«Биологиялық жүйені зерттеу әдістері және құралдары»
1. МБ зертхана туралы негізгі түсінік.
2. Микроскоптардың түрлері және микроскопиялаутүрлері.БТ зерттеулеріндегі микроскопиялаудың ролі.
3. Культивирлеу процесін сипаттайтын химиялық көрсеткіштердің анықталуы.
4. ФИЛЬТРАЦИЯ
5. Биотехнологиядағы хроматографиялық әдістер.
6. ФЛОТАЦИЯ
2. Микроскоптардың түрлері және микроскопиялаутүрлері.БТ зерттеулеріндегі микроскопиялаудың ролі.
3. Культивирлеу процесін сипаттайтын химиялық көрсеткіштердің анықталуы.
4. ФИЛЬТРАЦИЯ
5. Биотехнологиядағы хроматографиялық әдістер.
6. ФЛОТАЦИЯ
Микроорганизмдермен жұмыс жасаудың өзіндік ерекшеліктері бар екені бізге мәлім. Олардың ішіндегі ең маңыздысы — тазалық сақтау.
Зертханада жарық мол түсуі керек. Оның терезелері солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс немесе солтүстік жақта орналасуы керек. Егерде терезелер оңтүстік жаққа қараған болса, күн ашық күндері оны материалмен жауып, көлеңкелеген дұрыс. Қабырғалары тегіс боялған немесе пластиктермен жабылған болуы тиіс. Зертханадан шығатын есікте қол жуғыш, дезинфекциялаушы ерітіндісі бар бутил, сабын және сүлгі болуы керек. Еденді пластикамен жабу қажет, өйткені қарағай еденнің тақтайларының аралығында лас жиналады да тазалыққа нұқсан келтіреді.
Жұмыс үстелдері де терезе алдына орналасуы керек, оған жарық мол түскені жөн. Үстел беті пластикамен қапталған болуы тиіс.Үстелдің ортасына пробиркаларға арналған штативтер, флакондар немесе бояулар құйылған ыдыстар, спирт шам немесе газ жанарғысы орналасады. Студенттерге үстел айналасынан жеке орын бекітіліп беріледі, Жұмыс үстелінің үстінде сабаққа қатысы жоқ бөтен заттар болмауы тиіс. Сабаққа қажетті заттардың барлығы өнебойы стол үстінде болғаны жөн. Құрал-жабдықтардың жұмысқа сай, дайын болуына лаборанттар жауапты болады.
Зертханада халатпен, ақ қалпақпен немесе ақ жаулықпен жұмыс істелетінін естен шығармау керек.
Жұмысқа пайдаланылған заттарды ішінде дезинфекциялаушы сұйықтары (хлораминнің 1%, фенолдың 3%) бар ыдысқа салып қою керек. Металдан жасалған заттарды (инелерді, ілмешектерді, пинцетті) жұмыс жасап болғаннан соң спиртовка жалынына жақсылап қарып алады. Киімге немесе тұтынатын заттарға зерттелетін материалдар кездейсоқ тамып кетсе, ол жерді дезинфекциялаушы сұйықпен жақсылап өңдейді. Жұмыс біткеннен кейін қолды дезинфекциялаушы сұйықпен, артынан сабынмен жуып тастайды.
Бөлмені белгілі бір уақыт өткек соң дезинфекциялаушы ерітіндімен, ал боксты (микробтармен жұмыс істейтін бөлме) жұмыс жасап біткеннен кейін бактерицидтік шаммен 30 минуттай өңдеп алады.
Жалпы зертхананың зат жуғыш, автоклав, қоректік орта даярлайтын, термостаттар орналасқан, препараторлық, бокс-бөлме, виварий бөлмелері болуы керек.
Химиялық реактивтер және кейбір биологиялық препараттарды үй асты төлесінде немесе қабырғаға ойып жасалған қараңғы шкафқа орналастырады. Жыл маусымында ол бөлмелер құрғақ, температуралары бір-келкі тұрақты болғаны жөн.
Зертханада жарық мол түсуі керек. Оның терезелері солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс немесе солтүстік жақта орналасуы керек. Егерде терезелер оңтүстік жаққа қараған болса, күн ашық күндері оны материалмен жауып, көлеңкелеген дұрыс. Қабырғалары тегіс боялған немесе пластиктермен жабылған болуы тиіс. Зертханадан шығатын есікте қол жуғыш, дезинфекциялаушы ерітіндісі бар бутил, сабын және сүлгі болуы керек. Еденді пластикамен жабу қажет, өйткені қарағай еденнің тақтайларының аралығында лас жиналады да тазалыққа нұқсан келтіреді.
Жұмыс үстелдері де терезе алдына орналасуы керек, оған жарық мол түскені жөн. Үстел беті пластикамен қапталған болуы тиіс.Үстелдің ортасына пробиркаларға арналған штативтер, флакондар немесе бояулар құйылған ыдыстар, спирт шам немесе газ жанарғысы орналасады. Студенттерге үстел айналасынан жеке орын бекітіліп беріледі, Жұмыс үстелінің үстінде сабаққа қатысы жоқ бөтен заттар болмауы тиіс. Сабаққа қажетті заттардың барлығы өнебойы стол үстінде болғаны жөн. Құрал-жабдықтардың жұмысқа сай, дайын болуына лаборанттар жауапты болады.
Зертханада халатпен, ақ қалпақпен немесе ақ жаулықпен жұмыс істелетінін естен шығармау керек.
Жұмысқа пайдаланылған заттарды ішінде дезинфекциялаушы сұйықтары (хлораминнің 1%, фенолдың 3%) бар ыдысқа салып қою керек. Металдан жасалған заттарды (инелерді, ілмешектерді, пинцетті) жұмыс жасап болғаннан соң спиртовка жалынына жақсылап қарып алады. Киімге немесе тұтынатын заттарға зерттелетін материалдар кездейсоқ тамып кетсе, ол жерді дезинфекциялаушы сұйықпен жақсылап өңдейді. Жұмыс біткеннен кейін қолды дезинфекциялаушы сұйықпен, артынан сабынмен жуып тастайды.
Бөлмені белгілі бір уақыт өткек соң дезинфекциялаушы ерітіндімен, ал боксты (микробтармен жұмыс істейтін бөлме) жұмыс жасап біткеннен кейін бактерицидтік шаммен 30 минуттай өңдеп алады.
Жалпы зертхананың зат жуғыш, автоклав, қоректік орта даярлайтын, термостаттар орналасқан, препараторлық, бокс-бөлме, виварий бөлмелері болуы керек.
Химиялық реактивтер және кейбір биологиялық препараттарды үй асты төлесінде немесе қабырғаға ойып жасалған қараңғы шкафқа орналастырады. Жыл маусымында ол бөлмелер құрғақ, температуралары бір-келкі тұрақты болғаны жөн.
1.Зудин Д. В., Кантере В. М. Автоматизация биотехнологических исследований. –М.: Высшая школа, 1997. 111 с.
2.Кафаров В. В., Винаров А. Ю. Моделирование и системный анализ биохимических производств. –М.: Лесная промышленность, 1985. 280 с.
3.Матвеев В. Е. Научные основы микробиологической технологий. –М.: Агропром, 1995. 224 с.
4.Печуркин Н. Популярная микробиология. Новосибирск: Наука, 1988. 277 с.
5.Романенко В. Н., Орлов А. Г. Книга для начинающего исследователя химика. –Л.: Химия. 1987, 28 с.
6.Слюсаренко Г. П. Лабораторный практикум по микробиологии. –М.: Пищ. промышленность 1989, 121 с.
7.Чекасов А. Н., Пасечник В. А. Мембраны и сорбенты в биотехнологии. –М: Химия, 1991. 149 с.
8.Борисова О. М., Сальников В. Д. Химические, физико-химические и физические методы анализа. –М.: Металлургия. 1991, 169 с.
9.Мотл О., Навотный Л. Тонкослойная хромотография. Лабораторный практикум по хромотографическим и смежным методам. –М.: Мир. 1982. 527 с.
10. Есимова А.М.Приходько Н.А. Микроорганизмдер биотехнологиясы.-Шымкент,ОҚМУ,2006-с. 1576
11.Березин М.В.,Варфоломеев С.д.Биокинетика.-М.: Наука,1989.
12.Виастр У.Э. и др.Куультивирование микроорганизмов.-М.:Пищевая промышленность,1990.
13.Калунянц К.А. и др. Микробные ферментные препараты.Технология и оборудование.-М.,Пищнвая промышленность,1990.
14. Калунянц К.А. и др. Обарудование микробиологических производств—М.:Агропромиздат.1997.
15.Воробьев А.И. Промышленная микробиология. Учебное пособие-М.: Изд-во.МГУ,1990.
16.Бутенко Р.Г.и др. Клеточная инженерия. Под ред. Н.С.Егорова-М.: Высшая школа. 1997.
2.Кафаров В. В., Винаров А. Ю. Моделирование и системный анализ биохимических производств. –М.: Лесная промышленность, 1985. 280 с.
3.Матвеев В. Е. Научные основы микробиологической технологий. –М.: Агропром, 1995. 224 с.
4.Печуркин Н. Популярная микробиология. Новосибирск: Наука, 1988. 277 с.
5.Романенко В. Н., Орлов А. Г. Книга для начинающего исследователя химика. –Л.: Химия. 1987, 28 с.
6.Слюсаренко Г. П. Лабораторный практикум по микробиологии. –М.: Пищ. промышленность 1989, 121 с.
7.Чекасов А. Н., Пасечник В. А. Мембраны и сорбенты в биотехнологии. –М: Химия, 1991. 149 с.
8.Борисова О. М., Сальников В. Д. Химические, физико-химические и физические методы анализа. –М.: Металлургия. 1991, 169 с.
9.Мотл О., Навотный Л. Тонкослойная хромотография. Лабораторный практикум по хромотографическим и смежным методам. –М.: Мир. 1982. 527 с.
10. Есимова А.М.Приходько Н.А. Микроорганизмдер биотехнологиясы.-Шымкент,ОҚМУ,2006-с. 1576
11.Березин М.В.,Варфоломеев С.д.Биокинетика.-М.: Наука,1989.
12.Виастр У.Э. и др.Куультивирование микроорганизмов.-М.:Пищевая промышленность,1990.
13.Калунянц К.А. и др. Микробные ферментные препараты.Технология и оборудование.-М.,Пищнвая промышленность,1990.
14. Калунянц К.А. и др. Обарудование микробиологических производств—М.:Агропромиздат.1997.
15.Воробьев А.И. Промышленная микробиология. Учебное пособие-М.: Изд-во.МГУ,1990.
16.Бутенко Р.Г.и др. Клеточная инженерия. Под ред. Н.С.Егорова-М.: Высшая школа. 1997.
Тақырыбы: Биологиялық жүйені зерттеу әдістері және құралдары
1. МБ зертхана туралы негізгі түсінік.
Микроорганизмдермен жұмыс жасаудың өзіндік ерекшеліктері бар екені бізге мәлім. Олардың ішіндегі ең маңыздысы -- тазалық сақтау.
Зертханада жарық мол түсуі керек. Оның терезелері солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс немесе солтүстік жақта орналасуы керек. Егерде терезелер оңтүстік жаққа қараған болса, күн ашық күндері оны материалмен жауып, көлеңкелеген дұрыс. Қабырғалары тегіс боялған немесе пластиктермен жабылған болуы тиіс. Зертханадан шығатын есікте қол жуғыш, дезинфекциялаушы ерітіндісі бар бутил, сабын және сүлгі болуы керек. Еденді пластикамен жабу қажет, өйткені қарағай еденнің тақтайларының аралығында лас жиналады да тазалыққа нұқсан келтіреді.
Жұмыс үстелдері де терезе алдына орналасуы керек, оған жарық мол түскені жөн. Үстел беті пластикамен қапталған болуы тиіс.Үстелдің ортасына пробиркаларға арналған штативтер, флакондар немесе бояулар құйылған ыдыстар, спирт шам немесе газ жанарғысы орналасады. Студенттерге үстел айналасынан жеке орын бекітіліп беріледі, Жұмыс үстелінің үстінде сабаққа қатысы жоқ бөтен заттар болмауы тиіс. Сабаққа қажетті заттардың барлығы өнебойы стол үстінде болғаны жөн. Құрал-жабдықтардың жұмысқа сай, дайын болуына лаборанттар жауапты болады.
Зертханада халатпен, ақ қалпақпен немесе ақ жаулықпен жұмыс істелетінін естен шығармау керек.
Жұмысқа пайдаланылған заттарды ішінде дезинфекциялаушы сұйықтары (хлораминнің 1%, фенолдың 3%) бар ыдысқа салып қою керек. Металдан жасалған заттарды (инелерді, ілмешектерді, пинцетті) жұмыс жасап болғаннан соң спиртовка жалынына жақсылап қарып алады. Киімге немесе тұтынатын заттарға зерттелетін материалдар кездейсоқ тамып кетсе, ол жерді дезинфекциялаушы сұйықпен жақсылап өңдейді. Жұмыс біткеннен кейін қолды дезинфекциялаушы сұйықпен, артынан сабынмен жуып тастайды.
Бөлмені белгілі бір уақыт өткек соң дезинфекциялаушы ерітіндімен, ал боксты (микробтармен жұмыс істейтін бөлме) жұмыс жасап біткеннен кейін бактерицидтік шаммен 30 минуттай өңдеп алады.
Жалпы зертхананың зат жуғыш, автоклав, қоректік орта даярлайтын, термостаттар орналасқан, препараторлық, бокс-бөлме, виварий бөлмелері болуы керек.
Химиялық реактивтер және кейбір биологиялық препараттарды үй асты төлесінде немесе қабырғаға ойып жасалған қараңғы шкафқа орналастырады. Жыл маусымында ол бөлмелер құрғақ, температуралары бір-келкі тұрақты болғаны жөн.
Сабаққа зертхананы лаборант даярлайды, студент тапсырмаларды орындайды, олар келесі ережелерді сақтаулары тиіс:
1. Зертханада тек халатпен кіруге және жұмыс істеуге рұқсат етіледі.
2. Бөгде заттарды алып кіруге тыйым салынады.
3. Қызметкердің бекітіліп берілген өз орны болуы тиіс, ол тек сол жерде жұмыс істеуі керек.
4. Жұмыста тазалық сақтау міндетті.
5. Жұмыс кезінде темекі шегуге, тамақ ішуге тыйым салынады.
6. Жұмыс үстелінде тек жұмысқа керекті ғана құрал-жабдықтар болуы тиіс.
7. Жұмыс біткеннен кейін жұмыс орнын жинастырып, тәртіпке келтіру міндетті шарт.
8. Спиртовкаларды тек сіріңкемен жағу керек. Оның ішінде спирт болғандықтан өртке қауіпті болып есептеледі.
9. Электр тоғына сақ болу қажет.
10. Бөлмедегі зертхана қызметкерлерінің көмегімен ғана электр жабдықтарын токқа қосуға болады.
11. Химиялық және басқа реактивтермен жұмыс жасаудың ережелерімен алдын ала танысып алу керек.
12. Зертханадан шығарда қолды сабындап жуу қажет.
13. Зертхананың едені әлсін-әлі ылғалды шүберекпен сүртіліп алынуы тиіс.
Зертханалық ыдыстарды өңдеу
Зертханалық жұмыстарда қолданылатын ыдыстар химиялық тұрғыдан аса таза, ал кейбір ыдыстар сонымен бірге зарарсыздандырылған болуы тиіс. Ластанған ыдыстарды хром қоспасымен (қосалқы анықтамада келтірілген) өңдейді. Ол негізінен өте тотықтырғыш зат және шыныларды органикалық қалдықтардан өте жақсы тазартады. Хром қоспасында 30 -- 40 минут ұстағаннан соң ыдыстарды құбыр ағын суында жақсылап жуады.
Жаңадан алынған ыдыстарды 15 минуттай сабынды сумен жуып, содан кейін салқын сумен шаяды. Бұдан кейін ыдыс тазаланбаса, оны 10% тұз қышқылы ерітіндісінде 10 -- 15 минуттай тағы да қайнатып, артынан сумен шаяды.
Өлшеуіш пипеткалар майдан ұқыпты түрде тазартылуы тиіс. Майлы пипеткалар қабырғасында су тамшылары тұрып қалып, сұйықты өлшегенде оның мөлшерін қате көрсетеді. Пипетканы өңдегенде хром қоспасын пипетка ұшымен сорып тартуға мүлде болмайды. Бұл жұмысты пипетка ұшына резина груша кигізіп оңай атқаруға болады.
Заттық әйнектерді де майдан жақсылап тазалау керек. Дұрыс жуылмаған заттық әйнектерде микробтар-дың жұғынды препаратын даярлауға болмайды. Сондықтан бұндай шыныларды хром қоспасына бір тәуліктей салып қояды. Содан соң оларды 5% сода ерітіндісінде 30 минуттай қайнатады да, артынан жақсылап жуады. Таза шыныларды пинцетпен Никифоров қоспасына салып сақтайды (қосалқы анықтамада келтірілген). Жуылған ыдыстарды сүртпейді, бөлме температурасында немесе құрғатқыш шкафтарда 100 -- 105° С температурада құрғатады. Таза ыдыстарды шаң-тозаң түспейтін, тығыз жабылатын ыдыстарда немесе шкафтарда сақтайды.
Микробиологиялық зертханадағы жұмыстың негізгі ережесі - жұмысты дұрыс ұйымдастыру.
Келесілерді есте ұстау керек
1. Зертханаға адамды техника қауіпсіздігі бойынша инструктаждан өткен соң жібереді.
2. Барлығы медициналық халатта жұмыс істеуі керек. Халатсыз кіруге тиым салынған.
3. Зертханада темекі шегуге және тамақ жеуге болмайды.
4. Жұмыс орны үлгідегідей реттілікте болуы керек, ал артық заттар арнайы орындарда тұрады. Столға өзге затты қоюға болмайды.
5. Күтпеген жерден биологиялық материалдың столға түскенде және т.б. бұл орынды дизинфицирлейтін ерітетін мұқият сүртеді.
6. Жұмыс нәтижесін жұмыс журналына жазу керек.
7. Жұмыс алдында және соңында қолды мұқият жуу керек.
8. Жуылмаған қолмен бетті сипауға болмайды.
9. Зерттелген материалға ауадын және ауыз қуысынан микрохлора түсетін болғандықтан артық қозғалып, сөйлемеу керек.
Жұмыс кезіндегі студенттер мен кезекшінің міндеті
1. Кезекші оқу материалын қабылдап оны студенттерге таратады.
2. Жұмыс кезінде жұмыс орнынтаза және жинақы ұстап, микроскопқа және өзге жабдықтарға мұқият қарау, жұмыстың кез келген этапында мұқият болуы керек, сөйлеспеу, жөтелмеу, қышынуға болмайды.
3. Барлық егіске (пробиркадағы, чашкадағы, колбадағы) жазу жазады, фамилияны, курс, егіс егілетін күн, стерилизациялану.
4. Стол бетінің қолбаның бет, инфицирлерде тез оқытушыларға қолдануға болады.
5. Барлық қолдан пилетка, стекла-мозғаны Дезинфицирленген ерітіндіні салады.
6. Столда түсті карандаштар болуы тиіс. Дәптерге қажеттілерін жазамыз.
Студенттер мен кезекшілердің жұмысты аяқтағаннан кейін міндеттері.
1. Жұмыс орнын ретке келтіру.
2. Барлық пробирка, табақшадағы жасалған егісті кезекшіге тапсыру. (Кезекші термостатқа қояды).
3. Қолданылған материалдарды кезекшіге залалсыздандыру үшін тапсыру.
4. Микроскопты ретке клтіру: салфеткамен иммерсиялық объективті малдан мұқият тазарту; объективті 8х-ға келтіріп, оның астына салфетка қойып, объективті жай қысып, заттың үстелшеге дейін сүрту және егер қажет болса, микроскопты шыны қалпық астына шкафқа қою.
5. Қолды дезинфицирленген ерітіндімен сүртеді және сабындап мұқият жуады, материалды сақтау,залалсыздандыру мұғалімнің және лаборанттың келісімімен жасалады
3. Лабараторияның жабдықталуы
1. Микроскоптар.
а - Биолэм микроскобының жалпы көрінісі; б - МБР-1микроскобының схемасы: 1 - микрос - коптың негізі; 2 - заттық үстелше; 3 - заттық үстелшені қозғайтын винттер; 4 - препаратты ұстағыш клеммалар; 5 - конденсор; 6 - конденсор кронштейні; 7 -гильзаға конденсорды бекітетін винт; 8 - конденсорды қозғайтын рукаятка; 9 - конденсордың иристік диафрагмасының рукояткасы а; 10 - айна; 11 -тубусұстағыш; 12 - макрометрлік винттің рукояткасы; 13 - микрометрлік винттің рукояткасы.
2. Термостаттар - берілген тұрақты температурада микроорганизмдердің қоректік ортада айналдыру үшін қолданады. Лабораторияда эр түрлі температурада бірнеше термостаттар бөлек топтағы микроорганизмдердің жетілуі үшін қондырылған: мезофильді - 28-30 С, термофильдік - 43-55, ағынды түрі - 37 °С, өлшемі мен конструкциясына байланысты термостаттар әр түрлі болады. Үлкен емес шкафтан политермостатқа дейін бірнеше бөлімдерден тұрады.
3. Автоклавтар - ыдыстардың стерилизациялануына, қоректік ортаның және тағы басқа материялдардың қаныққан бу қысымымен атмосферадан жоғары қысымда қызмет істейді. Автоклавта әр түрлі конструкциялды (вертикальды, горизантальды), бірақ принципті схемасы мен құрылысы бірдей болады. Кептіргіш шкаф - термолегулятормен кептіру үшін лабораториялық ыдыстардың стерилизациялануы, әр түрлі материялдардың тұрақты массаға дейін кептірілуі үшін қажет. Кептіргіш шкафты термотұрақты материалды (металл жэне асбест-тен) диопозонды температура жұмыс камерасында 40-тан 200о С-қа дейін есептелінеді. Шексіз іші тесік бетті металды сөрелер орналысқан.Онда ыдыстар немесе кертірілетін материалдар қойылады.
4. Мұздатқыш -- Музейлік және жұмысшы мәдени микроорганизмдердің қоректік ортада әр түрлі реактивтер мен ертінділердің 40оС тепратура шамасында сақталуы үшін қолданады.
5. Центрифуга - Сұйық және қатты фазалы суспензиялардың бөлнуі үшін қызмет істейді . Центрифуга -электродвигательдің бөлігіне үздіксіз касадкалы екі ротормен қамтамасыз етілген.
Төрт стаканы бар ротор критовинамен және шыны немесе полиэтиленді пробиркаларға арналған ұяшығы бар бұрыш типті ротормен байланысады. Ротордың айналу жылдамдығы 3000-нан 6000-айн мин .
6. Дистиллятор - суды дистилдеуге арналған қондырғы.
7.таразы-қажетті заттарды өлшеуге қолданылады.
8.Тербеткіш( Качалка ) - компоненттерді шайқауға ,араластыруға арналған құрал.
9. рН-340 маркалары лабораториялық рН-метр (рН ) - сутегі иондарының және тотығуы -тотықсыздануы потенциялының (Е) актифтілігін өлшеуге арналған.
Рефрактомердің құрамындағы құрғак заттарды, қанттарды ,спирттерді, аминкышқылдарды, витаминдерді,экстративті көрсеткішін және құрғақ заттардың құрамындағы мөлшерінің массасын көрсетеді.
10. Фотоэлектроколориметр - коллойдты және боялған ерітінділердің өткізу коэфицентін және оптикалық тығыздықтарын анықтауда қолданады. Приборды 315-630 нм спектр облысында болатын жіңішке сызықты жарық фильтрлердің жинағымен қамтамасыз етеді. Колориметр - нефелометр микроорганизмдердің белгілерінің концентрацияларын ерітіндінің лайкылығының дэрежесімен бағалауға мүмкіндік береді.
Фотоэелктрокалориметр (ФЭК-М) жалпы көрінісі.
1 - гальванометр; 2 - стабилизатор; 3 - стабилизатор кілті; 4 - сол доңғалақ; 5 - оның өлшеуіш шкаласы; 6 - сәуле пердесі; 7 - кювета орналасқан орын; 8 - оң доңғалақтың өлшеуіш шкаласы; 9 - сәуле сүзгіштерді алмастыратын кілті; 10 - оптикалық сынаны дәлірек қозғағыш дөңгелек; 11 - гальванометрді қосатын кілт.
11. Спектрофотометр - қатты және сұйық заттардың өткізу коэфиценттерін және оптикалық тығыздығын анықтауға қолданылады. Көрінетін (400-760 нм) спектр облысындағы жұтылу спекторларын зерттеуге болады.
12. Зейтц фильтрлері - асбест пен целлюлозаның қоспасынан жасалған диаметрі 33-140 мм және қалыңдығы 3-5 мм-лі дискілер. Целлюлозаның мөлшері көбейген сайын фильтрдің тесіктігі өседі. Ф және СР (стерилизацияланатын) маркалы фильтрлер шығарылып жатыр. Фильтрлер негізінен никельденген металдан жасалған варонкаға орнатылады. Варонка екі бөліктен құралады жоғарлы цилиндірлі және төменгі конус тәрізді. Бұлардың арасында металды сеткада асбесті фильтр орнатады. Содан кейін варонканы бұрайды немесе арнайы винттермен қысып қояды, ал жіңішке тубусты Бунзен колбасының резиналы пробкасына орнатады.
13. Кептіргіш шкаф- лабораториялық ыдыстарды,т.б. заттарды кептіруге қолданылады.
2. Микроскоптардың түрлері және микроскопиялаутүрлері.БТ зерттеулеріндегі микроскопиялаудың ролі.
1. Микроскоптың құрылысы
Лупа дегеніміз көздің алдына қойылатын , ал зат оның алдыңғы жазықтығында не шамалы жақын орналасатын қалыпты линза немесе қарапайым оптикалық жүйе. Жүйе көзге дейінгі қашықтық зат пен жүйенің алдыңғы фокусы қашықтығына байланысты болатын тікелей үлкейту және көрініс түзеді.
Микроскоп лупаға қарағанда үлкейтіп көрсететін ұсақ заттарды бақылауға арналған құрал. Микроорганизмдердің морфологиясы мен жасушалардың құрылымын зерттеу көбінесе микрометрмен (мкм =0,001мм) өлшенеді, сондықтан біз олардың құрылысын микроскоп көмегімен ғана көре аламыз, өйткені микроскоп бізге зерттелетін обьектінің мөлшерін 100 есе (жарықтандыру микроскопы) және 10000 есе (электорнды микроскоп) үлкейтіп көрсете алады.
Микроскоптың негізгі техникалық сипаты - оның көру қабілеттілігі болып табылады. Биоламада көрудің шекті қабілеті 0,21мкм тең, сондықтанда объектті 0,21мкм (1800 есе үлкейту) көруге болады. кіші (3х, 5х, 8х, 9х) және орташа (20х, 40х, 60х) үлкейту объективтерін микроорганизмдердің ірі клеткаларын көруде (саңырауқұлақ) қолданылады. Олар құрғақ жүйе объективтері деп аталады, себебі микроскопиялау барысында фронтальды линза мен препарат аралығында ауа болады. ауаның сынуы (n=1) мен әйнектің шағылысуы (n=1,52) шашырап объективке тура түспейді. Ұлғайтып көрсететін (85х, 90х) объективтер иммерсионды деп аталады және оларды микроорганизмдердің ұсақ формасын зерттеуде қолданылады (бактериялар). Бұл жүйеде жұмыс жүргізу үшін препарат максимальді жарық болуы керек. жарықтың шашырауы иммерсионды сұйықтықтарды қолдану нәтижесінде жойылады. Препаратқа кедр майын 1 тамшы тамызады. Құрғақ объективті иммерсионды түріне ауыстырады. Қырынан байқап тұрып объективті майға жанасқанға дейін батырады, фронтальды линза заттық әйнекке жақындайды (объектив линзасы май тамшысында заттық әйнекке, препаратқа тимеуі керек). окулярға қарап отырып винттермен тубусты жай ғана көтереді, оны препарат көрінісі байқалғанша ұстайды. Жұмыс соңында тубусты көтеріп, препаратты алады.
1. Микроскопиялау әдістері
Фазалы- контрасттық микроскопия.
Фазалы - контрастық микроскопияның көрінісі боялмаған, контрасты емес объектіден тұрады. Қараңғы және жарық жерлерде әр түрлі қалыңдықты зерттейтін оптикалық препаратты атайды.
Фазалы - контрасты әдісін бақылауы үшін біздің өнеркәсіпте шығарылады, ол мынадан тұрады: 1).объектив - ахроматтың жинағы. Әр объективте өзінің фазалы пластинкасы болады, ол ішкі линзада орналасқан белгілі бір уақытта плсатинка максимум 900С фазаның өзгеруі байқалады.2). Кәдімгі конденордың бақылауына ирис - диафрагманы қажет етеді. Диск револвері - жарқыраған шуақтан құралған. Фазалы пластинканы объективі 2 дәкеден тұрады. 3). Көмекші микроскопта тубус пен окулярдан тұрса, орталық сақиналы диафрагмадан құралады.
Фазалы - контрасты объективпен окуляр жұмыс орындарда құралған. Кәдімгі конденсорда фазалы - контраста қолданады. Револьверді құрып болғаннан кейін - сақиналы диафрагма 0-ге тең. Бұл препаратты микроскоптың жанына әкеліп, оған төмен ватты шам жарығын орнатады, көмекші микроскопты окулярмен бірге қойып және ақшыл сақина диафрагмасы мен қараңғы сақиналы пластинкалы фазасымен бірігеді. Содан кейін көмекші микроскоп окулярмен ауысады.
Микроскоппен қараған кезде микроағзалардың түрі боялмаған, олар қоректік ортада өзгеріп отырады. Жарық жерде өзгермейді. Олардың тек жарық фазасы ғана өзгереді. Микроскоппен қараған кезде аз контрасты объектісі боялған кезде мөлдір түсті болады. Мұндай түсті көрген кезде фазалы - контрасты микроскопты қолданады. Фазалы - контрасты әр түрлі жарық микроскоптан тұрады:
1. Объектив арнайы фазалы пластинкамен жинақталған;
2. Конденсор айналмалы дисктен тұрады;
3. Көмекші телескоп фазалы - контрасқа арналған.
Бейнелеудің дәлдігі жарықтың түрлі объект элементерімен жұтылуына тікелей байланысты екені белгілі. Егер объектіде жарықтың күшті және әлсіз адсорбирленуі кезекпен жүрсе, объект өзінің амплитудасын өзгертеді. Мұндай объектінің түрлі бөлімдерінен өтетін жарық сәулелерінің интенсивтілігі түрлі болады. мұндай объектілер жарық өткенде не әлсізденбейді немесе аз әлсізденеді. Алайда объектінің жеке учаскелерімен сынудың түрлі көрсеткіштері немесе объектіден шығарда қалыңдықтың тегіс еместігіне тәуелді жарықтың фазасы ауытқиды. Фазаның жылжыуы жарықтың оптикалық тығыздығы түрлі ортада таралу жылдамдығының біркелкі еместігінен жүреді. Үлкен оптикалық тығыздықтағы орындарда жарық жылдамдығын баяулаты фаза бойынша өзгереді. мұндай объектілер фазалы деп аталады. Оларға микроорганизмдер мен тірі клеткалардың көп мөлшері жатады. Адам көзі мен фотопластинка жарықтың фазалы ауытқуын шақырмайды. Олардың табылуы үшін 1934 жылы голлондиялық Церникпен ұсынылған фазалы - контрастар әдісі қызмет көрсетеді.
Фазалы - контрастар әдісі микроскопта диспорционды құрылулар жайлы Абба теорясын пайдалануға негізделеді.
Әдістің мәні микроскоптың кәдімгі конденсорын сақиналы диафрагмалы арнайы конденсормен ауыстырады, ал револьверді арнайы объектіге біріктіреді. Бұл объектінің алаңдық линзасына фазалы пластинка сақина түрінде қойылған.
Фазалы - контрастылы микроскопты келесі әдіспен құрады:
1. Микроскоптағы кәдімгі объектив пен конденсорды фазалыға ауыстырады.
2. Конденсор дискісін бұру арқылы нөлдік диафрагманы құрастырады.
3. Преапаратты микроскоп үстелшесіне орналастырады, ХЮ жарықтандыруын құрайды және фокустайды. Конденсор диафрагмасын түгелімен ашады.
4. Нөлдік диафрагманы қолданылатын фазалы объективіне сай үлкендіктегі диафрагмаға ауыстырады.
5. Микроскоп окулярын көмекші окулярға ауыстырады.
6. Көмекші микроскоптың қозғалғыш трубкасын винт көмегімен фиксирлейді.
7. Конденсордың орталықтандырғаш винттерін айналдыра конденсордың сақиналы диафрагмасын объективтің фазалы сақинасымен біріктіреді.
8. Көмекші микроскопты тубустан алады, керекті окулярды қояды, фокусты тұрғызып, объектіні зерттейді.
9. Объективтің әр ауыстырылуында 4, 5, 6, 7, 8 пункттеріндегі операцияларды орындау қажет.
Әр студент бактериалды препаратты микроскопия техникасымен келесі кезектермен өңдейді:
* Микроскопты өзінің жұмыс столына ыңғайлы жерге қояды және жарықтандырады;
* Микроскоптың заттық столына дайын болған жұғындыны қояды және оны қысқыштармен қысады;
* Препаратты құрғақ обьектив көмегімен көреді және детальды зерттеу үшін жақсы жерді іздеу;
* Микроскоптың тубусын көтеріп, револьвердің көмегімен иммерсионды обьективті орнату;
* Иммерсионды обьективтің фронтальды линзасын мойына қаратып, обьективтің линзасын және заттық әйнекті обьективпен бұзбау үшін жанынан бақылайды;
* Окулярға қарап, макрометрлік винтпен микроскоптың зерттеліп жатқан обьектісі шыққанша тубусты көтеріп көру;
* Микрометрлік винтпен фокусты анықтайды және де алынған препаратты зерттейді;
* Микроскопиялық суретті альбомға салады;
* Тубусты көтеріп, көрсетіліп жатқан препаратты алып тастап, қағазбен немесе салфеткамен кедр майын обьективпен алып тастап, жарықтандыруды өшіреді;
* Микроскопты чехолмен жауып, жұмыс орнын ретке келтіреді.
Микробиологиялық зерттеулердің әдіcтері:
1. бактериоскопиялық зерттеу - микроорганизмдердің формасы мен құрылысын микроскоптың көмегімен зерттеу;
2. бактериологиялық - микроорганизмдердің культураларын культивирлеу жолымен зерттеу, яғни жасанды қоректік ортада өсіру;
3. тәжірибелік әдіс - тәжірибедегі сыналған жануарлардың көмегімен микроорганизмдердің және олардың уларын анықтау;
4. серологиялық - қанның сары суының көмегімен микроорганизмдерді анықтау.
Микроорганизмдердің морфологиясы мен жасушалардың құрылымын зерттеу көбінесе микрометрмен (мкм =0,001мм) өлшенеді, сондықтан біз олардың құрылысын микроскоп көмегімен ғана көре аламыз, өйткені микроскоп бізге зерттелетін обьектінің мөлшерін 100 есе (жарықтандыру микроскопы) және 10000 есе (электорнды микроскоп) үлкейтіп көрсете алады.
Микробиологиялық практикада көбінесе оптикалық жарық өрісіндегі микроскоптар қолданылады, көбіне фазалы - контрасты жабдықталуымен.
Көп қолданылатын микроскоптар қатарына қараңғы өрістегі конденсор және люминесцентті микроскопия жатады.
4. Жарық өрісіндегі микроскопия
Жарықта өтетін жарық алаңының әдістері негізінен мөлдір препараттарда қолданылады, өйткені олардың құрылымының бөлімшелері әр қилы жарықты сіңіреді. Жарықтандыру системасындағы сәулелер препаратқа және обьективке біртегіс жарықтандыру береді. Препарат құрылымының элементтері көбінесе оларға түсетін жарықты сіңіреді, ауытқытады, олар суреттің шығуын қамтамасыз етеді. Бұл әдіс сәуле сіңірмейтін обьект үшін де пайдалы. Жарық алаңының әдісі мөлдір обьектілерді бақылау үшін көбінесе биологиялық ұлпа және көптеген минералды қолданылады. Обьектив арқылы жарықтандыру төбеден препаратқа беріледі және ол тағы да жарықтандыру қызметін атқарады.
Биологиялық микроскоптың жабдықтары
Микроорганизмдерді зертеу үшін күрделі оптикалық прибор микроскопты қолданады (грекше mikros - кішкентай, skopeo - көремін). Микроскоптар 2 негізгі бөліктен: механикалық және оптикалық бөліктен тұрады. Механикалық бөлігі штативтен, тубустан және заттық үстелшеден тұрады. Заттық үстелше винттің көмегімен қиғашымен орналасады. Столдың үстінде препараттың қатайту үшін 2 клемма болады. тубус негізінен макрометрлік және микрометрлік винт көмегімен көтеріледі және түседі.
Тік немесе иілген тубустың үстінде револьвер жалғасқан, оған 2-4 объектив орналастырылған. Объективтерді ауыстыру үшін револьверді өзі осін айналдыру арқылы жүзеге асырамыз.
Микроскоптың оптикалық бөлімі жарық аппаратынан, объективтерін және омулярлардан тұрады. Жарық аппараты заттың үстелдің астында орналасқан, ол айнадан, конденсордан және ирис-диафрагмасынан тұрады. Айна екі беттен тұрады: тегіс және иілген: ол жарық сәулесін шағылыстарап, конденсорға бағыттайды. Өте үлкен жарықтандыру үшін тегіс айналарды қолданады. Жасанды және табиғи кішігірім жарықты үлкейту - иілген айнаны қолданады. Конденсор күшті линзалар жүйесінен тұрады. Ол зерттелетін объектінің оның көрінуі үшін жарықтың ашық болуын қамтамасыз етеді. Жарық сәулелерін жинап, оларды айнада шағылыстырған соң, конденсор тегіс айнада концетрлейді. Конденсор винттің көмегімен вертикальді бағытта жылжиды. Конденсорды төмен түсірген кезде микроскоптың көру түтігінде қараяды, ал көтергенде - жарықталады. Егер қатты жарық болып кетсе, онда конденсорды түсіру керек, ал егер қараңғылау болса - көтеру керек.
Ирис-диафрагма жіңішке металл сегменттерінен тұрады, ол конденсордың астында орналасқан, ол арқылы конденсорға түскен жарықты реттейді.
Микроскоптың ең негізгі бөлігі объективтер болып табылады. Олар револьвердің ұяшықтарында орналасқан және де линзалар жүйесінен тұрады. Металлды оправа бекітілген. Үлкейтуді беретін фронтальды немесе алдыңғы объективтің линзасы болып табылады. Күшті объективтің фронтальді линзалары кішігірім диаметрі қисықты береді, жарты шар түрінде. Барлық объективтер екіге бөлінеді: ахромат - қарапайым және апохроматы - негізі, ол оптикалық көріністің кемшіліктерінен айырылтуға мүмкіндік береді.
1-микроскоптың табаны, 2-конденсор кронштейні, 3-тубус ұстағыш, 4-микромеханизмі бар қорапша, 5-окуляр, 6-тубус, 7-призма, 8-тубус ұстағыштың басы, 9-револьвер, 10-салазиалардағы револьвер, 11-объектив, 12-заттың үстелшесі, 13-конденсор, 14-ирис-диафрагма ұстағыш, 15-диафрагма, 16-айна, 17-икрометрлі винт, 18-макрометрлі винт.
Сонымен бірге объективтер құрғақ және иммерсионды болып бөлінеді. Құрғақ объективтер жұмыс фронтальды линзалар және зерттелетін заттар арасында ауа қабаты болады . Иммерсионды (латынша immersio-ендіру) фронтальды линзалар жұмыс кезінде препараттың сұйық тамшысына ендіріледі. Бұл мақсатта жұмысына ең қолайлы препарат 1.515 коэфициентті ке кедр майы болып табылады. Жарық сәулесі айнадан шағылыспай кедр майы арқылы объективке түседі. Осы арқылы затты толық көруге мүмкіндік бар.
Конденсордың иристі-диафрагманың деңгейі мен объективтің жұмыстық қашықтығы, объективтің үлкейтулер арасындағы қатынастар.
МБР-1 және МБИ-1 биологиялық микроскопы 20,40,60 және 90 х сандары бар 3-4 объективі бар, олар осы объективтің үлкейтуін көрсетеді. Микроскоптардың ең күшті объективтері 90, 100, 101 және 110 х болып табылады.
Окуляр (латынша oculus-көз) тубустың түбінде орналасқан. Окуляр ені тегіс домалақтау линзадан тұрады. Линзаның біреуі көзге бағытталғаны - көздік, екіншісі препаратқа бағытталған - жинақты. Окулярда үлкейтілген фонус қысқа болуына байланысты, окулярда ұзындығы кішкентай болып келеді. Линзалар арасында диафрагма орналасқан, қисық жарық сәулелерін ұстап қалады. Окуляр сандармен белгіленген, олардың үлкейтулерін көрсетеді. Апохроматтармен жұмыс кезінде қиын компенсационды окулярлар қолданады.
Күшті объективтің әлсіз және орташа окулярлардың біргелесуі арқасында бейнені толық көруге мүмкіндік бар. Микроскоптың берілген жүйесінің көрінуін ұлғайту үшін окуляр мен объектив көрсетілімін көбейту керек. Мысалы, окуляр көрсетілімі 7 х және объектив көрсетілімі 90 х болса, онда микроскоптың көрінуінің ұлғаюы 630-ға тең.
Шынында, объектив заттың бейнесін береді. Ал окуляр оны үлкейтіп көрсетеді.
Жарықтандырғыш. Мироскопиялықта көбінесе электр жарығын көрсетеді. Көптеген микроскоптарда (МБИ-2, МБИ-6) жарықтандырғыш құрал микроскоптың өзіне ендірілген. МБР-1 микроскопында жұмыс жасау үшін ОН-7, ОН-19 және т.б. жарықтандырғыштармен қамтамасыздандырылған.
ОН-7 жарықтандырғышы 2 линзалы конденсордан тұрады иристі-диафрагма және азвольтты (8 В, 20 Вт) шамнан, олар 120-200 В-ті трансформатордан электр жарығын алып отырады. Шам потронымен жарықтандырғыш корпусында еркін орналасады және штативке керекті биіктікте бекітіледі. Жарықтандырғыш микроскоппен арнайы планкпен жалғасады. Шам накалын реттеп отыратын корпусында реостат орналасқан(7), шамды оған азвольтты трансформатор (6)арқылы жалғайды. Шам патронымен жарықтандырғыш корпусында еркін жылжиды және ол штативке керекті биіктікте бекітілген. Шамның алдында жарықтандырғыш екі линзалы иристі-диафрагма (4) және жарық фильтр(5) ұяшығы орналасқан. Жарықтандырғышты микроскоп алдына орналастырады, байланыстырғыш планкте керекті өлшемді береді.
ОИ-19 микроскоппен жарықтандырғыш:
1- жарықтандырғыш штативі; 2- жарықтандырғыштың корпусы; 3-патрон компасы; 4-иристі диафрагманың ұстағышы; 5-жарық фильтр; 6-трансформатор; 7-реастың ұстағышы; 8-өшіргіш; 9-біріктіргіш планкасы.
Жарықтандырғыш ОИ-9М.
Бинокулярлы қондырғысы АУ-12 микроскобына орнатылған: 1,2-окулярлы түтікше; 3-диатропты механизм; 4-диатропты сақина механизмі; 5-шар тәрізді түтікше өсінің корпусы және фланц құрылысы.
Бинокулярлы қондырғысы мен бинокулярлы микроскобын микроорганизмдердің колонияларының тығыз қоректік ортада өсіруін әсіресе микробытық препараттардың ұзақтылығын жүргізуге болады (5-сурет). Заттың стреоскопиялық көрінісін 3 бағыттағы өлшемі көру қабілетін тез шаршатпайды. Түтікшенің окулярлы түзегішінің 1 өлшегіш бағытқа көріністі көрсеткенше 1 келікке келтіреміз.
Жарықты Келер бойынша орнату
Микроскоппен жұмыс жасағанда жақсы нәтиже алу үшін объектіге жарық түсірілуі керек. Жарықтың жақсы түсу жүйесі Клер системасына негізделген. Жарықтың түсуі мына сатлар арқылы белгіленген:
1. Алдын ала дайындық:
o Микроскопты және жарықтандырғышты крестовинаға қоямыз (микроскоп айнасымен жарық көзінің) ара қашықтықты қамтамасыз ету үшін қажет.
o Зат үстелшесіне жаншылған тамшыны немесе боялған фиксирленген препаратты орнатамыз.
* Объективті 8 х-ке орнатады.
* Конденсорды жоғарғы линза заттың үстелшемен бірдей болатындай етіп көтереді.
* Конденсор дифрагмасын толықтай ашады.
* Маттық әйнекті жылжытады.
* Тегіс айнаны қояды.
* Жарықтандыру диафрагмасын кішкене саңылау қалдырып жабады.
1. Жарықтандырғышты іске қосып, жарық көру аймағының ортасына түсетіндей жағдайға келтіреді.
2. Микроскоп айнасына ақ қағазды салады және жарықтандырғыш шам патронын корпус түбіне жылжыта отырып, қағазға жарықтандырғыш шам жібі виткасының бейнесін фокустайды.
3. Окулярға қарй айнаны бұрай отырып, шеті ашық емес жарық дақ түріндегі жарықтандырғыш диафрагма бейнесін көру аймағынан табады.
4. Егер олкөру аймағының айтарлықтай аймағын алып жатса, оны объективті бірнеше төмендетіп, азайтады немесе окулярға қарай отырып, диафрагма саңылауын дұрыстайды.
5. 8 х объективті қолдана отырып, жарық дағы аумағындағы объектіні фокустейді.
6. Окулярға қарай және конденсорды босата отырып, жарықтандырғыш диафрагма жиегіндегі препарат бейнесінің тегістігін фокустайды, яғни шетшеті анық боялған бейне алады.
7. Айна көмегімен жарық дақты көру аймағының ортасына ауыстыру. Егер дақ бірдей емес жарықтанса, жарықтандырғыш корпусын бұру арқылы бірдей жарықтандыруын болдырады.
8. Жарықтандырғыш диафрагмасын 23 бөліктен кем емес ашады.
9. Объективті 40х (жаншылған тамшы препараты үшын) немесе 90х (иммерсияланған май жағылған, боялған препаратты фиксирлеу үшін) орнатады және объектіні фиксирлейді.
Жарықты реттеуде жарықтандырғыш шамының реостаты немесе жарық сүзгілері қолданылады. Айнаның, конденсордың және жарықтандырғыш диафрагманың тұрған жағдайын өзгертуге болмайды! Конденсор диафрагмасымен тек 40х объективте бейненің айқындылығын жоғарылату үшін қолданылады. Иммергирленген конденсор апературасы 1-ге жақын, ал 40х объективтің сандық апературасы 0,65-ті құрайды. Конденсор апературасын объектив апературасымен сәйкестендіру үшін келесідей жүргізеді. Жарықты Келер бойынша орнатады және препаратты 40х объективімен фокустейді. Окулярды босатады және тубусқа қарай отырып, конденсор диафрагмасын оның шеті жоғары объектив линзасымен біртегіс жарықталған шекарасында көріншенше жабады. 90х объективімен жұмыс кезінде конденсор диафрагмасын сандық апературасы 1,25 болғандықтан ашық қалдырады.
Иммерсиялы объективпен жұмыс істеу ережесі
Жарықты Келер бойынша орнатады. Құрғақ фиксирленген боялған препаратқа иммерсиялық май тамшысын тамызады. Объективті 90х-ке орнатады, жанынан қарай отырып, микроскоптың тубусын макрометрикалық винтпен объективті майға жүктегенше баяу түсіреді. Фронтальды объектив линзасы заттық әйнекке жанаспауын қарау керек (жоғары апературалық иммерсиялық объективтің фронтальды линзасы абайсыз қозғағанда оңай сынуы мүмкін). Сонан соң окулярмен қарай отырып, макровинтпен баяу тубусты көтереді және объектіні фокустайды. Жұқа фокустауды микрометриялық винт көмегімен жүргізеді.
Тіс өзегінің жарық алаңдаңы микроскопиясы
Микроскопирлеуді аяқтаған соң тубусты көтеріп, препаратты алады және объектінің фронтальді линзасын алдымен құрғақ мақтақағазды салфеткамен, сонан соң сондай, бірақ аз ғана тазаланған бензинге батырылғын салфеткамен мұқият сүртеді. Майды линза бетінде шаң жинап, объективтің зақымдағыш тудыратынын қалдыруға болмайды. Препаратты майдан сүзгіш қағаз бөлігімен тазалап, сонан соң әйнекті бензин немесе ксилолмен өңдейді.
Кедр майы және тазартылған бензин бір-біріне кигізілген екі флаконда сақталады. Ішкі флаконға кедр майын, сыртқысына тазартылған бензинді құяды. Майы бар флаконды шыны таяқшасы бар тығынмен жабады. Осы таяқшамен майды препараттарға жағады.
Қараңғы өрістегі микроскопия
Қараңғы өрістегі микроскопия жарықты күшті сіңіретін микроорганизмдердің қабілетіне негізделген. Объект жанындағы жанама сәулелермен жарықтандырады және микроскоп объективіне тек препараттағы бөліктен сіңірілген сәулелер түседі. Қараңғы өрістегі микроскопия Тиндал эффектіне негізделген, бұның белгілі мысалдарына күннің жарықтың қысқа сәулесімен жарықтандыруға ауа тозаңын анықтау жатады. Объективке жарықтандырғыштан тіке сәуле түспес үшін объектив апературасы конденсор апературасына қарағанда кішкене болу керек.
Қараңғы өрістегі микроскоп арқылы көрінген микроорганизмдер қара өрістегі жарқыраған денешіктер бөлып көрінеді. Сондай-ақ бұндай микроскопия әдісінде ұсақ микроорганизмдерді көруге болады, микроскоптың қабілеті жетпейтін организмдерді анықтайды. Бірақ қараңғы өрістегі микроскопияда тек объектінің контурын көруге болады, демек ішкі структурасын анықтауға мүмкін емес. Қараңғы өрістегі микроскопия көмегімен жаншытылған тамшы препаратын зерттейді. Заттық шыны 1,1 - 1,2 мм-ден қалың болмауы тиіс, 0,17 мм жабыны ешбір сырылмауы және лас болмауы керек.
Препаратты дайындау барысында көпіршіктер мен ірі бөлшектері болуы керек, сондықтан көрінетін аумақ қараңғы болып тұрады. Егер препаратта кейбір бөлшектер кездессе, мысалы микроорганизмдер, қисық сәулелер белгілі деңгейде олардың беткі жағынан көрінеді, демек алғашқы бағытынан ауытқып және объективке түседі. Мұндай жағдайда бақылаушы қанық қара фонда өте жарық, анық объектіні көреді. Мұндай жарық препараттың жарықтануы арнайы қараңғы өрістегі конденсорға дейін жетеді, әдеттегідей кәдімгі микроскоп конденсорымен ауыстырады. Негізгі қараңғы өрістегі конденсордың айырмашылықтары орталық бөлімі қараңғыланған және тіке сәулелер жарықтанғаннан микроскоп объективіне түспейді. (Қараңғы өрісті конденсор орталығы өте қараңғы болып табылады, сондықтан орталыққа түсетін сәулелер айнадан түзілген, ал көлденеңнен препаратқа жанынан түзілген сәулелер беріледі, айнадағы көрініс конденсордың ішкі құрылымында орналасқан).
ОИ-13 қараңғы өрістегі конденсор
Қараңғы өрістегі сәулелер жолы:
О - объектив; П - препарат; ВИ - сулы иммерсия; ЛК - конденсор линзасы; ДТ - қараңғы өрістің диафрагмасы; ПС - заттық үстелше.
Қараңғы өрісті микроскопирлеу әдісінде мыңдаған микрометр бөлімі объектіні көруге болады, демек ішкі құрылысын көруге мүмкіндік бермейді. Майда микробтар, қараңғы бөлмеге кішкене саңылаумен жарық жіберген кездегі ауадағы майда шаң тозаңдары сияқты жарқырай бастайды. Қараңғы өрістегі конденсордың сыртқы корпусына рамка орналасқан (9-сурет). Рамканың ішіне ішкі патрон орнатылған оптикалық бөлімі бар, оптикалық бөлімі линзалардан тұрады (кардиоид), ол сақиналы диафрагмадан және айна қорғағыштан түзілген. Оптика бөлімі бар рамка перпендикулярлы өсі бойынша көлденеңнен қозғала алады, демек реттеуші бұрандалары арқылы. Жұмысты бастамас бұрын көрініс нақты - дәл көрінуі үшін орталықтандырады, демек оптикалық өспен конденсордың өстерін бір - біріне сай етіп орналастырады. Орталықтың дұрыстығын окулярдағы сақинаның біркелкі және анық жарықтанғанын байқауға болады, демек дәл ортасында тұруы тиіс.
Препараттың қараңғы алаңда құрғақ және иммерсионды жүйедегі объективтермен көруге болады. егер объектив иммерсионды болса, майды жабатын әйнекке жағамыз, иммерсионды май ауаның көпіршіктерінсіз болады, сосын оны конденсордың жағына не заттық әйнектің арасына жағады. Иммерсионды объектив 90-мен жұмыс істегенде арнайы диафрагма, қараңғы фазалы конденсорге қолданады. Заттық әйнектің қалыңдығы - 0,8-1,2 мм, жабын әйнек - 0,2мм аспау керек. әйнек таза және мөлдір жарақатсыз болу керек.
Жұмысты күні сәулесінің жарығында немесе электр жарығында жасайды. Электр жарығында жұмыс жасағанда арнайы лампасы бар жарық құрылғысы 100-150 Вт қолданады.
Микроскопияның техникасы. Жарық фазада жарықтандырып, орталықтандырады және құрады. Жарық фазалы конденсорге ауыстырылады. Осы мақсатта қарапайым конденсор жасауға болады. бұл үшін конденсордың жоғары линзанын бұрап, төменгі линзаның ортасына қара қағаздан дөңгелек (линзаның 32 бөлігін жауып) жоғарғы линзаны бұраймыз. Конденсорды ұстағышқа қояды және бұрандамен қатырады. Реостатты өшіргендегі жарықтың максимальды күшін диафрагма жарықтандырғышын толығымен ашып жарықпен қамтамасыз етеді. Линзаның жоғарғы жағының төмендетілген конденсорға иммерсионды сұйықтық жағады (кедр майы, вазелинді май мен бромнафталин қосындысы, дистилденген су оңай және ыңғайлы). Сұйықтық ауа көпіршіктерінсіз болуы керек. қараңғы фазада зерттеулер жүргізу үшін препаратты бұзылған тамшы әдісімен дайындайды. Зерттелетін материалдың кішкене бөлігін заттық әйнекке жағады. Тамшыны жұқа (0,17 мм көп емес) жабын әйнекпен ауаның көпіршіктерінің болмасы үшін жабады. Заттық әйнектің қалыңдығы 1,1 мм аспайтын басқа жағдайда фокус конденсоры (жоғары аппаратуралы сәулелердің қиылысу нүктесін) әйнектің жұқа бөлігінде пайда болады, сонда зерттеуші қараңғы фазалы тиімділікті ала алмайды.
Препаратты микроскоптық заттық үстелшеге қояды. Иммерсионды сұйықтықты заттық үстелшенің төменгі бетінде ерігенше ұлғайтып, микроскопты препаратқа фокусрилейді. Конденсордың реттеуші бұрандасымен көру аймағының ортасына жарық дақты орталықтандырады, ал оның көру интенсивтілігі конденсорды көтеру арқылы реттеледі. Осыдан кейін револьвердің объективін қажет ұлғайтумен (х40) қосымша конденсор және айнаны оталықтандырады.
Қараңғы жерде микроскоппен қараған кезде микробтар қозғалуы байқалады, кейбір ауру қоздырушылар (лептоспир) деген микробтар, олар жарық микроскопта қолданылады. Жарық жерде әр түрлі жасушалар әсер ететін ықпалы болады, мұнда жасушаның протопластының дисперсті коллоидының өзгеруін бақылайды. Жарықталмаған тірі жасушада гомогендік протоплазмасы болмайды. Нәтижесінде клетка жойылады және құрамы жарқырап жана бастайды. Осыған қарамастан, қараңғы жерде микробтардың ішкі құрылысын көруге болмайды.
Жарық жердегі конденсордың жұмысы:
1. Препарат Тамшы беретін ол жұқа және мұқият тазартылған айнадан жасалған, микроскоптық үстелдің үстінде тұрады, оның объективі 8х. Содан кейін тубусты өзгертпейді, препарат фуксирленген объективі 40х болады.
2. Конденсор жарық жерден шығады, окуляр бір объективтен тұрады. Револъвер микроскоптың бір бос объективтен тұрады, арнайы жапқышпен жабдықталған, объективтің бос препаратынан құралған.
3. Диафрагманың ауыстырып қою үшін жауып қояды. Көрінісі бойынша, айнада жіпше лампымен фокусирлейді, ыдысты белгілі бір ақ қағазбен жауып қояды (Мысалы: Келер құрастыруы бойынша). Реостаттың көмегі арқылы жарқыраған жарықтығы төмендейді.
4. Жарқыраған диафрагманы ашады. Микроскоп айнасын сыртқы соңғы тубусын жауып, жыне жайлап айналдырып, оның жарық алаңы тепе-тең болады. Содан кейін айнаны айналдыру керек емес!
5. Окулярды қойып, 8х объективті құрастырып ақырын ғана айнаға тигізбей, қараңғы жерде конденсор орнатылады. Ең соңғысы былай құрастырылады, микроскоп штативтің ақ винтпен оралу қажет, реттеуші дәке - жарқыраған айнаның жанында орналасқан, конденсорды шығарып, жарық қайтадан пайда болады.
6. Линзаның жоғары конденсорында имерсионды майды жағып және конденсорды жіберіп отырамыз. Қайтадан препаратты құрастырып. Оны клеммен жақсылап қыстырып қоямыз.
7. конденсорды жоғары көтереміз. өйткені май линза мен конденсордың арасында толып тұру керек және айнамен жауып, ауасының тамшылары болмауы керек.
8. жарқыраған реостатты өшірі және т.б. жарық максимальділігін алады.
9. Окулярға қарасақ, конденсор орталықтандырады. Реттеуші дәкенің көмегі арқылы тура көру орталығында ашық сақиналы қара дақтар немесе тек қана ақ дақтар көрінісі байқалады. Сақина немесе дақ жарықтан ерекшеленеді, ал ауаның тамшылары қоңырлау түс береді.
10. Егер орталықта ақшыл сақиналар болса, окулярды жақсылап бақылап, оны жайлап көтереді. Сонда қара дақтар жойылып кетеді және бірге қосылған сақиналар қалып тек қана ақшыл дақтар қалады. Егер орталықта ақшыл дақтар қалса, онда конденсорды араластыру қажет емес.
11. 40х объективін қоою және препаратты фокусирлеу. Жақсы эффект алу үшін, жасыл фильтрді қолданады. Объектив орталықты мұқият тексереді. Фазалы - контрастық конденсорды штативте қолданады.
Фазалы - контрастық микроскопия
Фазалы - контрастық микроскопияның көрінісі боялмаған, контрасты емес объектіден тұрады. Қараңғы және жарық жерлерде әр түрлі қалыңдықты зерттейтін оптикалық препаратты атайды.
Фазалы - контрасты әдісін бақылауы үшін біздің өнеркәсіпте шығарылады, ол мынадан тұрады: 1).объектив - ахроматтың жинағы. Әр объективте өзінің фазалы пластинкасы болады, ол ішкі линзада орналасқан белгілі бір уақытта плсатинка максимум 900С фазаның өзгеруі байқалады.2). Кәдімгі конденордың бақылауына ирис - диафрагманы қажет етеді. Диск револвері - жарқыраған шуақтан құралған. Фазалы пластинканы объективі 2 дәкеден тұрады. 3). Көмекші микроскопта тубус пен окулярдан тұрса, орталық сақиналы диафрагмадан құралады.
Фазалы - контрасты объективпен окуляр жұмыс орындарда құралған. Кәдімгі конденсорда фазалы - контраста қолданады. Револьверді құрып болғаннан кейін - сақиналы диафрагма 0-ге тең. Бұл препаратты микроскоптың жанына әкеліп, оған төмен ватты шам жарығын орнатады, көмекші микроскопты окулярмен бірге қойып және ақшыл сақина диафрагмасы мен қараңғы сақиналы пластинкалы фазасымен бірігеді. Содан кейін көмекші микроскоп окулярмен ауысады.
Микроскоппен қараған кезде микроағзалардың түрі боялмаған, олар қоректік ортада өзгеріп отырады. Жарық жерде өзгермейді. Олардың тек жарық фазасы ғана өзгереді. Микроскоппен қараған кезде аз контрасты объектісі боялған кезде мөлдір түсті болады. Мұндай түсті көрген кезде фазалы - контрасты микроскопты қолданады. Фазалы - контрасты әр түрлі жарық микроскоптан тұрады:
1. Объектив арнайы фазалы пластинкамен жинақталған;
2. Конденсор айналмалы дисктен тұрады;
3. Көмекші телескоп фазалы - контрасқа арналған.
Бейнелеудің дәлдігі жарықтың түрлі объект элементерімен жұтылуына тікелей байланысты екені белгілі. Егер объектіде жарықтың күшті және әлсіз адсорбирленуі кезекпен жүрсе, объект өзінің амплитудасын өзгертеді. Мұндай объектінің түрлі бөлімдерінен өтетін жарық сәулелерінің интенсивтілігі түрлі болады. мұндай объектілер жарық өткенде не әлсізденбейді немесе аз әлсізденеді. Алайда объектінің жеке учаскелерімен сынудың түрлі көрсеткіштері немесе объектіден шығарда қалыңдықтың тегіс еместігіне тәуелді жарықтың фазасы ауытқиды. Фазаның жылжыуы жарықтың оптикалық тығыздығы түрлі ортада таралу жылдамдығының біркелкі еместігінен жүреді. Үлкен оптикалық тығыздықтағы орындарда жарық жылдамдығын баяулаты фаза бойынша өзгереді. мұндай объектілер фазалы деп аталады. Оларға микроорганизмдер мен тірі клеткалардың көп мөлшері жатады. Адам көзі мен фотопластинка жарықтың фазалы ауытқуын шақырмайды. Олардың табылуы үшін 1934 жылы голлондиялық Церникпен ұсынылған фазалы - контрастар әдісі қызмет көрсетеді.
Фазалы - контрастар әдісі микроскопта диспорционды құрылулар жайлы Абба теорясын пайдалануға негізделеді.
Әдістің мәні микроскоптың кәдімгі конденсорын сақиналы диафрагмалы арнайы конденсормен ауыстырады, ал револьверді арнайы объектіге біріктіреді. Бұл объектінің алаңдық линзасына фазалы пластинка сақина түрінде қойылған.
Фазалы - контрасыт микроскопты келесі әдіспен құрады:
1. Микроскоптағы кәдісгі объектив пен конденсорды фазалыға ауыстырады.
2. Конденсор дискісін бұру арқылы нөлдік диафрагманы құрастырады.
3. Преапаратты микроскоп үстелшесіне орналастырады, ХЮ жарықтандыруын құрайды және фокустайды. Конденсор диафрагмасын түгелімен ашады.
4. Нөлдік диафрагманы қолданылатын фазалы объективіне сай үлкендіктегі диафрагмаға ауыстырады.
5. Микроскоп окулярын көмекші окулярға ауыстырады.
6. Көмекші микроскоптың қозғалғыш трубкасын винт көмегімен фиксирлейді.
7. Конденсордың орталықтандырғаш винттерін айналдыра конденсордың сақиналы диафрагмасын объективтің фазалы сақинасымен біріктіреді.
8. Көмекші микроскопты тубустан алады, керекті окулярды қояды, фокусты тұрғызып, объектіні зерттейді.
9. Объективтің әр ауыстырылуында 4, 5, 6, 7, 8 пункттеріндегі операцияларды орындау қажет.
Люменисценттік микрокопия
Люменисценттік микрокопия түсіп жатқан жарықтың әсерінен әр түрлі биологиялық заттар мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. МБ зертхана туралы негізгі түсінік.
Микроорганизмдермен жұмыс жасаудың өзіндік ерекшеліктері бар екені бізге мәлім. Олардың ішіндегі ең маңыздысы -- тазалық сақтау.
Зертханада жарық мол түсуі керек. Оның терезелері солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс немесе солтүстік жақта орналасуы керек. Егерде терезелер оңтүстік жаққа қараған болса, күн ашық күндері оны материалмен жауып, көлеңкелеген дұрыс. Қабырғалары тегіс боялған немесе пластиктермен жабылған болуы тиіс. Зертханадан шығатын есікте қол жуғыш, дезинфекциялаушы ерітіндісі бар бутил, сабын және сүлгі болуы керек. Еденді пластикамен жабу қажет, өйткені қарағай еденнің тақтайларының аралығында лас жиналады да тазалыққа нұқсан келтіреді.
Жұмыс үстелдері де терезе алдына орналасуы керек, оған жарық мол түскені жөн. Үстел беті пластикамен қапталған болуы тиіс.Үстелдің ортасына пробиркаларға арналған штативтер, флакондар немесе бояулар құйылған ыдыстар, спирт шам немесе газ жанарғысы орналасады. Студенттерге үстел айналасынан жеке орын бекітіліп беріледі, Жұмыс үстелінің үстінде сабаққа қатысы жоқ бөтен заттар болмауы тиіс. Сабаққа қажетті заттардың барлығы өнебойы стол үстінде болғаны жөн. Құрал-жабдықтардың жұмысқа сай, дайын болуына лаборанттар жауапты болады.
Зертханада халатпен, ақ қалпақпен немесе ақ жаулықпен жұмыс істелетінін естен шығармау керек.
Жұмысқа пайдаланылған заттарды ішінде дезинфекциялаушы сұйықтары (хлораминнің 1%, фенолдың 3%) бар ыдысқа салып қою керек. Металдан жасалған заттарды (инелерді, ілмешектерді, пинцетті) жұмыс жасап болғаннан соң спиртовка жалынына жақсылап қарып алады. Киімге немесе тұтынатын заттарға зерттелетін материалдар кездейсоқ тамып кетсе, ол жерді дезинфекциялаушы сұйықпен жақсылап өңдейді. Жұмыс біткеннен кейін қолды дезинфекциялаушы сұйықпен, артынан сабынмен жуып тастайды.
Бөлмені белгілі бір уақыт өткек соң дезинфекциялаушы ерітіндімен, ал боксты (микробтармен жұмыс істейтін бөлме) жұмыс жасап біткеннен кейін бактерицидтік шаммен 30 минуттай өңдеп алады.
Жалпы зертхананың зат жуғыш, автоклав, қоректік орта даярлайтын, термостаттар орналасқан, препараторлық, бокс-бөлме, виварий бөлмелері болуы керек.
Химиялық реактивтер және кейбір биологиялық препараттарды үй асты төлесінде немесе қабырғаға ойып жасалған қараңғы шкафқа орналастырады. Жыл маусымында ол бөлмелер құрғақ, температуралары бір-келкі тұрақты болғаны жөн.
Сабаққа зертхананы лаборант даярлайды, студент тапсырмаларды орындайды, олар келесі ережелерді сақтаулары тиіс:
1. Зертханада тек халатпен кіруге және жұмыс істеуге рұқсат етіледі.
2. Бөгде заттарды алып кіруге тыйым салынады.
3. Қызметкердің бекітіліп берілген өз орны болуы тиіс, ол тек сол жерде жұмыс істеуі керек.
4. Жұмыста тазалық сақтау міндетті.
5. Жұмыс кезінде темекі шегуге, тамақ ішуге тыйым салынады.
6. Жұмыс үстелінде тек жұмысқа керекті ғана құрал-жабдықтар болуы тиіс.
7. Жұмыс біткеннен кейін жұмыс орнын жинастырып, тәртіпке келтіру міндетті шарт.
8. Спиртовкаларды тек сіріңкемен жағу керек. Оның ішінде спирт болғандықтан өртке қауіпті болып есептеледі.
9. Электр тоғына сақ болу қажет.
10. Бөлмедегі зертхана қызметкерлерінің көмегімен ғана электр жабдықтарын токқа қосуға болады.
11. Химиялық және басқа реактивтермен жұмыс жасаудың ережелерімен алдын ала танысып алу керек.
12. Зертханадан шығарда қолды сабындап жуу қажет.
13. Зертхананың едені әлсін-әлі ылғалды шүберекпен сүртіліп алынуы тиіс.
Зертханалық ыдыстарды өңдеу
Зертханалық жұмыстарда қолданылатын ыдыстар химиялық тұрғыдан аса таза, ал кейбір ыдыстар сонымен бірге зарарсыздандырылған болуы тиіс. Ластанған ыдыстарды хром қоспасымен (қосалқы анықтамада келтірілген) өңдейді. Ол негізінен өте тотықтырғыш зат және шыныларды органикалық қалдықтардан өте жақсы тазартады. Хром қоспасында 30 -- 40 минут ұстағаннан соң ыдыстарды құбыр ағын суында жақсылап жуады.
Жаңадан алынған ыдыстарды 15 минуттай сабынды сумен жуып, содан кейін салқын сумен шаяды. Бұдан кейін ыдыс тазаланбаса, оны 10% тұз қышқылы ерітіндісінде 10 -- 15 минуттай тағы да қайнатып, артынан сумен шаяды.
Өлшеуіш пипеткалар майдан ұқыпты түрде тазартылуы тиіс. Майлы пипеткалар қабырғасында су тамшылары тұрып қалып, сұйықты өлшегенде оның мөлшерін қате көрсетеді. Пипетканы өңдегенде хром қоспасын пипетка ұшымен сорып тартуға мүлде болмайды. Бұл жұмысты пипетка ұшына резина груша кигізіп оңай атқаруға болады.
Заттық әйнектерді де майдан жақсылап тазалау керек. Дұрыс жуылмаған заттық әйнектерде микробтар-дың жұғынды препаратын даярлауға болмайды. Сондықтан бұндай шыныларды хром қоспасына бір тәуліктей салып қояды. Содан соң оларды 5% сода ерітіндісінде 30 минуттай қайнатады да, артынан жақсылап жуады. Таза шыныларды пинцетпен Никифоров қоспасына салып сақтайды (қосалқы анықтамада келтірілген). Жуылған ыдыстарды сүртпейді, бөлме температурасында немесе құрғатқыш шкафтарда 100 -- 105° С температурада құрғатады. Таза ыдыстарды шаң-тозаң түспейтін, тығыз жабылатын ыдыстарда немесе шкафтарда сақтайды.
Микробиологиялық зертханадағы жұмыстың негізгі ережесі - жұмысты дұрыс ұйымдастыру.
Келесілерді есте ұстау керек
1. Зертханаға адамды техника қауіпсіздігі бойынша инструктаждан өткен соң жібереді.
2. Барлығы медициналық халатта жұмыс істеуі керек. Халатсыз кіруге тиым салынған.
3. Зертханада темекі шегуге және тамақ жеуге болмайды.
4. Жұмыс орны үлгідегідей реттілікте болуы керек, ал артық заттар арнайы орындарда тұрады. Столға өзге затты қоюға болмайды.
5. Күтпеген жерден биологиялық материалдың столға түскенде және т.б. бұл орынды дизинфицирлейтін ерітетін мұқият сүртеді.
6. Жұмыс нәтижесін жұмыс журналына жазу керек.
7. Жұмыс алдында және соңында қолды мұқият жуу керек.
8. Жуылмаған қолмен бетті сипауға болмайды.
9. Зерттелген материалға ауадын және ауыз қуысынан микрохлора түсетін болғандықтан артық қозғалып, сөйлемеу керек.
Жұмыс кезіндегі студенттер мен кезекшінің міндеті
1. Кезекші оқу материалын қабылдап оны студенттерге таратады.
2. Жұмыс кезінде жұмыс орнынтаза және жинақы ұстап, микроскопқа және өзге жабдықтарға мұқият қарау, жұмыстың кез келген этапында мұқият болуы керек, сөйлеспеу, жөтелмеу, қышынуға болмайды.
3. Барлық егіске (пробиркадағы, чашкадағы, колбадағы) жазу жазады, фамилияны, курс, егіс егілетін күн, стерилизациялану.
4. Стол бетінің қолбаның бет, инфицирлерде тез оқытушыларға қолдануға болады.
5. Барлық қолдан пилетка, стекла-мозғаны Дезинфицирленген ерітіндіні салады.
6. Столда түсті карандаштар болуы тиіс. Дәптерге қажеттілерін жазамыз.
Студенттер мен кезекшілердің жұмысты аяқтағаннан кейін міндеттері.
1. Жұмыс орнын ретке келтіру.
2. Барлық пробирка, табақшадағы жасалған егісті кезекшіге тапсыру. (Кезекші термостатқа қояды).
3. Қолданылған материалдарды кезекшіге залалсыздандыру үшін тапсыру.
4. Микроскопты ретке клтіру: салфеткамен иммерсиялық объективті малдан мұқият тазарту; объективті 8х-ға келтіріп, оның астына салфетка қойып, объективті жай қысып, заттың үстелшеге дейін сүрту және егер қажет болса, микроскопты шыны қалпық астына шкафқа қою.
5. Қолды дезинфицирленген ерітіндімен сүртеді және сабындап мұқият жуады, материалды сақтау,залалсыздандыру мұғалімнің және лаборанттың келісімімен жасалады
3. Лабараторияның жабдықталуы
1. Микроскоптар.
а - Биолэм микроскобының жалпы көрінісі; б - МБР-1микроскобының схемасы: 1 - микрос - коптың негізі; 2 - заттық үстелше; 3 - заттық үстелшені қозғайтын винттер; 4 - препаратты ұстағыш клеммалар; 5 - конденсор; 6 - конденсор кронштейні; 7 -гильзаға конденсорды бекітетін винт; 8 - конденсорды қозғайтын рукаятка; 9 - конденсордың иристік диафрагмасының рукояткасы а; 10 - айна; 11 -тубусұстағыш; 12 - макрометрлік винттің рукояткасы; 13 - микрометрлік винттің рукояткасы.
2. Термостаттар - берілген тұрақты температурада микроорганизмдердің қоректік ортада айналдыру үшін қолданады. Лабораторияда эр түрлі температурада бірнеше термостаттар бөлек топтағы микроорганизмдердің жетілуі үшін қондырылған: мезофильді - 28-30 С, термофильдік - 43-55, ағынды түрі - 37 °С, өлшемі мен конструкциясына байланысты термостаттар әр түрлі болады. Үлкен емес шкафтан политермостатқа дейін бірнеше бөлімдерден тұрады.
3. Автоклавтар - ыдыстардың стерилизациялануына, қоректік ортаның және тағы басқа материялдардың қаныққан бу қысымымен атмосферадан жоғары қысымда қызмет істейді. Автоклавта әр түрлі конструкциялды (вертикальды, горизантальды), бірақ принципті схемасы мен құрылысы бірдей болады. Кептіргіш шкаф - термолегулятормен кептіру үшін лабораториялық ыдыстардың стерилизациялануы, әр түрлі материялдардың тұрақты массаға дейін кептірілуі үшін қажет. Кептіргіш шкафты термотұрақты материалды (металл жэне асбест-тен) диопозонды температура жұмыс камерасында 40-тан 200о С-қа дейін есептелінеді. Шексіз іші тесік бетті металды сөрелер орналысқан.Онда ыдыстар немесе кертірілетін материалдар қойылады.
4. Мұздатқыш -- Музейлік және жұмысшы мәдени микроорганизмдердің қоректік ортада әр түрлі реактивтер мен ертінділердің 40оС тепратура шамасында сақталуы үшін қолданады.
5. Центрифуга - Сұйық және қатты фазалы суспензиялардың бөлнуі үшін қызмет істейді . Центрифуга -электродвигательдің бөлігіне үздіксіз касадкалы екі ротормен қамтамасыз етілген.
Төрт стаканы бар ротор критовинамен және шыны немесе полиэтиленді пробиркаларға арналған ұяшығы бар бұрыш типті ротормен байланысады. Ротордың айналу жылдамдығы 3000-нан 6000-айн мин .
6. Дистиллятор - суды дистилдеуге арналған қондырғы.
7.таразы-қажетті заттарды өлшеуге қолданылады.
8.Тербеткіш( Качалка ) - компоненттерді шайқауға ,араластыруға арналған құрал.
9. рН-340 маркалары лабораториялық рН-метр (рН ) - сутегі иондарының және тотығуы -тотықсыздануы потенциялының (Е) актифтілігін өлшеуге арналған.
Рефрактомердің құрамындағы құрғак заттарды, қанттарды ,спирттерді, аминкышқылдарды, витаминдерді,экстративті көрсеткішін және құрғақ заттардың құрамындағы мөлшерінің массасын көрсетеді.
10. Фотоэлектроколориметр - коллойдты және боялған ерітінділердің өткізу коэфицентін және оптикалық тығыздықтарын анықтауда қолданады. Приборды 315-630 нм спектр облысында болатын жіңішке сызықты жарық фильтрлердің жинағымен қамтамасыз етеді. Колориметр - нефелометр микроорганизмдердің белгілерінің концентрацияларын ерітіндінің лайкылығының дэрежесімен бағалауға мүмкіндік береді.
Фотоэелктрокалориметр (ФЭК-М) жалпы көрінісі.
1 - гальванометр; 2 - стабилизатор; 3 - стабилизатор кілті; 4 - сол доңғалақ; 5 - оның өлшеуіш шкаласы; 6 - сәуле пердесі; 7 - кювета орналасқан орын; 8 - оң доңғалақтың өлшеуіш шкаласы; 9 - сәуле сүзгіштерді алмастыратын кілті; 10 - оптикалық сынаны дәлірек қозғағыш дөңгелек; 11 - гальванометрді қосатын кілт.
11. Спектрофотометр - қатты және сұйық заттардың өткізу коэфиценттерін және оптикалық тығыздығын анықтауға қолданылады. Көрінетін (400-760 нм) спектр облысындағы жұтылу спекторларын зерттеуге болады.
12. Зейтц фильтрлері - асбест пен целлюлозаның қоспасынан жасалған диаметрі 33-140 мм және қалыңдығы 3-5 мм-лі дискілер. Целлюлозаның мөлшері көбейген сайын фильтрдің тесіктігі өседі. Ф және СР (стерилизацияланатын) маркалы фильтрлер шығарылып жатыр. Фильтрлер негізінен никельденген металдан жасалған варонкаға орнатылады. Варонка екі бөліктен құралады жоғарлы цилиндірлі және төменгі конус тәрізді. Бұлардың арасында металды сеткада асбесті фильтр орнатады. Содан кейін варонканы бұрайды немесе арнайы винттермен қысып қояды, ал жіңішке тубусты Бунзен колбасының резиналы пробкасына орнатады.
13. Кептіргіш шкаф- лабораториялық ыдыстарды,т.б. заттарды кептіруге қолданылады.
2. Микроскоптардың түрлері және микроскопиялаутүрлері.БТ зерттеулеріндегі микроскопиялаудың ролі.
1. Микроскоптың құрылысы
Лупа дегеніміз көздің алдына қойылатын , ал зат оның алдыңғы жазықтығында не шамалы жақын орналасатын қалыпты линза немесе қарапайым оптикалық жүйе. Жүйе көзге дейінгі қашықтық зат пен жүйенің алдыңғы фокусы қашықтығына байланысты болатын тікелей үлкейту және көрініс түзеді.
Микроскоп лупаға қарағанда үлкейтіп көрсететін ұсақ заттарды бақылауға арналған құрал. Микроорганизмдердің морфологиясы мен жасушалардың құрылымын зерттеу көбінесе микрометрмен (мкм =0,001мм) өлшенеді, сондықтан біз олардың құрылысын микроскоп көмегімен ғана көре аламыз, өйткені микроскоп бізге зерттелетін обьектінің мөлшерін 100 есе (жарықтандыру микроскопы) және 10000 есе (электорнды микроскоп) үлкейтіп көрсете алады.
Микроскоптың негізгі техникалық сипаты - оның көру қабілеттілігі болып табылады. Биоламада көрудің шекті қабілеті 0,21мкм тең, сондықтанда объектті 0,21мкм (1800 есе үлкейту) көруге болады. кіші (3х, 5х, 8х, 9х) және орташа (20х, 40х, 60х) үлкейту объективтерін микроорганизмдердің ірі клеткаларын көруде (саңырауқұлақ) қолданылады. Олар құрғақ жүйе объективтері деп аталады, себебі микроскопиялау барысында фронтальды линза мен препарат аралығында ауа болады. ауаның сынуы (n=1) мен әйнектің шағылысуы (n=1,52) шашырап объективке тура түспейді. Ұлғайтып көрсететін (85х, 90х) объективтер иммерсионды деп аталады және оларды микроорганизмдердің ұсақ формасын зерттеуде қолданылады (бактериялар). Бұл жүйеде жұмыс жүргізу үшін препарат максимальді жарық болуы керек. жарықтың шашырауы иммерсионды сұйықтықтарды қолдану нәтижесінде жойылады. Препаратқа кедр майын 1 тамшы тамызады. Құрғақ объективті иммерсионды түріне ауыстырады. Қырынан байқап тұрып объективті майға жанасқанға дейін батырады, фронтальды линза заттық әйнекке жақындайды (объектив линзасы май тамшысында заттық әйнекке, препаратқа тимеуі керек). окулярға қарап отырып винттермен тубусты жай ғана көтереді, оны препарат көрінісі байқалғанша ұстайды. Жұмыс соңында тубусты көтеріп, препаратты алады.
1. Микроскопиялау әдістері
Фазалы- контрасттық микроскопия.
Фазалы - контрастық микроскопияның көрінісі боялмаған, контрасты емес объектіден тұрады. Қараңғы және жарық жерлерде әр түрлі қалыңдықты зерттейтін оптикалық препаратты атайды.
Фазалы - контрасты әдісін бақылауы үшін біздің өнеркәсіпте шығарылады, ол мынадан тұрады: 1).объектив - ахроматтың жинағы. Әр объективте өзінің фазалы пластинкасы болады, ол ішкі линзада орналасқан белгілі бір уақытта плсатинка максимум 900С фазаның өзгеруі байқалады.2). Кәдімгі конденордың бақылауына ирис - диафрагманы қажет етеді. Диск револвері - жарқыраған шуақтан құралған. Фазалы пластинканы объективі 2 дәкеден тұрады. 3). Көмекші микроскопта тубус пен окулярдан тұрса, орталық сақиналы диафрагмадан құралады.
Фазалы - контрасты объективпен окуляр жұмыс орындарда құралған. Кәдімгі конденсорда фазалы - контраста қолданады. Револьверді құрып болғаннан кейін - сақиналы диафрагма 0-ге тең. Бұл препаратты микроскоптың жанына әкеліп, оған төмен ватты шам жарығын орнатады, көмекші микроскопты окулярмен бірге қойып және ақшыл сақина диафрагмасы мен қараңғы сақиналы пластинкалы фазасымен бірігеді. Содан кейін көмекші микроскоп окулярмен ауысады.
Микроскоппен қараған кезде микроағзалардың түрі боялмаған, олар қоректік ортада өзгеріп отырады. Жарық жерде өзгермейді. Олардың тек жарық фазасы ғана өзгереді. Микроскоппен қараған кезде аз контрасты объектісі боялған кезде мөлдір түсті болады. Мұндай түсті көрген кезде фазалы - контрасты микроскопты қолданады. Фазалы - контрасты әр түрлі жарық микроскоптан тұрады:
1. Объектив арнайы фазалы пластинкамен жинақталған;
2. Конденсор айналмалы дисктен тұрады;
3. Көмекші телескоп фазалы - контрасқа арналған.
Бейнелеудің дәлдігі жарықтың түрлі объект элементерімен жұтылуына тікелей байланысты екені белгілі. Егер объектіде жарықтың күшті және әлсіз адсорбирленуі кезекпен жүрсе, объект өзінің амплитудасын өзгертеді. Мұндай объектінің түрлі бөлімдерінен өтетін жарық сәулелерінің интенсивтілігі түрлі болады. мұндай объектілер жарық өткенде не әлсізденбейді немесе аз әлсізденеді. Алайда объектінің жеке учаскелерімен сынудың түрлі көрсеткіштері немесе объектіден шығарда қалыңдықтың тегіс еместігіне тәуелді жарықтың фазасы ауытқиды. Фазаның жылжыуы жарықтың оптикалық тығыздығы түрлі ортада таралу жылдамдығының біркелкі еместігінен жүреді. Үлкен оптикалық тығыздықтағы орындарда жарық жылдамдығын баяулаты фаза бойынша өзгереді. мұндай объектілер фазалы деп аталады. Оларға микроорганизмдер мен тірі клеткалардың көп мөлшері жатады. Адам көзі мен фотопластинка жарықтың фазалы ауытқуын шақырмайды. Олардың табылуы үшін 1934 жылы голлондиялық Церникпен ұсынылған фазалы - контрастар әдісі қызмет көрсетеді.
Фазалы - контрастар әдісі микроскопта диспорционды құрылулар жайлы Абба теорясын пайдалануға негізделеді.
Әдістің мәні микроскоптың кәдімгі конденсорын сақиналы диафрагмалы арнайы конденсормен ауыстырады, ал револьверді арнайы объектіге біріктіреді. Бұл объектінің алаңдық линзасына фазалы пластинка сақина түрінде қойылған.
Фазалы - контрастылы микроскопты келесі әдіспен құрады:
1. Микроскоптағы кәдімгі объектив пен конденсорды фазалыға ауыстырады.
2. Конденсор дискісін бұру арқылы нөлдік диафрагманы құрастырады.
3. Преапаратты микроскоп үстелшесіне орналастырады, ХЮ жарықтандыруын құрайды және фокустайды. Конденсор диафрагмасын түгелімен ашады.
4. Нөлдік диафрагманы қолданылатын фазалы объективіне сай үлкендіктегі диафрагмаға ауыстырады.
5. Микроскоп окулярын көмекші окулярға ауыстырады.
6. Көмекші микроскоптың қозғалғыш трубкасын винт көмегімен фиксирлейді.
7. Конденсордың орталықтандырғаш винттерін айналдыра конденсордың сақиналы диафрагмасын объективтің фазалы сақинасымен біріктіреді.
8. Көмекші микроскопты тубустан алады, керекті окулярды қояды, фокусты тұрғызып, объектіні зерттейді.
9. Объективтің әр ауыстырылуында 4, 5, 6, 7, 8 пункттеріндегі операцияларды орындау қажет.
Әр студент бактериалды препаратты микроскопия техникасымен келесі кезектермен өңдейді:
* Микроскопты өзінің жұмыс столына ыңғайлы жерге қояды және жарықтандырады;
* Микроскоптың заттық столына дайын болған жұғындыны қояды және оны қысқыштармен қысады;
* Препаратты құрғақ обьектив көмегімен көреді және детальды зерттеу үшін жақсы жерді іздеу;
* Микроскоптың тубусын көтеріп, револьвердің көмегімен иммерсионды обьективті орнату;
* Иммерсионды обьективтің фронтальды линзасын мойына қаратып, обьективтің линзасын және заттық әйнекті обьективпен бұзбау үшін жанынан бақылайды;
* Окулярға қарап, макрометрлік винтпен микроскоптың зерттеліп жатқан обьектісі шыққанша тубусты көтеріп көру;
* Микрометрлік винтпен фокусты анықтайды және де алынған препаратты зерттейді;
* Микроскопиялық суретті альбомға салады;
* Тубусты көтеріп, көрсетіліп жатқан препаратты алып тастап, қағазбен немесе салфеткамен кедр майын обьективпен алып тастап, жарықтандыруды өшіреді;
* Микроскопты чехолмен жауып, жұмыс орнын ретке келтіреді.
Микробиологиялық зерттеулердің әдіcтері:
1. бактериоскопиялық зерттеу - микроорганизмдердің формасы мен құрылысын микроскоптың көмегімен зерттеу;
2. бактериологиялық - микроорганизмдердің культураларын культивирлеу жолымен зерттеу, яғни жасанды қоректік ортада өсіру;
3. тәжірибелік әдіс - тәжірибедегі сыналған жануарлардың көмегімен микроорганизмдердің және олардың уларын анықтау;
4. серологиялық - қанның сары суының көмегімен микроорганизмдерді анықтау.
Микроорганизмдердің морфологиясы мен жасушалардың құрылымын зерттеу көбінесе микрометрмен (мкм =0,001мм) өлшенеді, сондықтан біз олардың құрылысын микроскоп көмегімен ғана көре аламыз, өйткені микроскоп бізге зерттелетін обьектінің мөлшерін 100 есе (жарықтандыру микроскопы) және 10000 есе (электорнды микроскоп) үлкейтіп көрсете алады.
Микробиологиялық практикада көбінесе оптикалық жарық өрісіндегі микроскоптар қолданылады, көбіне фазалы - контрасты жабдықталуымен.
Көп қолданылатын микроскоптар қатарына қараңғы өрістегі конденсор және люминесцентті микроскопия жатады.
4. Жарық өрісіндегі микроскопия
Жарықта өтетін жарық алаңының әдістері негізінен мөлдір препараттарда қолданылады, өйткені олардың құрылымының бөлімшелері әр қилы жарықты сіңіреді. Жарықтандыру системасындағы сәулелер препаратқа және обьективке біртегіс жарықтандыру береді. Препарат құрылымының элементтері көбінесе оларға түсетін жарықты сіңіреді, ауытқытады, олар суреттің шығуын қамтамасыз етеді. Бұл әдіс сәуле сіңірмейтін обьект үшін де пайдалы. Жарық алаңының әдісі мөлдір обьектілерді бақылау үшін көбінесе биологиялық ұлпа және көптеген минералды қолданылады. Обьектив арқылы жарықтандыру төбеден препаратқа беріледі және ол тағы да жарықтандыру қызметін атқарады.
Биологиялық микроскоптың жабдықтары
Микроорганизмдерді зертеу үшін күрделі оптикалық прибор микроскопты қолданады (грекше mikros - кішкентай, skopeo - көремін). Микроскоптар 2 негізгі бөліктен: механикалық және оптикалық бөліктен тұрады. Механикалық бөлігі штативтен, тубустан және заттық үстелшеден тұрады. Заттық үстелше винттің көмегімен қиғашымен орналасады. Столдың үстінде препараттың қатайту үшін 2 клемма болады. тубус негізінен макрометрлік және микрометрлік винт көмегімен көтеріледі және түседі.
Тік немесе иілген тубустың үстінде револьвер жалғасқан, оған 2-4 объектив орналастырылған. Объективтерді ауыстыру үшін револьверді өзі осін айналдыру арқылы жүзеге асырамыз.
Микроскоптың оптикалық бөлімі жарық аппаратынан, объективтерін және омулярлардан тұрады. Жарық аппараты заттың үстелдің астында орналасқан, ол айнадан, конденсордан және ирис-диафрагмасынан тұрады. Айна екі беттен тұрады: тегіс және иілген: ол жарық сәулесін шағылыстарап, конденсорға бағыттайды. Өте үлкен жарықтандыру үшін тегіс айналарды қолданады. Жасанды және табиғи кішігірім жарықты үлкейту - иілген айнаны қолданады. Конденсор күшті линзалар жүйесінен тұрады. Ол зерттелетін объектінің оның көрінуі үшін жарықтың ашық болуын қамтамасыз етеді. Жарық сәулелерін жинап, оларды айнада шағылыстырған соң, конденсор тегіс айнада концетрлейді. Конденсор винттің көмегімен вертикальді бағытта жылжиды. Конденсорды төмен түсірген кезде микроскоптың көру түтігінде қараяды, ал көтергенде - жарықталады. Егер қатты жарық болып кетсе, онда конденсорды түсіру керек, ал егер қараңғылау болса - көтеру керек.
Ирис-диафрагма жіңішке металл сегменттерінен тұрады, ол конденсордың астында орналасқан, ол арқылы конденсорға түскен жарықты реттейді.
Микроскоптың ең негізгі бөлігі объективтер болып табылады. Олар револьвердің ұяшықтарында орналасқан және де линзалар жүйесінен тұрады. Металлды оправа бекітілген. Үлкейтуді беретін фронтальды немесе алдыңғы объективтің линзасы болып табылады. Күшті объективтің фронтальді линзалары кішігірім диаметрі қисықты береді, жарты шар түрінде. Барлық объективтер екіге бөлінеді: ахромат - қарапайым және апохроматы - негізі, ол оптикалық көріністің кемшіліктерінен айырылтуға мүмкіндік береді.
1-микроскоптың табаны, 2-конденсор кронштейні, 3-тубус ұстағыш, 4-микромеханизмі бар қорапша, 5-окуляр, 6-тубус, 7-призма, 8-тубус ұстағыштың басы, 9-револьвер, 10-салазиалардағы револьвер, 11-объектив, 12-заттың үстелшесі, 13-конденсор, 14-ирис-диафрагма ұстағыш, 15-диафрагма, 16-айна, 17-икрометрлі винт, 18-макрометрлі винт.
Сонымен бірге объективтер құрғақ және иммерсионды болып бөлінеді. Құрғақ объективтер жұмыс фронтальды линзалар және зерттелетін заттар арасында ауа қабаты болады . Иммерсионды (латынша immersio-ендіру) фронтальды линзалар жұмыс кезінде препараттың сұйық тамшысына ендіріледі. Бұл мақсатта жұмысына ең қолайлы препарат 1.515 коэфициентті ке кедр майы болып табылады. Жарық сәулесі айнадан шағылыспай кедр майы арқылы объективке түседі. Осы арқылы затты толық көруге мүмкіндік бар.
Конденсордың иристі-диафрагманың деңгейі мен объективтің жұмыстық қашықтығы, объективтің үлкейтулер арасындағы қатынастар.
МБР-1 және МБИ-1 биологиялық микроскопы 20,40,60 және 90 х сандары бар 3-4 объективі бар, олар осы объективтің үлкейтуін көрсетеді. Микроскоптардың ең күшті объективтері 90, 100, 101 және 110 х болып табылады.
Окуляр (латынша oculus-көз) тубустың түбінде орналасқан. Окуляр ені тегіс домалақтау линзадан тұрады. Линзаның біреуі көзге бағытталғаны - көздік, екіншісі препаратқа бағытталған - жинақты. Окулярда үлкейтілген фонус қысқа болуына байланысты, окулярда ұзындығы кішкентай болып келеді. Линзалар арасында диафрагма орналасқан, қисық жарық сәулелерін ұстап қалады. Окуляр сандармен белгіленген, олардың үлкейтулерін көрсетеді. Апохроматтармен жұмыс кезінде қиын компенсационды окулярлар қолданады.
Күшті объективтің әлсіз және орташа окулярлардың біргелесуі арқасында бейнені толық көруге мүмкіндік бар. Микроскоптың берілген жүйесінің көрінуін ұлғайту үшін окуляр мен объектив көрсетілімін көбейту керек. Мысалы, окуляр көрсетілімі 7 х және объектив көрсетілімі 90 х болса, онда микроскоптың көрінуінің ұлғаюы 630-ға тең.
Шынында, объектив заттың бейнесін береді. Ал окуляр оны үлкейтіп көрсетеді.
Жарықтандырғыш. Мироскопиялықта көбінесе электр жарығын көрсетеді. Көптеген микроскоптарда (МБИ-2, МБИ-6) жарықтандырғыш құрал микроскоптың өзіне ендірілген. МБР-1 микроскопында жұмыс жасау үшін ОН-7, ОН-19 және т.б. жарықтандырғыштармен қамтамасыздандырылған.
ОН-7 жарықтандырғышы 2 линзалы конденсордан тұрады иристі-диафрагма және азвольтты (8 В, 20 Вт) шамнан, олар 120-200 В-ті трансформатордан электр жарығын алып отырады. Шам потронымен жарықтандырғыш корпусында еркін орналасады және штативке керекті биіктікте бекітіледі. Жарықтандырғыш микроскоппен арнайы планкпен жалғасады. Шам накалын реттеп отыратын корпусында реостат орналасқан(7), шамды оған азвольтты трансформатор (6)арқылы жалғайды. Шам патронымен жарықтандырғыш корпусында еркін жылжиды және ол штативке керекті биіктікте бекітілген. Шамның алдында жарықтандырғыш екі линзалы иристі-диафрагма (4) және жарық фильтр(5) ұяшығы орналасқан. Жарықтандырғышты микроскоп алдына орналастырады, байланыстырғыш планкте керекті өлшемді береді.
ОИ-19 микроскоппен жарықтандырғыш:
1- жарықтандырғыш штативі; 2- жарықтандырғыштың корпусы; 3-патрон компасы; 4-иристі диафрагманың ұстағышы; 5-жарық фильтр; 6-трансформатор; 7-реастың ұстағышы; 8-өшіргіш; 9-біріктіргіш планкасы.
Жарықтандырғыш ОИ-9М.
Бинокулярлы қондырғысы АУ-12 микроскобына орнатылған: 1,2-окулярлы түтікше; 3-диатропты механизм; 4-диатропты сақина механизмі; 5-шар тәрізді түтікше өсінің корпусы және фланц құрылысы.
Бинокулярлы қондырғысы мен бинокулярлы микроскобын микроорганизмдердің колонияларының тығыз қоректік ортада өсіруін әсіресе микробытық препараттардың ұзақтылығын жүргізуге болады (5-сурет). Заттың стреоскопиялық көрінісін 3 бағыттағы өлшемі көру қабілетін тез шаршатпайды. Түтікшенің окулярлы түзегішінің 1 өлшегіш бағытқа көріністі көрсеткенше 1 келікке келтіреміз.
Жарықты Келер бойынша орнату
Микроскоппен жұмыс жасағанда жақсы нәтиже алу үшін объектіге жарық түсірілуі керек. Жарықтың жақсы түсу жүйесі Клер системасына негізделген. Жарықтың түсуі мына сатлар арқылы белгіленген:
1. Алдын ала дайындық:
o Микроскопты және жарықтандырғышты крестовинаға қоямыз (микроскоп айнасымен жарық көзінің) ара қашықтықты қамтамасыз ету үшін қажет.
o Зат үстелшесіне жаншылған тамшыны немесе боялған фиксирленген препаратты орнатамыз.
* Объективті 8 х-ке орнатады.
* Конденсорды жоғарғы линза заттың үстелшемен бірдей болатындай етіп көтереді.
* Конденсор дифрагмасын толықтай ашады.
* Маттық әйнекті жылжытады.
* Тегіс айнаны қояды.
* Жарықтандыру диафрагмасын кішкене саңылау қалдырып жабады.
1. Жарықтандырғышты іске қосып, жарық көру аймағының ортасына түсетіндей жағдайға келтіреді.
2. Микроскоп айнасына ақ қағазды салады және жарықтандырғыш шам патронын корпус түбіне жылжыта отырып, қағазға жарықтандырғыш шам жібі виткасының бейнесін фокустайды.
3. Окулярға қарй айнаны бұрай отырып, шеті ашық емес жарық дақ түріндегі жарықтандырғыш диафрагма бейнесін көру аймағынан табады.
4. Егер олкөру аймағының айтарлықтай аймағын алып жатса, оны объективті бірнеше төмендетіп, азайтады немесе окулярға қарай отырып, диафрагма саңылауын дұрыстайды.
5. 8 х объективті қолдана отырып, жарық дағы аумағындағы объектіні фокустейді.
6. Окулярға қарай және конденсорды босата отырып, жарықтандырғыш диафрагма жиегіндегі препарат бейнесінің тегістігін фокустайды, яғни шетшеті анық боялған бейне алады.
7. Айна көмегімен жарық дақты көру аймағының ортасына ауыстыру. Егер дақ бірдей емес жарықтанса, жарықтандырғыш корпусын бұру арқылы бірдей жарықтандыруын болдырады.
8. Жарықтандырғыш диафрагмасын 23 бөліктен кем емес ашады.
9. Объективті 40х (жаншылған тамшы препараты үшын) немесе 90х (иммерсияланған май жағылған, боялған препаратты фиксирлеу үшін) орнатады және объектіні фиксирлейді.
Жарықты реттеуде жарықтандырғыш шамының реостаты немесе жарық сүзгілері қолданылады. Айнаның, конденсордың және жарықтандырғыш диафрагманың тұрған жағдайын өзгертуге болмайды! Конденсор диафрагмасымен тек 40х объективте бейненің айқындылығын жоғарылату үшін қолданылады. Иммергирленген конденсор апературасы 1-ге жақын, ал 40х объективтің сандық апературасы 0,65-ті құрайды. Конденсор апературасын объектив апературасымен сәйкестендіру үшін келесідей жүргізеді. Жарықты Келер бойынша орнатады және препаратты 40х объективімен фокустейді. Окулярды босатады және тубусқа қарай отырып, конденсор диафрагмасын оның шеті жоғары объектив линзасымен біртегіс жарықталған шекарасында көріншенше жабады. 90х объективімен жұмыс кезінде конденсор диафрагмасын сандық апературасы 1,25 болғандықтан ашық қалдырады.
Иммерсиялы объективпен жұмыс істеу ережесі
Жарықты Келер бойынша орнатады. Құрғақ фиксирленген боялған препаратқа иммерсиялық май тамшысын тамызады. Объективті 90х-ке орнатады, жанынан қарай отырып, микроскоптың тубусын макрометрикалық винтпен объективті майға жүктегенше баяу түсіреді. Фронтальды объектив линзасы заттық әйнекке жанаспауын қарау керек (жоғары апературалық иммерсиялық объективтің фронтальды линзасы абайсыз қозғағанда оңай сынуы мүмкін). Сонан соң окулярмен қарай отырып, макровинтпен баяу тубусты көтереді және объектіні фокустайды. Жұқа фокустауды микрометриялық винт көмегімен жүргізеді.
Тіс өзегінің жарық алаңдаңы микроскопиясы
Микроскопирлеуді аяқтаған соң тубусты көтеріп, препаратты алады және объектінің фронтальді линзасын алдымен құрғақ мақтақағазды салфеткамен, сонан соң сондай, бірақ аз ғана тазаланған бензинге батырылғын салфеткамен мұқият сүртеді. Майды линза бетінде шаң жинап, объективтің зақымдағыш тудыратынын қалдыруға болмайды. Препаратты майдан сүзгіш қағаз бөлігімен тазалап, сонан соң әйнекті бензин немесе ксилолмен өңдейді.
Кедр майы және тазартылған бензин бір-біріне кигізілген екі флаконда сақталады. Ішкі флаконға кедр майын, сыртқысына тазартылған бензинді құяды. Майы бар флаконды шыны таяқшасы бар тығынмен жабады. Осы таяқшамен майды препараттарға жағады.
Қараңғы өрістегі микроскопия
Қараңғы өрістегі микроскопия жарықты күшті сіңіретін микроорганизмдердің қабілетіне негізделген. Объект жанындағы жанама сәулелермен жарықтандырады және микроскоп объективіне тек препараттағы бөліктен сіңірілген сәулелер түседі. Қараңғы өрістегі микроскопия Тиндал эффектіне негізделген, бұның белгілі мысалдарына күннің жарықтың қысқа сәулесімен жарықтандыруға ауа тозаңын анықтау жатады. Объективке жарықтандырғыштан тіке сәуле түспес үшін объектив апературасы конденсор апературасына қарағанда кішкене болу керек.
Қараңғы өрістегі микроскоп арқылы көрінген микроорганизмдер қара өрістегі жарқыраған денешіктер бөлып көрінеді. Сондай-ақ бұндай микроскопия әдісінде ұсақ микроорганизмдерді көруге болады, микроскоптың қабілеті жетпейтін организмдерді анықтайды. Бірақ қараңғы өрістегі микроскопияда тек объектінің контурын көруге болады, демек ішкі структурасын анықтауға мүмкін емес. Қараңғы өрістегі микроскопия көмегімен жаншытылған тамшы препаратын зерттейді. Заттық шыны 1,1 - 1,2 мм-ден қалың болмауы тиіс, 0,17 мм жабыны ешбір сырылмауы және лас болмауы керек.
Препаратты дайындау барысында көпіршіктер мен ірі бөлшектері болуы керек, сондықтан көрінетін аумақ қараңғы болып тұрады. Егер препаратта кейбір бөлшектер кездессе, мысалы микроорганизмдер, қисық сәулелер белгілі деңгейде олардың беткі жағынан көрінеді, демек алғашқы бағытынан ауытқып және объективке түседі. Мұндай жағдайда бақылаушы қанық қара фонда өте жарық, анық объектіні көреді. Мұндай жарық препараттың жарықтануы арнайы қараңғы өрістегі конденсорға дейін жетеді, әдеттегідей кәдімгі микроскоп конденсорымен ауыстырады. Негізгі қараңғы өрістегі конденсордың айырмашылықтары орталық бөлімі қараңғыланған және тіке сәулелер жарықтанғаннан микроскоп объективіне түспейді. (Қараңғы өрісті конденсор орталығы өте қараңғы болып табылады, сондықтан орталыққа түсетін сәулелер айнадан түзілген, ал көлденеңнен препаратқа жанынан түзілген сәулелер беріледі, айнадағы көрініс конденсордың ішкі құрылымында орналасқан).
ОИ-13 қараңғы өрістегі конденсор
Қараңғы өрістегі сәулелер жолы:
О - объектив; П - препарат; ВИ - сулы иммерсия; ЛК - конденсор линзасы; ДТ - қараңғы өрістің диафрагмасы; ПС - заттық үстелше.
Қараңғы өрісті микроскопирлеу әдісінде мыңдаған микрометр бөлімі объектіні көруге болады, демек ішкі құрылысын көруге мүмкіндік бермейді. Майда микробтар, қараңғы бөлмеге кішкене саңылаумен жарық жіберген кездегі ауадағы майда шаң тозаңдары сияқты жарқырай бастайды. Қараңғы өрістегі конденсордың сыртқы корпусына рамка орналасқан (9-сурет). Рамканың ішіне ішкі патрон орнатылған оптикалық бөлімі бар, оптикалық бөлімі линзалардан тұрады (кардиоид), ол сақиналы диафрагмадан және айна қорғағыштан түзілген. Оптика бөлімі бар рамка перпендикулярлы өсі бойынша көлденеңнен қозғала алады, демек реттеуші бұрандалары арқылы. Жұмысты бастамас бұрын көрініс нақты - дәл көрінуі үшін орталықтандырады, демек оптикалық өспен конденсордың өстерін бір - біріне сай етіп орналастырады. Орталықтың дұрыстығын окулярдағы сақинаның біркелкі және анық жарықтанғанын байқауға болады, демек дәл ортасында тұруы тиіс.
Препараттың қараңғы алаңда құрғақ және иммерсионды жүйедегі объективтермен көруге болады. егер объектив иммерсионды болса, майды жабатын әйнекке жағамыз, иммерсионды май ауаның көпіршіктерінсіз болады, сосын оны конденсордың жағына не заттық әйнектің арасына жағады. Иммерсионды объектив 90-мен жұмыс істегенде арнайы диафрагма, қараңғы фазалы конденсорге қолданады. Заттық әйнектің қалыңдығы - 0,8-1,2 мм, жабын әйнек - 0,2мм аспау керек. әйнек таза және мөлдір жарақатсыз болу керек.
Жұмысты күні сәулесінің жарығында немесе электр жарығында жасайды. Электр жарығында жұмыс жасағанда арнайы лампасы бар жарық құрылғысы 100-150 Вт қолданады.
Микроскопияның техникасы. Жарық фазада жарықтандырып, орталықтандырады және құрады. Жарық фазалы конденсорге ауыстырылады. Осы мақсатта қарапайым конденсор жасауға болады. бұл үшін конденсордың жоғары линзанын бұрап, төменгі линзаның ортасына қара қағаздан дөңгелек (линзаның 32 бөлігін жауып) жоғарғы линзаны бұраймыз. Конденсорды ұстағышқа қояды және бұрандамен қатырады. Реостатты өшіргендегі жарықтың максимальды күшін диафрагма жарықтандырғышын толығымен ашып жарықпен қамтамасыз етеді. Линзаның жоғарғы жағының төмендетілген конденсорға иммерсионды сұйықтық жағады (кедр майы, вазелинді май мен бромнафталин қосындысы, дистилденген су оңай және ыңғайлы). Сұйықтық ауа көпіршіктерінсіз болуы керек. қараңғы фазада зерттеулер жүргізу үшін препаратты бұзылған тамшы әдісімен дайындайды. Зерттелетін материалдың кішкене бөлігін заттық әйнекке жағады. Тамшыны жұқа (0,17 мм көп емес) жабын әйнекпен ауаның көпіршіктерінің болмасы үшін жабады. Заттық әйнектің қалыңдығы 1,1 мм аспайтын басқа жағдайда фокус конденсоры (жоғары аппаратуралы сәулелердің қиылысу нүктесін) әйнектің жұқа бөлігінде пайда болады, сонда зерттеуші қараңғы фазалы тиімділікті ала алмайды.
Препаратты микроскоптық заттық үстелшеге қояды. Иммерсионды сұйықтықты заттық үстелшенің төменгі бетінде ерігенше ұлғайтып, микроскопты препаратқа фокусрилейді. Конденсордың реттеуші бұрандасымен көру аймағының ортасына жарық дақты орталықтандырады, ал оның көру интенсивтілігі конденсорды көтеру арқылы реттеледі. Осыдан кейін револьвердің объективін қажет ұлғайтумен (х40) қосымша конденсор және айнаны оталықтандырады.
Қараңғы жерде микроскоппен қараған кезде микробтар қозғалуы байқалады, кейбір ауру қоздырушылар (лептоспир) деген микробтар, олар жарық микроскопта қолданылады. Жарық жерде әр түрлі жасушалар әсер ететін ықпалы болады, мұнда жасушаның протопластының дисперсті коллоидының өзгеруін бақылайды. Жарықталмаған тірі жасушада гомогендік протоплазмасы болмайды. Нәтижесінде клетка жойылады және құрамы жарқырап жана бастайды. Осыған қарамастан, қараңғы жерде микробтардың ішкі құрылысын көруге болмайды.
Жарық жердегі конденсордың жұмысы:
1. Препарат Тамшы беретін ол жұқа және мұқият тазартылған айнадан жасалған, микроскоптық үстелдің үстінде тұрады, оның объективі 8х. Содан кейін тубусты өзгертпейді, препарат фуксирленген объективі 40х болады.
2. Конденсор жарық жерден шығады, окуляр бір объективтен тұрады. Револъвер микроскоптың бір бос объективтен тұрады, арнайы жапқышпен жабдықталған, объективтің бос препаратынан құралған.
3. Диафрагманың ауыстырып қою үшін жауып қояды. Көрінісі бойынша, айнада жіпше лампымен фокусирлейді, ыдысты белгілі бір ақ қағазбен жауып қояды (Мысалы: Келер құрастыруы бойынша). Реостаттың көмегі арқылы жарқыраған жарықтығы төмендейді.
4. Жарқыраған диафрагманы ашады. Микроскоп айнасын сыртқы соңғы тубусын жауып, жыне жайлап айналдырып, оның жарық алаңы тепе-тең болады. Содан кейін айнаны айналдыру керек емес!
5. Окулярды қойып, 8х объективті құрастырып ақырын ғана айнаға тигізбей, қараңғы жерде конденсор орнатылады. Ең соңғысы былай құрастырылады, микроскоп штативтің ақ винтпен оралу қажет, реттеуші дәке - жарқыраған айнаның жанында орналасқан, конденсорды шығарып, жарық қайтадан пайда болады.
6. Линзаның жоғары конденсорында имерсионды майды жағып және конденсорды жіберіп отырамыз. Қайтадан препаратты құрастырып. Оны клеммен жақсылап қыстырып қоямыз.
7. конденсорды жоғары көтереміз. өйткені май линза мен конденсордың арасында толып тұру керек және айнамен жауып, ауасының тамшылары болмауы керек.
8. жарқыраған реостатты өшірі және т.б. жарық максимальділігін алады.
9. Окулярға қарасақ, конденсор орталықтандырады. Реттеуші дәкенің көмегі арқылы тура көру орталығында ашық сақиналы қара дақтар немесе тек қана ақ дақтар көрінісі байқалады. Сақина немесе дақ жарықтан ерекшеленеді, ал ауаның тамшылары қоңырлау түс береді.
10. Егер орталықта ақшыл сақиналар болса, окулярды жақсылап бақылап, оны жайлап көтереді. Сонда қара дақтар жойылып кетеді және бірге қосылған сақиналар қалып тек қана ақшыл дақтар қалады. Егер орталықта ақшыл дақтар қалса, онда конденсорды араластыру қажет емес.
11. 40х объективін қоою және препаратты фокусирлеу. Жақсы эффект алу үшін, жасыл фильтрді қолданады. Объектив орталықты мұқият тексереді. Фазалы - контрастық конденсорды штативте қолданады.
Фазалы - контрастық микроскопия
Фазалы - контрастық микроскопияның көрінісі боялмаған, контрасты емес объектіден тұрады. Қараңғы және жарық жерлерде әр түрлі қалыңдықты зерттейтін оптикалық препаратты атайды.
Фазалы - контрасты әдісін бақылауы үшін біздің өнеркәсіпте шығарылады, ол мынадан тұрады: 1).объектив - ахроматтың жинағы. Әр объективте өзінің фазалы пластинкасы болады, ол ішкі линзада орналасқан белгілі бір уақытта плсатинка максимум 900С фазаның өзгеруі байқалады.2). Кәдімгі конденордың бақылауына ирис - диафрагманы қажет етеді. Диск револвері - жарқыраған шуақтан құралған. Фазалы пластинканы объективі 2 дәкеден тұрады. 3). Көмекші микроскопта тубус пен окулярдан тұрса, орталық сақиналы диафрагмадан құралады.
Фазалы - контрасты объективпен окуляр жұмыс орындарда құралған. Кәдімгі конденсорда фазалы - контраста қолданады. Револьверді құрып болғаннан кейін - сақиналы диафрагма 0-ге тең. Бұл препаратты микроскоптың жанына әкеліп, оған төмен ватты шам жарығын орнатады, көмекші микроскопты окулярмен бірге қойып және ақшыл сақина диафрагмасы мен қараңғы сақиналы пластинкалы фазасымен бірігеді. Содан кейін көмекші микроскоп окулярмен ауысады.
Микроскоппен қараған кезде микроағзалардың түрі боялмаған, олар қоректік ортада өзгеріп отырады. Жарық жерде өзгермейді. Олардың тек жарық фазасы ғана өзгереді. Микроскоппен қараған кезде аз контрасты объектісі боялған кезде мөлдір түсті болады. Мұндай түсті көрген кезде фазалы - контрасты микроскопты қолданады. Фазалы - контрасты әр түрлі жарық микроскоптан тұрады:
1. Объектив арнайы фазалы пластинкамен жинақталған;
2. Конденсор айналмалы дисктен тұрады;
3. Көмекші телескоп фазалы - контрасқа арналған.
Бейнелеудің дәлдігі жарықтың түрлі объект элементерімен жұтылуына тікелей байланысты екені белгілі. Егер объектіде жарықтың күшті және әлсіз адсорбирленуі кезекпен жүрсе, объект өзінің амплитудасын өзгертеді. Мұндай объектінің түрлі бөлімдерінен өтетін жарық сәулелерінің интенсивтілігі түрлі болады. мұндай объектілер жарық өткенде не әлсізденбейді немесе аз әлсізденеді. Алайда объектінің жеке учаскелерімен сынудың түрлі көрсеткіштері немесе объектіден шығарда қалыңдықтың тегіс еместігіне тәуелді жарықтың фазасы ауытқиды. Фазаның жылжыуы жарықтың оптикалық тығыздығы түрлі ортада таралу жылдамдығының біркелкі еместігінен жүреді. Үлкен оптикалық тығыздықтағы орындарда жарық жылдамдығын баяулаты фаза бойынша өзгереді. мұндай объектілер фазалы деп аталады. Оларға микроорганизмдер мен тірі клеткалардың көп мөлшері жатады. Адам көзі мен фотопластинка жарықтың фазалы ауытқуын шақырмайды. Олардың табылуы үшін 1934 жылы голлондиялық Церникпен ұсынылған фазалы - контрастар әдісі қызмет көрсетеді.
Фазалы - контрастар әдісі микроскопта диспорционды құрылулар жайлы Абба теорясын пайдалануға негізделеді.
Әдістің мәні микроскоптың кәдімгі конденсорын сақиналы диафрагмалы арнайы конденсормен ауыстырады, ал револьверді арнайы объектіге біріктіреді. Бұл объектінің алаңдық линзасына фазалы пластинка сақина түрінде қойылған.
Фазалы - контрасыт микроскопты келесі әдіспен құрады:
1. Микроскоптағы кәдісгі объектив пен конденсорды фазалыға ауыстырады.
2. Конденсор дискісін бұру арқылы нөлдік диафрагманы құрастырады.
3. Преапаратты микроскоп үстелшесіне орналастырады, ХЮ жарықтандыруын құрайды және фокустайды. Конденсор диафрагмасын түгелімен ашады.
4. Нөлдік диафрагманы қолданылатын фазалы объективіне сай үлкендіктегі диафрагмаға ауыстырады.
5. Микроскоп окулярын көмекші окулярға ауыстырады.
6. Көмекші микроскоптың қозғалғыш трубкасын винт көмегімен фиксирлейді.
7. Конденсордың орталықтандырғаш винттерін айналдыра конденсордың сақиналы диафрагмасын объективтің фазалы сақинасымен біріктіреді.
8. Көмекші микроскопты тубустан алады, керекті окулярды қояды, фокусты тұрғызып, объектіні зерттейді.
9. Объективтің әр ауыстырылуында 4, 5, 6, 7, 8 пункттеріндегі операцияларды орындау қажет.
Люменисценттік микрокопия
Люменисценттік микрокопия түсіп жатқан жарықтың әсерінен әр түрлі биологиялық заттар мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz