Астық тұқымдасы

Жоспар
Кіріспе

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Астық тұқымдасы
2. Тары тәрізділер тұқымдас тармағы
3. Астық ылғалдылығын анықтау
4. Астық тұқымдастар . бағалы азықтық өсімдіктер
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Дала – Жер бетіндегі, негізінен, шөптесін өсімдіктер, оның ішінде шым топырақтық астық тұқымдастары (селеу, қау,боз, бетеге, қоңырбас, т.б.) өсетін ландшафтық-белдемдік өңірлердің жалпы атауы. Дала жер шарының қоңыржай белдеулеріне, қара және қоңыр топырақты аймақтарға тән. Жауын-шашын мөлшеріне байланысты даланың өсімдік жамылғысы тез өзгеріп, түрленіп отырады. Дала климаты негізінен қуаң, жазда ыстық әрі құрғақ, қыста суық және желді болады. Астық тұқымдастары аралас шөптердің ара қатысына қарай дала бірнеше типтерге ажыратылады: астық тұқымдастары басым шымтопырақты кәдімгі дала; шалғынды немесе аралас шөпті дала және шөлдің шала бұтасы (көбінесе жусан) басым өсетін шөл дала. Жер бедеріне қарай ойпатты, қыратты, үстіртті және таулық жазық дала болып жіктеледі.
Солтүстік Америкада даланы прерия, Оңтүстік Америкада – пампас, Оңтүстік Азияның (Иран, Пәкстан, Ауғанстан) үстіртті жерлеріндегі даланы – дешт деп атайды. Еуразия құрлығының оңтүстік-батысынан (Пиреней түбегі) Манчжурияға дейін (солтүстік-шығыс Қытай) далалық өңірлер жиі кездеседі. Құрлықтың батысы мен шығысындағы далалардың аумағы шағын. Даланың климат жағдайы (буланудың көп болуы, жауын-шашынның аз түсуі), топырағының физикалық-химиялық құрамы, тұздылығы ағаштардың өсуіне қолайсыз келеді. Далаөсімдіктері сан алуан (кейде бір шаршы метр жерде елуден астам түрі кездеседі) және көп сатылы болып келеді. Өсімдік түрі маусым ішінде де өзгеріп отырады. Көктем мен күз аралығында селеу, көде, қоңырбас, бидайық,сұлыбас және көп жылдық шөптесін дақылдар, эфемерлер (қызғалдақ, шытыр, т.б.) мен эфемероидтер (бір жылдық жуа тұқымдас өсімдіктер) мүк, қына өседі. Кейбір далаларда ешкісабақ, қараған, тобылғы, жабайы шие сияқты бұталар кездеседі. Қара топырақты шалғын далада қуаңшылыққа біршама төзімді өсімдіктер (өлеңшөп, боз, т.б.) және мүк өседі. Шөл далада бетеге, боз, қылқан селеу жартылай бұталармен (жусан, изен, шытыр, қараған) аралас кездеседі. Қына көп тараған. Еуразияда климаттық ерекшеліктерге байланысты батыстан шығысқа қарай дала өсімдіктерінің құрамында айырмашылық байқалады. Осыған байланыстыЕуразиядағы дала төмендегідей бөліктерге ажыратылады: 1) Дунайдың төменгі ағысы мен Алтай-Сауыр таулары аралығын қамтитын Қара теңіз – Қазақстан бөлігі. Бұл аймақ шығыс еуропалық орманды дала, Қара теңіз маңындағы дала, Қазақ даласы алқаптарына бөлінеді; 2) Орталық Азия немесе Даур-Моңғол аймағы. Бұл аймақ Хангай – Даур және Манчжур орманды далалары болып ажыратылады. Таулы далада өсімдіктердің жазықта өсетіндерінен басқа типтері де кездеседі. Мұндай ерекшеліктер, әсіресе, Орталық Азия тауларында байқалады. Далалар Солтүстік Америкада, Оңтүстік Америкада және Австралия құрлығында үлкен аймақтарды қамтиды. Далалардың көбісі жыртылып, егістікке айналған, қалған жерлері шабындық ретінде пайдаланылады. Көптеген елдерде табиғи дала қорықтарда ғана сақталған.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Астық тұқымдасы
2. Тары тәрізділер тұқымдас тармағы
3. Астық ылғалдылығын анықтау
4. Астық тұқымдастар – бағалы азықтық өсімдіктер
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Дала – Жер бетіндегі, негізінен, шөптесін өсімдіктер, оның
ішінде шым топырақтық астық тұқымдастары (селеу, қау,боз, бетеге, қоңырбас,
т.б.) өсетін ландшафтық-белдемдік өңірлердің жалпы атауы. Дала жер шарының
қоңыржай белдеулеріне, қара және қоңыр топырақты аймақтарға тән. Жауын-
шашын мөлшеріне байланысты даланың өсімдік жамылғысы тез өзгеріп, түрленіп
отырады. Дала климаты негізінен қуаң, жазда ыстық әрі құрғақ, қыста суық
және желді болады. Астық тұқымдастары аралас шөптердің ара қатысына қарай
дала бірнеше типтерге ажыратылады: астық тұқымдастары басым шымтопырақты
кәдімгі дала; шалғынды немесе аралас шөпті дала және шөлдің шала бұтасы
(көбінесе жусан) басым өсетін шөл дала. Жер бедеріне қарай ойпатты,
қыратты, үстіртті және таулық жазық дала болып жіктеледі.
Солтүстік Америкада даланы прерия, Оңтүстік Америкада – пампас,
Оңтүстік Азияның (Иран, Пәкстан, Ау ғанстан) үстіртті жерлеріндегі даланы –
дешт деп атайды. Еуразия құрлығының оңтүстік-батысынан (Пиреней түбегі)
Манчжурияға дейін (солтүстік-шығыс Қытай) далалық өңірлер жиі кездеседі.
Құрлықтың батысы мен шығысындағы далалардың аумағы шағын. Даланың климат
жағдайы (буланудың көп болуы, жауын-шашынның аз түсуі),
топырағының физикалық-химиялық құра мы, тұздылығы ағаштардың өсуіне қолайсыз
келеді. Далаөсімдіктері сан алуан (кейде бір шаршы метр жерде елуден астам
түрі кездеседі) және көп сатылы болып келеді. Өсімдік түрі маусым ішінде де
өзгеріп отырады. Көктем мен күз аралығында селеу, көде,
қоңырбас, бидайық,сұлыбас және көп жылдық шөптесін дақылдар, эфемерлер
(қызғалдақ, шытыр, т.б.) мен эфемероидтер (бір жылдық жуа тұқымдас
өсімдіктер) мүк, қына өседі. Кейбір далаларда ешкісабақ, қараған, тобылғы,
жабайы шие сияқты бұталар кездеседі. Қара топырақты шалғын далада
қуаңшылыққа біршама төзімді өсімдіктер (өлеңшөп, боз, т.б.) және мүк өседі.
Шөл далада бетеге, боз, қылқан селеу жартылай бұталармен (жусан, изен,
шытыр, қараған) аралас кездеседі. Қына көп тараған. Еуразияда климаттық
ерекшеліктерге байланысты батыстан шығысқа қарай дала өсімдіктерінің
құрамында айырмашылық байқалады. Осыған байланыстыЕуразиядағы дала
төмендегідей бөліктерге ажыратылады: 1) Дунайдың төменгі ағысы мен Алтай-
Сауыр таулары аралығын қамтитын Қара теңіз – Қазақстан бөлігі. Бұл аймақ
шығыс еуропалық орманды дала, Қара теңіз маңындағы дала, Қазақ даласы
алқаптарына бөлінеді; 2) Орталық Азия немесе Даур-Моңғол аймағы. Бұл аймақ
Хангай – Даур және Манчжур орманды далалары болып ажыратылады. Таулы далада
өсімдіктердің жазықта өсетіндерінен басқа типтері де кездеседі. Мұндай
ерекшеліктер, әсіресе, Орталық Азия тауларында байқалады. Далалар
Солтүстік Америкада, Оңтүстік Америкада және Австралия құрлығында үлкен
аймақтарды қамтиды. Далалардың көбісі жыртылып, егістікке айналған, қалған
жерлері шабындық ретінде пайдаланылады. Көптеген елдерде табиғи дала
қорықтарда ғана сақталған.

Астық тұқымдасы
Астық түқымдасы дара жарнақтылар класының ішіндегі ең үлкені, оған 7,5—10
мың түр және 700-дей туыс жатады. Олардың ішінде космополит түрлері
құрлықтардың барлығыңда кең таралған болып келеді. Астық тұқымдасы көп
жағдайда шалғындар мен шөлейт жерлердің табиғи өсімдіктер жабынында басым
болады.
Тамаққа пайдаланылатын және малға азық болатын өсімдіктер ретінде олардың
халық шаруашылығындағы маңызы аса зор. Тіршілік формалары негізінен көп
жылдық және бір жылдық шөптесін өсімдіктер. Тұқымдастың ағаш тәрізді
өкілдері өсетін тропикалық және субтропикалық аймақтарда тіршілік формалары
алуан түрлі болып келеді. Өркеннің көлбеу орналасқан бөліктерінің
ұзындықтарына қарай өсімдіктерді тығыз түптенген, сирек түптенген және
тамырсабақты деп бөледі. Олар негізінен шашақтамырлы, сабақтары буыннан
жөне буын аралықтарынан тұрады. Астық тұқымдасының сабақтары әрбір буын
аралығының тұп жағындағы клеткалардың бөлінуінің нәтижесінде ұзындыққа
өседі. Мұндай өсуді қыстырма (вставочная) меристемалар арқылы өсу деп
атайды.
Көптеген астық тұқымдасының, мысалы бидайдың, карабидайдың, атқонақтың,
сабағының буьш аралығының іші қуыс, ал буыңдары ұлпалармен толтырылған
болып келеді.
Мұндай сабақты сабан (соломина) деп атайды. Ал кейбір астық
тұқымдастарының (жүгерінің және борыққамыстың) буынаралықтары да ұлпалармен
толтырылған болып келеді. Жапырақтары кезектесіп орналасады және екі қатар
түзеді. Астық тұқымдасының жапырақтары, әдетте жіңішке, ұзын, параллель
жүйкеленген болып келеді және олардың қынапшасы болады. Қынапша дегеніміз
трубка тәрізді болып келген жапырақтың кеңейген тұп жағы. Қынапша сабақты
оның буынынан жоғарырақ орап тұрады, одан жапырақ кетеді. Астық
тұқымдасында қынапша буынаралығының тұп жағыңца орналасқан, және төменгі
бөлінетін клеткаларды қорғап тұрады. Астық тұқымдасы осы ерекшелігімен
басқа тұқымдастарға жататын өсімдіктерден ажыратылады. Жапырақ тақтасының
қынапшасынан кететін жеріңце пленка төрізді өскіні немесе тілшесі болады.
Ол сабақпен қынапшаның арасьша судың өтуіне мүмкіндік бермейді. Астық
тұқымдасының ұсақ, көріксіз гүлдері жай гүлшоғырын — масақтарын түзеді.
Олар өз кезегіңде күрделі гүлшоғырьш – күрделі масақ, сьшырғы түзеді. Астық
тұқымдасының барлығының дерлік әрбір масагының түп жағыңда екі масақтық
қауызы болады (чешуи). Масақтарьшдағы гүлдердің саны әртүрлі астық
тұқымдасында бірдей емес, біреуден бірнешеуге дейін барады. Астық
тұқымдасьшың көпшілігінде әрбір гүлдің 2-ден гүлдік қауызы, 2 гүлдік
пленкасы (қабықшасы), 3 аталығы және бір аналығы болады. Соңғысының, яғни
аналығьшың сыртын қалың түктер қаптаған екі отырмалы аузы болады (рыльце).
Гүл түйіні жоғарғы, барлық уақытта бір ғана тұқым бүрі болады. Гүлінің
формуласы: ТР(2)+2 А3 С(2).
Астық тұқымдасының жемісі дән деп аталынады. Ал дән дегеніміз бір
түқымды жеміс, онда жемістің қабымен дәннің кебегі бірігіп кетіп отырады.
Дәнде эндосперм ұрықты қоршап жашайды, ол оған бүйір жағынан жанасып,
қалқанша деп аталынатын жалғыз тұқым жарнағына тікелей тиіп тұрады. Мәдени
жағдайда себілетін астық тұқымдастарының дәндерін аз мөлшерде тұқым деп
атайды, ал көп мөлшерде тонналап немесе центнерлеп жиналған дәңдерін астық
деп атайды.
Тұқымдасты үш тұқымдас тармағына бөледі: бамбук тәрізділер, қоңырбас
тәрізділер, тары тәрізділер. Біздің флорада соңғы екі тұқымдастармағының
өкілдері көптеп кездеседі. Олардың ішінде астық беретін мынадай дақылдар
ерекше құнды: бидай, қарабидай, жүгері, арпа, сұлы.

Тары тәрізділер тұқымдас тармағы
Масақтың қабықшасы екіден көп, масағы барлық уақытта біргүлді. Кейде екінші
гүл пайда болады, бірақ ол аталық гүл болып келеді, жапырақтың тілшесі
түкті, жапырақтың хлорофилл жиналатын паренхимасы жүйкелердің айналасына
орналасады.
Жүгері туысы (кукуруза). Бірүйлі өсімдік, гүлдері және гүлшоғыры өртүрлі
жынысты. Агрегатгы сыпырғы төрізді жоғары орналасқан гүлшоғырында екі гүлді
аталық масақтары орналасады. Екі гүлді масақтың әрбір гүліңде үш-үштен
аталығы болады. Аналық гүлдері собық деп аталынатын күрделі гүлшоғырына
жиналады. Собық жапырақтың қолтығыңда орналасады, және ол түрі өзгерген
жапырақтардан тұратын жамылғымен оралып қапталған (жабылған) болып келеді.
Аналық, гүлдің гүлтүйіні дөңгелек, мойны жібек жіп төрізді сусылдаған ұзын
болады, оның ұшы екі жақтауы бар аналықтың аузымен (рыльце) аяқталады.
Тозаң осы өсімдікте собық пайда болып, оның жамылғысынан шашақтанып
аналықтың аузы көрінгенше пісіп кетеді. Сондықтанда жүгеріде өздігінен
тозандану мүлдем жоқ десе де болады. Тозаң аналықтың аузына жел арқылы
жақын өсіп тұрған өсімдіктердің бірінен келіп түседі. Шыққан жері Мексика.
Жүгері жылусүйгіш өсімдік. Оның тамыры ауаның жеткілікті мөлшерде болып
тұрғанын жақсы көреді. Соңдықтаңда жүгеріні себуден бұрьш топырақты
тиянақты түрде өңдеуден өткізеді жөне жаз бойы оны қопсытьш отырады. Жүгері
жарықты жақсы көреді, сондықтанда оны қатар-қатар бір-бірінен қашықтау
себеді. Ол біршама құрғақшылыққа төзімді, дегенмен күніне әрбір өсімдік 1
литрдей су қажет етеді. Жүгеріні суық ұрғанға дейін жинап алады, өйткені
пісіп жетілген өсімдік — 1°С өзінде оңай зақымданады.
Кәдімгі жүгері (кукуруза обыкновенная —) (258, а-сурет). Жүгері биіктігі 2-
3 м және оданда көбірек болатьш бір жылдық шөггтесін өсімдік. Ол тек мөдени
жағдайда ғана белгілі. Европаға Оңтүстік Америкадан 1493 ж. әкелінген, ал
Россияға оны X ғасырда себе бастаған. Кәдімгі жүгері 8 т9р тармағына
бөлінеді. Тамақтық, малға қоректік және техникалық өсімдік ретінде маңызы
аса зор. АҚПІ-да, Аргентинада және Европада бұл негізінен мал азығы ретінде
пайдаланылатын өсімдік; Мексикада, Қытайда, Индияда, Моддовада және
Грузияның батыс аудаңдарында астық беретін дақыл. Жүгерінің ұнында ұлпа
(клейковина) немесе белоктық заттар жоқ. Көпжылдық жүгері (2.) деген жабайы
өсетін түрінің Мексиканың тауларьшан табылғанына көп болған жоқ, шамасы ол
кәдімгі жүгерінің арғы тегі болса керек.
Қоңыржай климатты аудандарда жүгерінің көптеген сорттарының дәндері
пісіп үлгермейді. Сондықтанда Россияның орталық аудандарында жүгеріні
ауылшаруашылық жануарларьш қоректеңдіру мақсатында силосқа өсіреді. Соңғы
жылдары Россияньщ орталық аудандарыңда ғана емес, сонымен бірге Сібірде де
дән беретін сорттары шығарылды. Орта Азия республикалары мен Қазақстанда
жүгері тамақ өнімдеріне қажетті дән беретін және малға азық болатын аса
құнды өсімдік. Жүгері өндіріс орыңдарына қажетті шикізат болып табылады.
Күріш туысы (рис — Огуга ). Азияда, Африкада, Австралияда, Оңтүстік
Америкада таралған 24 түрі бар. Біргүлді масақ-шалары агрегатты сыпырғы
тәрізді гүлшоғырына жиналған, масақшаның 4 қауызы, 6 аталығы болады. Екі
түрі себіледі, оның ең маңыздьісы — екпе күріш (рис посевной — О.кагіуа)
(258,6-сурет). Біздің едце күріш бидайдан кейінгі екінші орыңды алады. Ол
Орталық, Оңтүстік — Шығыс және Кіңдік Азияда негізгі астық (нан өнімдерін)
беретін дақыл. Қазіргі кезде дүниежүзі бойынша күріштің 2 мыңнан астам
сорттары белгілі.
Құмай туысы (сорго). Құмайдың 40-тай түрі бар. Олар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.