
16. «Әкім сөйлеген сөз» Орал өңірі 2001,20 желтоқсан
17. «Батыс Қазақстанның егін шаруашылығы» Орал өңірі 2004, 20 қараша
18. «Еліміздің елулікке енеріне сенеміз» Орал өңірі 2006, 16 мамыр
19. «БҚО 2001жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы әлеумметтік- экономикалық дамуы» Орал өңірі 2001, 23 қазан
20. «Дәстүрі бар өңірдің жолы даңғыл» Орал өңірі 1993, 26 тамыз
21. «Жаңа асуларды алу жолында» Орал өңірі 1991, 20 ақпан
1. Б.Қ. Бірімжаров «Батыс Қазақстан ауыл шаруашылығы 1946-2000 жылдарда»
2. Р.Егізбаев «Бүгініміз бен келешегіміз» Орал өңірі 1992ж,1 мамыр
3. Т.З. Рысбеков,Б.Қ.Бірімжаров,С.Б.Құрманалин,Ж.Ж.Жақсығалиев «Батыс Қазақстан облысының тарихы» Орал 2001
4. «Сапалы сусын өндіреді» Орал өңірі 2001,25 желтоқсан
5. «Кәсіпкерлікті мемлекет қолдайды» Орал өңірі 2001, 20 желтоқсан
6. «Ауыл шаруашылығы даму үстінде» Орал өңірі 2005, 23 тамыз
7. «Ауыл шаруашылығындағы оң бағыт» Орал өңірі 2004, 8 сәуір
8. « Өрісі кеңейіп келеді» 2004, 30 қараша
9. «Ауыл шаруашылығын өркендету жүйесі жөніндегі ұсыныстар» Алматы: Қайнар 1994
10. «Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бүгінгі күн талабы»
11. Жайық үні 2004,12 наурыз
12. «Атқарылған іс аз емес,алдағы міндет одан да зор» Орал өңірі 2004, 26 ақпан
13. «Он жылдағы оң өзгерістер» 2001, 15 желтоқсан
14. «Ауыл шаруашылығы мәселесі әңгіме болды» Орал өңірі 2001, 20 қазан
15. «Бір шаруашылықтың кешегісімен бүгінгісі» Қазақстан ауыл шаруашылығы 1961,№5 14 бет
16. «Әкім сөйлеген сөз» Орал өңірі 2001,20 желтоқсан
17. «Батыс Қазақстанның егін шаруашылығы» Орал өңірі 2004, 20 қараша
18. «Еліміздің елулікке енеріне сенеміз» Орал өңірі 2006, 16 мамыр
19. «БҚО 2001жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы әлеумметтік- экономикалық дамуы» Орал өңірі 2001, 23 қазан
20. «Дәстүрі бар өңірдің жолы даңғыл» Орал өңірі 1993, 26 тамыз
21. «Жаңа асуларды алу жолында» Орал өңірі 1991, 20 ақпан
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Батыс Қазақстанның ауыл шаруашылығы нарықтық-экономикаға көшу
кезеңінде (1990-2005 ж.ж)
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік
жылдарында ... ... ... ... ... ... . 5
1.1. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарындағы экономикасының күрт
төмендеуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.2.Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
I I тарау Облыс ауыл шаруашылығына нарықтық қатынастардың енуі:
жетістіктері және
қиыншылықтары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
2.1.Шағын және орта кәсіпкерліктің облыста дами
бастауы ... ... ... ... ... .27
2.2.Қиыншылық кезеңдегі облыс аудандарының қосқан үлесі ... ... ... ... .31
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .45
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Ауыл – қаймағы бұзылмаған қазақы
дәстүр
мен ұлттық салт-санамыздың мөлдір бастауы, алтын бесігі.
Халық шаруашылығында ауыл шаруашылығы тарихи да күрделі орындардың біріне
ие. Кезінде Қызыл армияны, империяны ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз
етіп тұрған да ауыл тұрғындары болатын. Кеңестер Одағы таратылғаннан
кейінгі уақыттарда дағдарыстың ащы азабын тартып, ең көп жапа шеккен де
солар. Мемлекетіміз тәуелсіздікке қол жеткізгенмен, бұл мәселелер одан әрі
ушыға түсті. Соңғы онжылдықтағы ауылшаруашылығы да біраз өзгерістерге толы
болды. Өйткені, ол екі өзара сабақтас міндеттерді шешеді: бір жағынан,
халықты азық-түлікпен, екінші жағынан өндіріс кәсіпорындарын ауыл
шаруашылығы дақылдары шикізатымен қамтамасыз жасайды. Ауыл шаруашылығының
қоғамдағы осындай маңызды ролі Қазақстан Республикасы тарихына тән жағдай
болып саналады. Қазақстан Ресейдің отарлау саясаты кезінде де, кейінгі
жиырмасыншы ғасырдағы кеңестік дәуірде де ауыл шаруашылығы дамыған аграрлы
елдің бірінен саналды.
Әрине, республика жағдайындағы ауыл шаруашылығына қатынасты жетістіктер
мен күрделі қарама-қайшылықтар, тежелу процестері Батыс Қазақстанның ауыл
шаруашылығына да тән еді. Қазіргі Қазақстанның егемендік және тәуелсіздік
жағдайына бұл ауыл шаруашылығының дамуына сәйкес, тарихи күрделі
процестерді, қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени-рухани және
әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді шынайы тұрғыда зерделеу, оның оң және
теріс ықпалдарын жан-жақты ашып көрсету, жас ұрпақты отансүйгіштікке, сол
кезеңде еңбек еткен ата-бабалардың салт-дәстүрлері рухына тәрбиелеу
мәселелерін зерттеу тарих ғылымының алдында тұрған үлкен міндеттердің бірі
саналады.
Тақырыптың зерттелуі : Ауыл шаруашылығы тарихын зерттеу күрделі де қиын
міндеттердің қатарынан саналады. Бұл ауыл шаруашылығы саласында кезінде
Кеңестер Одағында, Қазақстанда көптеген тарихшы-ғалымдар өздерінің іргелі
еңбектерін жазып атсалысқан. Бұл тұрғыда тарих ғылымдарының докторлары Х.
Арыстанбековтың, Ж. Жұмабековтың, К. Нұрпейісов, М. Қозыбаев, П. Михайлов,
В.Савосько мен М.Шамшатовтардың еңбектерін атасақ жеткілікті. Сонымен
қатар, ірі-ірі тарихшы және экономисттердің еңбектерін кең
пайдаланғанымызды атауды да жөн санаймыз. Олардың қатарында экономисттер К.
Ахметов, Б. Жұмағалиев, А. Қарасаев, Б. Ғұмаров,
Е. Сатқановтар мен тарихшы-ғалымдар Т. Рысбеков, М. Сыдықов, Б. Аяғанов,
А. Алтаев, Х. Абжанов, Б. Бірімжаровтың т.б. еңбектерін жатқызуға болады.
Еңбектің деректік негізіне Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік
мұрағаттарының қорлары, облыстық деңгейдегі статистикалық мәліметтер
жинақтары, бұқаралық басылым көздері және тақырыпқа қатысты мақалалар
алынған.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысын жасау барысындағы
мақсат Батыс Қазақстан облысының тәуелсіздік алғаннан бастап, осы уақытқа
дейінгі оның экономикалық және саяси дамуына жан-жақты ғылыми талдау
жасалды.Батыс Қазақстан еңбекшілерінің қызметін, шаруашылық,әлеуметтік-
экономикалық саладағы жетістіктерін деректер арқылы дәйектеп
жеткізу.Сонымен қатар облыстың экономикалық және саяси даму барысында
кездескен қиыншылықтардың себеп-салдарларын барынша ашып көрсету.
Дипломдық жұмыс жазу барысында сол кездегі Батыс Қазақстан облысының
экономикалық-саяси дамуын зерттеп,шолу жасау,қазіргі таңдағы қалыптасқан
бағыттарды реттеп,оның мәні мен себебін ашу болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Еңбек мазмұны жағынан кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарында.
1.1.Батыс Қазақстан облысының осы жылдардағы экономикасының күрт
төмендеуі.
Еліміздің тәуелсіздік алған тұста бізге жантәсілім экономиканың
сынығы ғана тиді, соның өзінде оны игеру мен зерделеу керек болды, өйткені
республика бұрын өз әуелетін басқарып көрмеген еді. Кеңес Одағынан бізге,
әлемдік қалыптарға мүлде сай келмейтін кәсіпорындар мен жабдықтары бар
өнеркәсіп пен жағдайы жайсыз ауылдары мен селолары бар экстенсивті ауыл
шаруашылығы мұра болып қалды. Жаңа экономикалық қатынастар бұрынғы басқару
мен материалдық-техникалық қамту құрылымдарының жойылмауымен қатар жүрді.
Бұл халық шаруашылығының барлық салаларында өндірістің құлдырауына әкелді.
Облыс бойынша өндіріс көлемі 1991 жылмен салыстырғанда 1992 жылы 18,8
пайызға қысқарды және 16651 млн сомды құрады, 3754,2 млн сомның өнімі
алынбай қалды. Өнім шығарудың күрт төмендеуі машина жасау (23%), тамақ
өнеркәсібі (28%), қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарында болды. 1991 жылғы
өндіріс деңгейіне 41 кәсіпорын немесе олардың 65 пайызы жеткен жоқ.
Өндіріс көлемінің ең үлкен төмендеуі ет комбинатында (27,4%),
Уральскреммаш өндірістік бірлестігі (42,9%) арақ-шарап заводында (33%),
Орал нан өнімдері комбинатында (33,5%), Ақсай құрамажем заводында (32,6%),
балық комбинатында (54,4%) байқалды.
Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарынан жұмысшылар мен қызметкерлердің кету
процесі жүрді. 1991 жылы 30435 адамның орнынан 1992 жылдың аяғында
өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны 29102 адам немесе 95 пайыз болды.
Халықтық тұтыну товарларын өндіру 20,7 пайызға қысқарды және ол 8,7 млрд
сом құрады. 1992 жылы қаңтар-желтоқсан кезеңінде азық-түлік товарларын
өндіру 7,6 млрд сом, басқа товарлар 2755 млн сом құрады. Облыс
экономикасының негізін құрайтын машина жасау заводтары қоймаларында
сіресіп тұрып қалған ешкімге керексіз өнімдеріне сұраныстың күрт
төмендеуінен дағдарысқа ұшырап тұралап қалды.
Республика және жекелей алғанда біздің облыс үшін күрделі де ауыр
болған өтпелі кезеңнің алғашқы үш жылының тәжірибесі болып жатқан
процестердің мәнін түсініп, олардың даму барысын талдауға мүмкіндік берді.
Бұл тәжірибелер кез-келген реформаның ауыртпалықтар мен қиындықтар арқылы
жүзеге асатынын көрсетті, реформалау кезеңі ұзаққа созылса, оның әлеуметтік
бағасы да соғұрлым жоғары болмақ. Еліміздегі экономикалық саясат пен
экономиканы реформалау жұмысы, Президент атап өткендей, шын мәнінде өз
ұлттық валютамыз – теңгені айналымға енгізуден басталды. Жүргізілген
экономикалық реформа бұрынғы орталықтан тотальдық жоспарлау мен мемлекет
тарапынан бақылау әдісінен бас тартып, мемлекет пен экономика арасындағы
өркениетті байланыс түрлеріне көшуде, яғни парламент тиісті заң актілерін
қабылдайды, ал өнім берушінің жұмысы бұрынғыдай мемлекеттік жоспарлау
комитетіне немесе министрлікке емес, өзінің алғырлығына, шаруашылық жүргізе
білуіне байланысты.
Осындай нарық жағдайындағы ауыл шаруашылығының жағдайы көпшілік қауымды
ойландырды. Ауыл шаруашылығы экономикасын реформалаудың елеулі нәтижелері
болғанмен, айтарлықтай жетістіктер байқалмады. Агросектордың қазіргі
әлеуметтік-экономикалық жағдайы барлық аграршы ғалымдарды толғандырды. Осы
орайда ауыл шаруашылығын нарықтық экономикаға көшіру қарсаңында осындай
көкейтесті проблемалар тұрған болатын.
Экономикасы өтпелі кезеңдегі ел болашағының екі нұсқасы бар еді:
1. Экономикада қалыптасқан үрдісті қалпында қалдыру, оны үнемі
интеграциядан тыс әрі әлемдік нарықтың сырттан бақылау жасалатын
бір пұшпағына айналдыру.
2. Ең соңғы, осы заманғы әрі ұтымды технологиялар негізінде өзінің
ғылыми-техникалық әуелетін жедел қалпына келтіру мен дамыту
ұлғаймалы өндіріс пен инвестициялау арқылы экономиканы өрге
бастыру.
Қазақстан екінші жолды таңдады – экономиканың ұзақ мерзімді серпінді
өркендеу әуелетіне ие, бәсекеге қабілетті және тиімді қазақстандық үлгісі
қалыптастырылмақ, мұның өзі еліміздің тұтастығы мен қауіпсіздігін сақтай
отырып, шешуге мүмкіндік берді. 1994 жылы облыс өнеркәсіп өндірісінің
көлемі 1993 жылмен салыстырғанда 36 пайызға қаржыландырудың барлық көздері
бойынша күрделі қаржы көлемі 69 пайызға қысқарды. Осы жыл тез экономикалық
гүлдену жөніндегі қиялдан бас тартып, кезек күттірмейтін шаралар мен
экономикалық реформаларды тереңдету бағдарламаларын орындау жолындағы
талаптарды қатаңдатты.
1.2 Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері
дамыту.
Нарықтық қатынастарға көшудің облыстық концепциясы меншіктің жаңа
қатынастарын анықтады. 1990 жылы Қазақстанның халық шаруашылығында
экономикалық дағдарыстың күшеюі салдарынан, өндірістің құлдырауы, тұтыну
нарығының тұрақсыздануы белең алып, бюджеттің тапшылығы сезілгендіктен
облыстарда мемлекеттік мүлік комитеттері құрылды. Мемлекеттік меншікті
қайта құру облыс әкімшілігі басшысы 1992 жылы 5 наурызда бекіткен
республикалық және коммуналдық меншіктегі объектілерді мемлекет меншігінен
алу және жекешелендіру бағдарламасы бойынша жүргізілді. Мемлекеттен алу
кәсіпорындарды акционерлік, коллективтік және басқа да меншік түрлеріне
беру арқылы жүргізілді. Облыс өнеркәсібінде меншіктің негізгі түрі
бұрынғыша мемлекеттік болды. Меншіктің арендалық түріне өнеркәсіп
кәсіпорындарының шамамен 5 пайызы көшті. 1996 жылы 1 қаңтарда облыста 130
объект, оның ішінде 29 сауда, 16 қоғамдық тамақтандыру, 22 тұрмыстық
қызмет, 16 өнеркәсіп, 16 құрылыс, 1 транспорт, 22 ауылшаруашылық, 1
коммуналдық шаруашылық және 8 басқа салалардағы объектілер
жекешелендірілді. Егер 1991 жылы 9,8 млн сомға 17 объект жекешелендірілсе,
1992 жылы 374,6 млн сомға 130 объект жекешелендіріліп, нәтижесінде бюджетке
159,0 млн сом, соның ішінде республикалық бюджетке 132,2 млн сом,
жергілікті бюджетке 26,8 млн сом аударылды. Мемлекеттік меншікті өзгертудің
негізгі формасы коллективтік меншікке сатып алу болды.
Жоғарыда айтылған бағдарламаға сай мемлекеттік мүлік жөніндегі аумақтық
комитет мемлекеттік мүлікті арендаға беру жөніндегі аудандық комиссияның
жұмыс тәртібінің құжаттар пакетін жасады. Кеңшарларға әдістемелік көмек
көрсету мақсатында барлық аудандарда мемлекеттік мүлік жөніндегі аумақтық
комитет және облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы мамандары бекітілді.
Облыстың барлық аудандарында осы мәселеге байланысты семинар-кеңестер
өткізілді. Осы жылдың сәуір-мамыр айларында комитет мамандары барлық облыс
аудандарында болып, арендаға алғашқы болып көшкен шаруашылықтарға нақты
көмек көрсетті. Республикалық және коммуналдық меншіктегі өнеркәсіп
объектілерін жекешелендірудің облыстық бағдарламасына 1992 жылы 111
кеңшар, ет-консерв комбинаты, облыстық сүт бірлестігі Агротехсервис
бірлестігі, Уральсксельстрой концерні енгізілді. Тәжірибе көрсетіп
отырғандай, экономиканың нарықтық қатынастарға көшуінің тиімді болғаны анық
бұрынғы жоспарлы зиянмен жұмыс жасайтын кәсіпорындар мемлекеттік бюджетте
болса, жеке меншікке ауғаннан кейін өзін-өзі қаржыландырып, нәтижесінде
пайдаға шықты, оған дәлел – жанар-жағар маймен, дәрі-дәрмекпен халықты
қамту кәсіпорындары, қаламызда жанар-жағармай құю стансалары мен
дәріханаларда қажетті тауарлардың көлемі мен түрі көбейді.
Жекешелендірілген барлық азық-түлік, өндірістік тауарлар дүкендері
негізінен өз жұмыс бағытын сақтап қалды.
1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
меншікті жекешелендіру және қайта құру бағдарламасы қабылданып, соған
сәйкес мемлекеттік меншіктегі объектілердің құрылымы қайта қаралды. 2000
жылы 21 шілдеде Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысымен республикадағы
жекешелендіру мен мемлекеттік мүлікті басқару тұжырымдамасы мақұлданды.
Онда мемлекеттік мүлікті жекешелендіруге әзірлеу, жекешелендіру
процедурасын нақтылы өткізу, жаңа меншік иесінің өз міндеттерін орындауын
бақылау істері ерекше көрсетілді және мемлекеттік мүлікті басқару
саласындағы мемлекет саясатының негізі белгіленді. Мемлекеттік мүлікті
жекеге беруге әзірлегенде жекешелендіруге жататын мемлекеттік мүліктің
немесе мемлекеттік акциялар пакетінің сатылу параметрлері, сұраныстары
анықталып міндетті түрде бақылауға алынды. Нақты жекешелендіруді өткізу
барысында инвестициялық немесе коммерциялық тендерлер, аукциондарға
талапкерлердің қатынасу құқығы бұзылмауы ескерілді, олардың әлеуметтік
инвестициялық міндеттері көрсетілген бизнес-жоспарлар талдаудан өткізілді.
Жаңа меншік иесінің өзіне алған міндеттемелерін іске асыруын бақылау,
жекешелендіруден кейінгі кәсіпорынның дамуы, оның салалық ерекшеліктері
негізінде жүргізілді.
Осы бір-бірімен байланысты жекешелендіру мен құрылымдық өзгерістер
мемлекеттік және жеке секторларында тиімді меншік иесінің қалыптасуына
ықпал етті. 1991-2001 жылдар арасында облыста 93 аукционға 278 объект
қойылып, оның 236-сы 120 млн теңгеге сатылды. 100 аукционерлік қоғамның
мемлекеттік акция пакеттері саудаға шығарылып, 150 млн теңге сатылу құнын
құрады. Жоғарыдағы аталған бағдарламаны орындау нәтижесінде 1991-2000
жылдары бюджетке 700 млн теңгеге жуық ақша аударылды.
Аумақтық комитеттің бұрын жекешелендірілген кәсіпорындарға жасаған
қолдауының қорытындысы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің елімізде
екі түрі бар екенін көрсетті. Олар кәсіпорынды еңбек ұйымының сатып алуы
және жекешелендіруді коммерциялық, инвесторлық конкурс пен аукциондар
арқылы сату. Біздің облыста жекешелендірудің басым бөлігі кәсіпорындар
қызметкерлерінің сатып алуы бойынша жүргізілді.
1999 жылдың қырқүйегінде облыстық коммуналдық меншіктер басқармасы
құрылды. Бүгінде ол коммуналдық меншік нысандарын иелену, пайдалану және
басқару, сондай-ақ ұйымдарға қатысуда мемлекеттік үлес пен мемлекеттік
акция пакеттерін иелену өкілеттігін жүзеге асырады. Осы бағытта облыстағы
коммуналдық меншік нысандарына толық инвентаризация жүргізіліп, 2000 жылғы
1 қаңтардағы жағдай бойынша облыста жалпы аумағы 1492,3 мың шаршы метр
құрайтын, қалдық құны 3751 млн теңгені құрайтын 1908 коммуналдық меншік
нысандары бар екені анықталды.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту – ел экономикасын өркендету
жолдарының бірі. Осыған орай бос тұрған ғимараттарды өндірістік мақсаттарға
пайдалану үшін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне беру қолға алынды. Іскер
азаматтарға тендер арқылы 23 объект салынып, пайдаланылмай тұрған 20
ғимарат жалға берілді. Кәсіпкерлер жаңа өндіріс технологиясын меңгеруде.
Оған көпшілікке мәлім Каракула, Азовскова, Васильев басшылық ететін шаруа
қожалықтары, Айдана, Квант, Экспо жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктері дәлел. Мысалы, Каракула Зеленов ауданындағы жол пайдалану
басқармасы ғимаратын күрделі жөндеуден өткізіп, электр жарығы мен көгілдір
отынды қосып алды. Үш диірмен орнатып, шұжық цехын салып, нан пісіруді,
алынған өнімдерін облыс орталығына сату ісін де ұйымдастырып отыр.
Азовскова Зеленов ауданының Көшім ауылында ауыл шаруашылығы өнімдерін
өнідіріп, оны ұқсату жұмыстарымен шұғылданып, осы мақсатта қаладан қойма
ғимаратын алды. Жеке кәсіпкер Васильев Орал – Чапаев – Атырау тас жолында
орналасқан Кемпинг объектісінде нан өнімдерін пісіруді, жолаушыларға
тәулік бойы тамақтандыру қызметін көрсетуді ұйымдастырып отыр.
Елдің экономикасы, халықтың тұрмыс жағдайы бүгінде біртіндеп оңалып
келеді. Ел тұрмысының түзелуі тауар айналымына да оң әсер ететіндігі
белгілі. Бүгінде облыста көптеген кәсіпорындардың импорт алмастыру жобасына
сай шығарылған сапалы өнімдері сырттан әкелінген тауарларды біртіндеп
ығыстырып шығаруда. Сондай отандық кәсіпорындардың бірі – сусын өндірумен
айналысатын Пэтформ цехы. 1994 жылы, экономикалық жағдайдың қиын
кезеңінде құрылған кәсіпорын бүгінде аяғынан нық тұрып, қалыпты жұмыс
жүргізуде. Нарық толқынындағы жеті жыл ішінде талай кезеңді басынан
өткерген бұл серіктестіктің жұмысы бір ізге түсіп, өзге бәсекелес
кәсіпорындармен тайталаса алатындай халге жеткен. Қазіргі уақытта
Пэтформ сусынның 20 түрін өндіреді. Бүгінде Лимонад, Буратино,
Экзотика, Апельсин, Лимон сынды тәтті сусындар үлкендер түгіл, бала-
шағаға да танымал. Бұл сусындардың сапасы әлемдік стандартқа сәйкес
келеді. Сондықтан әрі сапалы, әрі арзан сусындарға халық тез үйренісіп
кетті. Сусын тамақ өнімдеріне жататындықтан, Пэтформда сапа мәселесі ең
басты орында. Сусындарды өндіруге немістің Делер фирмасының шикізаты
қолданылады. Ыдыстарға құю технологиясы да қатаң қадағаланады. Бүгінде цех
шетелдік жаңа өндіріс құралдарымен жабдықталған. Пайдаланылатын сулар төрт
қайтара тазартқыштан өткізіліп барып қолданылады екен. Пэтформда жұмыс
жасайтындар негізінен жастар болғандықтан, мұндағы жұмыс қарқыны қызу, әрі
көңілді өтеді. Бұдан басқалай болуы мүмкін де емес. Себебі өндірісте 18 бен
35 жас аралығындағы жастар жұмыс істейді. Қазақ, орыс, татар т.б. ұлт
өкілдерінен құралған команда 22 адамнан тұрады. Оларға жақсы жағдай
туғызылған. Жұмысшылардың жақсы жабдықталған демалатын, тамақ ішетін
бөлмелері бар.
Өндіріс ұжымы өз басшылары Сәкен Жөкенұлы Хамзиннің іскерлік
қабілетіне, өздеріне жасалған жағдайға, жалпы жұмыстың ұйымдастырылу
барысына ризашылықтарын білдіріп, осындай ортада жұмыс жасайтындарына
қуанатындықтарын айтты. Өйткені Пэтформда жұмысшылардың жағдайы, адам
факторы алдыңғы орында.
2000 жылы шағын бизнесті дамыту үшін бос тұрған ғимараттарды қайта
жөндеу арқылы 37 дүкен, 7 кафе, 3 оптика дүкені, 2 тіс емдеу кабинеті, 7
шаштараз, мердігерлік шеберхана, сауда үйі мен нотариалдық кеңсе
пайдалануға берілді. Сонымен бірге шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында
Шағын бизнес орталығы мен шаруа және фермерлер ассоциациясы және бизнес
инкубатор құрылды. Нарықтық экономикаға сай ет, шұжық өнімдері мен ұннан
жасалған тағам түрлеріне және ішімдік пен минералды су, сыра өнімдерінің
сапа күні өткізілді. Бірінші рет Таңдаулы жыл кәсіпкері байқауы
оздырылып, жеңімпаз ретінде Экспо, Аист жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктеріне сертификат табыс етілді.
Сондай-ақ шағын кәсіпкерлердің бірқалыпты жұмыс істеп, дамып, өркен
жайып кетулері үшін, екінші деңгейдегі банк арқылы 390 шағын бизнес
тұлғаларына 1 млрд теңгеден астам несие берілді. Облыс әкімінің шешімімен
жергілікті өнім өндірушілерді қолдауға жергілікті бюджеттен 30 млн теңге
жеңілдік несие беріліп, жыл аяғында кәсіпкерлердің күшімен 18 млрд теңгенің
өнімдері өндірілді. 2001 жылдың 1 қаңтарында 3915 шағын бизнестің заңды
тұлғасы тіркеліп, жыл ішінде олардың саны 4,8 пайызға көбейді. Шағын
бизнестің шаруашылық нысандарының күшімен 19342,2 млн теңгенің өнімдері
өндіріліп, халыққа таратылды.
Облыстық экономика бағдарламасы облыстық шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамыту департаментінің қатысуымен 2001 жылға және 2001-2005 жылдарға
әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы индикативтік жоспарының жобасын жасап,
ол облыстық мәслихаттың 4-ші сессиясында бекітілді. 2000 жылды Батыс
Қазақстан облысы экономика саласында біртекті жетістіктермен
қорытындылады. Жыл ішінде өндіріс саласында 578 кәсіпорын ашылып, олардың
күшімен 80,8 млрд теңгенің өнімі өндірілді. Ал 2001 жылдан бастап облыс
бұрынғыдай республика бюджетіне қол созбайтын донор облыстар қатарына
қосылды. Мұндай табыстарға облысымыздың жер қойнауындағы табиғи байлықтың
қарқынды игеріле бастауы сол байлықты игеруші компаниялар мен жергілікті
әкімшілік арасында тығыз байланыс орнап, тыңғылықты жұмыстар атқарылуы
нәтижесінде қол жеткізілді. Осындай мүмкіндіктер арқасында облыс бюджетінің
шығыс бөлігі екі есеге арттырылды. Білім беру, денсаулық сақтау, ауыл
шаруашылығы, облыс орталығын абаттандыру мен автомобиль жолдарын жөндеу,
шағын кәсіпкерлікті дамыту және т.б. салаларға жыл басында жоспарланған
саладан тыс, қосымша қаржы бөлінді.
Облыстың экономикалық дамуына үлес қосып отырған ірі шаруашылық
нысандарының көбі Орал қаласында шоғырланған. Ал ауыр өнеркәсіп саласы,
металлургия өнеркәсібі түгелдей қалада орналасқан.
Бірқатар ірі кәсіпорындар импорттық жабдықтарды пайдалану барысында
жаңа өнім түрлерін өндіруді бастады. Механикалық зауыт
АҚ Испат-Кармет АҚ үшін жер асты кен жұмыстарына арнап, қосалқы бөлшектер
шығаруды игерді, Зенит зауыты АҚ КПО б.в., Ренко-Ақсай ЖШС және
басқаларының тапсырысымен өнеркәсіптің мұнай және газ өндіру саласы үшін
жабықтарды орнату және жаңарту өндірісін қолға алды, сондай-ақ құбыр
жүйелерін пісіруші желілерді тексеруде қызметтер көрсетті. Оралреммаш
акционерлік қоғамы мұнай секторындағы компаниялармен тиімді шарттарға
отыру арқылы өндіріс көлемін айтарлықтай ұлғайтуға қол жеткізді. Зауыт
Казахтрансойл ЖАҚ және Интергазқұрылыс ААҚ үшін 29,4 млн теңгеге
автомобильдерге құятын отын, Казцинк ААҚ үшін жол техникаларын, Өрт
сөндіруші РМК, Орал және Петропавл қалаларының мемлекеттік өрт сөндіру
қызметтері үшін өрт сөндіретін автомобильдерді, сондай-ақ астаналық қалалық
коммуналдық шаруашылық үшін жуғыш машиналарды дайындап, жеткізіп берді.
Бұрын қару-жарақ шығарумен айналысқан Металлист зауыты да Интергазға
жылыту қондырғыларын, қосалқы бөлшектер мен Қарашығанаққа қажетті металл
кесетін аспаптар шығаруда. Бұрын банкротқа ұшыраған Металл бұйымдары
зауыты акционерлік қоғамының ізінде құрылған Металл бұйымдары ЖШС-нің
жұмыс қарқыны да жаман емес. Серіктестік 2001 жылы КПО б.в.-мен жасасқан
біржолғы тапсырыс бойынша 37,1 млн. теңгеге металлқұрылымдар, 2002 жылы
ССС Сайпем компаниясымен жасасқан бір жолғы тапсырыс бойынша 18,5 млн
теңгеге металлқұрылымдар, сондай-ақ 30,7 млн теңгеге металл бұйымдар, 0,9
млн теңгеге металл негізіндегі жиһаздар дайындады.
Нарықтық экономиканың қыспағы бір кездегі әлемнің 40-тан астам еліне
жапқыш арматура өнімдерін шығарып таратқан Орал арматура зауытын да
айналып өтпеді. Арматурашылар тоқсаныншы жылдардағы қиындықтарды бастан
кешіре отырып, өнім өндіруді тоқтатқанымен зауыт басшылығы жабдықтарды
бүлдірмеуге, цехтарды жаппауға, өндіріс негізін жоймауға күш салды. Ел,
облыс экономикасы оңалып, қаржы түсіп, несиеге ие болғаннан кейін зауыт
сұр шойыннан жапқыш арматураға қоса ұсақтағыш шар доңғалақ үлгісіндегі
ұнтақталған арнаулы балға шығаруды толық игеріп шықты. Бұл бөлшектер
Қазаққорғасын, Қазақмыс, Қазақстан алюминий сияқты алып өндіріс
орындарында үлкен сұранысқа ие.
Зауыт бұрын сұр шойыннан құйылған мұнай-газды, суды су канализацияда
қолданылатын әртүрлі диаметрлі жапқыш, бекіткіш арматура шығарып келсе,
енді осы жапқыштардан берік болаттан жасалған бекіткіш пен бұранда жасауды
игерді. Сөйтіп 16 атмосферадан 40 атмосфераға дейін қысымды ұстап тұра
алатын елу миллиметрден 300 миллиметрге дейінгі берік те сапалы арматура
жапқыштар шығаруға жетісті. Осы жұмыстарға қосымша жұмыс қолы тартылып,
қазіргі уақытта 850-ден аса адам еңбек етеді. Қазіргі техникалық прогресс
кезеңіне сәйкес шетелдерден озық технологиялар сатып алынып, зауыттың үш
негізгі цехы шойын қорыту, болат қорыту, механикалық-құрастыру цехтары
жетілдірілді, жабдықтары жаңаланды.
Батыс Қазақстан облысы – мұнай мен газ қорына бай өлке. Олардың
игерілуі мен өңделуі өндірістік кешеннен жеке индустриалдық-технологиялық
базасын дамытуға күш салуды талап етуде. Мұнайдың негізгі қоры Каспий
теңізінің шельфтік аумағында орналасқан. Сол себепті теңіз астындағы мұнай
мен газды өндіру үшін арнаулы кемелер су астында жүргізілетін құбырлар мен
оларды бақылайтын көптеген жоғары технологиялық құрал-жабдықтар және
теңіздегі су асты-техникалық жұмыстарды атқаратын тәжірибесі бар
өндірушілер қажет. Осындай кәсіпорындардың бірі – Орал қаласында 1972 жылы
Ленинградтағы Гидроприбор орталық ғылыми-зерттеу институтының филиалы
ретінде құрылған Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ашық акционерлік
қоғамы. Бүгінде Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ААҚ жоғары
интеллектуалды техникаларды жасап шығаратын Қазақстандағы жалғыз ғылыми-
техникалық орталық. Ол өндіретін өнімін ойлап табудан бастап, сериялық
үлгіде етіп шығаруға дейін операцияларды атқарады. Өзіндік 30 жылдық тарихы
ішінде институт үлкен зертханасы мен сынақ базасы бар ғылыми орталыққа
айналды.
1993 жылдан бастап, Қазақстан Үкіметі Гидроприбор ғылыми-зерттеу
институты ААҚ-ын теңіз кемелерінің конструкторлық-технологиялық
құжаттарын жасақтаудағы жетекші кәсіпорын етіп белгіледі. Өткен жылдар
ішінде бұдан әртүрлі бағыттағы бірнеше кемелер үлгілері жасалып шығарылды.
Атап атқанда бұл
- жағалауда жүретін сыйымдылығы 5 тоннаға дейінгі жұмыс қатері;
- көп мақсатты сыйымдылығы 23 тонна рейдтік кеме. Ол су жағалауында
жүруге, сүңгулер мен жөндеу техникалық жұмыстарына,
гидротехникалық құрылыстарға қызмет көрсетуге арналған;
- тайыз өзендерде пайдаланылатын шекаралық қатер.
Сондай-ақ 1996 жылы тапсырыс беруші – Баутино портына арналған
ұзындығы 47,5 м теңіз айлағы суға түсірілді.
Қазіргі кезде су астындағы мұнайгаз қорларын игеру ісін дамытуда
қалқымалы доктордың жоқтығы едәуір проблема болып отырғандықтан
Гидроприбор ҒЗИ оларды Батыс Қазақстан аумағындағы кәсіпорындар күшімен
жобалап шығару жөнінде ұсыныс түсірді. Өзінде аумақты өндіріс алаңы, толық
жабдықталған лабораториялық базасы, Шалқар көлінде тәжірибелік кемелерге
арналған сынақ стансасы бар институттың мұндай жұмыстарды қазіргі заманғы
техникалық деңгейде атқаруға толық жағдайы бар. Бірінші кезекте бұл –
пульт арқылы басқарылатын аппараттар – роботтар және екі мың метрге дейінгі
тереңдікке пайдаланылатын тіркеме аппараттары. Бұл аппараттар су астына
батып кеткен объектілерді іздестіру мен белгілеуге арналған. Мұндай
аппараттар бұрғылау жұмыстары жүргізілетін аумақтарға алдын-ала зерттеулер
жүргізу үшін де пайдаланылады. Ал су астында өздігінен жүретін аппараттарды
сүңгуірлер күшін пайдалануға мүмкіндік болмаған жағдайда су асты
құбырларын, мұнай өндіру алаңдарын бақылауға пайдаланады.
Су асты аппараттарының маңыздылығы экологиялық мониторингін жүргізу
қажеттілігімен де дәлелденеді.
Институттың өндірістік базасының мүмкіндігі мен мамандардың жоғары
кәсіби шеберлігі арқылы Қазақгаз мемлекеттік холдингтік компаниясы
кәсіпорындағы құрал-жабдықтарды жөндеу және қалпына келтіру, шетелдік
бөлшектерді алмастыру жұмыстарын атқаруға, сондай-ақ Теңізшевроил
бірлескен кәсіпорнына арналған Бектел компаниясымен бірлесе отырып
өлшеуіш диафрагмаларды жасап шығаруға қол жеткізілді. 1994-1996 жылдар
аралығында Әл-Фараби атындағы ҚазМҰУ-мен бірлесе отырып, желдің қуатын
пайдаланып айналатын қаңғалақтардың теориясы мен практикасы негіздерін
жасақтау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары жүзеге асырылады. Ал Қазақстан
сияқты ашық далалық аймақ үшін желдің қуатын халық шаруашылығында пайдалану
барлық жағынан тиімді екені сөзсіз.
Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ААҚ болашақта өз рөлін өндіріске
құрал-жабдықтар мен аппаратураларды дайындау мен енгізу жөніндегі бас
ғылыми өндірістік ұйым ретінде атқармақшы.
1995 жылдан бастап өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсу үрдісі айқындала
бастады, ал соңғы жылдары ол тұрақты сипат алып келеді. Егер 1995 жылы өсу
қарқыны өткен жылға қарағанда 93,1 пайыз болса, 1996 – 100,2%, 1997 жылы –
105,2%, 1998 жылы – 104,5%, 1999 жылы – 119%, 2000 жылы – 125,8%, 2001
жылы – 122,8%, ал 2002 жылы – 125,3% болды.
Кен өңдеу өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі шикі мұнай өндіруді 1,5 есеге,
газ конденсатын өндіруді 29,1 пайызға, табиғи газ өндіруді - 27,2
пайызға өндіру есебінен 32,7 пайызға өсті. 2002 жылы өңдеу өнеркәсібіндегі
өндіріс көлемінің 2001 жылғы деңгейге қатысты өсімі 2,1 пайызды құрады.
Металлургия өнеркәсібі мен машина құрастыру саласында 13,5%, целлюлоза-
қағаз өнеркәсібінде 24,6%-ға, тоқыма-тігін өнеркәсібінде 3,9%-ға өндіріс
көлемінің өскені байқалды. 2001 жылмен салыстырғанда тағам өнеркәсібі
өнімдерін шығару 9,7 пайызға, соның ішінде кондитер өнімдерін өндіру – 3,1
есе, газдандырылған сусындар – 1,9 есе, жарма – 34,6%-ға, сүт – 31,6%-ға,
балмұздақ – 28,4%-ға, сыра – 18,1%-ға және сары май 13,9%-ға өсті. Береке
АҚ сүт комбинаты шығаратын өнім түрлерін көбейту және оларды шығару
көлемін арттыруды жүзеге асыру барысындағы жұмыстармен тұрақты айналысып
келеді. Олар 15-тен аса жаңа өнім түрлерін өндіруді игерді.
Мамандандырылған желілі сауда жасайтын дүкендер көбейтілді, ондай дүкендер
облыстың барлық аудандарында ғана емес, көршілес Ақтау, Атырау қалаларында
жұмыс істеуде. Бұның бәрі қосымша кіріс көзін ашып, облыс бюджеті алдындағы
берешекті өтеуге, сондай-ақ 100-ден аса жұмысшыны жұмыспен қамтуға
мүмкіндік берді. Ұннан жасалатын өнімдерді ең көп өндіретін Орал нан
өнімдері комбинаты АҚ-н жалға алған Орал тұрмыстық қамту фирмасы ЖШС
күніне 1 тоннадан аса нан және нан-бөлке өнімдерін шығарады және мұнда
кисель өндіру қайта жандандырылған.
Облыстағы өз жұмысын қайта жандандырған байырғы кәсіпорын – арақ-шарап
зауытының, қазіргі Орал сусыны ЖШС-нің сапалы өнімдері өте жоғары
сұранысқа ие. Өндірісте 110 тәжірибелі маман шұғылданады.
Алкоголь өнімдерін жаңа технология мен әдістерге сәйкес өндіру қолға
алынып енгізілуде. Нұржанар ААҚ шығаратын өнім көлемін едәуір арттырып,
өнім сапасын жақсарту және өнім түрлерін кеңейту жұмыстарымен шұғылданып
келеді.
Соңғы жылдары облыста айқын инвестициялық, салалық басымдық қалыптасты.
Негізі капиталға салынған инвестиция көлемі 2000 жылы 111,9 млрд, 2001
жылы – 149,1 млрд, 2002 жылы – 238,4 млрд теңге құрады. Облыста күрделі
құрылысқа салынған инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі шетел
инвестициялары болып саналады. Олардың есебінен күрделі салымдардың негізгі
көлемінің 95 пайызы игерілді. Күрделі құрылысқа инвестицияны игерудегі
басымырақ сала болып мұнай және табиғи газ өндіру есептеледі. Шетел
инвесторлары есебінен 2002 жылы Қарашығанақ кен орнын игеру, Орал және
Ақсай қалаларында әлеуметтік объектілер құрылысы, Зеленов ауданының Рубежка
ауылында газдандыру жұмыстары жүргізілді. 2001 жылы инвестициялар негізінен
Қарашығанақ газ кенішін жайландыруда, Теплов-Токарев кенішінде геологиялық
барлау жұмыстарына және Әлеуметтік даму бағдарламасы бойынша әлеуметтік
объектілер, мәдени орталық, жабық мұз айдыны, Зачаганск ауылында мектеп
құрылыстарына, денсаулық сақтау және мәдениет салаларының ғимараттары мен
Орал қаласы көшелерін қайта жөндеу жұмыстарына, сондай-ақ Бөрлі ауданындағы
Ақсай аудандық ауруханасы қайта жөндеу жұмыстарына пайдалануда. Сонымен
бірге Орал қаласындағы Юность және Атоян атындағы стадиондарды қайта
жасақтау, Ақсай су жобасын іске асыру жұмыстары жүргізілуде.
Жергілікті бюджет қорлары тұрғын үй, білім беру объектілерін,
әлеуметтік-мәдени және коммуналдық мақсаттағы объектілер құрылысына,
облыстың елді мекендерін газдандыруға, су және жылумен қамту, білім беру,
мәдениет, денсаулық сақтау мекемелеріне жабдықтар сатып алуға, оларды қайта
жөндеу жұмыстарына, сонымен қатар Орал қаласы көшелері мен ғимараттарын
қайта жөндеуден өткізуге жұмсалуда. Облыста өндіріс орындарымен бірлесе
отырып, 2000-2001 жылдарға арналған импорт алмасу бағдарламасы жасалды. Ол
бағдарлама бойынша шетел өнімдерін азайтып, оның орнына отандық өнімдер
шығару, жаңадан жұмыс орындарын ашу жоспарланды.
Қазақстан инвесторларының қолдауымен жол-құрылыс материалдарының
өндірістік бірлестігінің өндірістік қуаттылығымен Орал қаласында салынған
көпір, мұзды спорт кешені, қазақ драма театры құрылыстары үшін темір бетон
бұйымдарын шығару қолға алынып, 2001 жылы 16,3 мың тонна құрамалы темір-
бетон және 7,7 мың тонна тауарлық бетон өндірілді.
Аяз ЖШС республикада мұнай және газ кеніштерін игеруші шетел
компанияларының шарттары және біржолғы тапсырыстары бойынша 65,6 млн
теңгенің өнімдерін, Диана ААҚ Тенгизшевроил АҚ-мен жасасқан шарт
бойынша, сондай-ақ КИО үшін 34,6 млн теңгеге арнайы киім тігіп дайындады.
Импорт алмастыру бағдарламасына сәйкес облыстағы өнеркәсіп кәсіпорындарына
1522 млн теңгеге өнімдер өндіру тапсырылған болатын. Бағдарлама бойынша
жұмыс басталғаннан 2001 жылдың аяғына дейін келісімдерге сәйкес 1662,8 млн
теңгеге өнімдер өндірілді. 2002 жылы 1359,1 млн теңгеге 44 шарт жасалып,
нақты 1220,3 млн теңгенің өнімдері өндірілді. Облыстың өнеркәсіп
кәсіпорындары шығаратын өнімдерінің сапасын халықаралық стандарттарды
енгізе отырып, жақсарту барысындағы жұмыстармен ұдайы айналысып келеді.
Байырғы Орал Зенит зауыты ААҚ өнім сапасын жақсарту жүйесін енгізуді
жоғары деңгейде ұйымдастырғаны үшін алғашқылардың бірі болып үкімет
наградасына ие болса, Аяз ЖШС өнімі өте жақсы сапасы үшін Мәскеу
қаласындағы мемлекетаралық көрмеде екі дипломды жеңіп алды.
Алайда, облыста әлі де болса игерілмей жатқан үлкен резервтер де бар.
Ең алдымен, бұл – облыстың болашақтағы тиімді инвестициялық жобаларын
жүзеге асыру керек. Облыс кәсіпорындарының республикалық кеме жасау
бағдарламасына қатысуын одан әрі жалғастырудың маңызы зор. Зенит
зауытында, республикадағы кеме жасаудың базалық кәсіпорынында ҚР Әскери-
теңіз күштерінің тапсырысымен екі кеме, Бүркіт және Сұңқар жобасындағы
қатерлер, Гидроприбор ҒЗИ ААҚ-да Сапсан жобасымен сегіз қатер
шығарылды. Аталмыш кәсіпорындардың негізгі міндеті – Шекара қызметі, ҚР
ҰҚК, Кеден қызметі, Төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттік пен ҚР Қорғаныс
Министрлігі сияқты республикалық ведомстволардың 2010 жылға дейінгі
қажетін өтеу болып табылады.
Кең байтақ Қазақстан өз тәуелсіздігінің 15 жылдығын атап өтуде.
Тарихтағы бұл қысқа уақытта өрлеу мен құлдырау да, жетістіктер мен
кемшіліктер де болды. Әсіресе, мемлекеттің алғашқы құрылған жылдары жеңіл
болмады.
Бұл кезде облыс үшін стратегиялық жоспардың негізгі басымдықтары:
мұнайгаз саласын дамыту арқылы экономикалық өсімге қол жеткізу, өндірісті
әртараптандыру, жергілікті электр қуатын пайдалану, шағын кәсіпкерлікті
дамыту, әлеуметтік саланың тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету,
жұмыссыздық пен бюджет тапшылығын қысқарту болды.
Ол кезеңді талдай отырып, таңдаған басымдықтар мен стратегияның іс
жүзінде өзін ақтағанын және қойылған міндеттердің расталғанын айтуға
болады. Өндірістің ойсырап құлдырауына жол берілмей, өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымдар негізінен сақталынып қалды.
Өнеркәсіп өндірісінің ең төменгі көлемі 1994 жылы болған еді. Соңғы
жылдары өндіріс көлемінің тұрақты өсу тенденциялары байқалуда. Нақты көлем
индексі 1996 жылғы 0,2 пайыздан 2000 жылы 31,9 пайызға дейін өсті.
Қарашығанақ кен орнында көмірсутегі өндіру жұмыстарының ағымдағы жылы
екі ай бойына лажсыз тоқтап қалуына және Конденсат ААҚ, МТУ-400 газ
конденсатын өңдеу жөніндегі зауыттың ырғақты жұмыс істемеуіне қарамастан
2001 жылы 11 айдың қорытындысы бойынша 66,8 млрд теңге құрады, бұл нақты
индексі бойынша өткен жылдың тиісті кезеңінің деңгейінен 0,8 пайыз артық.
Бүгінгі таңда облыстың үлесіне республикада өндірілетін конденсаттың
шамамен 99 пайызы табиғи газдың – 46 пайызы тиеді.
Өнеркәсіп өнімдерін өндіру құрылымында тау-кен өндірісі саласы үстем
жағдайға ие болуда – 81 пайыз, өңдеу – 12 пайыз, электр қуатын, газ бен
суды өндіру мен бөлу – 7 пайыз құрайды.
Нарықтық қатаң жағдайы кәсіпорындарды халықтың сұранысына ие өнімдерді
шығаруға мәжбүр етті. Бұл уақыт ішінде қорғаныс кәсіпорындары бірқатар
бұйымдар өндіруді, әсіресе ауыр жылдарда олардың тіршілік етуіне,
өндірістік және кадр әуелеттерін сақтауға көмектескен азаматтық профильді
игерді.
Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдейтін құрал-жабдықтар, өрт сөндіру және
жуу машиналары, полиэтилен түтіктері, дәрі препараттары, хирургиялық
қолғаптар, жиһаздар жасау қолға алынды.
Облыста шикізат бағытындағы экономиканы дайын өнімдер өндірісіне
ауыстыру жөнінде нысаналы жұмыстар жүруде, олардың өнімдері едәуір жоғары
бағамен сатылып, бюджетке қосымша түсімдер түсіру қамтамасыз етілетін
болды.
Конденсат ААҚ газ конденсатын өңдейтін шағын тоннажды құрылғы (МТУ -
400) іске қосылды. Келешекте бұл кәсіпорында екінші кезекті қосу арқылы
жергілікті тауар өндірушілердің қажеті үшін ашық мұнай өнімдерінің
өндірісі басталады. Қарашығанақ кен орнында конденсат өңдейтін зауыттың
бірінші кезегінің құрылысы жүруде. Бұл жылдарда спирт өңдейтін зауыттың
құрылысы басталды.
Облыс экономикасының тұрақтануына көбіне соңғы жылдары белсенділікпен
қолға алынып, іске асып отырған импорт алмастыру бағдарламасы көмектесті.
Егер 2000 жылы бағдарлама бойынша 750 млн теңгенің нақты өнімі өндірілген
болса, 2001 жылы 845,1 млн теңгеге келісім-шарт жасалынды, 11 айда 734,3
млн теңге сомасында өнім өндірілді, соның 30 пайызын Қарашығанақ кен
орындары кәсіпорындарының тапсырыстары құрайды.
Бірнеше жылдар бойы тоқтап тұрған кәсіпорындардың жұмысын қалпына
келтіру және жаңа өндірістерді құру жөнінде кесте жасалынып келеді. Тек
2001 жылғы кестемен 215 адамдық тоқтап тұрған үш кәсіпорынды қалпына
келтіру көзделді. Желтоқсанның 1 жұлдызында жалпы саны 497 адам жұмыс
істейтін бес кәсіпорын және жаңадан құрылған бір өндіріс орны (Вита ЖШС)
жұмысқа кірісті.
Облыста қолайлы инвестициялық ахуал пайда болды. Нәтижесінде күрделі
құрылысқа инвестиция тарту көлемінің өсуі байқалуда, яғни 1996 жылғы 3,9
млрд теңге, 1999 жылы 53,7 млрд теңгеге, 2000 жылы 100,8 млрд теңгеге дейін
өсті. Республика инвестициясының көлемінде облыстың үлесі, оның бестен бір
бөлігін құрайды.
Тәуелсіздік жылдарында 11,4 мың оқушыға арналған мектептер, 0,5 мың
орындық аурухана, ауысымына 778 адам қарайтын емхана, 1200 орындық спорт
кешені, Қарашығанақ кен орнында 40 Мвт газтурбиналық электр станциясы,
1011,5 шақырым газ құбырлары, 65,1 шақырым топтастырылған су құбыры, 1890
орындық ауылдық клуб, 2808 орындық мектепке дейінгі мекемелер және жалпы
көлемі 1 млн шаршы метрден астам тұрғын үйлер іске қосылды.
Күрделі құрылыс салымдарының басым бөлігін шетел инвестициясы құрайды.
2001 жылы республикалық және жергілікті бюджеттерден бөлінген инвестицияның
көлемі өсті. Бұл аумақтың әлеуметтік даму проблемаларын шешуге мүмкіндік
береді.
Ағымдағы жылы республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен Жайық
өзені арқылы көпір салып, облыс бойынша автомобиль жолдарына күрделі орта
және ағымдағы жөндеу, елді мекендерді газдандыру, Орал қаласының
ғимараттарын жөндеу және қайта жаңарту, халықтың әлеуметтік қорғалатын
бөлігі және бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері үшін Орал қаласында тұрғын
үй құрылысын салу жұмыстары жүруде.
Өтпелі кезеңдегі қолайсыз климаттық жағдайларға байланысты қиындықтар
ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің төмендеуі мен мал басының азаюына
әкеп соқтырды. 1998 жыл шаруашылық санаттары бойынша астықтың жалпы түсімі
42 мың тонна болды, ал 2000 жылы – 303 мың тонна, 2001 жылы – 420 мың тонна
болды. Бұған агроөнеркәсіп кешені экономикасын нығайту жөніндегі
жүргізілген жұмыстардың арқасында қол жеткізілді.
Бұл салаға 1,1 млрд теңгеден астам қаржы бағытталды. Міне осы кезеңнен
бастап мал басының тұрақтануы мен өсуі байқалуда. Қазіргі жағдайда шағын
бизнестің дамуына ерекше орын берілуде. Атқарушы органдардың жүргізіп
отырған кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік саясатының
нәтижесінде шағын бизнес саласындағы өндірілген өнімдердің, атқарылған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің жалпы көлемі тұрақты өсуде.
Егер ол 1996 жылы 3798,2 млн теңге құраса, 1998 жылы – 9812,0, 2000
жылы – 19342,9 млн теңге болды, ал ағымдағы жылдың 11 айында 29220 млн
теңге құрады.
Бөлшек сауда айналымының жалпы көлемі 1996 жылғы 6,3 млрд теңгеден,
2000 жылы 17,9 млрд теңгеге дейін өсті, ал ағымдағы жылдың 11 айында 23,7
млрд теңге құрады.
90-шы жылдардың ортасынан бастап аймақтық өнімнің жалпы көлемінің
тұрақты өсуі байқалуда, яғни ол 1996 жылғы 30,8 млрд теңгеден, 2000 жылы
109,4 млрд теңгеге дейін өсті. Республиканың жалпы аймақтық өнімі
құрылымында облыстың бұл кезеңдегі үлесі 2,4 пайыздан 2000 жылы 4,7 пайызға
дейін өсті.
Экономикадағы көзделген оң өзгерістер облыс экономикасының қарқынды
дамуы үшін қажетті алғышарттарды құрайды.
2002 жылдың басында облыс әкімінің бастамасы және Республика Үкіметінің
қолдауымен Металлист ААҚ-ның өндірісі құрылымын қайта жасау басталды.
Осындай шара стратегиялық маңызды қорғаныс кәсіпорны Омега зауытында да
жүргізілді. 2003 жыл Қарашығанақ кенішінде екінші кезеңнің аяқталуымен
және мердігерлік жұмыстардың азаюымен байланысты көршілес Атырау және
Маңғыстау облыстарындағы мұнайгаз кеніштеріндегі компаниялармен екіжақты
тығыз байланыс орнату көзделді. Сондай-ақ Ресей Федерациясымен, әсіресе
оның көршілес облыстарымен екі жаққа пайдалы байланыс орнатуға назар
аударылды.
2003-2005 ауыл жылдары ішінде осы жылдарға арналған мемлекеттік азық-
түлік бағдарламасын жүзеге асыру облыстық агроөнеркәсіптік кешенін
нығайтып, ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға мүмкіндік
берді. Облыстық ауыл шаруашылығы департаментінің мәліметтеріне сүйенсек,
2003-2004 жылдары орта есеппен ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы өнім
көлемі 2002 жылғымен салыстырғанда 2 млрд теңгеге өскен, яғни өнім
өндірудің орта жылдық өсім қарқыны 9,4 пайызды құрайды. Мал шаруашылығында
өнім өндіру 15,2 пайызға көбейген, сондай-ақ өсімдік шаруашылығында да
ілгерілеу бар. Бірақ 2004 жылғы астық түсімінің төмен болуы салдарынан өнім
алу деңгейі 2002 жылғыдай болды.
Мемлекеттік агроазық-түлік бағдарламасын іске асыру бағытында бюджеттен
2003 жылы 1641,5 млн теңге бөлінсе, өткен жылы қаржыландыру көлемі 37
пайызға өсті. Ол 2265,12 млн теңгені құрады. Аталмыш бағдарламаның
мақсатына сәйкес шаруашылықтар мен ауылдағы шаруаны қаржыландыру мәселелері
көзден таса қалмады. Мысалға, өткен жылы бес несие серіктестігі арқылы
417,9 млн теңгенің 149 несиесі, Батыссервис МКК арқылы 742 млн теңгенің
тауарлық несиесі берілді.
Облыста мемлекеттің қолдауымен дәнді дақылдардың егістік алқабы ұлғайып
келеді. 2004 жылы бұл көрсеткіш 667,7 мың га болып, аймақтық бағдарламадағы
көрсеткіштен 17,1 мың гектарға асып түскен. Астық шаруашылығында дәнді
дақылдар өндірісінің қазіргі заманғы озық технологиялары игерілуде.
Шаруалар минералды тыңайтқыштарды пайдалана бастады, алайда оның көлемі
министрлік квотасымен шектелген.
Мол өнім алудың алғышарттарының бірі жер өңдеу екені сөзсіз.
Топырақтың құнарлығын қалпына келтіру мақсатында өткен жылдары 155,2 мың
мың га алқап агрохимиялық зерттеуден өткізілген. Сондай-ақ астық
зиянкестерімен, астық ауруларымен т.б. күресу бағытында жыл сайын 655-692
мың га жер өңделеді.
Өткен жылы картоптан – 32,8 мың тонна, көкөністен 30,2 мың тонна өнім
жиналды. Әсіресе, картоп өсіруге бетбұрыс бар. Облыс аумағындағы 1187 га
екі суармалы алқап іске қосылды.
Аталмыш аймақтық бағдарламада көзделгендей, облыста машина-трактор
паркі жаңартылу үстінде. Өткен екі жылда 617 бірлік ауыл шаруашылығы
техникасы лизингіге берілген. Бұл бағдарламада қарастырылғаннан 1,5 есе
артық көрінеді. Зауыттарда алты түрлі техника өндірісі де жолға қойылған.
Бүгінде ауылдықтар малдың табыс, тіршілік көзі екенін түсініп, оны
өсіруге ден қойып отыр. Бүгінде облысымызда қала маңында сүт белдеуі мен
құс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тақырыбы: Батыс Қазақстанның ауыл шаруашылығы нарықтық-экономикаға көшу
кезеңінде (1990-2005 ж.ж)
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік
жылдарында ... ... ... ... ... ... . 5
1.1. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарындағы экономикасының күрт
төмендеуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.2.Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
I I тарау Облыс ауыл шаруашылығына нарықтық қатынастардың енуі:
жетістіктері және
қиыншылықтары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
2.1.Шағын және орта кәсіпкерліктің облыста дами
бастауы ... ... ... ... ... .27
2.2.Қиыншылық кезеңдегі облыс аудандарының қосқан үлесі ... ... ... ... .31
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .45
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Ауыл – қаймағы бұзылмаған қазақы
дәстүр
мен ұлттық салт-санамыздың мөлдір бастауы, алтын бесігі.
Халық шаруашылығында ауыл шаруашылығы тарихи да күрделі орындардың біріне
ие. Кезінде Қызыл армияны, империяны ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз
етіп тұрған да ауыл тұрғындары болатын. Кеңестер Одағы таратылғаннан
кейінгі уақыттарда дағдарыстың ащы азабын тартып, ең көп жапа шеккен де
солар. Мемлекетіміз тәуелсіздікке қол жеткізгенмен, бұл мәселелер одан әрі
ушыға түсті. Соңғы онжылдықтағы ауылшаруашылығы да біраз өзгерістерге толы
болды. Өйткені, ол екі өзара сабақтас міндеттерді шешеді: бір жағынан,
халықты азық-түлікпен, екінші жағынан өндіріс кәсіпорындарын ауыл
шаруашылығы дақылдары шикізатымен қамтамасыз жасайды. Ауыл шаруашылығының
қоғамдағы осындай маңызды ролі Қазақстан Республикасы тарихына тән жағдай
болып саналады. Қазақстан Ресейдің отарлау саясаты кезінде де, кейінгі
жиырмасыншы ғасырдағы кеңестік дәуірде де ауыл шаруашылығы дамыған аграрлы
елдің бірінен саналды.
Әрине, республика жағдайындағы ауыл шаруашылығына қатынасты жетістіктер
мен күрделі қарама-қайшылықтар, тежелу процестері Батыс Қазақстанның ауыл
шаруашылығына да тән еді. Қазіргі Қазақстанның егемендік және тәуелсіздік
жағдайына бұл ауыл шаруашылығының дамуына сәйкес, тарихи күрделі
процестерді, қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени-рухани және
әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді шынайы тұрғыда зерделеу, оның оң және
теріс ықпалдарын жан-жақты ашып көрсету, жас ұрпақты отансүйгіштікке, сол
кезеңде еңбек еткен ата-бабалардың салт-дәстүрлері рухына тәрбиелеу
мәселелерін зерттеу тарих ғылымының алдында тұрған үлкен міндеттердің бірі
саналады.
Тақырыптың зерттелуі : Ауыл шаруашылығы тарихын зерттеу күрделі де қиын
міндеттердің қатарынан саналады. Бұл ауыл шаруашылығы саласында кезінде
Кеңестер Одағында, Қазақстанда көптеген тарихшы-ғалымдар өздерінің іргелі
еңбектерін жазып атсалысқан. Бұл тұрғыда тарих ғылымдарының докторлары Х.
Арыстанбековтың, Ж. Жұмабековтың, К. Нұрпейісов, М. Қозыбаев, П. Михайлов,
В.Савосько мен М.Шамшатовтардың еңбектерін атасақ жеткілікті. Сонымен
қатар, ірі-ірі тарихшы және экономисттердің еңбектерін кең
пайдаланғанымызды атауды да жөн санаймыз. Олардың қатарында экономисттер К.
Ахметов, Б. Жұмағалиев, А. Қарасаев, Б. Ғұмаров,
Е. Сатқановтар мен тарихшы-ғалымдар Т. Рысбеков, М. Сыдықов, Б. Аяғанов,
А. Алтаев, Х. Абжанов, Б. Бірімжаровтың т.б. еңбектерін жатқызуға болады.
Еңбектің деректік негізіне Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік
мұрағаттарының қорлары, облыстық деңгейдегі статистикалық мәліметтер
жинақтары, бұқаралық басылым көздері және тақырыпқа қатысты мақалалар
алынған.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысын жасау барысындағы
мақсат Батыс Қазақстан облысының тәуелсіздік алғаннан бастап, осы уақытқа
дейінгі оның экономикалық және саяси дамуына жан-жақты ғылыми талдау
жасалды.Батыс Қазақстан еңбекшілерінің қызметін, шаруашылық,әлеуметтік-
экономикалық саладағы жетістіктерін деректер арқылы дәйектеп
жеткізу.Сонымен қатар облыстың экономикалық және саяси даму барысында
кездескен қиыншылықтардың себеп-салдарларын барынша ашып көрсету.
Дипломдық жұмыс жазу барысында сол кездегі Батыс Қазақстан облысының
экономикалық-саяси дамуын зерттеп,шолу жасау,қазіргі таңдағы қалыптасқан
бағыттарды реттеп,оның мәні мен себебін ашу болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Еңбек мазмұны жағынан кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Батыс Қазақстан облысы тәуелсіздік жылдарында.
1.1.Батыс Қазақстан облысының осы жылдардағы экономикасының күрт
төмендеуі.
Еліміздің тәуелсіздік алған тұста бізге жантәсілім экономиканың
сынығы ғана тиді, соның өзінде оны игеру мен зерделеу керек болды, өйткені
республика бұрын өз әуелетін басқарып көрмеген еді. Кеңес Одағынан бізге,
әлемдік қалыптарға мүлде сай келмейтін кәсіпорындар мен жабдықтары бар
өнеркәсіп пен жағдайы жайсыз ауылдары мен селолары бар экстенсивті ауыл
шаруашылығы мұра болып қалды. Жаңа экономикалық қатынастар бұрынғы басқару
мен материалдық-техникалық қамту құрылымдарының жойылмауымен қатар жүрді.
Бұл халық шаруашылығының барлық салаларында өндірістің құлдырауына әкелді.
Облыс бойынша өндіріс көлемі 1991 жылмен салыстырғанда 1992 жылы 18,8
пайызға қысқарды және 16651 млн сомды құрады, 3754,2 млн сомның өнімі
алынбай қалды. Өнім шығарудың күрт төмендеуі машина жасау (23%), тамақ
өнеркәсібі (28%), қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарында болды. 1991 жылғы
өндіріс деңгейіне 41 кәсіпорын немесе олардың 65 пайызы жеткен жоқ.
Өндіріс көлемінің ең үлкен төмендеуі ет комбинатында (27,4%),
Уральскреммаш өндірістік бірлестігі (42,9%) арақ-шарап заводында (33%),
Орал нан өнімдері комбинатында (33,5%), Ақсай құрамажем заводында (32,6%),
балық комбинатында (54,4%) байқалды.
Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарынан жұмысшылар мен қызметкерлердің кету
процесі жүрді. 1991 жылы 30435 адамның орнынан 1992 жылдың аяғында
өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны 29102 адам немесе 95 пайыз болды.
Халықтық тұтыну товарларын өндіру 20,7 пайызға қысқарды және ол 8,7 млрд
сом құрады. 1992 жылы қаңтар-желтоқсан кезеңінде азық-түлік товарларын
өндіру 7,6 млрд сом, басқа товарлар 2755 млн сом құрады. Облыс
экономикасының негізін құрайтын машина жасау заводтары қоймаларында
сіресіп тұрып қалған ешкімге керексіз өнімдеріне сұраныстың күрт
төмендеуінен дағдарысқа ұшырап тұралап қалды.
Республика және жекелей алғанда біздің облыс үшін күрделі де ауыр
болған өтпелі кезеңнің алғашқы үш жылының тәжірибесі болып жатқан
процестердің мәнін түсініп, олардың даму барысын талдауға мүмкіндік берді.
Бұл тәжірибелер кез-келген реформаның ауыртпалықтар мен қиындықтар арқылы
жүзеге асатынын көрсетті, реформалау кезеңі ұзаққа созылса, оның әлеуметтік
бағасы да соғұрлым жоғары болмақ. Еліміздегі экономикалық саясат пен
экономиканы реформалау жұмысы, Президент атап өткендей, шын мәнінде өз
ұлттық валютамыз – теңгені айналымға енгізуден басталды. Жүргізілген
экономикалық реформа бұрынғы орталықтан тотальдық жоспарлау мен мемлекет
тарапынан бақылау әдісінен бас тартып, мемлекет пен экономика арасындағы
өркениетті байланыс түрлеріне көшуде, яғни парламент тиісті заң актілерін
қабылдайды, ал өнім берушінің жұмысы бұрынғыдай мемлекеттік жоспарлау
комитетіне немесе министрлікке емес, өзінің алғырлығына, шаруашылық жүргізе
білуіне байланысты.
Осындай нарық жағдайындағы ауыл шаруашылығының жағдайы көпшілік қауымды
ойландырды. Ауыл шаруашылығы экономикасын реформалаудың елеулі нәтижелері
болғанмен, айтарлықтай жетістіктер байқалмады. Агросектордың қазіргі
әлеуметтік-экономикалық жағдайы барлық аграршы ғалымдарды толғандырды. Осы
орайда ауыл шаруашылығын нарықтық экономикаға көшіру қарсаңында осындай
көкейтесті проблемалар тұрған болатын.
Экономикасы өтпелі кезеңдегі ел болашағының екі нұсқасы бар еді:
1. Экономикада қалыптасқан үрдісті қалпында қалдыру, оны үнемі
интеграциядан тыс әрі әлемдік нарықтың сырттан бақылау жасалатын
бір пұшпағына айналдыру.
2. Ең соңғы, осы заманғы әрі ұтымды технологиялар негізінде өзінің
ғылыми-техникалық әуелетін жедел қалпына келтіру мен дамыту
ұлғаймалы өндіріс пен инвестициялау арқылы экономиканы өрге
бастыру.
Қазақстан екінші жолды таңдады – экономиканың ұзақ мерзімді серпінді
өркендеу әуелетіне ие, бәсекеге қабілетті және тиімді қазақстандық үлгісі
қалыптастырылмақ, мұның өзі еліміздің тұтастығы мен қауіпсіздігін сақтай
отырып, шешуге мүмкіндік берді. 1994 жылы облыс өнеркәсіп өндірісінің
көлемі 1993 жылмен салыстырғанда 36 пайызға қаржыландырудың барлық көздері
бойынша күрделі қаржы көлемі 69 пайызға қысқарды. Осы жыл тез экономикалық
гүлдену жөніндегі қиялдан бас тартып, кезек күттірмейтін шаралар мен
экономикалық реформаларды тереңдету бағдарламаларын орындау жолындағы
талаптарды қатаңдатты.
1.2 Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері
дамыту.
Нарықтық қатынастарға көшудің облыстық концепциясы меншіктің жаңа
қатынастарын анықтады. 1990 жылы Қазақстанның халық шаруашылығында
экономикалық дағдарыстың күшеюі салдарынан, өндірістің құлдырауы, тұтыну
нарығының тұрақсыздануы белең алып, бюджеттің тапшылығы сезілгендіктен
облыстарда мемлекеттік мүлік комитеттері құрылды. Мемлекеттік меншікті
қайта құру облыс әкімшілігі басшысы 1992 жылы 5 наурызда бекіткен
республикалық және коммуналдық меншіктегі объектілерді мемлекет меншігінен
алу және жекешелендіру бағдарламасы бойынша жүргізілді. Мемлекеттен алу
кәсіпорындарды акционерлік, коллективтік және басқа да меншік түрлеріне
беру арқылы жүргізілді. Облыс өнеркәсібінде меншіктің негізгі түрі
бұрынғыша мемлекеттік болды. Меншіктің арендалық түріне өнеркәсіп
кәсіпорындарының шамамен 5 пайызы көшті. 1996 жылы 1 қаңтарда облыста 130
объект, оның ішінде 29 сауда, 16 қоғамдық тамақтандыру, 22 тұрмыстық
қызмет, 16 өнеркәсіп, 16 құрылыс, 1 транспорт, 22 ауылшаруашылық, 1
коммуналдық шаруашылық және 8 басқа салалардағы объектілер
жекешелендірілді. Егер 1991 жылы 9,8 млн сомға 17 объект жекешелендірілсе,
1992 жылы 374,6 млн сомға 130 объект жекешелендіріліп, нәтижесінде бюджетке
159,0 млн сом, соның ішінде республикалық бюджетке 132,2 млн сом,
жергілікті бюджетке 26,8 млн сом аударылды. Мемлекеттік меншікті өзгертудің
негізгі формасы коллективтік меншікке сатып алу болды.
Жоғарыда айтылған бағдарламаға сай мемлекеттік мүлік жөніндегі аумақтық
комитет мемлекеттік мүлікті арендаға беру жөніндегі аудандық комиссияның
жұмыс тәртібінің құжаттар пакетін жасады. Кеңшарларға әдістемелік көмек
көрсету мақсатында барлық аудандарда мемлекеттік мүлік жөніндегі аумақтық
комитет және облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы мамандары бекітілді.
Облыстың барлық аудандарында осы мәселеге байланысты семинар-кеңестер
өткізілді. Осы жылдың сәуір-мамыр айларында комитет мамандары барлық облыс
аудандарында болып, арендаға алғашқы болып көшкен шаруашылықтарға нақты
көмек көрсетті. Республикалық және коммуналдық меншіктегі өнеркәсіп
объектілерін жекешелендірудің облыстық бағдарламасына 1992 жылы 111
кеңшар, ет-консерв комбинаты, облыстық сүт бірлестігі Агротехсервис
бірлестігі, Уральсксельстрой концерні енгізілді. Тәжірибе көрсетіп
отырғандай, экономиканың нарықтық қатынастарға көшуінің тиімді болғаны анық
бұрынғы жоспарлы зиянмен жұмыс жасайтын кәсіпорындар мемлекеттік бюджетте
болса, жеке меншікке ауғаннан кейін өзін-өзі қаржыландырып, нәтижесінде
пайдаға шықты, оған дәлел – жанар-жағар маймен, дәрі-дәрмекпен халықты
қамту кәсіпорындары, қаламызда жанар-жағармай құю стансалары мен
дәріханаларда қажетті тауарлардың көлемі мен түрі көбейді.
Жекешелендірілген барлық азық-түлік, өндірістік тауарлар дүкендері
негізінен өз жұмыс бағытын сақтап қалды.
1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
меншікті жекешелендіру және қайта құру бағдарламасы қабылданып, соған
сәйкес мемлекеттік меншіктегі объектілердің құрылымы қайта қаралды. 2000
жылы 21 шілдеде Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысымен республикадағы
жекешелендіру мен мемлекеттік мүлікті басқару тұжырымдамасы мақұлданды.
Онда мемлекеттік мүлікті жекешелендіруге әзірлеу, жекешелендіру
процедурасын нақтылы өткізу, жаңа меншік иесінің өз міндеттерін орындауын
бақылау істері ерекше көрсетілді және мемлекеттік мүлікті басқару
саласындағы мемлекет саясатының негізі белгіленді. Мемлекеттік мүлікті
жекеге беруге әзірлегенде жекешелендіруге жататын мемлекеттік мүліктің
немесе мемлекеттік акциялар пакетінің сатылу параметрлері, сұраныстары
анықталып міндетті түрде бақылауға алынды. Нақты жекешелендіруді өткізу
барысында инвестициялық немесе коммерциялық тендерлер, аукциондарға
талапкерлердің қатынасу құқығы бұзылмауы ескерілді, олардың әлеуметтік
инвестициялық міндеттері көрсетілген бизнес-жоспарлар талдаудан өткізілді.
Жаңа меншік иесінің өзіне алған міндеттемелерін іске асыруын бақылау,
жекешелендіруден кейінгі кәсіпорынның дамуы, оның салалық ерекшеліктері
негізінде жүргізілді.
Осы бір-бірімен байланысты жекешелендіру мен құрылымдық өзгерістер
мемлекеттік және жеке секторларында тиімді меншік иесінің қалыптасуына
ықпал етті. 1991-2001 жылдар арасында облыста 93 аукционға 278 объект
қойылып, оның 236-сы 120 млн теңгеге сатылды. 100 аукционерлік қоғамның
мемлекеттік акция пакеттері саудаға шығарылып, 150 млн теңге сатылу құнын
құрады. Жоғарыдағы аталған бағдарламаны орындау нәтижесінде 1991-2000
жылдары бюджетке 700 млн теңгеге жуық ақша аударылды.
Аумақтық комитеттің бұрын жекешелендірілген кәсіпорындарға жасаған
қолдауының қорытындысы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің елімізде
екі түрі бар екенін көрсетті. Олар кәсіпорынды еңбек ұйымының сатып алуы
және жекешелендіруді коммерциялық, инвесторлық конкурс пен аукциондар
арқылы сату. Біздің облыста жекешелендірудің басым бөлігі кәсіпорындар
қызметкерлерінің сатып алуы бойынша жүргізілді.
1999 жылдың қырқүйегінде облыстық коммуналдық меншіктер басқармасы
құрылды. Бүгінде ол коммуналдық меншік нысандарын иелену, пайдалану және
басқару, сондай-ақ ұйымдарға қатысуда мемлекеттік үлес пен мемлекеттік
акция пакеттерін иелену өкілеттігін жүзеге асырады. Осы бағытта облыстағы
коммуналдық меншік нысандарына толық инвентаризация жүргізіліп, 2000 жылғы
1 қаңтардағы жағдай бойынша облыста жалпы аумағы 1492,3 мың шаршы метр
құрайтын, қалдық құны 3751 млн теңгені құрайтын 1908 коммуналдық меншік
нысандары бар екені анықталды.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту – ел экономикасын өркендету
жолдарының бірі. Осыған орай бос тұрған ғимараттарды өндірістік мақсаттарға
пайдалану үшін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне беру қолға алынды. Іскер
азаматтарға тендер арқылы 23 объект салынып, пайдаланылмай тұрған 20
ғимарат жалға берілді. Кәсіпкерлер жаңа өндіріс технологиясын меңгеруде.
Оған көпшілікке мәлім Каракула, Азовскова, Васильев басшылық ететін шаруа
қожалықтары, Айдана, Квант, Экспо жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктері дәлел. Мысалы, Каракула Зеленов ауданындағы жол пайдалану
басқармасы ғимаратын күрделі жөндеуден өткізіп, электр жарығы мен көгілдір
отынды қосып алды. Үш диірмен орнатып, шұжық цехын салып, нан пісіруді,
алынған өнімдерін облыс орталығына сату ісін де ұйымдастырып отыр.
Азовскова Зеленов ауданының Көшім ауылында ауыл шаруашылығы өнімдерін
өнідіріп, оны ұқсату жұмыстарымен шұғылданып, осы мақсатта қаладан қойма
ғимаратын алды. Жеке кәсіпкер Васильев Орал – Чапаев – Атырау тас жолында
орналасқан Кемпинг объектісінде нан өнімдерін пісіруді, жолаушыларға
тәулік бойы тамақтандыру қызметін көрсетуді ұйымдастырып отыр.
Елдің экономикасы, халықтың тұрмыс жағдайы бүгінде біртіндеп оңалып
келеді. Ел тұрмысының түзелуі тауар айналымына да оң әсер ететіндігі
белгілі. Бүгінде облыста көптеген кәсіпорындардың импорт алмастыру жобасына
сай шығарылған сапалы өнімдері сырттан әкелінген тауарларды біртіндеп
ығыстырып шығаруда. Сондай отандық кәсіпорындардың бірі – сусын өндірумен
айналысатын Пэтформ цехы. 1994 жылы, экономикалық жағдайдың қиын
кезеңінде құрылған кәсіпорын бүгінде аяғынан нық тұрып, қалыпты жұмыс
жүргізуде. Нарық толқынындағы жеті жыл ішінде талай кезеңді басынан
өткерген бұл серіктестіктің жұмысы бір ізге түсіп, өзге бәсекелес
кәсіпорындармен тайталаса алатындай халге жеткен. Қазіргі уақытта
Пэтформ сусынның 20 түрін өндіреді. Бүгінде Лимонад, Буратино,
Экзотика, Апельсин, Лимон сынды тәтті сусындар үлкендер түгіл, бала-
шағаға да танымал. Бұл сусындардың сапасы әлемдік стандартқа сәйкес
келеді. Сондықтан әрі сапалы, әрі арзан сусындарға халық тез үйренісіп
кетті. Сусын тамақ өнімдеріне жататындықтан, Пэтформда сапа мәселесі ең
басты орында. Сусындарды өндіруге немістің Делер фирмасының шикізаты
қолданылады. Ыдыстарға құю технологиясы да қатаң қадағаланады. Бүгінде цех
шетелдік жаңа өндіріс құралдарымен жабдықталған. Пайдаланылатын сулар төрт
қайтара тазартқыштан өткізіліп барып қолданылады екен. Пэтформда жұмыс
жасайтындар негізінен жастар болғандықтан, мұндағы жұмыс қарқыны қызу, әрі
көңілді өтеді. Бұдан басқалай болуы мүмкін де емес. Себебі өндірісте 18 бен
35 жас аралығындағы жастар жұмыс істейді. Қазақ, орыс, татар т.б. ұлт
өкілдерінен құралған команда 22 адамнан тұрады. Оларға жақсы жағдай
туғызылған. Жұмысшылардың жақсы жабдықталған демалатын, тамақ ішетін
бөлмелері бар.
Өндіріс ұжымы өз басшылары Сәкен Жөкенұлы Хамзиннің іскерлік
қабілетіне, өздеріне жасалған жағдайға, жалпы жұмыстың ұйымдастырылу
барысына ризашылықтарын білдіріп, осындай ортада жұмыс жасайтындарына
қуанатындықтарын айтты. Өйткені Пэтформда жұмысшылардың жағдайы, адам
факторы алдыңғы орында.
2000 жылы шағын бизнесті дамыту үшін бос тұрған ғимараттарды қайта
жөндеу арқылы 37 дүкен, 7 кафе, 3 оптика дүкені, 2 тіс емдеу кабинеті, 7
шаштараз, мердігерлік шеберхана, сауда үйі мен нотариалдық кеңсе
пайдалануға берілді. Сонымен бірге шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында
Шағын бизнес орталығы мен шаруа және фермерлер ассоциациясы және бизнес
инкубатор құрылды. Нарықтық экономикаға сай ет, шұжық өнімдері мен ұннан
жасалған тағам түрлеріне және ішімдік пен минералды су, сыра өнімдерінің
сапа күні өткізілді. Бірінші рет Таңдаулы жыл кәсіпкері байқауы
оздырылып, жеңімпаз ретінде Экспо, Аист жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктеріне сертификат табыс етілді.
Сондай-ақ шағын кәсіпкерлердің бірқалыпты жұмыс істеп, дамып, өркен
жайып кетулері үшін, екінші деңгейдегі банк арқылы 390 шағын бизнес
тұлғаларына 1 млрд теңгеден астам несие берілді. Облыс әкімінің шешімімен
жергілікті өнім өндірушілерді қолдауға жергілікті бюджеттен 30 млн теңге
жеңілдік несие беріліп, жыл аяғында кәсіпкерлердің күшімен 18 млрд теңгенің
өнімдері өндірілді. 2001 жылдың 1 қаңтарында 3915 шағын бизнестің заңды
тұлғасы тіркеліп, жыл ішінде олардың саны 4,8 пайызға көбейді. Шағын
бизнестің шаруашылық нысандарының күшімен 19342,2 млн теңгенің өнімдері
өндіріліп, халыққа таратылды.
Облыстық экономика бағдарламасы облыстық шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамыту департаментінің қатысуымен 2001 жылға және 2001-2005 жылдарға
әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы индикативтік жоспарының жобасын жасап,
ол облыстық мәслихаттың 4-ші сессиясында бекітілді. 2000 жылды Батыс
Қазақстан облысы экономика саласында біртекті жетістіктермен
қорытындылады. Жыл ішінде өндіріс саласында 578 кәсіпорын ашылып, олардың
күшімен 80,8 млрд теңгенің өнімі өндірілді. Ал 2001 жылдан бастап облыс
бұрынғыдай республика бюджетіне қол созбайтын донор облыстар қатарына
қосылды. Мұндай табыстарға облысымыздың жер қойнауындағы табиғи байлықтың
қарқынды игеріле бастауы сол байлықты игеруші компаниялар мен жергілікті
әкімшілік арасында тығыз байланыс орнап, тыңғылықты жұмыстар атқарылуы
нәтижесінде қол жеткізілді. Осындай мүмкіндіктер арқасында облыс бюджетінің
шығыс бөлігі екі есеге арттырылды. Білім беру, денсаулық сақтау, ауыл
шаруашылығы, облыс орталығын абаттандыру мен автомобиль жолдарын жөндеу,
шағын кәсіпкерлікті дамыту және т.б. салаларға жыл басында жоспарланған
саладан тыс, қосымша қаржы бөлінді.
Облыстың экономикалық дамуына үлес қосып отырған ірі шаруашылық
нысандарының көбі Орал қаласында шоғырланған. Ал ауыр өнеркәсіп саласы,
металлургия өнеркәсібі түгелдей қалада орналасқан.
Бірқатар ірі кәсіпорындар импорттық жабдықтарды пайдалану барысында
жаңа өнім түрлерін өндіруді бастады. Механикалық зауыт
АҚ Испат-Кармет АҚ үшін жер асты кен жұмыстарына арнап, қосалқы бөлшектер
шығаруды игерді, Зенит зауыты АҚ КПО б.в., Ренко-Ақсай ЖШС және
басқаларының тапсырысымен өнеркәсіптің мұнай және газ өндіру саласы үшін
жабықтарды орнату және жаңарту өндірісін қолға алды, сондай-ақ құбыр
жүйелерін пісіруші желілерді тексеруде қызметтер көрсетті. Оралреммаш
акционерлік қоғамы мұнай секторындағы компаниялармен тиімді шарттарға
отыру арқылы өндіріс көлемін айтарлықтай ұлғайтуға қол жеткізді. Зауыт
Казахтрансойл ЖАҚ және Интергазқұрылыс ААҚ үшін 29,4 млн теңгеге
автомобильдерге құятын отын, Казцинк ААҚ үшін жол техникаларын, Өрт
сөндіруші РМК, Орал және Петропавл қалаларының мемлекеттік өрт сөндіру
қызметтері үшін өрт сөндіретін автомобильдерді, сондай-ақ астаналық қалалық
коммуналдық шаруашылық үшін жуғыш машиналарды дайындап, жеткізіп берді.
Бұрын қару-жарақ шығарумен айналысқан Металлист зауыты да Интергазға
жылыту қондырғыларын, қосалқы бөлшектер мен Қарашығанаққа қажетті металл
кесетін аспаптар шығаруда. Бұрын банкротқа ұшыраған Металл бұйымдары
зауыты акционерлік қоғамының ізінде құрылған Металл бұйымдары ЖШС-нің
жұмыс қарқыны да жаман емес. Серіктестік 2001 жылы КПО б.в.-мен жасасқан
біржолғы тапсырыс бойынша 37,1 млн. теңгеге металлқұрылымдар, 2002 жылы
ССС Сайпем компаниясымен жасасқан бір жолғы тапсырыс бойынша 18,5 млн
теңгеге металлқұрылымдар, сондай-ақ 30,7 млн теңгеге металл бұйымдар, 0,9
млн теңгеге металл негізіндегі жиһаздар дайындады.
Нарықтық экономиканың қыспағы бір кездегі әлемнің 40-тан астам еліне
жапқыш арматура өнімдерін шығарып таратқан Орал арматура зауытын да
айналып өтпеді. Арматурашылар тоқсаныншы жылдардағы қиындықтарды бастан
кешіре отырып, өнім өндіруді тоқтатқанымен зауыт басшылығы жабдықтарды
бүлдірмеуге, цехтарды жаппауға, өндіріс негізін жоймауға күш салды. Ел,
облыс экономикасы оңалып, қаржы түсіп, несиеге ие болғаннан кейін зауыт
сұр шойыннан жапқыш арматураға қоса ұсақтағыш шар доңғалақ үлгісіндегі
ұнтақталған арнаулы балға шығаруды толық игеріп шықты. Бұл бөлшектер
Қазаққорғасын, Қазақмыс, Қазақстан алюминий сияқты алып өндіріс
орындарында үлкен сұранысқа ие.
Зауыт бұрын сұр шойыннан құйылған мұнай-газды, суды су канализацияда
қолданылатын әртүрлі диаметрлі жапқыш, бекіткіш арматура шығарып келсе,
енді осы жапқыштардан берік болаттан жасалған бекіткіш пен бұранда жасауды
игерді. Сөйтіп 16 атмосферадан 40 атмосфераға дейін қысымды ұстап тұра
алатын елу миллиметрден 300 миллиметрге дейінгі берік те сапалы арматура
жапқыштар шығаруға жетісті. Осы жұмыстарға қосымша жұмыс қолы тартылып,
қазіргі уақытта 850-ден аса адам еңбек етеді. Қазіргі техникалық прогресс
кезеңіне сәйкес шетелдерден озық технологиялар сатып алынып, зауыттың үш
негізгі цехы шойын қорыту, болат қорыту, механикалық-құрастыру цехтары
жетілдірілді, жабдықтары жаңаланды.
Батыс Қазақстан облысы – мұнай мен газ қорына бай өлке. Олардың
игерілуі мен өңделуі өндірістік кешеннен жеке индустриалдық-технологиялық
базасын дамытуға күш салуды талап етуде. Мұнайдың негізгі қоры Каспий
теңізінің шельфтік аумағында орналасқан. Сол себепті теңіз астындағы мұнай
мен газды өндіру үшін арнаулы кемелер су астында жүргізілетін құбырлар мен
оларды бақылайтын көптеген жоғары технологиялық құрал-жабдықтар және
теңіздегі су асты-техникалық жұмыстарды атқаратын тәжірибесі бар
өндірушілер қажет. Осындай кәсіпорындардың бірі – Орал қаласында 1972 жылы
Ленинградтағы Гидроприбор орталық ғылыми-зерттеу институтының филиалы
ретінде құрылған Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ашық акционерлік
қоғамы. Бүгінде Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ААҚ жоғары
интеллектуалды техникаларды жасап шығаратын Қазақстандағы жалғыз ғылыми-
техникалық орталық. Ол өндіретін өнімін ойлап табудан бастап, сериялық
үлгіде етіп шығаруға дейін операцияларды атқарады. Өзіндік 30 жылдық тарихы
ішінде институт үлкен зертханасы мен сынақ базасы бар ғылыми орталыққа
айналды.
1993 жылдан бастап, Қазақстан Үкіметі Гидроприбор ғылыми-зерттеу
институты ААҚ-ын теңіз кемелерінің конструкторлық-технологиялық
құжаттарын жасақтаудағы жетекші кәсіпорын етіп белгіледі. Өткен жылдар
ішінде бұдан әртүрлі бағыттағы бірнеше кемелер үлгілері жасалып шығарылды.
Атап атқанда бұл
- жағалауда жүретін сыйымдылығы 5 тоннаға дейінгі жұмыс қатері;
- көп мақсатты сыйымдылығы 23 тонна рейдтік кеме. Ол су жағалауында
жүруге, сүңгулер мен жөндеу техникалық жұмыстарына,
гидротехникалық құрылыстарға қызмет көрсетуге арналған;
- тайыз өзендерде пайдаланылатын шекаралық қатер.
Сондай-ақ 1996 жылы тапсырыс беруші – Баутино портына арналған
ұзындығы 47,5 м теңіз айлағы суға түсірілді.
Қазіргі кезде су астындағы мұнайгаз қорларын игеру ісін дамытуда
қалқымалы доктордың жоқтығы едәуір проблема болып отырғандықтан
Гидроприбор ҒЗИ оларды Батыс Қазақстан аумағындағы кәсіпорындар күшімен
жобалап шығару жөнінде ұсыныс түсірді. Өзінде аумақты өндіріс алаңы, толық
жабдықталған лабораториялық базасы, Шалқар көлінде тәжірибелік кемелерге
арналған сынақ стансасы бар институттың мұндай жұмыстарды қазіргі заманғы
техникалық деңгейде атқаруға толық жағдайы бар. Бірінші кезекте бұл –
пульт арқылы басқарылатын аппараттар – роботтар және екі мың метрге дейінгі
тереңдікке пайдаланылатын тіркеме аппараттары. Бұл аппараттар су астына
батып кеткен объектілерді іздестіру мен белгілеуге арналған. Мұндай
аппараттар бұрғылау жұмыстары жүргізілетін аумақтарға алдын-ала зерттеулер
жүргізу үшін де пайдаланылады. Ал су астында өздігінен жүретін аппараттарды
сүңгуірлер күшін пайдалануға мүмкіндік болмаған жағдайда су асты
құбырларын, мұнай өндіру алаңдарын бақылауға пайдаланады.
Су асты аппараттарының маңыздылығы экологиялық мониторингін жүргізу
қажеттілігімен де дәлелденеді.
Институттың өндірістік базасының мүмкіндігі мен мамандардың жоғары
кәсіби шеберлігі арқылы Қазақгаз мемлекеттік холдингтік компаниясы
кәсіпорындағы құрал-жабдықтарды жөндеу және қалпына келтіру, шетелдік
бөлшектерді алмастыру жұмыстарын атқаруға, сондай-ақ Теңізшевроил
бірлескен кәсіпорнына арналған Бектел компаниясымен бірлесе отырып
өлшеуіш диафрагмаларды жасап шығаруға қол жеткізілді. 1994-1996 жылдар
аралығында Әл-Фараби атындағы ҚазМҰУ-мен бірлесе отырып, желдің қуатын
пайдаланып айналатын қаңғалақтардың теориясы мен практикасы негіздерін
жасақтау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары жүзеге асырылады. Ал Қазақстан
сияқты ашық далалық аймақ үшін желдің қуатын халық шаруашылығында пайдалану
барлық жағынан тиімді екені сөзсіз.
Гидроприбор ғылыми-зерттеу институты ААҚ болашақта өз рөлін өндіріске
құрал-жабдықтар мен аппаратураларды дайындау мен енгізу жөніндегі бас
ғылыми өндірістік ұйым ретінде атқармақшы.
1995 жылдан бастап өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсу үрдісі айқындала
бастады, ал соңғы жылдары ол тұрақты сипат алып келеді. Егер 1995 жылы өсу
қарқыны өткен жылға қарағанда 93,1 пайыз болса, 1996 – 100,2%, 1997 жылы –
105,2%, 1998 жылы – 104,5%, 1999 жылы – 119%, 2000 жылы – 125,8%, 2001
жылы – 122,8%, ал 2002 жылы – 125,3% болды.
Кен өңдеу өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі шикі мұнай өндіруді 1,5 есеге,
газ конденсатын өндіруді 29,1 пайызға, табиғи газ өндіруді - 27,2
пайызға өндіру есебінен 32,7 пайызға өсті. 2002 жылы өңдеу өнеркәсібіндегі
өндіріс көлемінің 2001 жылғы деңгейге қатысты өсімі 2,1 пайызды құрады.
Металлургия өнеркәсібі мен машина құрастыру саласында 13,5%, целлюлоза-
қағаз өнеркәсібінде 24,6%-ға, тоқыма-тігін өнеркәсібінде 3,9%-ға өндіріс
көлемінің өскені байқалды. 2001 жылмен салыстырғанда тағам өнеркәсібі
өнімдерін шығару 9,7 пайызға, соның ішінде кондитер өнімдерін өндіру – 3,1
есе, газдандырылған сусындар – 1,9 есе, жарма – 34,6%-ға, сүт – 31,6%-ға,
балмұздақ – 28,4%-ға, сыра – 18,1%-ға және сары май 13,9%-ға өсті. Береке
АҚ сүт комбинаты шығаратын өнім түрлерін көбейту және оларды шығару
көлемін арттыруды жүзеге асыру барысындағы жұмыстармен тұрақты айналысып
келеді. Олар 15-тен аса жаңа өнім түрлерін өндіруді игерді.
Мамандандырылған желілі сауда жасайтын дүкендер көбейтілді, ондай дүкендер
облыстың барлық аудандарында ғана емес, көршілес Ақтау, Атырау қалаларында
жұмыс істеуде. Бұның бәрі қосымша кіріс көзін ашып, облыс бюджеті алдындағы
берешекті өтеуге, сондай-ақ 100-ден аса жұмысшыны жұмыспен қамтуға
мүмкіндік берді. Ұннан жасалатын өнімдерді ең көп өндіретін Орал нан
өнімдері комбинаты АҚ-н жалға алған Орал тұрмыстық қамту фирмасы ЖШС
күніне 1 тоннадан аса нан және нан-бөлке өнімдерін шығарады және мұнда
кисель өндіру қайта жандандырылған.
Облыстағы өз жұмысын қайта жандандырған байырғы кәсіпорын – арақ-шарап
зауытының, қазіргі Орал сусыны ЖШС-нің сапалы өнімдері өте жоғары
сұранысқа ие. Өндірісте 110 тәжірибелі маман шұғылданады.
Алкоголь өнімдерін жаңа технология мен әдістерге сәйкес өндіру қолға
алынып енгізілуде. Нұржанар ААҚ шығаратын өнім көлемін едәуір арттырып,
өнім сапасын жақсарту және өнім түрлерін кеңейту жұмыстарымен шұғылданып
келеді.
Соңғы жылдары облыста айқын инвестициялық, салалық басымдық қалыптасты.
Негізі капиталға салынған инвестиция көлемі 2000 жылы 111,9 млрд, 2001
жылы – 149,1 млрд, 2002 жылы – 238,4 млрд теңге құрады. Облыста күрделі
құрылысқа салынған инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі шетел
инвестициялары болып саналады. Олардың есебінен күрделі салымдардың негізгі
көлемінің 95 пайызы игерілді. Күрделі құрылысқа инвестицияны игерудегі
басымырақ сала болып мұнай және табиғи газ өндіру есептеледі. Шетел
инвесторлары есебінен 2002 жылы Қарашығанақ кен орнын игеру, Орал және
Ақсай қалаларында әлеуметтік объектілер құрылысы, Зеленов ауданының Рубежка
ауылында газдандыру жұмыстары жүргізілді. 2001 жылы инвестициялар негізінен
Қарашығанақ газ кенішін жайландыруда, Теплов-Токарев кенішінде геологиялық
барлау жұмыстарына және Әлеуметтік даму бағдарламасы бойынша әлеуметтік
объектілер, мәдени орталық, жабық мұз айдыны, Зачаганск ауылында мектеп
құрылыстарына, денсаулық сақтау және мәдениет салаларының ғимараттары мен
Орал қаласы көшелерін қайта жөндеу жұмыстарына, сондай-ақ Бөрлі ауданындағы
Ақсай аудандық ауруханасы қайта жөндеу жұмыстарына пайдалануда. Сонымен
бірге Орал қаласындағы Юность және Атоян атындағы стадиондарды қайта
жасақтау, Ақсай су жобасын іске асыру жұмыстары жүргізілуде.
Жергілікті бюджет қорлары тұрғын үй, білім беру объектілерін,
әлеуметтік-мәдени және коммуналдық мақсаттағы объектілер құрылысына,
облыстың елді мекендерін газдандыруға, су және жылумен қамту, білім беру,
мәдениет, денсаулық сақтау мекемелеріне жабдықтар сатып алуға, оларды қайта
жөндеу жұмыстарына, сонымен қатар Орал қаласы көшелері мен ғимараттарын
қайта жөндеуден өткізуге жұмсалуда. Облыста өндіріс орындарымен бірлесе
отырып, 2000-2001 жылдарға арналған импорт алмасу бағдарламасы жасалды. Ол
бағдарлама бойынша шетел өнімдерін азайтып, оның орнына отандық өнімдер
шығару, жаңадан жұмыс орындарын ашу жоспарланды.
Қазақстан инвесторларының қолдауымен жол-құрылыс материалдарының
өндірістік бірлестігінің өндірістік қуаттылығымен Орал қаласында салынған
көпір, мұзды спорт кешені, қазақ драма театры құрылыстары үшін темір бетон
бұйымдарын шығару қолға алынып, 2001 жылы 16,3 мың тонна құрамалы темір-
бетон және 7,7 мың тонна тауарлық бетон өндірілді.
Аяз ЖШС республикада мұнай және газ кеніштерін игеруші шетел
компанияларының шарттары және біржолғы тапсырыстары бойынша 65,6 млн
теңгенің өнімдерін, Диана ААҚ Тенгизшевроил АҚ-мен жасасқан шарт
бойынша, сондай-ақ КИО үшін 34,6 млн теңгеге арнайы киім тігіп дайындады.
Импорт алмастыру бағдарламасына сәйкес облыстағы өнеркәсіп кәсіпорындарына
1522 млн теңгеге өнімдер өндіру тапсырылған болатын. Бағдарлама бойынша
жұмыс басталғаннан 2001 жылдың аяғына дейін келісімдерге сәйкес 1662,8 млн
теңгеге өнімдер өндірілді. 2002 жылы 1359,1 млн теңгеге 44 шарт жасалып,
нақты 1220,3 млн теңгенің өнімдері өндірілді. Облыстың өнеркәсіп
кәсіпорындары шығаратын өнімдерінің сапасын халықаралық стандарттарды
енгізе отырып, жақсарту барысындағы жұмыстармен ұдайы айналысып келеді.
Байырғы Орал Зенит зауыты ААҚ өнім сапасын жақсарту жүйесін енгізуді
жоғары деңгейде ұйымдастырғаны үшін алғашқылардың бірі болып үкімет
наградасына ие болса, Аяз ЖШС өнімі өте жақсы сапасы үшін Мәскеу
қаласындағы мемлекетаралық көрмеде екі дипломды жеңіп алды.
Алайда, облыста әлі де болса игерілмей жатқан үлкен резервтер де бар.
Ең алдымен, бұл – облыстың болашақтағы тиімді инвестициялық жобаларын
жүзеге асыру керек. Облыс кәсіпорындарының республикалық кеме жасау
бағдарламасына қатысуын одан әрі жалғастырудың маңызы зор. Зенит
зауытында, республикадағы кеме жасаудың базалық кәсіпорынында ҚР Әскери-
теңіз күштерінің тапсырысымен екі кеме, Бүркіт және Сұңқар жобасындағы
қатерлер, Гидроприбор ҒЗИ ААҚ-да Сапсан жобасымен сегіз қатер
шығарылды. Аталмыш кәсіпорындардың негізгі міндеті – Шекара қызметі, ҚР
ҰҚК, Кеден қызметі, Төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттік пен ҚР Қорғаныс
Министрлігі сияқты республикалық ведомстволардың 2010 жылға дейінгі
қажетін өтеу болып табылады.
Кең байтақ Қазақстан өз тәуелсіздігінің 15 жылдығын атап өтуде.
Тарихтағы бұл қысқа уақытта өрлеу мен құлдырау да, жетістіктер мен
кемшіліктер де болды. Әсіресе, мемлекеттің алғашқы құрылған жылдары жеңіл
болмады.
Бұл кезде облыс үшін стратегиялық жоспардың негізгі басымдықтары:
мұнайгаз саласын дамыту арқылы экономикалық өсімге қол жеткізу, өндірісті
әртараптандыру, жергілікті электр қуатын пайдалану, шағын кәсіпкерлікті
дамыту, әлеуметтік саланың тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету,
жұмыссыздық пен бюджет тапшылығын қысқарту болды.
Ол кезеңді талдай отырып, таңдаған басымдықтар мен стратегияның іс
жүзінде өзін ақтағанын және қойылған міндеттердің расталғанын айтуға
болады. Өндірістің ойсырап құлдырауына жол берілмей, өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымдар негізінен сақталынып қалды.
Өнеркәсіп өндірісінің ең төменгі көлемі 1994 жылы болған еді. Соңғы
жылдары өндіріс көлемінің тұрақты өсу тенденциялары байқалуда. Нақты көлем
индексі 1996 жылғы 0,2 пайыздан 2000 жылы 31,9 пайызға дейін өсті.
Қарашығанақ кен орнында көмірсутегі өндіру жұмыстарының ағымдағы жылы
екі ай бойына лажсыз тоқтап қалуына және Конденсат ААҚ, МТУ-400 газ
конденсатын өңдеу жөніндегі зауыттың ырғақты жұмыс істемеуіне қарамастан
2001 жылы 11 айдың қорытындысы бойынша 66,8 млрд теңге құрады, бұл нақты
индексі бойынша өткен жылдың тиісті кезеңінің деңгейінен 0,8 пайыз артық.
Бүгінгі таңда облыстың үлесіне республикада өндірілетін конденсаттың
шамамен 99 пайызы табиғи газдың – 46 пайызы тиеді.
Өнеркәсіп өнімдерін өндіру құрылымында тау-кен өндірісі саласы үстем
жағдайға ие болуда – 81 пайыз, өңдеу – 12 пайыз, электр қуатын, газ бен
суды өндіру мен бөлу – 7 пайыз құрайды.
Нарықтық қатаң жағдайы кәсіпорындарды халықтың сұранысына ие өнімдерді
шығаруға мәжбүр етті. Бұл уақыт ішінде қорғаныс кәсіпорындары бірқатар
бұйымдар өндіруді, әсіресе ауыр жылдарда олардың тіршілік етуіне,
өндірістік және кадр әуелеттерін сақтауға көмектескен азаматтық профильді
игерді.
Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдейтін құрал-жабдықтар, өрт сөндіру және
жуу машиналары, полиэтилен түтіктері, дәрі препараттары, хирургиялық
қолғаптар, жиһаздар жасау қолға алынды.
Облыста шикізат бағытындағы экономиканы дайын өнімдер өндірісіне
ауыстыру жөнінде нысаналы жұмыстар жүруде, олардың өнімдері едәуір жоғары
бағамен сатылып, бюджетке қосымша түсімдер түсіру қамтамасыз етілетін
болды.
Конденсат ААҚ газ конденсатын өңдейтін шағын тоннажды құрылғы (МТУ -
400) іске қосылды. Келешекте бұл кәсіпорында екінші кезекті қосу арқылы
жергілікті тауар өндірушілердің қажеті үшін ашық мұнай өнімдерінің
өндірісі басталады. Қарашығанақ кен орнында конденсат өңдейтін зауыттың
бірінші кезегінің құрылысы жүруде. Бұл жылдарда спирт өңдейтін зауыттың
құрылысы басталды.
Облыс экономикасының тұрақтануына көбіне соңғы жылдары белсенділікпен
қолға алынып, іске асып отырған импорт алмастыру бағдарламасы көмектесті.
Егер 2000 жылы бағдарлама бойынша 750 млн теңгенің нақты өнімі өндірілген
болса, 2001 жылы 845,1 млн теңгеге келісім-шарт жасалынды, 11 айда 734,3
млн теңге сомасында өнім өндірілді, соның 30 пайызын Қарашығанақ кен
орындары кәсіпорындарының тапсырыстары құрайды.
Бірнеше жылдар бойы тоқтап тұрған кәсіпорындардың жұмысын қалпына
келтіру және жаңа өндірістерді құру жөнінде кесте жасалынып келеді. Тек
2001 жылғы кестемен 215 адамдық тоқтап тұрған үш кәсіпорынды қалпына
келтіру көзделді. Желтоқсанның 1 жұлдызында жалпы саны 497 адам жұмыс
істейтін бес кәсіпорын және жаңадан құрылған бір өндіріс орны (Вита ЖШС)
жұмысқа кірісті.
Облыста қолайлы инвестициялық ахуал пайда болды. Нәтижесінде күрделі
құрылысқа инвестиция тарту көлемінің өсуі байқалуда, яғни 1996 жылғы 3,9
млрд теңге, 1999 жылы 53,7 млрд теңгеге, 2000 жылы 100,8 млрд теңгеге дейін
өсті. Республика инвестициясының көлемінде облыстың үлесі, оның бестен бір
бөлігін құрайды.
Тәуелсіздік жылдарында 11,4 мың оқушыға арналған мектептер, 0,5 мың
орындық аурухана, ауысымына 778 адам қарайтын емхана, 1200 орындық спорт
кешені, Қарашығанақ кен орнында 40 Мвт газтурбиналық электр станциясы,
1011,5 шақырым газ құбырлары, 65,1 шақырым топтастырылған су құбыры, 1890
орындық ауылдық клуб, 2808 орындық мектепке дейінгі мекемелер және жалпы
көлемі 1 млн шаршы метрден астам тұрғын үйлер іске қосылды.
Күрделі құрылыс салымдарының басым бөлігін шетел инвестициясы құрайды.
2001 жылы республикалық және жергілікті бюджеттерден бөлінген инвестицияның
көлемі өсті. Бұл аумақтың әлеуметтік даму проблемаларын шешуге мүмкіндік
береді.
Ағымдағы жылы республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен Жайық
өзені арқылы көпір салып, облыс бойынша автомобиль жолдарына күрделі орта
және ағымдағы жөндеу, елді мекендерді газдандыру, Орал қаласының
ғимараттарын жөндеу және қайта жаңарту, халықтың әлеуметтік қорғалатын
бөлігі және бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері үшін Орал қаласында тұрғын
үй құрылысын салу жұмыстары жүруде.
Өтпелі кезеңдегі қолайсыз климаттық жағдайларға байланысты қиындықтар
ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің төмендеуі мен мал басының азаюына
әкеп соқтырды. 1998 жыл шаруашылық санаттары бойынша астықтың жалпы түсімі
42 мың тонна болды, ал 2000 жылы – 303 мың тонна, 2001 жылы – 420 мың тонна
болды. Бұған агроөнеркәсіп кешені экономикасын нығайту жөніндегі
жүргізілген жұмыстардың арқасында қол жеткізілді.
Бұл салаға 1,1 млрд теңгеден астам қаржы бағытталды. Міне осы кезеңнен
бастап мал басының тұрақтануы мен өсуі байқалуда. Қазіргі жағдайда шағын
бизнестің дамуына ерекше орын берілуде. Атқарушы органдардың жүргізіп
отырған кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік саясатының
нәтижесінде шағын бизнес саласындағы өндірілген өнімдердің, атқарылған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің жалпы көлемі тұрақты өсуде.
Егер ол 1996 жылы 3798,2 млн теңге құраса, 1998 жылы – 9812,0, 2000
жылы – 19342,9 млн теңге болды, ал ағымдағы жылдың 11 айында 29220 млн
теңге құрады.
Бөлшек сауда айналымының жалпы көлемі 1996 жылғы 6,3 млрд теңгеден,
2000 жылы 17,9 млрд теңгеге дейін өсті, ал ағымдағы жылдың 11 айында 23,7
млрд теңге құрады.
90-шы жылдардың ортасынан бастап аймақтық өнімнің жалпы көлемінің
тұрақты өсуі байқалуда, яғни ол 1996 жылғы 30,8 млрд теңгеден, 2000 жылы
109,4 млрд теңгеге дейін өсті. Республиканың жалпы аймақтық өнімі
құрылымында облыстың бұл кезеңдегі үлесі 2,4 пайыздан 2000 жылы 4,7 пайызға
дейін өсті.
Экономикадағы көзделген оң өзгерістер облыс экономикасының қарқынды
дамуы үшін қажетті алғышарттарды құрайды.
2002 жылдың басында облыс әкімінің бастамасы және Республика Үкіметінің
қолдауымен Металлист ААҚ-ның өндірісі құрылымын қайта жасау басталды.
Осындай шара стратегиялық маңызды қорғаныс кәсіпорны Омега зауытында да
жүргізілді. 2003 жыл Қарашығанақ кенішінде екінші кезеңнің аяқталуымен
және мердігерлік жұмыстардың азаюымен байланысты көршілес Атырау және
Маңғыстау облыстарындағы мұнайгаз кеніштеріндегі компаниялармен екіжақты
тығыз байланыс орнату көзделді. Сондай-ақ Ресей Федерациясымен, әсіресе
оның көршілес облыстарымен екі жаққа пайдалы байланыс орнатуға назар
аударылды.
2003-2005 ауыл жылдары ішінде осы жылдарға арналған мемлекеттік азық-
түлік бағдарламасын жүзеге асыру облыстық агроөнеркәсіптік кешенін
нығайтып, ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға мүмкіндік
берді. Облыстық ауыл шаруашылығы департаментінің мәліметтеріне сүйенсек,
2003-2004 жылдары орта есеппен ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы өнім
көлемі 2002 жылғымен салыстырғанда 2 млрд теңгеге өскен, яғни өнім
өндірудің орта жылдық өсім қарқыны 9,4 пайызды құрайды. Мал шаруашылығында
өнім өндіру 15,2 пайызға көбейген, сондай-ақ өсімдік шаруашылығында да
ілгерілеу бар. Бірақ 2004 жылғы астық түсімінің төмен болуы салдарынан өнім
алу деңгейі 2002 жылғыдай болды.
Мемлекеттік агроазық-түлік бағдарламасын іске асыру бағытында бюджеттен
2003 жылы 1641,5 млн теңге бөлінсе, өткен жылы қаржыландыру көлемі 37
пайызға өсті. Ол 2265,12 млн теңгені құрады. Аталмыш бағдарламаның
мақсатына сәйкес шаруашылықтар мен ауылдағы шаруаны қаржыландыру мәселелері
көзден таса қалмады. Мысалға, өткен жылы бес несие серіктестігі арқылы
417,9 млн теңгенің 149 несиесі, Батыссервис МКК арқылы 742 млн теңгенің
тауарлық несиесі берілді.
Облыста мемлекеттің қолдауымен дәнді дақылдардың егістік алқабы ұлғайып
келеді. 2004 жылы бұл көрсеткіш 667,7 мың га болып, аймақтық бағдарламадағы
көрсеткіштен 17,1 мың гектарға асып түскен. Астық шаруашылығында дәнді
дақылдар өндірісінің қазіргі заманғы озық технологиялары игерілуде.
Шаруалар минералды тыңайтқыштарды пайдалана бастады, алайда оның көлемі
министрлік квотасымен шектелген.
Мол өнім алудың алғышарттарының бірі жер өңдеу екені сөзсіз.
Топырақтың құнарлығын қалпына келтіру мақсатында өткен жылдары 155,2 мың
мың га алқап агрохимиялық зерттеуден өткізілген. Сондай-ақ астық
зиянкестерімен, астық ауруларымен т.б. күресу бағытында жыл сайын 655-692
мың га жер өңделеді.
Өткен жылы картоптан – 32,8 мың тонна, көкөністен 30,2 мың тонна өнім
жиналды. Әсіресе, картоп өсіруге бетбұрыс бар. Облыс аумағындағы 1187 га
екі суармалы алқап іске қосылды.
Аталмыш аймақтық бағдарламада көзделгендей, облыста машина-трактор
паркі жаңартылу үстінде. Өткен екі жылда 617 бірлік ауыл шаруашылығы
техникасы лизингіге берілген. Бұл бағдарламада қарастырылғаннан 1,5 есе
артық көрінеді. Зауыттарда алты түрлі техника өндірісі де жолға қойылған.
Бүгінде ауылдықтар малдың табыс, тіршілік көзі екенін түсініп, оны
өсіруге ден қойып отыр. Бүгінде облысымызда қала маңында сүт белдеуі мен
құс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz