Өлкетану іскерлігінде оқушылардың қолданатын шығармашылық түрлерінің дамуы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

§2 Өлкетану іскерлігінде оқушылардың қолданатын шығармашылық түрлерінің дамуы.

Өлкетанулық іскерлік оқушылардың шығармашылық активтігіндегі дамудың мүмкіндіктері үлкен спектрге ие. Бұл әр түрлі туристік балалар коллективінің тәжрибесін оқумен құпталады. Біздің жұмысымыздың негізін мақсатты бағытталу, бір жылдық үзіліссіз әр жақты іскерлік құрайды. Бұлардың негізінде оқушылардың творчествалық мүмкіндіктерін дамыту ғана жатқан жоқ, сонымен бірге онда арнайы білімдер, істеу мүмкіндіктері, білгірлігі, мүмкіндігі істің алгоритімі және тұлғаның жеке қасиетері жатады. Біз творчествалық активтілік сол тәжрибенің кеңдігі мен әртүрлігіне деген бағыныштығын анықтадық. Творчество-адамзат іскерлігінің процессі, ол рухани бағалар мен сапалы жаңа материалдарды құрады. Өсіп келе жатқан ұрапқтың творчествалық ерекшелігі болып, жаңа объективтік бағалылықты құрудағы мүмкіндігі ғана емес, соның субъективтіктегі құндылығы. Біз творчествалық активтіктің түсінігіне пайымдала отырып, оның интегралдық құрылуының қиындығын көрсете аламыз. Творчествалық активтіктің тұлғалык ерекшелігін творчествалық іскерлікке деген қызығушылық пен қажеттіліктер құрайды. Сонда-ақ оны сезім мен эмоцияларда құрайды. Олар творчествалық іскерлікті коллективтің және өзінің тұлғаның пайдасына қосып, байланыстырады. Білімдер, шеберліктер және машықтар, іскерліктің амалдары, әдеттер, творчестваға деген ниеттілік сол тәжрибені құрастырады, ал оның негізінде творчества құрылады. Тұлғаның нанымы мен еріктік сапалары творчествалық ойлардың орындалуына ойдағыдай қамтамасыз етеді. Сыртқы жоспарда творчествалық активтік іскерлікте көрінеді, ал ол болса, орындаудың дәстүрлі емес жұмысты жолының жаңа түп нұсқасын және іздеуге бағытталған, қойылған есептерді шешуде және оны таңдаудағы дербестігі өлкетанулық іскерлік процессінде бүтін комплекстік қабілет құрылады, ал ол творчествалық жекешіліктің тұруына әсер етеді. Сонда-ақ ол тапқырлық және өнерпаздық, ойлаудың иілгіштігі, оның ашылуына, жаңа білімдерді алуға деген талпыныс өмірлік мақсатқа жүргізуге деген қабілетін және оған жету амалдарын, өзіндік және топтық зерттеу жұмыстарын жүргізуге деген қабілетін құрады.

300 мың қатысушыларды қамтыған өлкетану слеттердің қалада өткізілген алтауының анкеталық мәлшеттері «Шығармашылық өлкетануды қолданылады ма» деген сұраққа мынадай деректерді көрсетті. 78. 2%-қолдап, 5. 2%-теріс, 16. 6%-ешқандай жауап берген жоқ. Өлкетанумен байланысты іскерлігінің қай сферасында деген сұраққа-56. 8% жауап беруге қиналды, 34. 2%- өздерінің өлкетану жарыстармен және үзіліссіз творчествамен байланысты конкурстарда қатысқаның атап өтті. Өлкетану клубтар мен шығармашылық балалар үйінің үйірмелерімен байланысты қалалық жарыстардың қатысушыларынан сұрастырған кезде творчествалық іскерліктің өлкетанумен байланысындағы жоғарғы деңгешн көрсетті. Сұралғандардың 63. 3%- өлкетану және тапсырманы творчествалык орындауының өзара байланысын көрсетті. Ал бұл байланыстар өлкетанулық қызметтерінің сапарлар мен жорықтарға дайындалу уақыты кезінде 8. 5%- теріс жауап берді. 29. 2%-і өлкетанудың қай саласында іскерлік қолданылады деген сұраққа жауап беруге қиналды. Бұл берілгендер творчествалық активтіктің тұлғаның жекешелік қабілетіне бағынышты екенін айтып отыр. Өлкетанулық іскерлігімен әрдайым айналысатын оқушылар өлкетанулық іскерлігіндегі түрлердің әртүрлігін пайдаланып, әлемді тану барысында әрдайым өзінің тәжрибелік іскерлігінде творчествалық мүмкіндігін пайдаланады. Эпизодтық өлкетанумен айналысатындар творчествамен байланысты 3 бағытты көрсете алды. Ал әрдайым айналысып жүргендер 5 бағытқа дейін көрсетті.

Тәжіреби-эксперементтік жұмыстардың нәтижесі бойынша біз бірнеше негізгі бағыттарды белгілеп, оның жасөспірімдердің творчествалық қабілетін құрылуына және дамуына әсер ететінін көрсеттік.

Тәжірибелі-экспериментальдық жұмыс нәтижесінде біз жасөспірімдердің шығармашылық қабілеттіліктерінің дамуына және қалыптасуына әсер ететін бірнеше ең басты бағыттарды бөліп алдық. Бірақта біз шығармашылық өзінің әртүрлі көріну дәрежесінде және әртүрлі іс-әрекеттерде байқала алатынына сүйендік.

Оқушыларға өлкетану іскерлігінде қолданатын

шығармашылықтың түрлері

Ескерту: тізім барлық жасөспірім шығармашылығы белгііл вариантарының өлкетанулық іскерлігін жоғалтпайды. Ол тек қана бөлек бағыттарды осы шығармашылықта біздің практикалык жұмыстарда көрсетеді. Балалардың творчествалық жұмыстарының дамуы орындау барысында дамыды. Творчествалық бағыттық құрылуы педагогикалық басқаруға байланысты. Психологтардың көз қарастарына сүйене келе білімге деген құштарлықтың пайда болуы, дайын білімнің игеруіне байланысты. Екіншіден жоғары айтылған білімдерді игере отырып, проблемаларды, шешуге тырысуы. Осы творчествалық қабілеттіліктің қалыптасуы педагогикалық басқаруға байланысты.

Өлкетанулық іскерліктегі негізгі педагогикалық басқару ұйымның творчествалық процессіне, коллективтегі творчествалық атмосфераға байланысты. Педагогикалық жетекшілік жасөспірімдердің дарындылығын дамытуға жұмсалады. Творчествалық бағыттар жасөспірімдермен бірге қарастырылады. Творчестваның элементтері саяхат-өлкетану циклінің кез-келген этапында көрінеді. Коллективтегі оқыту тәрбиелік бағыт процесс барлық жасөспірімдерге қатысты өткізілуі керек.

Шығармашылық элементтері туристік-өлкетанулық-танымдық циклдардың кез - келген этапында пайда болуы мүмкін. Коллективтегі оқу-тәрбиелік процесс творчествалық іскерліктің өзінің жасөспірімдеріне бағытталған болуы керек және де аз жолдастарының творчествасы да .

Балалардың өлкетанудағы творчества-бұл жасөспірімдердің оарлық творчествалық потенциалын өмірлік жағдайда қолдану. Туылған мәселелерді шешу әдістері стандартты емес және олар өте ғажайып. Жаңаларын алу немесе ескі азық-түліктерді дамыту, бұйымдар-бұл элементтердің барлығы туристік-өлкетанулық іскерліктің тәжрибесіне тән мінездеме.

Педагогпен құрастырылған, сондай-ак жаратылысты түрде туған проблемалық ситуациялар танымдық пен творчествалық активті құрайды. Окушылар алдыңғы білімдерді, жаңа ақпаратты табу, фактілерге баға беру, сондай-ақ өздерінің жеке позициясын білдіртіп, оларды өздері мағынасын түсіну керек деген қажеттіліктің алдында тұр. Іздеу-зерттеу жұмыстары жылдық танымдық өлкетанулық циклдердің кезеңінде жүргізілген. Ол өзінің туристік-өлкетанулық іскерлікпен сәйкес келуінде іскерліктің әртүрлі түрі мен формасын құрайды. Творчестваның элементтері тек қана жұмысты бітірген кезде ғана тіркелген жоқ, ол барлық ағымдық циклдің этаптарында да тіркелді. Бұл жасөспірімдердің жұмысты орындау этапының тура қайсысы керек екенін анықтауға мүмкіндік беріп отырды. Сондай-ақ ол жасөспірімдердің іс-әрекетін бағыттауға көмектесті. Мақсатты құруда творчестваның элементтері ғажайып, түп нұсқалық түрде бейнелене бастады. Ойдың пайда болу этапында мақсатқа жетудегі әртүрлі әдістердің ойын құру туындаған мәселеден өту. Есепті күру барысындағы этапта творчестваның элементтері қойылған есепті шешуде әдістемелік жолдарды таңдауда байқалынды. Жұмысты орындау кезіндегі талдауда творчества критикалық және құрушының бағалы іскерлігінде бақалынды. Жаңа ұсыныстарды алға шығару болашақта іскерлікті жақсартуға мүмкіндік береді.

Өлкетану іскерлігінің тәжрибесінде сапар аяқталғаннан соң есеп беру қабылданған. Сапардағы есеп-бұл барлық туристік топтардың коллективтік творчествасы. Туристік есепке аудандағы саяхат жайында мәліметтер енгізіледі және сондай-ақ ол жаңа бағыттағы спецификасы туралы анықтамалык мәлімет енгізіледі. Өткен сапар туралы есепті құру балдарды өзіндік ізденіске және творчествалық жұмысқа үйретеді. Бірақта сапардан кейін есепті беру көбінесе мектепте оқу процессінің киындығымен байланысты болады.

Күзгі цикліден бастап сапарларға әр түрлі жастағы балалар, мектеп оқушылары және де біздің бітірушілеріміз қатыса бастады. Күзгі жаяу сапар және қысқы шаңғы сапары фольклерлық этнографиялық бағытта болды. Ұлттық сана сезімнің өршуі, мектептегі ұлттық активтендірушілік насихат, біздің реферат тахырыптарымызда да байқалады. Балалардың көпшіліп Қазақ ұлтының тарихымен оның бұрыңғы тарихи түп-тамырларымен қызығып қалды. Көптеген баяндаулар Қаратаудың арғы жағындағы мәдени мұрасын зерттеуге және ауысша ұлттық шығармашылығына арналған болатын. Сапардан кейін кейбір баяндамалар тыңдалды. Ол К. Платонның «Тайдамалық және қазақтық әндер», Д. Татьян. аның «Ұлттық мейрамдар және қазақтың дәстүрлері» және т. б. Әр жылда жоғраы класс оқушыларында болатын ғылыми - практикалық конференцияда «Табиғат. Ғылым. Адам» және көктемгі каникулда жас өспірімдер әр жылда болатын дәстүлі секциялар география және геология, педагогика және психология және де осы жылы қосылған жаңа тарих және әдебиет секцияларына қатысты. Көктемдеп мезгілдік цикл, көктемдеп каникулда дайындыққа және клубқа жаңа ауданмен яғни Қаратаудың теріскей қатпарларына сапарға шығуға арналған болатын. Көктемде жаңа аудандарға ауысу, яғни Таудан жазыққа қарай сапарға қатысушылардың және олардың ата - аналарымен бірлескен шығармашылық кешпен және саяхаттаған аудандардың комплекстік - географиялық бейнелеу - есебін құрастырумен
аяқталды.

Экскурцияның басты мақсаты біздің саяхатымыздың маршруты бойынша Қаратаудың теріскей ауданымен танысу және ландшафтар мен экологиялық орнын тану. География ғылымында табиғи территориялық комплексті тануға және оны қорғауға көп көңіл бөлінді. Географиядан мектеп бағдарламаларында табиғатты қорғау мәселелеріне көп көңіл бөлінбейді, бұл оқушылардың практикалық және теориялық сабақтарында кері әсерін тигізеді. Осыған байланысты туристік экспедициялардың мақсаты экологиялық тәртіпке үйрету.

Экспедицияның өлкетанымдық бағдарламасына Қаратаудың теріскей табиғи-территориялық комплекстерінің дамуына факторының әсерін көрсету және түсіндіру, экспедицияның экологиялық схемасын құрастыру кірді.

Экспедицияға барлық жастағы клуб мүшелерінің қатысуы педагогикалық ара қатынастың дүрыс нұсқасын таңдап алуға мүмкіндік тудырып, бұл экспедициядағы бақылау жұмыстарына дұрыс әсер тигізді. Экспедициялық іс-әрекеттердің шаралары үш түрлі дәрежедегі бақылау жұмыстарын жүргізуден тұрды: фронтальдық, топтық және индивидуалдық.

Фронтальдык бақылау жұмыстары экспедицияның барлық маршруты бойынша жүргізілді және бастапқы табиғи территориялдық комплекстерді тану, аумақты типтік ландшафтпен бөлу, олардың кілтті жерлері, антропологиялык әсерге ұшыраған және экспедицияның экология-ландшафтык картасына енгізілген аумақтардың бөлінуі енді. Фронтальдык бақылау жұмыстарына экспедицияның барлық мүшелері қатысты. Негізінен фронтальды бақылау жұмыстары экспедицнядағы аналитикалық, түсіндірмелі-иллюстративтік және репродуктивтік табиғи территориялық ізденіс шараларынан бастау алып, ондағы жетекші роль жетекшіде болды. Оқушылардың өз бетінше ізденіс жұмыстары онша маңызды болған жоқ.

Топтық және индивидуалдық ізденіс жұмыстары негізінен орныкты тұрақтары мен орындарында жүргізілді. Индивидуалдық ізденіс жұмыстары не өз бетінше, не топ құрамында (2-5 адам) жүргізіледі, ал ландшафтық өзекті жерлерінде белгілі дайындығы бар жоғарғы сынып оқушыларының басқаруымен жүргізілді. Индивидуалдық жұмысты іс-әрекетті өзінің өлкетанымдық міндеттерімен бір табиғи және экологиялық факторларды түсініп білу құрады. Бақылаулар мен зерттеулердің кортындысы жазылатын күнделік жүргізілді. Индивидуалдық жұмыстың қортындысын тексеріп болған соң топ өзінің пікірін құрастырды. Ол бар экспедицияның пікірінің негізіне кірді. Осының нәтижесінде, топтық жұмыстарда топтың әр мүшесінің өз бетінше шығармашылық, танымдық іс-әрекеті дамығаны байқалады, осыған қоса индивидуалдық жұмысты атқару кезінде белсенді дәрежесіне жетеді.

Эспедицияны жүргізу нәтижесінде, экспедицияға қатысулардығ комплекстік аспект дамуын және табиғаттың динамикасының туристік жорықтық аудандарын тануы өткен туристік жорық тәжрибесін қолданып физика-география ғылымында жоғарғы сынып оқушыларына қолайлы зерттеу шараларын жүргізу арқылы мүмкін екенін көрсетті.

Осыған орай, үшінші өлкетануды оқу жылының басында эксперементальды топтарда танымдық белсенділігінің түрі бойынша бөліну жүрді. Балалардың бір бөлігі (31%) өлкетану-танымдық іс әрекетті таңдады; тағы бір бөлігі (34%) өлкетанымдыққа; 35% бірдей мөлшерде туристік, өлкетанымдық іс әрекетті таңдады. Танымдық қызығушылықты белсендіру және сақтау үшін туристік-өлкетанымдық экспедицияның бағытын өзгерту керек; этнографиялык, фольклорлық, экологиялык, жеке- танымдық және т. б. Танымдық белсенділіктің маңызды әсері көктемгі дайындықпен және Қаратау жазғы экологиялық экспедициямен тура келді. Туристік, өлкетанымдық міндет тәжрибесінен өткеннен кейін, жоғарғы сынып окушылары таңдалған танымдық іс-әрекет бойынша жұмыс істеді. Жазғы экологиялық экспедицияда жүргізілген экспереметтік жұмыс танымдық белсенділіктің жүргізілген зерттеу жұмыстарына және жеке қызығушылыққа тәуелді екенін көрсетті. Зерттеу жұмыстарының фронтальды шаралары экспедицияның барлық мүшелеріне қолайлы. Танымдық белсенділік индивидуалдық дайындыққа байланысты орташадан жоғарғы мотивацияға өзгеріп отырды. Зерттеу жүмыстарының топтық және индивидуалдық шараларының танымдық белсенділіктің деңгейі орташадан жоғарғы көрсеткішке дейін өзгеріп отырды. Бұл көбінен туристердің қолдауымен, адамдардың араласуымен түсіндіріледі, осыған орай танымдық процессі жақсырақ жүргізілуде, және өлкетанымдық міндетінің жаңа зерттеу құралына ауысуы. Экспедициялық зерттеудің негізі болып топтың коллективтік пікірі құраған индивидуалдық зерттеу жұмыстары болды. Экспедициялық эксперементальды топтың мүшелерінің ішінен (12 адам) туристік-танымдық іс-әрекетінен орташа деңгейді 25% көрсетті, ал 75%-жоғарғы. Өлкетанымдық іс-әрекетінен танымдық белсенділігі бойынша орташа деңгейді 58% қатысушылар, жоғарғы деңгейді 42% көрсетті. Танымдық белсенділігі бойынша төменгі деңгейді ешкім көрсеткен жоқ.

ҚОРЫТЫНДЫ

Зерттеу жұмыстарын қортындылай келе, біздің дайындаған және іс жүзінде зерттелген туржггік-өлкелік танымдық іс-әрекеттер оқушылардың дүние танымына зор әсер ететініне көз жеткіздік.

Жүргізілген зерттеу, міндетерді нақтылап, тұжырым қортындылар жасауға мүмкіндік берді және бағытталған танымды өлкелік іс-әрекеттердің оқушылардың жеке ерекшелігіне әсер ететінін, өзіндік ерекшелікте пайда болып белгілі бір тәртіппен іс-әрекетінде іске асатынын аңғартты. Мұндай іс әрекет нақты ерекшеліктердің бүтіндей жүйесін құрайды, оның ішінде: өзіндік білім алуға ұмтылу және өзіндік актуализация, өзіндік мінез-құлқын дамыту және танымдық қажеттілігін реттеу, білімін реттеу, қабілеттілігін, зертеушілігін, ізденушілігін үйретіп, дағды, біліктіліктер қалыптастыруға тәрбиелейді.

Зерттеу жұмысында мынадай педагогикалық нәтижелерді алу бір қатар кезеңдерге тәуелді бөлатынына көз жеткіздік.

- танымдылықтың дамуы бірінен соң бірі келетін өлкелік циклдардан, көп жылдық процессте өтеді. Танымдық өлкетанулық іскерлігінде қоршаған дүниені игеру біртіндеп бір танымйдық циклдан екіншіге, яғни, «Фурйетпе-өлкелік тәжірибе құндылықтарын игеру арқылы өтеді, олардың туристік-өлкелік қабілет, іздеу-зерттеу іс-әрекеттерді қоғамдық және ғылыми кәсіпорынның тапсырмаларын орындау арқылы да қаланатындығы байқалды.

- танымдылықтың өсуі оқушылардың жалпы оқу үлгерімділіктің деңгейіне байланысты болатындығын аңғардық. Оқушылардың өлке танулық іскерлігін дамыту мынадай шаралардың жүйелі өтуіне де байланысты дейміз, олар атап айтқанда:

1 - өлкетану іскерлігінің экскурсиялық түрін тәжірибеде жүйелі түрде кең қолданып әрі оны көп салалы мезгілдік /күз, қыс, көктем, жаз/ циклдарға бөліп, әр бірін нақтылы мақсатта ажыратылымды бағдарлама негізінде қажеттілігін іске асырып отыру керек.

2 - өлкетану іскерлігінің педагогикалық тиімділігін арттыру мақсаты жалпы танымдық объектілер арасындағы байланысты күшейтуді талап етеді. Зерттеу нәтижесі көрсеткендей объектілер арасында тек экономикалық байланысқа қана қызығушылық байкалады. Ал балалардың дүниетанымдық сұранымдарын қанағттандыру мәселесін педагогикалық жағына үлкен мән беруді талапхайдьі және объектілердің инфроқұрылымдарын балар сұранымдарына сай жетілдіре түсуде кажеттілік.

ӘДЕБИЕТТЕР

Алексеев А. Н. Очерки экологии человека - М. : Наука, 1993

Алексеев А. Н. Нравственное воспитание старшеклассников в процессе природоохранительной деятельности. Автореф. Диссерт. Канд. пед. наук - М., 1993

Адегизагова С. Г. Педагогическое стимулирование потребности в общественно-полезной деятельности устарших подростков. Автореф. Дис. канд. пед. наук. - М., 1975-28е.

Атласова Е. М. Краеведческая работа как средство приобщения учщихся -подростков школ народов Севера к национальной культуре. Автореф. Диссерт. Канд. Пед. наук. - Красноярск, 1991.

Бабанский Ю. А. Комплексный подход в воспитательной работе с подростками. -М., Знание, 1979. -32 с.

Бабишин С . Д. Краеведение как срендство связи школы с жизнью и подготовки учащихся к труду на материалах внеклассной работы с учащимся старших классов. Диссерт. канд. пед. наук. -М., 1963

Баландин Р . К., Бондарев Л. Г. Природа и цивилизация, - М. : Мысль, 1998.

Беккер И. Л., Экологическое воспитание подростков в системе туристко-краеведческой деятельности. Автореферат дис. канд. пед. наук. -М., 1996.