Сауран қаласы

1 Сауран қаласы
2 Археологиялық қазба жұмыстары

2010 ж. ақпан айында «Қазқайтажаңғырту» мемлекеттік республикалық мекемесі жасаған тапсырысқа сәйкес, сол жылдың 15 сәуірінен 15 шілдесі аралағында (3 ай) «Әзірет Сұлтан» қорық мұражайының Археология және ескерткіштерді қорғау бөлімі Сауран қаласының солтүстік қақпасында археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген болатын.
Алайда, солтүстік мұнараның іргесі толық аршылмай қалды. Оны әрі қарай жалғастырудың сәті биыл түсті.
Аталмыш нысанда Республикалық «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Археология ғылыми зерттеу орталығы (М. Елеуов) 2005 – 2007 жыл. аралығында, «Түркістан археологиялық қызметі» ЖШС-гі 2009 ж. қазба жұмыстарын жүргізген. Бұлардың алғашқысы қақпа артындағы дәліз құрылымын зерттеп оның төрт құрылыс қабатынан тұратындығын анықтаған және қақпа алдындағы ор мен қарсы жағадағы көпірге қатысты құрылыстардың үстіңгі бөлігін аршыған. Сонымен бірге солтүстік мұнараның іргесін бекіткен қыш қаландысын үш метр тереңдікке дейін, ал көпір тіреуіші мен кейінгі жағалық тіреуіштерді 0,7 –1,3 мтереңдікке дейін аршып зерттеген. Алайда, кейінгі жағалық тіреуіштерді толық ашпағандықтан олардың не үшін салынғанын анықтай алмаған. 2008 ж. қазба жұмыстары жүргізілмеген, ашылған құрылыстар уақытша профнастилмен жабылған.
2009 ж. қазба қайтадан ашылып «Түркістан археологиялық қызметі» ұжымының (Е. Смағұлов) зерттеушілері О. Н. Лушпенко мен С. Ильястың алдына көпірдің орталық және жағалық тіреуіштерін аршып зерттеу мен оларды тұмшалау (консервация), қайта қалпына келтіру мәселелері бойынша ұсыныстар дайындау міндеті қойылған. Нәтижесінде, қазба жұмыстары тек көпірге қатысты аумақта ғана жүргізіліп жағалық тіреуіштің үстіңгі 1 м. бөлігі аршылған және кейінгі көмекші тіреуіштер алынып тасталған. Сонымен бірге, көпір құрылысының нобайы компьютерлік тәсілмен қайта қалпына келтірілген және уақыт жетпеуіне байланысты істелінбей қалған жұмыстар, әрі қарай жалғастырылуы тиіс зерттеу жұмыстары, аршылған құрылыстарды тұмшалау, қайта қалпына келтіруге байланысты ұсыныстар жасалған. Жоғарыда атап өткен «Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес Сауран қаласының солтүстік қақпасында жүргізген жұмысымызды 2011 ж. мамыр айының 1-нен маусым айының 15-не дейін тағы да жалғастырып, қақпаның солтүстік мұнарасының қалып кеткен іргесін толық аршып зерттедік. Жұмыс барысында 20 нумизматикалық жәдігер мен керамика, тас, темір құралдары табылды. Жалпы көлемі 252 шаршы метрлік қазба5 мтереңдікке дейін түсіріліп, мұнара іргесінің 2010 ж. аршылмай қалған 12 – мк бөлігі толық аршылды.