Балалар басылымдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ.БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты, тілі мен стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Балалар басылымы: көркемдік көкжиегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ . ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы . журналист қарымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Бала күлкісін бақытына балаған жандар: Журналистермен
сырласу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.БАЛАЛАР БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ МӘРТЕБЕЛІ МИССИЯСЫ
3.1 Қиялға қанат байлаған «Ұлан» газеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 «Айгөлек» және «Балдырған» журналдарының
бүгінгі бағыт.бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ.БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты, тілі мен стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Балалар басылымы: көркемдік көкжиегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ . ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы . журналист қарымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Бала күлкісін бақытына балаған жандар: Журналистермен
сырласу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.БАЛАЛАР БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ МӘРТЕБЕЛІ МИССИЯСЫ
3.1 Қиялға қанат байлаған «Ұлан» газеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 «Айгөлек» және «Балдырған» журналдарының
бүгінгі бағыт.бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Адам санасы жас кезінде таза парақ секілді деп бекер айтылмаса керек. Жас бүлдіршін жақсы, өнегелі, иманды да ибалы тәрбие алар болса, қайткенде сол баладан жақсы адам шығары анық. Ағашқа қалай су кұйып баптасақ, балаға да сондай көзқарас қажет етіледі. Бала тәрбиесі ошақ қасы отбасыда ғана емес, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарымен де шыңдалады.
Бала – болашағымыз. Болашағы жайында ойланбас жұмыр басты пенде бола қоймас. Бала көкірегі сәулелі болмаса, қалай болашақ тұтамыз? Сол бала көкірегіне шуақты сәуле құю – журналистер міндеті болмақ. Балаларды – қоғам, адамзат келешегі тұтып, олардың қалыптасуына ықпал ету де – бір міндет. Біз балалардың басылымын кішкентай бүлдіршіндердің алданышына балап, соларға ғана арналған шақтаулы шағын басылым деп қарамауымыз керек. Балалар басылымы – кішкентай оқырманды тәрбиелейтін шығармашылық үлкен мектеп. Тағы да айтамыз, бала – болашағымыз. Ал болашағына жауапсыз қарау – адамзат баласының өзіне өзі қастандық жасағанына бара – бар. Сондықтан, балалар басылымы өзінің жасампаз функциясын қалтқысыз атқаруда аянбай тер төгу қажет. Оның ішінде ең өзектісі де, қиыны да – сапалы білім, саналы тәрбие беру функциясы. Ол үшін журналист аянбай тер төгіп, шығармашылығын шыңдап, үнемі ізденіс үстінде жүргені абзал. Соңғы кездері балалар басылымында балаға арнап қалам тербеп жүрген журналистердің сүйіндірер де, көңілді жабырқатар тұстары да баршылық. Олардың жеткен жетістіктері қайсы?
Диплом жұмысының өзектілігі: Тақырып ұзақ уақыт, терең зерттеуді қажет етеді. Балалар басылымында еңбек етіп жүрген журналистердің кемшін тұстары көп жағдайда айтыла бермейді. Өзге елдермен салыстырғанда бізде балалар басылымы кенжелеп қалғаны жасырын емес. Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін қайту керек? Мемлекет тарапынан нендей көмектер қажет етіледі? Балаларға оқылымды болуы үшін біздің журналистерде қандай қасиет жетіспейді? Неге балалар басылымы бұрынғы аудиториясынан қол үзіп қалды? Бұған дейін мұның бәрі атүсті айтылған дүниелер болатын. Бұл дипломдық жұмыста осы мәселелер қамтылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Интернет қарыштап, ересектердің ғана емес, балалардың да санасын жаулаған бұл күнде біз жас үрпақ бойына рухани байлық, ұлттық тәрбие тұрғысындағы мол дүниелерді сіңіре білуіміз керек. Осы мақсатта балалар басылымы қайтпек керек? Әрине, олардың қол жеткізген жетістіктері көңілді қуантады. Дегенмен де, бұл саланың жетістіктерін айта келе, олардың кемшін тұстарын да көрсете білдім. Ондағы мақсат - балалар игілігіне еңбек етіп жүрген журналистер өз
оқырманына мінсіз қызмет етіп, олқылықсыз, кемшіліксіз тың дүниелерімен сусындата білсе,
Диплом жұмысын зерттеудің дереккөздері: Негізгі дереккөздер кең көлемді зерттеуді қажет еткендіктен, республикалық басылымдардың мақалаларынан және де ғаламтордан, орыс тілді әдебиеттерден зерттей отырып, мәліметтер қолданылды.
Бала – болашағымыз. Болашағы жайында ойланбас жұмыр басты пенде бола қоймас. Бала көкірегі сәулелі болмаса, қалай болашақ тұтамыз? Сол бала көкірегіне шуақты сәуле құю – журналистер міндеті болмақ. Балаларды – қоғам, адамзат келешегі тұтып, олардың қалыптасуына ықпал ету де – бір міндет. Біз балалардың басылымын кішкентай бүлдіршіндердің алданышына балап, соларға ғана арналған шақтаулы шағын басылым деп қарамауымыз керек. Балалар басылымы – кішкентай оқырманды тәрбиелейтін шығармашылық үлкен мектеп. Тағы да айтамыз, бала – болашағымыз. Ал болашағына жауапсыз қарау – адамзат баласының өзіне өзі қастандық жасағанына бара – бар. Сондықтан, балалар басылымы өзінің жасампаз функциясын қалтқысыз атқаруда аянбай тер төгу қажет. Оның ішінде ең өзектісі де, қиыны да – сапалы білім, саналы тәрбие беру функциясы. Ол үшін журналист аянбай тер төгіп, шығармашылығын шыңдап, үнемі ізденіс үстінде жүргені абзал. Соңғы кездері балалар басылымында балаға арнап қалам тербеп жүрген журналистердің сүйіндірер де, көңілді жабырқатар тұстары да баршылық. Олардың жеткен жетістіктері қайсы?
Диплом жұмысының өзектілігі: Тақырып ұзақ уақыт, терең зерттеуді қажет етеді. Балалар басылымында еңбек етіп жүрген журналистердің кемшін тұстары көп жағдайда айтыла бермейді. Өзге елдермен салыстырғанда бізде балалар басылымы кенжелеп қалғаны жасырын емес. Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін қайту керек? Мемлекет тарапынан нендей көмектер қажет етіледі? Балаларға оқылымды болуы үшін біздің журналистерде қандай қасиет жетіспейді? Неге балалар басылымы бұрынғы аудиториясынан қол үзіп қалды? Бұған дейін мұның бәрі атүсті айтылған дүниелер болатын. Бұл дипломдық жұмыста осы мәселелер қамтылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Интернет қарыштап, ересектердің ғана емес, балалардың да санасын жаулаған бұл күнде біз жас үрпақ бойына рухани байлық, ұлттық тәрбие тұрғысындағы мол дүниелерді сіңіре білуіміз керек. Осы мақсатта балалар басылымы қайтпек керек? Әрине, олардың қол жеткізген жетістіктері көңілді қуантады. Дегенмен де, бұл саланың жетістіктерін айта келе, олардың кемшін тұстарын да көрсете білдім. Ондағы мақсат - балалар игілігіне еңбек етіп жүрген журналистер өз
оқырманына мінсіз қызмет етіп, олқылықсыз, кемшіліксіз тың дүниелерімен сусындата білсе,
Диплом жұмысын зерттеудің дереккөздері: Негізгі дереккөздер кең көлемді зерттеуді қажет еткендіктен, республикалық басылымдардың мақалаларынан және де ғаламтордан, орыс тілді әдебиеттерден зерттей отырып, мәліметтер қолданылды.
1.Дат! «Алаш айнасы». «Тән азығын күйттеп, жан азығын ұмыту – қылмыс» 2010ж. Ә. Табылдиев
2.Азаттық радиосы. «Қазақстанда балаларға арналған басылымдар жабылып қалудың алдында тұр». 2004ж. Н.Ғабдылхамит.
3.С.Әбішқызы, Ж.Сарманов. «Ұлттық тәрбие – құндылығы мол дүние». 2008ж
4.«Қазақ басылымдары қамқорлықсыз қалмайды». Г.Бектасова. Түркістан газеті.
5.«Айгөлек» журналы. 10 (111). Қазан 2010.
6.Қ.Ергөбек. «Арыстар мен ағыстар» - Алматы: «Өркениет», 2003ж.- 368 б
7.«Белес». Құрастырған:Р.Жаздықбаева, Ж.Мырзаханова – Түркістван, 2007. – 455 б
8. Азаттық радиосы. «Билік бала тәрбиесіне мән бермей отыр» А.Кеңшілікұлы.
9. www. anatili. kz
10.www. serper. kz
11.www. inform. kz
12.www. turkistan. kz
13. «Ұлан» жасөспірімдерге арналған республикалық газет
14. «Балдырған» журналы
15. «Мөлдір бұлақ» журналы
16. «Bala Bi» журналы
2.Азаттық радиосы. «Қазақстанда балаларға арналған басылымдар жабылып қалудың алдында тұр». 2004ж. Н.Ғабдылхамит.
3.С.Әбішқызы, Ж.Сарманов. «Ұлттық тәрбие – құндылығы мол дүние». 2008ж
4.«Қазақ басылымдары қамқорлықсыз қалмайды». Г.Бектасова. Түркістан газеті.
5.«Айгөлек» журналы. 10 (111). Қазан 2010.
6.Қ.Ергөбек. «Арыстар мен ағыстар» - Алматы: «Өркениет», 2003ж.- 368 б
7.«Белес». Құрастырған:Р.Жаздықбаева, Ж.Мырзаханова – Түркістван, 2007. – 455 б
8. Азаттық радиосы. «Билік бала тәрбиесіне мән бермей отыр» А.Кеңшілікұлы.
9. www. anatili. kz
10.www. serper. kz
11.www. inform. kz
12.www. turkistan. kz
13. «Ұлан» жасөспірімдерге арналған республикалық газет
14. «Балдырған» журналы
15. «Мөлдір бұлақ» журналы
16. «Bala Bi» журналы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ-БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты, тілі мен
стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Балалар басылымы: көркемдік
көкжиегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ – ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы – журналист
қарымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Бала күлкісін бақытына балаған жандар: Журналистермен
сырласу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.БАЛАЛАР БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ МӘРТЕБЕЛІ МИССИЯСЫ
3.1 Қиялға қанат байлаған Ұлан
газеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2 Айгөлек және Балдырған журналдарының
бүгінгі бағыт-
бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Кіріспе
Адам санасы жас кезінде таза парақ секілді деп бекер айтылмаса керек.
Жас бүлдіршін жақсы, өнегелі, иманды да ибалы тәрбие алар болса, қайткенде
сол баладан жақсы адам шығары анық. Ағашқа қалай су кұйып баптасақ, балаға
да сондай көзқарас қажет етіледі. Бала тәрбиесі ошақ қасы отбасыда ғана
емес, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарымен де шыңдалады.
Бала – болашағымыз. Болашағы жайында ойланбас жұмыр басты пенде бола
қоймас. Бала көкірегі сәулелі болмаса, қалай болашақ тұтамыз? Сол бала
көкірегіне шуақты сәуле құю – журналистер міндеті болмақ. Балаларды –
қоғам, адамзат келешегі тұтып, олардың қалыптасуына ықпал ету де – бір
міндет. Біз балалардың басылымын кішкентай бүлдіршіндердің алданышына
балап, соларға ғана арналған шақтаулы шағын басылым деп қарамауымыз керек.
Балалар басылымы – кішкентай оқырманды тәрбиелейтін шығармашылық үлкен
мектеп. Тағы да айтамыз, бала – болашағымыз. Ал болашағына жауапсыз қарау –
адамзат баласының өзіне өзі қастандық жасағанына бара – бар. Сондықтан,
балалар басылымы өзінің жасампаз функциясын қалтқысыз атқаруда аянбай тер
төгу қажет. Оның ішінде ең өзектісі де, қиыны да – сапалы білім, саналы
тәрбие беру функциясы. Ол үшін журналист аянбай тер төгіп, шығармашылығын
шыңдап, үнемі ізденіс үстінде жүргені абзал. Соңғы кездері балалар
басылымында балаға арнап қалам тербеп жүрген журналистердің сүйіндірер де,
көңілді жабырқатар тұстары да баршылық. Олардың жеткен жетістіктері қайсы?
Диплом жұмысының өзектілігі: Тақырып ұзақ уақыт, терең зерттеуді қажет
етеді. Балалар басылымында еңбек етіп жүрген журналистердің кемшін тұстары
көп жағдайда айтыла бермейді. Өзге елдермен салыстырғанда бізде балалар
басылымы кенжелеп қалғаны жасырын емес. Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін
қайту керек? Мемлекет тарапынан нендей көмектер қажет етіледі? Балаларға
оқылымды болуы үшін біздің журналистерде қандай қасиет жетіспейді? Неге
балалар басылымы бұрынғы аудиториясынан қол үзіп қалды? Бұған дейін мұның
бәрі атүсті айтылған дүниелер болатын. Бұл дипломдық жұмыста осы мәселелер
қамтылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Интернет қарыштап, ересектердің
ғана емес, балалардың да санасын жаулаған бұл күнде біз жас үрпақ бойына
рухани байлық, ұлттық тәрбие тұрғысындағы мол дүниелерді сіңіре білуіміз
керек. Осы мақсатта балалар басылымы қайтпек керек? Әрине, олардың қол
жеткізген жетістіктері көңілді қуантады. Дегенмен де, бұл саланың
жетістіктерін айта келе, олардың кемшін тұстарын да көрсете білдім. Ондағы
мақсат - балалар игілігіне еңбек етіп жүрген журналистер өз
оқырманына мінсіз қызмет етіп, олқылықсыз, кемшіліксіз тың дүниелерімен
сусындата білсе,
Диплом жұмысын зерттеудің дереккөздері: Негізгі дереккөздер кең көлемді
зерттеуді қажет еткендіктен, республикалық басылымдардың мақалаларынан және
де ғаламтордан, орыс тілді әдебиеттерден зерттей отырып, мәліметтер
қолданылды.
Диплом жұмысының жаңашылдығы: Бүгінгі таңда балаға жазып жүрген
журналистерден сұхбат алу, ой бөлісу. Олардың тәжірибесінен сыр
суыртпақтап, шынайы жауап алуға тырысу. Балалар басылымының бастауы болып
табылатын Балдырғаннан бастап, бүгінгі балаларға арналған заманауи газет-
журналдарды қамту, әр басылымдағы журналистердің шығармашылық шеберлігіне
талдау жасау, басылымдардың тарихына шолу, балаларға арнап жазудың
майталманы болған балалар ақын-жазушыларының еңбегін талдау, бұл
туындылардың балаларға берер тағылымы.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысымның тақырыбы ауқымды болғандықтан
тек маңызды тұстарын алуға тырыстым. Дипломдық жұмыс бұл тақырыпты толық
қамтып, мағынасын ашуда көп ізденісті талап етті. Дипломдық жұмыс
кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және қосымша беттерден тұрады.
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ-БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты тілі мен стилі
Заман талабына сай балалар басылымындағы журналист өзінің қалыптасқан
тілі мен стилін өзгертуге мәжбүр. Расында, бүгінгі бала – бұрынғы бала
емес, бүгінгі бала әрекеті, ой-танымы кешегі баладан мүлде басқа. Сәби
санасының өсуі – адамзат дамуының кепілі. Ғалымдар анықтауына қарағанда,
қазір әрбір онжылдықта дүниеге келген сәби араларында ұқсастық аз, алшақтық
көп. Қазіргі таңда балаға арнап шығарма жазудың қиындығы бүгінгі бала
табиғатының осындай күрделілігінде жатса керек. Яғни, бүгінгі журналист
бүгінгі бала характерін іздеп, бүгінгі бала табиғаты мен талғамы арқылы
таразылап шығарма жазса дегенге саяды.
Қазіргі заманның балалары ақпараттың ағымына сусындап өсіп келе
жатқан жеткіншектер. Олардың қызығушылығын ояту үшін көп тер төгуге тура
келеді. Осы тақырыпты зерттеу барысында мен бірде бір балалар басылымының
сайтын таппадым. Неге осы мәселені шешпеске?! Қазіргі жас жеткіншек 3-4
жастан компьютер алдында отырады. Журналды оқымайды дейміз, бірақ олардың
интернеттегі сайтты қарауға қызығушылықтары бар. Сондықтан да балалар
басылымының интернетте нұсқасы ашылса екен жақсы лебізім бар. Тек балалар
ғана емес, сондай – ақ үлкендердің де оқуға мүмкіндігі болар еді. Мұның
артықшылығы - өз аудиториясын кеңейтуінде.
Қазақ балалар басылымы да қазақ қоғамымен бірге туып, біте қайнасып
келе жатқан рухани іргелі сала. Қазақ балалар басылымы балғын бөбек,
бүлдіршін жасты сұлулыққа құштарландыратын отан сүйгіштік, ерлік рухына
ұмтылдыратын тәрбиешілік қызметін бұған дейін жасап келген. Және жасай
береді де.
Бүгінгі қазақ балалар басылымдарының артылып отырған жауапкершілік
жүгі, әсте, аз дүние емес. Бұл басылымдар жан-жақты, тәрбиелік, ағартушылық
мәнге ие. Балалар басылымы қалыпты жолға қойылмай тұрып, бізде БАҚ,
баспасөз кемелдену үстінде деп мақтанушылық – үйдің ірге тасын қаламай
тұрып, шатырын жабамын деген әурешілікпен бірдей. Балалар басылымы жолға
қойылу үшін журналистке шеберлік керек, шеберлікті шыңдайтын талап керек.
Балалар басылымында қызмет жасайтын әрбір журналистің бойында
болуға тиіс қасиеттер де баршылық. Бұл қасиеттерді тек қасиет деп қана
емес, журналистке қойылар талап, меңгеруі тиіс шеберлік деп те
қарастыруымызға болады.
Сонымен балалар басылымының нағыз шебер журналисті болуы үшін қойылар
талап, меңгеруі тиіс шеберліктің атын атап, түсін түстейік:
1)Үлкен кісі балаға айтса қонымды, кішкентай бала өзі оқыса сіңімді
болатындай сиқыр керек. Ол – қарапайымдылық. Айтар ойын суретпен
астастырып, қимыл-қозғалысқа түсіріп, жандандыра, нақыл дәрежесіне
көтеріп ойландыра жазу. Қарапайым баяндауда кейіпкерлер мүсінделіп, бала
кейіпкерлерінің ішкі жан-дүниесі ашылып, тұлғаланып жатады. Қарапайым
баяндауға ішкі қимыл-қозғалыс, жан құбылысы тербелістері сыйып кетіп
жатады. Бұл – шынайы суреткер қолынан ғана келетін іс, шеберлік сиқыры.
Қарапайым жазылған дүние балаға ұғуға жеңі,. түсінікті болары хақ.
2) Бала сезімі – бұла сезім. Бала сезімнен, бұла сезімнен пайда
болған жүрекжарды туындыны табиғи түрде жеткізе білу. Еш боямасыз,
жасандылықтан аулақ жаза білуі керек.
3) Тақырыпты өмірдің өзінен алу. Өмір – мәңгі жап-жасыл, құпиясы
қанша айтсаң да, қанша жазсаң да таусылмайтын ғажайып бір әлем. Әр
журналист осы ғажайып әлем ішінен балаға керек құбылысты іріктеп – сұрыптап
алып, бала дүниетанымына сай тың туынды жасап шыға білуі керек.
4) Бала қауымына арнап жазылар туындының танымдық сипаты мол болуы
керек. Айту оңай болғанмен, орындалуы қиын талап бұл. Себебі, сәл ірі
айтсаң, баланы есейтіп жібереді, сәл сыбырлап айтсаң балаға жетпей қалады.
5) Балдай жырын балаларға арнаған ақын Ө.Тұрманжанов былай деген
екен: Балаларға түсінікті болайын, олардың тілін, көңілін табайын, нағыз
халық әдебиетінің соны, бай тілімен жазайын деп халық ауыз әдебиетінін көп
жинап, көп зерттедім. Бұл ойым орнын тапқан сияқты. Көп ертегі, әңгіме,
поэма жаздым. Оларымды оқушыларым жылы қабылдады. [1.] Бала тілін тапқысы
келген журналист халқымыздың фольклор өнеріне де көз жүгіртіп, ден қойса,
үлгі алса нұр ұстіне нұр болар еді.
6) Орыс балалар әдебиетінің көрнекті өкілі С.Михалков Балаға күлкі
витамині қажет деген екен.Оның пікірін С.Баруздин Сатира мен юмор – жаңа
адамды тәрбиелеудің аса күшті құралы деп қолда,ан екен.Күлкі - әрине,
көңіл көтерудің,қызықтырудың бір тәсілі.Сонымен бірге балалар бойындағы
кемшілікті түзетумен бірге, мерез мінезді де күлкі түзейді.Журналист
туындысына күлкі, сатира , юмор енгізе отырып, тәрбиелік мәні зор дүние
бере алады. Кейде бала мінезін беру үшін жан-жануар , хайуанат
табиғатындағы тентектікті де әшкерелеуге болады. Бұл тәсілде жаза білу
тәрбиелік функцияны да атқара алады.Тәрбиенің осы өткір бір құралы –
балалар сатирасы бізде жоқ емес, бар. Алайда осы бар нәрсені көрсете алмай
келеді. Бұл осы жанрда қалам тербейтін журналист жоқтығының себебі болар,
бәлкім?! Кезінде О.Әубәкіровтың Солақайы,т.б ақындардың сықақтық
шығармалары бұқаралық ақпарат құралдарында біраз көрініс тапты да,кейін
мүлдем жоғаклып кетті. Сатиралық шығармаларды, әсіресе балаларға
арналғандарын басылымдарда жиі шығару керек. Кезінде Балдырған журналында
Солақай, Ұлан газетінде Қисық айна, Ала бала сияқты сатиралық
бұрыштар бар болатын. КЕйін жоқ деген оңай сылтумен ондай қажеттіліктерге
көңіл аударылмай кетті. Ауызды қу шөппен сүрткенше, бар нәрсені іздеп
тауып, пайдалану керек сияқты.[2.]
7) Көркемдікті балғын бөбекке қалпынша жеткізу үшін суреткерлік
,шынайылық керек әр журналистке. Балаға деген махаббат керек.Бала жанын
қаламгерлеріміз жан-тәнімен сезінсе, салқын қанмен емес, ыстық жүрекпен
жазса.Балалар жанынан жанына шуақ тартып, өз жанынан балаларға шуақ тарта
жүріп жазатын үлкен жүрек керек журналистке.Суреткерлік жайлы сөз
қозғасақ,бала көз алдына елестете қабылдайды. Ендеше әр дүние сан қилы
суретке толы жанды дүние болып шығуы шарт.Балаларға арналған туынды
журналистен ұшқыр қиялды, озық идеяны да талап етері сөзсіз.
Әрине, айтылған дүниелер аз емес. Айтыла береді де. Бұл талаптардың
бәрін түгел дерлік орындау журналистке шарт емес, әрине. Алайда, бала
игілігі үшін қызмет атқарып жүрген қаламгерлеріміздің бойында осы
талаптарға сай қасиет болса дейміз ғой баяғы. Жоғарыда біз атаған талаптар
балалар басылымы – баланы алдайтын арзан басылым деген қате пікірді
жоққа шығарады. Басқа басылымдарда жолы болмағандар балаларға жазып, өзін
де, өзгені де алдап жүреді.Осындай дәрменсіз автордың дарусыз туындысын
оқыған оқырман әлгіндей ойды түйері анық. Яғни, бала тақырыбына кез келген
жаза алады дегенді түйеді. Олай емес екенін біз атаған талаптар дәлелдей
алды деп ойлаймыз.
Балалар басылымы журналистерінің шеберлігінде кемшін тұстар да
баршылық. Яғни, бала тақырыбына қалам қозғайтын бүгінгі таңдағы
журналистеріміздің еңбектерінде көрініп қалатын кемшіліктер мыналар:
Біріншіден, қазіргі балалар басылымының журналистері әр түрлі
тақырыпта жазғанмен, түйіні ортақ болады. Мысалы, патриот болу, Отан
сүйгіштікке баулу,оны қорғау , ата- ананы сыйлау т.б. Тек бұл емес, балаға
өмірді басқа қырынан да таныта білу керек.
Екіншіден, балаға арналған туындының көңілсіздеу жазылуы. Бала
қабылдауына сай еңбегінде көңіл-күй дарытпайды. Көңіл-күй дарымаған
журналист туындысын он жердне философияға орап берсең де, бала оқи
қоймайды.
Үшіншіден, бүгінде журналистер оқырмандарды тарту мақсатымен
махаббат, үлкен адамдардың арасындағы қарым-қатынас т.б. тақырыптарды
жазуға дағдыланып алған сияқты. Мәселен, бүгінде ең көп таралымға ие
Айгөлек журналында Сыршыл жүрек деген айдар бар. Бұл рубрикада
Махаббатқа да сабақ керек екенін білесіңдер ме?, Алдыңғы аға-
әпкелеріңнің баянды, баянсыз махаббаты туралы білесіңдер ме? Жүрегіңді
сөйлетіп, өзің жақсы білетін, басқаларға ой салатын мысалдармен хат жаз
деген сипаттағы сұрақтар бар. Мәселен, 10- сынып оқушысы Гүлсара есімді қыз
өз әпкесінің махаббаты туралы жазған. Мұнда екі жастың мектеп кезінен бір-
бірін сүйгендігі, бірақ әпкесін басқа жігіт құда түсіп алғандығы, өзінің
жігітіне қосыла алмаған қыз соңында талма ауруына ұшырап, үйіне қайтып
келгендігі жазылады. [3.] Міне, балалар басылымындағы мақаланың бейнессі
осындай. Мейлі, жоғарғы сынып оқушылары түсінер, бірақ бұл басылымды 8-12
жас аралығындағы балалар оқитынын ескерсек, бұл қисынсыз дүние болғаны да.
Әрбір журналист балалар басылымына жазар алдында оқырманы кім екенін
ұмытпағай. Балалар басылымында еңбек етуші әр журналист оқырманды көбейту
мақсатымен емес, олпрдың денінен азық болар дүние жазса екен.
Төртіншіден, кей журналдар жұлдыздар жайлы тым жиі жазып, солардың
сұхбатымен сыұап толтырып қояды. Ал, біз жұлдыздардың өмірін Жұлдыздар
отбасы немесе Stars KZ журналдарынан оқып алатынымыз анық.
Бесіншіден, журналист еңбегінің аяқталар тұсы аяқталмай созалаң күй
кешеді. Созалаңдық – балалар басылымына жараспайтын сипат.
Қазіргі таңдағы балалар басылымында еңбек ететін журналист
шеберлігінде осы кемшіліктер орын алмай, біз атап өткен талаптардың тым
болмағанда бір ұшығы кездесер болса, ол журналист еңбегі бала жүрегіне жол
тауып,еңбегі еленіп, жақсы нәтиже шығарына сенімім мол. Және көңіл
толмайтын бір жайт – барлық облыстардағы балаларға арналған басылымдарды
шенеуніктердің пайда табу мақсатында жарыққа шығарып отырғандығы. Ең
қасіреттісі олар балалар басылымының тілі болатынын білмейді. Осындай
олқылықтардың зардабы бала санасына кері әсерін тигізіп отыр. Балалар
әдебиетіне байланысты мемлекеттің көзқарасына да көңіл толмайды. Біздегі
билік балалардың сұранысына қызмет етіп отырған жоқ. Мемлекеттік
тапсырыспен балаларға арнап шығатын кітап-журналдардың таралымы 200 мыңнан
аспайды. Мысалы, А. Сарсенбайұлы ақпарат министрі болып тұрған кезде
әлемдік балалар әдебиетінің елу томдығын шығару қолға алынған еді. Соның 24-
25 томы ғана жарық көріп тоқтап қалды.Ал біз бұл таралыммен қай қазақ
баласының қажеттілігін өтей аламыз. Бұл істі аяғына дейін жеткізу
болашақтың еншісінде деп ойлаймыз.
Балаларға арнап дүние жазудың қыр-сырын, бүгінгі хал-ахуалын біз
балалар жазушысы Шәкен Күмісбайдың мына сөздерінен байқай аламыз:
-Өздеріңіз білесіздер еліміздің аумалы-төкпелі кезеңінде балалар
әдебиетінің жағдайы қиындап кеткен еді. Әуелі күнделікті оқитын әдеби
кітаптардан айырып еді, одан кітап дүкендері жабылды,қазақ кітаптарының
басылымы азайды. Кейін нарық балалар жағдайын тіпті нашарлатты. Қаржы
тапшылығынан балалар жазушылары жазғанын сандықтарына салды. Ал қала
дүкендерін Ресей баспаларының кітаптары басып қалды. Қазақ балаларына
арналған кітаптар "арпа ішіндегі бір бидайға" айналып кеткен еді. Бұл
тірлік біздің жанымызға батты. Балалары шетқақпай болғанды кім ұнатсын?
Басылымдарда бұл мәселе үзбей жазылды. Телеарналарда естір құлаққа жетердей
айтылды. Уақыт болса сынаптай сырғып өтіп жатты. Не істеу керек, деп басы
Мұзағаң - Мұзафар Әлімбаев, Қадекең - Қадыр Мырзалиев болып қол қойып,
жиырма шақты балалар жазушылары лауазымды, бақуатты шенеунікке хат жазып,
бұрынғы "Жалын" бәйгесі сияқты әдеби конкурс ұйымдастыруға қаржы сұрадық.
Онымен қоймай, сол кездегі Мәдениет, ақпарат және келісім министрлігінен де
қол ұшын беруді өтіндік. Бұл 2002 жылдың кешеу күзі еді. Өтініш айту оңай,
оның орындалуының қиын екенін басқа түскенде біледі екенсің. Дүниеде
күткеннен қиын нәрсе жоқ екен. Екі жылдан аса уақытқа созылған үмітіміздің
оты сөнді. Бәрінен де кейбір азаматтардың "көрерміз" деп емексітіп, түптің-
түбінде әр түрлі сылтау айтып шыға келгенін айтсаңшы. Қазір біреу
жарылқайды деп қарап жататын заман емес. "Қазақ әдебиеті" газетінің 2005
жылғы 1 сәуіріндегі санында еліміздегі бизнеспен шұғылданатын барлық
азаматтарға балалар әдебиетінің жайын айтып, 27 жазушы қол қойып үндеу
жарияладық. Уақыт сырғып өтіп жатты, бірақ "балам" деп қол созған ешкімді
көре алмадық. Пау, бұл қазақтың озық ойлы азаматтарына не көрінген?
Балаларын неге ұмытты деп күрсіндік. Мұхаң - Мұхтар Әуезов: "Маңына ұрық
шашпаған жақсылық, жаһанда жалғыз өскен бәйтерекше тұл болады да қалады"
деген жоқ па еді? Ауқатты адамдардың алдына бардық, есігін қақтық. Шерхан
Мұртаза айтқандай: "Қазақта байлар аз болмаған. Өтті, кетті. Мыңғырған
малды, байлықты о дүниеге ала кеткен жоқ. Туған ел анаң ғой. Оның баласының
бөтендігі бар ма? Өзіңде бола тұра оның көйлегі жамау-жамау бола ма?" ,-
дедік. Ешкім селт етпеді.Аллаға тәубе, біздің жағдайымызды естіген кәсіпкер
Бауржан Оспанов көмек қолын созып, күні бүгінге дейін балалар әдебиетінің
жан ашыры болып келеді.Бауржан Оспанов: -"Балалардан ештеңе аямаймын, қазақ
балалары Алпамысты, Қобыландыны білмесе ұят қой, қай еңбегімізді оқысақ та,
тәлімге, тәрбиеге жетелейді, халықтың болашағы балалар емес пе?!", - деп
балалар әдебиетіне қамқорлық жасап келе жатыр. Құдайға шүкір содан бері
балалар әдебиетінің жалғыз бәйгесі өткізіліп келеді.Ол бәйге - балалар
әдебиетіне арналған халықаралық Дарабоз байқауы деп аталады. Байқау
Алматыда 2006 жылдан бері өтеді. Оны ZHERSU" корпорациясының тікелей
демеушілігімен Қазақстан Жазушылар одағы ұйымдастырып келе жатыр. Дарабаз
жабық әдеби байқауының басты мақсаты - жас өскіннің назарын өз кітабына
аудару. Балалар жазушыларына қолдау көрсету арқылы жас ұрпақтың туған еліне
деген сүйіспеншілігін қалыптастырып, ұлтжанды, білімді өскелең ұрпақ
тәрбиелеу болып табылады. Бұл шара 5-ші жылға кетіп бара жатыр. Биыл да
өткізіліп, жеңімпаздар балалар күні қарсаңында анықталды. Жүзден тұлпар,
мыңнан жүйрік шыққан шығармалардың жеңімпаздары БАҚ беттерінде жарияланған
болатын. Ал оқырмандар байқауда үздік шыққан шығармалар жиынтығын Кәусар
бұлақ сериясымен жарық көретін кітаптан оқи алады. Бұйыртса күзде осы
серияның үшінші кітабі жарық көреді. Кітаптар шыққан соң қалыптасқан дәстүр
бойынша республикамыздағы барлық кітапханаларға, мектептерге тегін
үлестірілетін болады. Бәйгенің басқа бәйгелерге қарағанда ерекшелігі, ол
жабық түрде өтеді, яғни қазылар алқасы шығармаларды кім жазғанын білмейді,
онда тек бүркеншік есімі жазылады. Шығарманың жақсы жазылғанына қарай баға
беріледі. Осы ретте айта кетейін, шығарманы қалай жазады, онда шаруамыз
жоқ, өйткені соңғы кезде кейбірі мынау ескіше, анау жаңаша жазады екен деп
жатады. Мен ондайға қарсымын, ең бастысы балаларға әсер етсе, балалар
ойында тоқып қалса болғаны. Балалар әдебиеті негізінен танымдық дүние,
тәлімдік, танымдық шығармалар болса болды. Сосын мұндай жабық бәйге танысқа
алып беру, тағы да басқа жолдарға жол бермейді. Осылайша әділ болғанда
нағыз үздік балалар туындылары шығады. Мұндай байқау жаңа туындылардың,
шығармалардың келуіне біріншіден ықпал жасаса, екіншіден, жас жазушылар өз
шеберліктерін осы байқауларда сынап, өз болашағына жол ашады, сонымен қатар
жазушылардың жас ерекшеліктеріне қарамай, заманға сай жазылған үздік
шығармаларды анықтайды. Бір қуаныштысы, биылғы бәйгеде бағын сынағысы
келгендердің саны былтырғыға қарағанда көп болды.Елімізде балалар
әдебиетіне айтарлықтай көңіл бөлінбей келеді десек те, осы байқаудан жас
балалар жазушыларының ерекше ынта-ықыластарын, жігерлерін байқадық. Олардың
бір-екеуі "Дарабоз" бәйгесін жеңіп алды. Осы бәйгеден кейін балалар
әдебиеті "жас балалар жазушыларын қатарымызға қосайық, біздің қатарымызға
қоспасақ жағдайымыздың қиын болып кететін түрі бар, олар балалар
әдебиетінің келешегі ғой" деген ұсыныс көтерді. Ол мәселені көтеріп
отырғандарының да жөні бар, өйткені қазіргі кезде балалар жазушыларынан
отыздай-ақ жазушы бармыз. Осыған байланысты айта кетейін, өткен жылдары
"Балалар бағының бағбандары " атты кітап шығарғанбыз. Ол кітапта біздің
еліміздегі барлық балалар жазушылары енгізілген. Өмірден өткені бар,
барлығы 111 жазушы кірді. Бүгінде олардың 3-4-еуі дүниеден өтті.
Қатарымыздың азайып бара жатқаны өкінішті-ақ.-Біраз қиындықтарды өткеріп,
жетістіктерге жетіпсіздер, дегенмен бүгінгі күні сіздің пікіріңізше,
балалар әдебиетінің бет алысы қалай?-Жалпы жаман емес, ептеп-ептеп келе
жатыр. Бұрынғы кездегідей құлдырап қалған жоқ, ақырын - ақырын кеудесін
көтеріп келеді. Тәуба! Дағдарыс болып жатса да "Алматы кітап", "Аруна",
"Балауса" баспалары балаларға арналған кітаптарды шығарып жатыр. Дегенмен,
айтатын біраз өкпе-реніштеріміз бар. Өркендеп жатырмыз дейміз, балалар
әдебиетін ғана басатын баспа ашып берсе қайтеді, деген ой мені мазалайды.
Бізде балалар әдебиетін басатын арнайы баспа жоқ. Әрқайсымыз жүргеніміз,
біресе ана баспаға, біресе мына баспаға жүгіріп. Арнайы өз баспамыз деп
отырғаным - оның редакторы - балалар редакторы, суретшісі - арнайы
балаларға арнап салатын суретші, қысқасы балалар кітабы қандай болуы керек
екенін білетін мамандары болуға тиіс. Өйткені, басқа баспаларда балалар
әдебиетіне жақын емес адамдар отырады. Бұл меніңше дұрыс емес.
Қазіргі кезде орыс баспалары бүкіл Қазақстанды жаулап жатыр. Ал біздің
баспаларға келсек, не көрінгенін білмеймін тендерлерде ең артында қаламыз
ба, әйтөу, ала алмай жүреміз. Біздің балалар әдебиеті баспасына кітап
шығару жөнінде лоттары берілмейді, неге екенін түсінбедім. Биылғы жағдай
мәз емес, өйткені шығатын әдебиеттер аз. Анау "Балауса" баспасында 50
томдық шет елдің классикасы шығып жатыр. Ал біздің Бердібек Соқпақбаевтың,
Марат Қабанбайдың, сол сияқты жаңа шығып жатқан жазушы Өтепберген
Ақыпбеков, Қаржаубай ағаларың сияқты ақын-жазушылардың кітаптарын шығарайық
десек те шықпай қалады. Министірлікке тізімімізді тізіп алып барамыз, ол
жақтан қайтіп келеді. Осындай жағдайларымыз бар. Негізінде айтарым, балалар
әдебиетіне көңіл бөлмесек болмайды! Жалпы балалардың кітап, әдебиет
мәселесі емес, "балаларға" көңіл бөлмесек ертеңгі күніміз не болмақ?!
"Балам" деп айтатын үлкендер болмаса, "елім" деп айтатын ерлер табылмайды
ғой. "Үлкеннің жүзіне бергенше, баланың біріне бер" деген бар ғой,
сондықтан бұл мәселе жөнінде ойлану керек! Басқа елді қараңыздаршы "Бала"
десе алақандарына салып ұстайды. Ал, біздер неге дұрыс қарамаймыз. Мен таң
қаламын. Үлкен шығармаларды аз шығарса да, балаларға арналған кітаптарды
көп шығару керек. Өкімет балаларға арналған кішкентай кітапшалар болсын,
үлкен кітаптар болсын қазақ кітаптарын көптеп шығару керек."Қазақ әдебиеті"
газетінде Арасанбай Үстеновтың бір мақаласы шығыпты. Өте жақсы жазылған
екен. Мақалада Сатыбалды Нарымбетов деген режиссер қазақ балалар киносын
жасауға материал жоқ депті. Неге? Мен оған келіспеймін. Несіпбек
Дәуітаевтің "Алтын балық" деген повесі, гран при, бас бәйгені алған. Тіпті
атақты "Томирис" туралы кітапты алайық, басқа да ертегі, ғұн туралы
кітаптар дайын тұрған материалдар. Сол сияқты тағы да басқа авторлардың
шығармалары киноға келеді. Бізбен сөйлессе, біз бірталай шығармаларды
ұсынатын едік. Сосын, қазір балалар мен балалар жазушылары арасында
байланыс жоқ. Бұрынғы кездері мектептерге көп шақырушы еді. Қазір ана
мектеп жазушыларды шақырып жатыр дегенді естімеймін.-Өзім бір-екі жыл
болды, "Балапан әлемі" деген журналдың бас редакторы болып қызмет істеп
жатырмын. Бала-бақшаларға арналған танымдық журнал Алматы қалалық білім
беру, жетілдіру институтының арнайы мамандарымен ақылдасып, бала бақшадағы
қазақ балаларына қажетті деп санап, "Бал-бөбек" деген бала-бақшаларға
арналған бағдарлама аясында осы журналды шығарып отырмыз. Журналды бала-
бақшаға өте қажетті, тіпті дайын әдістемелік десем де болады. Олай деп
отырғаным, біз материалға әр тәрбиешінің әдістемелігін алып отырған жоқпыз,
керісінше оларға керекті мәліметтер береміз. Мысалға журналда мынандай
айдарлар бар: "Қойылым" балалар қоятын қойылымдар, "Ойнайық та, ойлайық"
ұлттық ойындар, "Таным отау" кішкентай балалар нені білу керек, ертегі
отау, әңгіме отау, салт-дәстүріміз туралы және тағы да басқа баланың ой
өрісін, тілін дамытуға арналған материалдар береміз. "Балдырған"журналы
балаларға арналған әдеби журнал десек, біздің журнал тек қана бала-бақша
балаларына арналған бағыттағы журнал. Ал, басқа балалар журналдарына
келсек, "Айгөлек", "Балдырған" - әр журналдың өз бағыты, жалпы материалдары
бар, бірақ, не істеу керегі де, не қою керегі де жүйеленбеген. -Балаларға
арнап жазу - өте қиын, көпшілігі оны ең оңай деп санайды. Олай емес. Олай
деп отырғаным, шығарманы жазғанда ең бастысы , кішкентайлар ойы мен
түйсігін жан дүниеңмен сезіне білуің керек. Балаша ойнап, балаша ойлау -
қолына қалам ұстаған балалар жазушыларының абыройлы парызы. Осы жауапты
міндетті ойдағыдай орындай алғанда ғана діттеген нысанаға қол жеткізесің.
Әйтпесе, бәрі желге ұшқанмен барабар. Жеткіншектер жүрегіне ұялар жылы сөз
оңай тумайды. Елең еткізер ойнақы да, ойлы өлең, тіл ұшына үйіріле кетер
шымыр да, жұп-жұмыр тақпақ, ілкі мезетте қилы-қилы құбылыстарды бастан
кешіргізер таңғажайып ертегілер, қиялыңды ұштар жұмбақтар мен жаңылтпаштар
- қиыннан қиыстырар шеберліктің жемісі. Бірер мәрте естігенде, я болмаса
оқыған бойда бала жадында ұмытылмастай жатталып қалатын туындылардың ғұмыры
қашанда ұзақ болады. Кішкентайларды күлдіріп отырып ойландыратын, қарапайым
да жеңіл жыр жолдарынан құрылған екі-үш шумақтың көтерер жүгі ауыр. Әрине,
қарапайым жазамын деп, бала көңілін аудармайтын, селк еткізбес сылдыр
сөздері бар өлеңдерді жазудың қажеті жоқ. Балалар әдебиетінің өзіне тән
ерекшеліктерін ескермесе болмайды. Өйткені, ол жас ерекшеліктеріне орай
сәбилер әдебиеті, бүлдіршіндер әдебиеті, орта буын-жасөспірімдер әдебиеті,
жеткіншектер әдебиеті деп бөлінеді. Мәселен, әлі тілі шықпаған сәбилердің
әдебиеті оларды жан-жануармен, табиғат көріністерімен, болмаса сол
заттардың суреттерімен таныстырудан басталса, ал бүлдіршіндер әдебиетінде
олардың қабылдауына лайықталған қызықты, шағын сюжеттер көркем түрде
айтылады. Әр жастағы балалардың қабылдауына байланысты өлең, әңгімелердің
сөздері қанша буыннан, сөйлемі қанша сөзден құралуы тиіс, осының бәрі
ескерілуі тиіс. Қарапайым бұл қағиданы білмейтін автордың жазғандары жас
оқырманға түсініксіз болады. Жас оқырман қолына алған кітаптың ең әуелі
сыртқы мұқабасына, ондағы суреттерге қарайтыны белгілі, сондықтан
безендірілуі әдемі болуы керек. Суреттер шығарма мазмұнына орай салынуы
тиіс. Басылған кітаптардың қарпі баланың оқуына лайық болуы керек.
Балалардың жас ерекшеліктері, ойлау-қабылдау қабілеттері қатаң ескеріліп,
кітаптар жүйелі түрде, серия-серия бойынша, мектеп жасына дейінгі балаларға
деп, бастауыш сынып оқушыларына деп, орта сынып, жоғары сынып оқушыларына
деп шығарылуы керек. Бұрындары осылайша, балаларға арналған көркем дүниелер
сала-сала болып жарық көретін. Қазір бұл жүйе сақталып отырған жоқ. "Бұрын
балаларға қатысты көркем әдебиетті арнайы ашылған "Жалын" баспасы,
кейінірек "Балауса" баспасы шығарып тұрды. Ол кезде бұл баспаларда Қастек
Баянбаев, Ермек Өтетілеуов сияқты көптеген маман редакторлар қызмет
істейтін. Маман редакторлар шығармалардың қыр-сырын жақсы білетін. Өздері
өлең, әңгіме, хикаят жазып, елге танымал ақын-жазушылар болғандықтан, қалың
оқырманға, әсіресе балаларға баспадан шикілі-пісілі өнімдерді жібермеуге
күш салатын. Кез келген қаламгердің кез келген шығармасы жанашыр қолдан
өткеннен кейін, кітап болып басылатын. Шығармашылық кеңестер осы бағытта
жұмыс істейтін. Тіпті, балаларға арналған кітаптар мен кітапшаларға сурет
салатын, оны безендіретін суретшілердің де баспада шығармашылық кеңесі
болатын. Осындай жұдырықтай жұмылған ұйымдастыру жұмыстары, көбінесе өз
жемісін беріп жататын .Өкінішке қарай, біздің елдегі баспалардан балаларға
арнап жарық көрген кітаптардың басым көпшілігі сын көтермейді. Безендірілуі
жағынан "Алматы кітап" және "Аруна" баспаларының соңғы жылдары шығарып
жүрген кітаптарына көңіл толады. Бұл екі баспаның балаларға арналған
жинақтары әдемі безендірілген. Және "Аруна" баспасы кітаптарының тиражы да
әжептәуір. Қазір балалар поэзиясына балалар жазушылары аға буын, орта буын
ақындары да айтарлықтай үлес қосуда. Бірақ, алға жылжығанымыз шамалы.
Жоғарыда айтып кеткенімдей, балаларға арналған кітаптар аз, әрі таралымы
көңіл көншітпейді.
Сөз соңында, тыңдар құлақ болса, айтарым, жақсылығымызды балаларға жасайық!
Компьютер мен теледидар көркем әдебиетті ешқашан айырбастай алмайды.
"Кітап, баспасөз - білім бұлағы, рухани азық", - екенін ұмытпағайсыздар!
[4.]
2. Балалар басылымы: көркемдік көкжиегі
Балалар басылымы мазмұнымен бірге көркемдігімен, әсем безендірілуімен,
көз тартар сыртқы бейнесімен оқырманының көңілінен шығып жатса, нұр үстіне
нұр. Өйткені, бала қолына ұстаған дүниесіне қызығып, сапалы, түрлі-түсті
суреттерін тамашалап, әдемі, бояуы қанық әсем дүниелермен танысар еді. Және
бір ескерер жайт, басылымда берілетін суреттердің мақала мазмұнымен
өндесуі. Яғни, мақалада айтпақ болған ойды қылқалам күшімен әспеттеу. Ал,
бұл үдеден шығып жүрген басылымдардар да баршылық. Соның ішінде ең көзге
түсер, безендірілуімен көңілді марқайтар журналдар – Айгөлек және Мөлдір
бұлақ басылымдары.
Олай болса, Айгөлек журналын қолға алып, журналдың безендірілуіне
мән беріп, оны талдайық. Бұл журналды қолына алған оқырман бірден оның өзге
басылымдардае айырмашылығын байқайды. ОЛ айырмашылық – Айгөлектің
мұқабасындағы сурет. Яғни, журнал әр нөмірде қолмен салынған суретті мұқаба
бетіне жариялайды, фотоаппараттың көмегіне сүйене бермейді. Нөмір шыққан
айды, оның сол айдың ерекшелігін бейнелейтін суреттерге куә боламыз.
Мұқабадағы суреттерде әдетте кәнігі суретшілер салады. Айгөлектің
шығармашылық ұжымын Ольга Казанцева, Оразбек Қайсан секілді суретшілер
толықтырады. Бұл журнал ересек жазушылардан гөрі балалар шығармашылығына
баса назар аударады. Яғни, әр нөмірінде балалардың пәк жүрегін жарып шыққан
пәк туындыларын журнал бетінде өте көп жариялайды. Журналдың ең соңғы бетін
аударып, қарасаңыз, Айгөлектің суретшілерімен ойнамаңыз деген айдармен
балғын суретшілердің ой-қиялынан туындаған суреттерді көре аласыз. Бұл
айдардың өзінен-ақ жас суретші қанаттанып, одан да әдемі суретттерін
жолдауға тырысады. Бұл – аудитория жинаудың бір тәсілі болса, бір жағынан
жас суретшілерді қолдау, олардың шығармашылығына қанат бітіру. Аталмыш
басылымның әр суретінің бояуы қанық, мақалаға қосымша үстеме мән еріп тұра
алады. Бұл да болса, ұжымның талғампаздығынан хабар берген болса керек.
Айгөлектің оқушылардың білімін жетілдіруде де еңбегі ерен. Бұл сөзімізге
дәлел, журналдың әр нөміріндегі тестер, танымдық сұрақтар, сөзжұмбақтар
т.б. Ойландырар он бес сұрақ айдары да балалардың ілімін ұштай берері
сөзсіз. Айгөлектің және бір ерекшелігі, негізгі материалдар балалар
жіберген хаттардан беріледі. Бұрымды қыз байқауын ұйымдастыратын бұл ұжым
әр санында қазақтың өолаңшаш жас аруларын суретімен бірге көркемдеп, бір
ауыз тілегімен алғашқы бетке береді. Қазақтың қаракөз қыздарының, жас
сұлуларының келбетті суреті журналдың әсемдігіне көрік қосып тұрғандай.
Шешендер мен билер тағылымы өздіксіз шығып тұратын айдарында аузы дуалы,
от ауызды орақ тілді би-шешендеріміздің тапқыр сөздерін ғана емес, бұл
аайдарда берілетін суреттерден ұжымның негізгі ойын танығандай боламыз.
Яғни, бұл айдарда берілетін суреттерден бағзы батырларымыздың,
шешендеріміздің үстіндегі ұлттық нақыштағы киімдері жас оқырманға
тарихымыздан сыр шетіп тұр. Ұлттық болмысты ұмытпаңдар, оның қадір-қасиетін
түсініңдер, бағалай біліңдер деген мағынадағы астарды ұғуға болады. Ал,
журналдың 2010 жылғы, қараша аыйндағы нөмірінде Шәмшінің туылғанына 80
жыл мақаласында берілген сурет бұл туындының болмысын толық ашып
тұрғандай. Бұл суретті көрген жан суретшінің бейнелеген суреті арқылы оның
шабытты бейнелегісі келгенін айнытпай ұғады. Бала тілі бал рубрикасында
сәбидің кіршіксіз күлкісі бұл айдардың күлкіге, күлуге арналғанынан хабар
береді. Спорт бетінде жарияланған Жандос Байділдәнің Хан дойбысы
тақырыбындағы суреттер ойынның тәртібін, орналастыру ретін анық бейнелеп
бере алған. Ұмытылып бара жатқан ұлттық ойындарымызды насихаттауда бұл
туындының өзіндік орны бар десек қателеспеспіз. Тест жарияланған бетте әр
тест сұрағына қатысты қызықты суреттер берілген. Бұл бейнелер бір жағынан
тест бетін қарамай кетуден сақтаса, бір жағынан еріксіз езу тартқызады.
[5.]
Аты балалар басылымы болған соң, заты да сол атқа сай болуы керек
емес пе?! Ал, балалар басылымында басылым иелерінің жүрегін жарып шыққан
туындылары жарияланбаса, бұл балалар басылымы болмас еді. Балалардың өзі
жазған жүрекжарды туындыларын ең көп жариялайтын басылым – Айгөлек
журналы. Бұл басылымның Оқушылар қаламынан, Айгөлек поштасынан деген
арнайы айдарлар бар. Бұл арнайы беттерде жас оқырманның тілегі, лебізі,
шумақ өлеңдері үздіксіз басылып тұрады.
арттырып, қызығушылықты арттыра түседі.
Фотосуретке қарап, әңгіме жаз айдары жас оқырманның шығармашылығын
шыңдауда игі бастама. Өйткені, суретті сөйлетуде бала еркін қиялға бой
алдырады. Бал тілімен дүниенің ересектер көрмейтін тұсын бейнелеуде бала-
жазушы алдына жан салмайды. Олар бар нәрсені кіршіксіз, таза, пәк жүрекпен
жазып, бар құбылысты сол күйінде беруімен бәрінен ерекше, бәріне биік,
бәрінен таза.
Бұл басылымдағы бәрін білгім келеді, сұра, жауап береміз
айдарлары баланың дүниетанымына жол ашып, жас оқырмандардың редакцияға
еркін хат жазып, сыр алысып, ой бөлісуіне де жол ашады. Олай болса, газет
ұжымына алдағы уақатта да осындай тың жаңалықтарымен, тыі идеяларымен
оқырмандарын қуанта берсін демекпіз. Аталмыш басылым
Алматыдағы Лидер офсет баспаханасында басылады.
Мөлдір бұлақ - алғашқы айқарма бетін ашқанда бұл журналдың Алтын
жұлдыз ең мәртебелі журналистік сыйлығымен марапатталғаны жөнінде берілген
дипломның бейнесі көзге оттай басылады. Бұл – журналдың осал еместігінен,
әлі алар асуы биік деген мағынаға саяды. Бұл таңбаны көзі шалған көзі
қарақты оқырман осыны түйері сөзсіз. Бұл журналдың суреттері жайлы сыр
шертер болсақ, негізінен фотоға сүйенгенін аңғарамыз. Тек журналдың әр
нөмірінде бір тақырыпқа байланысты жас оқырманның балғын суреттері
жарияланады. Мәселен, 2010 жылғы шілде айындағы нөмірде Туған үйім – алтын
босағам тақырыбында балғын суретшілердің төлтуындылары берілген. Яғни, тек
белгілі бір рубрикада ғана бала суреті жарияланады. Бұл Айгөлекпен
салыстырғанда төмен көрсеткіш. Мөлдір бұлақ журналы Алматы қаласындағы
Достар баспаханасында басылады. Еліміздегі балаларға арналған
басылымдардың ішіндегі ең көрнекті әрә әсем безендірілген, сапалы және
түрлі – түсті басылмға басылған деп ауыз толтырып айта алатын осы екі
журналды атауға болады. Ал, өзгеле басылымдардың кескін-келбетіндегі көңіл
толмайтын тұстарға төменде тоқталамыз.
Мен Мөлдір бұлақ журналына қызметке 2002 жылы тамыз айында
қызметке келдім. Журналды тоғызыншы санынан бастап шығара бастадым.
Басылымды маған дейін Сумейра Авжы деген түркиялық қыз сол кездегі
Қазақстан-ZAMAN газетінің бас редакторы Марат Тоқашбаев мырзаның
басшылығымен шығарып келген екен. Сумейра екеуміз дос болып кеттік. Жұмысты
бар ынта-ықыласымен беріліп істеуші еді. Оның өз жұмысын білетіндігі,
идеясының көптігі, ең бастысы әділдігі маған қатты ұнайтын. Балаларға
арналған басылым шығару оңай емес. Түннің бір уағына дейін отыратын шағымыз
көп болды. Екеумізге кейіннен Бағдагүл Тұрысова деген журналист келіп
қосылды. Содан Бағдагүл екеуміздің өмірдегі достығымз Мөлдір бұлақтан
бастау алды. Бүгінде балаларға арналған Қазақстан патриоты журналында
қатар қызмет етіп келеміз.
Журнал ол кезде Казмедиа жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
құрылтайшылығымен жарық көрді. Бұл компанияға Ерсин Демиржи мырза басшылық
жасайтын. Бүгінгі басшысы Ахмет Аляз бас директордың орынбасары болатын.
Тегінде Мөлдір бұлақ сол Ерсин мырзаның идеясының жемісі еді. Ол алғаш
Қазақстанға келіп Қазақстан-ZAMAN газетіне басшылық жасар тұсында Елбасы
— Нұрсұлтан Назарбаевтың қабылдауында болыпты. Сонда Түркияда шығатын
балалар журналын көрсеткенде Елбасы: Газетке қоса осындай журналды
Қазақстанда неге шығармасқа? Мүмкін болса қолға алыңдар! депті. Ерсин
мырза сол жерде: Шығарамыз! деп уәде беріпті. Мөлдір бұлақ өмірге солай
келген.
Басылым танымдық сипатта болатын. Мен журнал жұмысына кіріскен соң, ойлана
келе басылымды оқушылар шығармашылығына қарай ойыстырғанды жөн көрдім.
Белгілі бір сала болмаса журнал таралымын арттыру қиын. Аға журналистердің
ақыл-кеңестерін тыңдай жүріп, өзіміз де үйрен-дік, алға ұмтылдық. Сумейра,
Бағдагүл үшеуміз шығармашылық жағынан тіл табысып кеттік. Талай-талай жақсы
дүниелер бердік. Идеяларымыз қазан-
дай қайнап жататын. Сол кезде тарату бөлімінде қызмет істеген журналист
Жанастан Кучукова көп еңбек сіңірді, мектептерде кездесулер ұйымдастырды,
таралымның артуына көмектесті.
Марат Тоқашбаевтың қалалық әкімшіліктен рұқсат алуымен Алматыдағы
Астана алаңында бес мыңнан астам оқушы қатысқан акция өткіздік. Көптеген
өнер жұлдыздары өнер көрсетті. Нөмірленген журналдар таратылып, сол бойынша
ойна-тылған лотереяға жиырма шақты қалтафон шығарыл-ғаны күні кешегідей
есімде. Керемет бір той болып еді. Журнал өткізілген осындай акциялардың,
мектептерде өткен кездесулердің, аудандық, облыстық білім басқармаларымен
тығыз жұмыс істеудің арқасында тез арада таралымы 33 000 данаға жетті.
Сөйтіп бәсекеге қабілетті екендігін көрсетті.
Журналмен бірге өзіміз де өстік, тәжірибе жинақтадық.
Кейін Той әлемі, Қазақстан патриоты сияқты басылымдарды басқарған
кезімде сол тәжірибелер қажетке жарады. Мөлдір бұлақта істеген кезім жеке
өміріме де өзгеріс-тер әкелді. Мәкең сияқты азаматпен (Марат Тоқашбаевпен)
шаңырақ көтеріп, Жанеркедей өміріміздің мәніне айналған перзентті болдық.
Сондықтан Мөлдір бұлаққа алғыстан басқа айтарым жоқ дейді
Раушан КАРШАЛОВА, Мөлдір бұлақ журналының 2002-2005 жылдардағы бас
редакторы. [6.]
Бүгінде еліміздің ақпарат кеңістігінде балаларға арналған басылымдар
мен интернет порталдар көп емес. Болса да қазіргі нарық талаптарын игеріп,
оқырман аудиториясына кеңінен танылғандары некен-саяқ. Әйтсе де аз уақыт
ішінде өзінің бағыт-бағдарын айқындап, мазмұндық сипаты мен қолтаңбасын
қалыптастырып үлгергендері де жоқ емес. Солардың ішінде Мөлдір бұлақ
журналы – бүгінгі қазақ баласының сүйікті басылымдарының бірі екендігінің
куәсі болып жүрміз.Қазақстан-Zaman ЖШС қанатының астында шығып келе
жатқан бұл журналдың жарық көре бастағанына 10 жыл толып отыр.Аталған
басылымға кезінде Елбасымыздың өзі батасын берген болатын. Қазіргі уақытта
журнал 30 мың данамен тарайды. Бұл балалар басылымы үшін төмен көрсеткіш
емес. Журнал балалардың сұранысы мен талабын ескеріп, жан-жақты танымдық,
әдеби-көркем мақалаларымен оқырмандардың ілтипатына бөленіп келеді. Балғын
бояу шеберлерінің түрлі-түсті суреттері басылымның ажарын арттыра түсуде.
Шәкірттердің білімін үнемі дамытып отыруға мүмкіндік беретін тест сұрақтары
шәкірттердің білімінің толығуына көмекші құрал болып отыр.
Сондай-ақ жыл сайын өткізіліп жүрген дәстүрлі бәйгелеріміздің орны
бөлек. Оған ондаған оқырмандарымыз қатысуда. Жүзден жүйрік атанған
оқырмандарымыз жүлделі орындарға ие болып, бағалы сыйлықтарды қанжығасына
байлауда. Бәйгеге қатысқан барлық оқырман арнайы дипломмен марапатталуда.
Тырнақалды шығармалары Мөлдір бұлақ журналында жарық көрiп,
шығармашылықтарын өрістеткеннен қаншама жас тілшілер мен суретшілер үлкен
өмipгe жолдама алды. Осылай жас оқырмандарын қанаттандыра отырып, журналдың
өзi де, қызметкерлері де көптеген жетістіктерге жетті. Соның бipi де,
бipeгейі деп, 2006 жылы Қазақстан Журналистер академиясының Ең үздік
балалар журналы деген аталыммен Алтын жұлдыз сыйлығын жеңіп алғанын
айтар едік.Қазақстан Журналистер одағы да, ақпарат құралдарында жемісті
қызмет атқарғаны үшін және журналдың 10 жыл толу мерекесіне орай арнайы
дипломмен марапаттады. Дипломды Одақ төрағасы Сейітқазы Матаев
тапсырды.Сондай-ақ журнал мазмұн және көркемдік тұрғыдан ғана жаңғырып,
жетіліп қана қоймай, үстіміздегі жылдың алғашқы айынан бастап бет көлемін
де көбейтті. Журнал бұрын 28 бет, орысша қосымшасымен 32 бет болып шығып
келсе, енді сәйкесінше қазақшасы – 32, орысшасымен 36 бетке көбейіп, тынысы
кеңейді. Қазақтың тұңғыш педагогі Ыбырай Алтынсариннің Таза бұлақ
әңгімесінің үлгісімен аты Мөлдір бұлақ деп қойылған бұл журнал балалар
мен жас жеткіншектерді бұлақ болып сусындатып, 10 жылдың көлемінде кең
дарияға татитындай мөлдір нәр мен құнар берген болар. Бірақ Мөлдір бұлақ
бұған тоқмейілсімейді, алда да жас зиялыларға қызмет етіп, олардың талабы
мен талантын ұштап, шыңдап, биік белестерге жетелей береді. Жас ұрпақ
Мөлдір бұлақтан сусындасын.
Балдырған журналы Алматыдағы Дәуір баспасында басылып шығады.
Журналдың сыртқы мұқабасының сапалылығы, түрлі-түстілігі жоғарыда аты
аталған журналдарға жете алмайды. Ал, ішкі беттегі суреттер түрлі-
түстілігімен, сапасымен, мағынасымен көңілден шығады. Тек, Бұл басылым
сыртқы мұқабасын да ішкі беттеріндей жылтыр, сапалы қағазға бастырса, құп
болар еді.
Журналдың 2011 жылғы наурыз айындағы нөмірінде жарық көрген Кәусар
Лескенқызының Патшаның үш қызы атты ертегісіне байланысты салынған
суреттің щебер шыққандығы мені қуантты. Мұнда суретші (Е. Кудинова)
патшаның үш қызының мінезін қылқалам күші арқылы айқындап бере алған. Ал,
Ескен Елубаевтың Бойларымыз қанша екен? тақпағында суретте белгіленген
жас баланың бой өлшегіш құралдың қасында қолын көтеріп, менің бойым осындай
болса екен, денім сау, азат елдің салауатты өмір салтын ұстанатын азамат
болғысы келетінін аңғара аламыз. Бұл да болса, суретшінің қырағылығын, бала
психологиясын жетік меңгергендігінің белгісі. Суретшілерге айтарымыз, лайым
осы қалыптан танбай, бала игілігіне қызмет ете берсін дегіміз келеді.
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ – ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы – журналист қарымы
Бала деп, болашағымыз деп жүргендер баршылық. Дарын жұпарын жұртына
иіп беріп келе жатқан Мұзаффар Әлімбаев балалар әдебиетіне қатысты жемісті
еңбек етіп келе жатқан жандардың бірі. М. Әлімбаев қазақ балалар әдебиетін
өркендетуге өз шығармаларымен бірге, әдебиетке жас дарындар тәрбиелеу
арқылы да қалыптасты. Ізінен өсіп келе жатқан талантты жасты көрсе үрікпей,
тырнақалды туындысын үңіліп оқып, қадамын қадағалау – Мұзағанның суйексіңді
әдеті.
Ақын М.Әлімбаев балалар әдебиетіне қалай келді. Әлімбаев балалар
Бөбектерге арнапжазған бірінші өлеңім есімде жоқ. 1949 жылы мен өзіммен
қызметтес Мұхаммед ағайдың үйіне барсам, кішкентай баласы қуыршақ ойнап
отыр екен:
Асыр салып, көп ойнап,
Аңсап қапсың, қуыршақ.
Жүрмейсің бе абайлап
Болмасаңшы ұрыншақ, - деп менің екі бауырыма ермек үші н
жазылған Пионер журналында жарық көрген өлеңімді жатқа айтты. Үй иелері
менің өз өлеңімді естіп, елең еткенімді байқаған жоқ. Енді бірде
балабақшаға барып жүрген сәби аузынан алғашқы жұмбақтарымды есіттім.
Шынымды айтсам, осы екеуі Балаларға арнап жазсаң, сенен бірдеңе шығады
екен деген үміт отын жандырғандай болды[7.] дейді.
Ақын ағамыздың шеберлігінің бір қыры мынау екен: Шынымды айтсам,
мені балалар ақыны жасаған балаларым мен бауырларым.Бүлдіршіндерге
дегенімнің денін солар үшін жаздым, алғашқы нұсқаларын соларға тыңдаттым,
соларға оқыттым, соларға сынаттым, жаттай алмаса, не түсінбесе,ұғымдарына
ауыр болса, солардың ыңғайына қарап өңдедім, қысқарттым, қостым, кәдеге
жаратпай, түгел лақтырғандарым да болды...
Бұл тәсіл де журналистеріміздің жадында жүрсе игі деп бір ой түйдік
Мұзағаңның бұл сөзінен. Бұл да шеберлікті шыңдаудың бір жолы.
М.Әлімбаев балалар әдебиетіне толассыз кадр тәрбиелеген Балдырған
журналын өз қолымен ұйымдастырып, ширек ғасыр шымыр басшылық жасады.
Балдырған балалар әдебиеті үшін оқушы мен жазушы арасындағы алтын көпір
іспеттес болғанын айтып өткеніміз жөн. Аталмыш журнал арқылы Мұзағаң
кішкентай оқушыны тірі сөзге тәрбиелеп қана қойған жоқ, оларға шынайы
көркем шығарма сыйлайтын жас таланттар тәрбиешісіне де айнала білді.
Бердібек Соқпақбаев өзінің шығармалары арқылы өмірдің соншалық
күрделі, соншалық ауыр екенін, өмірде әділеттің сақтала бермейтінін, содан
адам жаны жараланатынын мейлінше шыншыл баяндап берген жазушы. Оның
Өлгендер қайтып келмейді, Жекпе-жек, Аяжан секілді шығармаларын оқи
отырып, өмір сүрудің оңай еместігін бар жан-тәніңмен сезінесің. Өмірдің
өзінен алып, мейлінше шыншыл бейнелеген шығарма, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ-БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты, тілі мен
стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Балалар басылымы: көркемдік
көкжиегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ – ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы – журналист
қарымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Бала күлкісін бақытына балаған жандар: Журналистермен
сырласу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.БАЛАЛАР БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ МӘРТЕБЕЛІ МИССИЯСЫ
3.1 Қиялға қанат байлаған Ұлан
газеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2 Айгөлек және Балдырған журналдарының
бүгінгі бағыт-
бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Кіріспе
Адам санасы жас кезінде таза парақ секілді деп бекер айтылмаса керек.
Жас бүлдіршін жақсы, өнегелі, иманды да ибалы тәрбие алар болса, қайткенде
сол баладан жақсы адам шығары анық. Ағашқа қалай су кұйып баптасақ, балаға
да сондай көзқарас қажет етіледі. Бала тәрбиесі ошақ қасы отбасыда ғана
емес, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарымен де шыңдалады.
Бала – болашағымыз. Болашағы жайында ойланбас жұмыр басты пенде бола
қоймас. Бала көкірегі сәулелі болмаса, қалай болашақ тұтамыз? Сол бала
көкірегіне шуақты сәуле құю – журналистер міндеті болмақ. Балаларды –
қоғам, адамзат келешегі тұтып, олардың қалыптасуына ықпал ету де – бір
міндет. Біз балалардың басылымын кішкентай бүлдіршіндердің алданышына
балап, соларға ғана арналған шақтаулы шағын басылым деп қарамауымыз керек.
Балалар басылымы – кішкентай оқырманды тәрбиелейтін шығармашылық үлкен
мектеп. Тағы да айтамыз, бала – болашағымыз. Ал болашағына жауапсыз қарау –
адамзат баласының өзіне өзі қастандық жасағанына бара – бар. Сондықтан,
балалар басылымы өзінің жасампаз функциясын қалтқысыз атқаруда аянбай тер
төгу қажет. Оның ішінде ең өзектісі де, қиыны да – сапалы білім, саналы
тәрбие беру функциясы. Ол үшін журналист аянбай тер төгіп, шығармашылығын
шыңдап, үнемі ізденіс үстінде жүргені абзал. Соңғы кездері балалар
басылымында балаға арнап қалам тербеп жүрген журналистердің сүйіндірер де,
көңілді жабырқатар тұстары да баршылық. Олардың жеткен жетістіктері қайсы?
Диплом жұмысының өзектілігі: Тақырып ұзақ уақыт, терең зерттеуді қажет
етеді. Балалар басылымында еңбек етіп жүрген журналистердің кемшін тұстары
көп жағдайда айтыла бермейді. Өзге елдермен салыстырғанда бізде балалар
басылымы кенжелеп қалғаны жасырын емес. Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін
қайту керек? Мемлекет тарапынан нендей көмектер қажет етіледі? Балаларға
оқылымды болуы үшін біздің журналистерде қандай қасиет жетіспейді? Неге
балалар басылымы бұрынғы аудиториясынан қол үзіп қалды? Бұған дейін мұның
бәрі атүсті айтылған дүниелер болатын. Бұл дипломдық жұмыста осы мәселелер
қамтылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Интернет қарыштап, ересектердің
ғана емес, балалардың да санасын жаулаған бұл күнде біз жас үрпақ бойына
рухани байлық, ұлттық тәрбие тұрғысындағы мол дүниелерді сіңіре білуіміз
керек. Осы мақсатта балалар басылымы қайтпек керек? Әрине, олардың қол
жеткізген жетістіктері көңілді қуантады. Дегенмен де, бұл саланың
жетістіктерін айта келе, олардың кемшін тұстарын да көрсете білдім. Ондағы
мақсат - балалар игілігіне еңбек етіп жүрген журналистер өз
оқырманына мінсіз қызмет етіп, олқылықсыз, кемшіліксіз тың дүниелерімен
сусындата білсе,
Диплом жұмысын зерттеудің дереккөздері: Негізгі дереккөздер кең көлемді
зерттеуді қажет еткендіктен, республикалық басылымдардың мақалаларынан және
де ғаламтордан, орыс тілді әдебиеттерден зерттей отырып, мәліметтер
қолданылды.
Диплом жұмысының жаңашылдығы: Бүгінгі таңда балаға жазып жүрген
журналистерден сұхбат алу, ой бөлісу. Олардың тәжірибесінен сыр
суыртпақтап, шынайы жауап алуға тырысу. Балалар басылымының бастауы болып
табылатын Балдырғаннан бастап, бүгінгі балаларға арналған заманауи газет-
журналдарды қамту, әр басылымдағы журналистердің шығармашылық шеберлігіне
талдау жасау, басылымдардың тарихына шолу, балаларға арнап жазудың
майталманы болған балалар ақын-жазушыларының еңбегін талдау, бұл
туындылардың балаларға берер тағылымы.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысымның тақырыбы ауқымды болғандықтан
тек маңызды тұстарын алуға тырыстым. Дипломдық жұмыс бұл тақырыпты толық
қамтып, мағынасын ашуда көп ізденісті талап етті. Дипломдық жұмыс
кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және қосымша беттерден тұрады.
1. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫНЫҢ БҮГІНГІ БЕТ-БЕЙНЕСІ
1.1 Балалар басылымы: табиғаты тілі мен стилі
Заман талабына сай балалар басылымындағы журналист өзінің қалыптасқан
тілі мен стилін өзгертуге мәжбүр. Расында, бүгінгі бала – бұрынғы бала
емес, бүгінгі бала әрекеті, ой-танымы кешегі баладан мүлде басқа. Сәби
санасының өсуі – адамзат дамуының кепілі. Ғалымдар анықтауына қарағанда,
қазір әрбір онжылдықта дүниеге келген сәби араларында ұқсастық аз, алшақтық
көп. Қазіргі таңда балаға арнап шығарма жазудың қиындығы бүгінгі бала
табиғатының осындай күрделілігінде жатса керек. Яғни, бүгінгі журналист
бүгінгі бала характерін іздеп, бүгінгі бала табиғаты мен талғамы арқылы
таразылап шығарма жазса дегенге саяды.
Қазіргі заманның балалары ақпараттың ағымына сусындап өсіп келе
жатқан жеткіншектер. Олардың қызығушылығын ояту үшін көп тер төгуге тура
келеді. Осы тақырыпты зерттеу барысында мен бірде бір балалар басылымының
сайтын таппадым. Неге осы мәселені шешпеске?! Қазіргі жас жеткіншек 3-4
жастан компьютер алдында отырады. Журналды оқымайды дейміз, бірақ олардың
интернеттегі сайтты қарауға қызығушылықтары бар. Сондықтан да балалар
басылымының интернетте нұсқасы ашылса екен жақсы лебізім бар. Тек балалар
ғана емес, сондай – ақ үлкендердің де оқуға мүмкіндігі болар еді. Мұның
артықшылығы - өз аудиториясын кеңейтуінде.
Қазақ балалар басылымы да қазақ қоғамымен бірге туып, біте қайнасып
келе жатқан рухани іргелі сала. Қазақ балалар басылымы балғын бөбек,
бүлдіршін жасты сұлулыққа құштарландыратын отан сүйгіштік, ерлік рухына
ұмтылдыратын тәрбиешілік қызметін бұған дейін жасап келген. Және жасай
береді де.
Бүгінгі қазақ балалар басылымдарының артылып отырған жауапкершілік
жүгі, әсте, аз дүние емес. Бұл басылымдар жан-жақты, тәрбиелік, ағартушылық
мәнге ие. Балалар басылымы қалыпты жолға қойылмай тұрып, бізде БАҚ,
баспасөз кемелдену үстінде деп мақтанушылық – үйдің ірге тасын қаламай
тұрып, шатырын жабамын деген әурешілікпен бірдей. Балалар басылымы жолға
қойылу үшін журналистке шеберлік керек, шеберлікті шыңдайтын талап керек.
Балалар басылымында қызмет жасайтын әрбір журналистің бойында
болуға тиіс қасиеттер де баршылық. Бұл қасиеттерді тек қасиет деп қана
емес, журналистке қойылар талап, меңгеруі тиіс шеберлік деп те
қарастыруымызға болады.
Сонымен балалар басылымының нағыз шебер журналисті болуы үшін қойылар
талап, меңгеруі тиіс шеберліктің атын атап, түсін түстейік:
1)Үлкен кісі балаға айтса қонымды, кішкентай бала өзі оқыса сіңімді
болатындай сиқыр керек. Ол – қарапайымдылық. Айтар ойын суретпен
астастырып, қимыл-қозғалысқа түсіріп, жандандыра, нақыл дәрежесіне
көтеріп ойландыра жазу. Қарапайым баяндауда кейіпкерлер мүсінделіп, бала
кейіпкерлерінің ішкі жан-дүниесі ашылып, тұлғаланып жатады. Қарапайым
баяндауға ішкі қимыл-қозғалыс, жан құбылысы тербелістері сыйып кетіп
жатады. Бұл – шынайы суреткер қолынан ғана келетін іс, шеберлік сиқыры.
Қарапайым жазылған дүние балаға ұғуға жеңі,. түсінікті болары хақ.
2) Бала сезімі – бұла сезім. Бала сезімнен, бұла сезімнен пайда
болған жүрекжарды туындыны табиғи түрде жеткізе білу. Еш боямасыз,
жасандылықтан аулақ жаза білуі керек.
3) Тақырыпты өмірдің өзінен алу. Өмір – мәңгі жап-жасыл, құпиясы
қанша айтсаң да, қанша жазсаң да таусылмайтын ғажайып бір әлем. Әр
журналист осы ғажайып әлем ішінен балаға керек құбылысты іріктеп – сұрыптап
алып, бала дүниетанымына сай тың туынды жасап шыға білуі керек.
4) Бала қауымына арнап жазылар туындының танымдық сипаты мол болуы
керек. Айту оңай болғанмен, орындалуы қиын талап бұл. Себебі, сәл ірі
айтсаң, баланы есейтіп жібереді, сәл сыбырлап айтсаң балаға жетпей қалады.
5) Балдай жырын балаларға арнаған ақын Ө.Тұрманжанов былай деген
екен: Балаларға түсінікті болайын, олардың тілін, көңілін табайын, нағыз
халық әдебиетінің соны, бай тілімен жазайын деп халық ауыз әдебиетінін көп
жинап, көп зерттедім. Бұл ойым орнын тапқан сияқты. Көп ертегі, әңгіме,
поэма жаздым. Оларымды оқушыларым жылы қабылдады. [1.] Бала тілін тапқысы
келген журналист халқымыздың фольклор өнеріне де көз жүгіртіп, ден қойса,
үлгі алса нұр ұстіне нұр болар еді.
6) Орыс балалар әдебиетінің көрнекті өкілі С.Михалков Балаға күлкі
витамині қажет деген екен.Оның пікірін С.Баруздин Сатира мен юмор – жаңа
адамды тәрбиелеудің аса күшті құралы деп қолда,ан екен.Күлкі - әрине,
көңіл көтерудің,қызықтырудың бір тәсілі.Сонымен бірге балалар бойындағы
кемшілікті түзетумен бірге, мерез мінезді де күлкі түзейді.Журналист
туындысына күлкі, сатира , юмор енгізе отырып, тәрбиелік мәні зор дүние
бере алады. Кейде бала мінезін беру үшін жан-жануар , хайуанат
табиғатындағы тентектікті де әшкерелеуге болады. Бұл тәсілде жаза білу
тәрбиелік функцияны да атқара алады.Тәрбиенің осы өткір бір құралы –
балалар сатирасы бізде жоқ емес, бар. Алайда осы бар нәрсені көрсете алмай
келеді. Бұл осы жанрда қалам тербейтін журналист жоқтығының себебі болар,
бәлкім?! Кезінде О.Әубәкіровтың Солақайы,т.б ақындардың сықақтық
шығармалары бұқаралық ақпарат құралдарында біраз көрініс тапты да,кейін
мүлдем жоғаклып кетті. Сатиралық шығармаларды, әсіресе балаларға
арналғандарын басылымдарда жиі шығару керек. Кезінде Балдырған журналында
Солақай, Ұлан газетінде Қисық айна, Ала бала сияқты сатиралық
бұрыштар бар болатын. КЕйін жоқ деген оңай сылтумен ондай қажеттіліктерге
көңіл аударылмай кетті. Ауызды қу шөппен сүрткенше, бар нәрсені іздеп
тауып, пайдалану керек сияқты.[2.]
7) Көркемдікті балғын бөбекке қалпынша жеткізу үшін суреткерлік
,шынайылық керек әр журналистке. Балаға деген махаббат керек.Бала жанын
қаламгерлеріміз жан-тәнімен сезінсе, салқын қанмен емес, ыстық жүрекпен
жазса.Балалар жанынан жанына шуақ тартып, өз жанынан балаларға шуақ тарта
жүріп жазатын үлкен жүрек керек журналистке.Суреткерлік жайлы сөз
қозғасақ,бала көз алдына елестете қабылдайды. Ендеше әр дүние сан қилы
суретке толы жанды дүние болып шығуы шарт.Балаларға арналған туынды
журналистен ұшқыр қиялды, озық идеяны да талап етері сөзсіз.
Әрине, айтылған дүниелер аз емес. Айтыла береді де. Бұл талаптардың
бәрін түгел дерлік орындау журналистке шарт емес, әрине. Алайда, бала
игілігі үшін қызмет атқарып жүрген қаламгерлеріміздің бойында осы
талаптарға сай қасиет болса дейміз ғой баяғы. Жоғарыда біз атаған талаптар
балалар басылымы – баланы алдайтын арзан басылым деген қате пікірді
жоққа шығарады. Басқа басылымдарда жолы болмағандар балаларға жазып, өзін
де, өзгені де алдап жүреді.Осындай дәрменсіз автордың дарусыз туындысын
оқыған оқырман әлгіндей ойды түйері анық. Яғни, бала тақырыбына кез келген
жаза алады дегенді түйеді. Олай емес екенін біз атаған талаптар дәлелдей
алды деп ойлаймыз.
Балалар басылымы журналистерінің шеберлігінде кемшін тұстар да
баршылық. Яғни, бала тақырыбына қалам қозғайтын бүгінгі таңдағы
журналистеріміздің еңбектерінде көрініп қалатын кемшіліктер мыналар:
Біріншіден, қазіргі балалар басылымының журналистері әр түрлі
тақырыпта жазғанмен, түйіні ортақ болады. Мысалы, патриот болу, Отан
сүйгіштікке баулу,оны қорғау , ата- ананы сыйлау т.б. Тек бұл емес, балаға
өмірді басқа қырынан да таныта білу керек.
Екіншіден, балаға арналған туындының көңілсіздеу жазылуы. Бала
қабылдауына сай еңбегінде көңіл-күй дарытпайды. Көңіл-күй дарымаған
журналист туындысын он жердне философияға орап берсең де, бала оқи
қоймайды.
Үшіншіден, бүгінде журналистер оқырмандарды тарту мақсатымен
махаббат, үлкен адамдардың арасындағы қарым-қатынас т.б. тақырыптарды
жазуға дағдыланып алған сияқты. Мәселен, бүгінде ең көп таралымға ие
Айгөлек журналында Сыршыл жүрек деген айдар бар. Бұл рубрикада
Махаббатқа да сабақ керек екенін білесіңдер ме?, Алдыңғы аға-
әпкелеріңнің баянды, баянсыз махаббаты туралы білесіңдер ме? Жүрегіңді
сөйлетіп, өзің жақсы білетін, басқаларға ой салатын мысалдармен хат жаз
деген сипаттағы сұрақтар бар. Мәселен, 10- сынып оқушысы Гүлсара есімді қыз
өз әпкесінің махаббаты туралы жазған. Мұнда екі жастың мектеп кезінен бір-
бірін сүйгендігі, бірақ әпкесін басқа жігіт құда түсіп алғандығы, өзінің
жігітіне қосыла алмаған қыз соңында талма ауруына ұшырап, үйіне қайтып
келгендігі жазылады. [3.] Міне, балалар басылымындағы мақаланың бейнессі
осындай. Мейлі, жоғарғы сынып оқушылары түсінер, бірақ бұл басылымды 8-12
жас аралығындағы балалар оқитынын ескерсек, бұл қисынсыз дүние болғаны да.
Әрбір журналист балалар басылымына жазар алдында оқырманы кім екенін
ұмытпағай. Балалар басылымында еңбек етуші әр журналист оқырманды көбейту
мақсатымен емес, олпрдың денінен азық болар дүние жазса екен.
Төртіншіден, кей журналдар жұлдыздар жайлы тым жиі жазып, солардың
сұхбатымен сыұап толтырып қояды. Ал, біз жұлдыздардың өмірін Жұлдыздар
отбасы немесе Stars KZ журналдарынан оқып алатынымыз анық.
Бесіншіден, журналист еңбегінің аяқталар тұсы аяқталмай созалаң күй
кешеді. Созалаңдық – балалар басылымына жараспайтын сипат.
Қазіргі таңдағы балалар басылымында еңбек ететін журналист
шеберлігінде осы кемшіліктер орын алмай, біз атап өткен талаптардың тым
болмағанда бір ұшығы кездесер болса, ол журналист еңбегі бала жүрегіне жол
тауып,еңбегі еленіп, жақсы нәтиже шығарына сенімім мол. Және көңіл
толмайтын бір жайт – барлық облыстардағы балаларға арналған басылымдарды
шенеуніктердің пайда табу мақсатында жарыққа шығарып отырғандығы. Ең
қасіреттісі олар балалар басылымының тілі болатынын білмейді. Осындай
олқылықтардың зардабы бала санасына кері әсерін тигізіп отыр. Балалар
әдебиетіне байланысты мемлекеттің көзқарасына да көңіл толмайды. Біздегі
билік балалардың сұранысына қызмет етіп отырған жоқ. Мемлекеттік
тапсырыспен балаларға арнап шығатын кітап-журналдардың таралымы 200 мыңнан
аспайды. Мысалы, А. Сарсенбайұлы ақпарат министрі болып тұрған кезде
әлемдік балалар әдебиетінің елу томдығын шығару қолға алынған еді. Соның 24-
25 томы ғана жарық көріп тоқтап қалды.Ал біз бұл таралыммен қай қазақ
баласының қажеттілігін өтей аламыз. Бұл істі аяғына дейін жеткізу
болашақтың еншісінде деп ойлаймыз.
Балаларға арнап дүние жазудың қыр-сырын, бүгінгі хал-ахуалын біз
балалар жазушысы Шәкен Күмісбайдың мына сөздерінен байқай аламыз:
-Өздеріңіз білесіздер еліміздің аумалы-төкпелі кезеңінде балалар
әдебиетінің жағдайы қиындап кеткен еді. Әуелі күнделікті оқитын әдеби
кітаптардан айырып еді, одан кітап дүкендері жабылды,қазақ кітаптарының
басылымы азайды. Кейін нарық балалар жағдайын тіпті нашарлатты. Қаржы
тапшылығынан балалар жазушылары жазғанын сандықтарына салды. Ал қала
дүкендерін Ресей баспаларының кітаптары басып қалды. Қазақ балаларына
арналған кітаптар "арпа ішіндегі бір бидайға" айналып кеткен еді. Бұл
тірлік біздің жанымызға батты. Балалары шетқақпай болғанды кім ұнатсын?
Басылымдарда бұл мәселе үзбей жазылды. Телеарналарда естір құлаққа жетердей
айтылды. Уақыт болса сынаптай сырғып өтіп жатты. Не істеу керек, деп басы
Мұзағаң - Мұзафар Әлімбаев, Қадекең - Қадыр Мырзалиев болып қол қойып,
жиырма шақты балалар жазушылары лауазымды, бақуатты шенеунікке хат жазып,
бұрынғы "Жалын" бәйгесі сияқты әдеби конкурс ұйымдастыруға қаржы сұрадық.
Онымен қоймай, сол кездегі Мәдениет, ақпарат және келісім министрлігінен де
қол ұшын беруді өтіндік. Бұл 2002 жылдың кешеу күзі еді. Өтініш айту оңай,
оның орындалуының қиын екенін басқа түскенде біледі екенсің. Дүниеде
күткеннен қиын нәрсе жоқ екен. Екі жылдан аса уақытқа созылған үмітіміздің
оты сөнді. Бәрінен де кейбір азаматтардың "көрерміз" деп емексітіп, түптің-
түбінде әр түрлі сылтау айтып шыға келгенін айтсаңшы. Қазір біреу
жарылқайды деп қарап жататын заман емес. "Қазақ әдебиеті" газетінің 2005
жылғы 1 сәуіріндегі санында еліміздегі бизнеспен шұғылданатын барлық
азаматтарға балалар әдебиетінің жайын айтып, 27 жазушы қол қойып үндеу
жарияладық. Уақыт сырғып өтіп жатты, бірақ "балам" деп қол созған ешкімді
көре алмадық. Пау, бұл қазақтың озық ойлы азаматтарына не көрінген?
Балаларын неге ұмытты деп күрсіндік. Мұхаң - Мұхтар Әуезов: "Маңына ұрық
шашпаған жақсылық, жаһанда жалғыз өскен бәйтерекше тұл болады да қалады"
деген жоқ па еді? Ауқатты адамдардың алдына бардық, есігін қақтық. Шерхан
Мұртаза айтқандай: "Қазақта байлар аз болмаған. Өтті, кетті. Мыңғырған
малды, байлықты о дүниеге ала кеткен жоқ. Туған ел анаң ғой. Оның баласының
бөтендігі бар ма? Өзіңде бола тұра оның көйлегі жамау-жамау бола ма?" ,-
дедік. Ешкім селт етпеді.Аллаға тәубе, біздің жағдайымызды естіген кәсіпкер
Бауржан Оспанов көмек қолын созып, күні бүгінге дейін балалар әдебиетінің
жан ашыры болып келеді.Бауржан Оспанов: -"Балалардан ештеңе аямаймын, қазақ
балалары Алпамысты, Қобыландыны білмесе ұят қой, қай еңбегімізді оқысақ та,
тәлімге, тәрбиеге жетелейді, халықтың болашағы балалар емес пе?!", - деп
балалар әдебиетіне қамқорлық жасап келе жатыр. Құдайға шүкір содан бері
балалар әдебиетінің жалғыз бәйгесі өткізіліп келеді.Ол бәйге - балалар
әдебиетіне арналған халықаралық Дарабоз байқауы деп аталады. Байқау
Алматыда 2006 жылдан бері өтеді. Оны ZHERSU" корпорациясының тікелей
демеушілігімен Қазақстан Жазушылар одағы ұйымдастырып келе жатыр. Дарабаз
жабық әдеби байқауының басты мақсаты - жас өскіннің назарын өз кітабына
аудару. Балалар жазушыларына қолдау көрсету арқылы жас ұрпақтың туған еліне
деген сүйіспеншілігін қалыптастырып, ұлтжанды, білімді өскелең ұрпақ
тәрбиелеу болып табылады. Бұл шара 5-ші жылға кетіп бара жатыр. Биыл да
өткізіліп, жеңімпаздар балалар күні қарсаңында анықталды. Жүзден тұлпар,
мыңнан жүйрік шыққан шығармалардың жеңімпаздары БАҚ беттерінде жарияланған
болатын. Ал оқырмандар байқауда үздік шыққан шығармалар жиынтығын Кәусар
бұлақ сериясымен жарық көретін кітаптан оқи алады. Бұйыртса күзде осы
серияның үшінші кітабі жарық көреді. Кітаптар шыққан соң қалыптасқан дәстүр
бойынша республикамыздағы барлық кітапханаларға, мектептерге тегін
үлестірілетін болады. Бәйгенің басқа бәйгелерге қарағанда ерекшелігі, ол
жабық түрде өтеді, яғни қазылар алқасы шығармаларды кім жазғанын білмейді,
онда тек бүркеншік есімі жазылады. Шығарманың жақсы жазылғанына қарай баға
беріледі. Осы ретте айта кетейін, шығарманы қалай жазады, онда шаруамыз
жоқ, өйткені соңғы кезде кейбірі мынау ескіше, анау жаңаша жазады екен деп
жатады. Мен ондайға қарсымын, ең бастысы балаларға әсер етсе, балалар
ойында тоқып қалса болғаны. Балалар әдебиеті негізінен танымдық дүние,
тәлімдік, танымдық шығармалар болса болды. Сосын мұндай жабық бәйге танысқа
алып беру, тағы да басқа жолдарға жол бермейді. Осылайша әділ болғанда
нағыз үздік балалар туындылары шығады. Мұндай байқау жаңа туындылардың,
шығармалардың келуіне біріншіден ықпал жасаса, екіншіден, жас жазушылар өз
шеберліктерін осы байқауларда сынап, өз болашағына жол ашады, сонымен қатар
жазушылардың жас ерекшеліктеріне қарамай, заманға сай жазылған үздік
шығармаларды анықтайды. Бір қуаныштысы, биылғы бәйгеде бағын сынағысы
келгендердің саны былтырғыға қарағанда көп болды.Елімізде балалар
әдебиетіне айтарлықтай көңіл бөлінбей келеді десек те, осы байқаудан жас
балалар жазушыларының ерекше ынта-ықыластарын, жігерлерін байқадық. Олардың
бір-екеуі "Дарабоз" бәйгесін жеңіп алды. Осы бәйгеден кейін балалар
әдебиеті "жас балалар жазушыларын қатарымызға қосайық, біздің қатарымызға
қоспасақ жағдайымыздың қиын болып кететін түрі бар, олар балалар
әдебиетінің келешегі ғой" деген ұсыныс көтерді. Ол мәселені көтеріп
отырғандарының да жөні бар, өйткені қазіргі кезде балалар жазушыларынан
отыздай-ақ жазушы бармыз. Осыған байланысты айта кетейін, өткен жылдары
"Балалар бағының бағбандары " атты кітап шығарғанбыз. Ол кітапта біздің
еліміздегі барлық балалар жазушылары енгізілген. Өмірден өткені бар,
барлығы 111 жазушы кірді. Бүгінде олардың 3-4-еуі дүниеден өтті.
Қатарымыздың азайып бара жатқаны өкінішті-ақ.-Біраз қиындықтарды өткеріп,
жетістіктерге жетіпсіздер, дегенмен бүгінгі күні сіздің пікіріңізше,
балалар әдебиетінің бет алысы қалай?-Жалпы жаман емес, ептеп-ептеп келе
жатыр. Бұрынғы кездегідей құлдырап қалған жоқ, ақырын - ақырын кеудесін
көтеріп келеді. Тәуба! Дағдарыс болып жатса да "Алматы кітап", "Аруна",
"Балауса" баспалары балаларға арналған кітаптарды шығарып жатыр. Дегенмен,
айтатын біраз өкпе-реніштеріміз бар. Өркендеп жатырмыз дейміз, балалар
әдебиетін ғана басатын баспа ашып берсе қайтеді, деген ой мені мазалайды.
Бізде балалар әдебиетін басатын арнайы баспа жоқ. Әрқайсымыз жүргеніміз,
біресе ана баспаға, біресе мына баспаға жүгіріп. Арнайы өз баспамыз деп
отырғаным - оның редакторы - балалар редакторы, суретшісі - арнайы
балаларға арнап салатын суретші, қысқасы балалар кітабы қандай болуы керек
екенін білетін мамандары болуға тиіс. Өйткені, басқа баспаларда балалар
әдебиетіне жақын емес адамдар отырады. Бұл меніңше дұрыс емес.
Қазіргі кезде орыс баспалары бүкіл Қазақстанды жаулап жатыр. Ал біздің
баспаларға келсек, не көрінгенін білмеймін тендерлерде ең артында қаламыз
ба, әйтөу, ала алмай жүреміз. Біздің балалар әдебиеті баспасына кітап
шығару жөнінде лоттары берілмейді, неге екенін түсінбедім. Биылғы жағдай
мәз емес, өйткені шығатын әдебиеттер аз. Анау "Балауса" баспасында 50
томдық шет елдің классикасы шығып жатыр. Ал біздің Бердібек Соқпақбаевтың,
Марат Қабанбайдың, сол сияқты жаңа шығып жатқан жазушы Өтепберген
Ақыпбеков, Қаржаубай ағаларың сияқты ақын-жазушылардың кітаптарын шығарайық
десек те шықпай қалады. Министірлікке тізімімізді тізіп алып барамыз, ол
жақтан қайтіп келеді. Осындай жағдайларымыз бар. Негізінде айтарым, балалар
әдебиетіне көңіл бөлмесек болмайды! Жалпы балалардың кітап, әдебиет
мәселесі емес, "балаларға" көңіл бөлмесек ертеңгі күніміз не болмақ?!
"Балам" деп айтатын үлкендер болмаса, "елім" деп айтатын ерлер табылмайды
ғой. "Үлкеннің жүзіне бергенше, баланың біріне бер" деген бар ғой,
сондықтан бұл мәселе жөнінде ойлану керек! Басқа елді қараңыздаршы "Бала"
десе алақандарына салып ұстайды. Ал, біздер неге дұрыс қарамаймыз. Мен таң
қаламын. Үлкен шығармаларды аз шығарса да, балаларға арналған кітаптарды
көп шығару керек. Өкімет балаларға арналған кішкентай кітапшалар болсын,
үлкен кітаптар болсын қазақ кітаптарын көптеп шығару керек."Қазақ әдебиеті"
газетінде Арасанбай Үстеновтың бір мақаласы шығыпты. Өте жақсы жазылған
екен. Мақалада Сатыбалды Нарымбетов деген режиссер қазақ балалар киносын
жасауға материал жоқ депті. Неге? Мен оған келіспеймін. Несіпбек
Дәуітаевтің "Алтын балық" деген повесі, гран при, бас бәйгені алған. Тіпті
атақты "Томирис" туралы кітапты алайық, басқа да ертегі, ғұн туралы
кітаптар дайын тұрған материалдар. Сол сияқты тағы да басқа авторлардың
шығармалары киноға келеді. Бізбен сөйлессе, біз бірталай шығармаларды
ұсынатын едік. Сосын, қазір балалар мен балалар жазушылары арасында
байланыс жоқ. Бұрынғы кездері мектептерге көп шақырушы еді. Қазір ана
мектеп жазушыларды шақырып жатыр дегенді естімеймін.-Өзім бір-екі жыл
болды, "Балапан әлемі" деген журналдың бас редакторы болып қызмет істеп
жатырмын. Бала-бақшаларға арналған танымдық журнал Алматы қалалық білім
беру, жетілдіру институтының арнайы мамандарымен ақылдасып, бала бақшадағы
қазақ балаларына қажетті деп санап, "Бал-бөбек" деген бала-бақшаларға
арналған бағдарлама аясында осы журналды шығарып отырмыз. Журналды бала-
бақшаға өте қажетті, тіпті дайын әдістемелік десем де болады. Олай деп
отырғаным, біз материалға әр тәрбиешінің әдістемелігін алып отырған жоқпыз,
керісінше оларға керекті мәліметтер береміз. Мысалға журналда мынандай
айдарлар бар: "Қойылым" балалар қоятын қойылымдар, "Ойнайық та, ойлайық"
ұлттық ойындар, "Таным отау" кішкентай балалар нені білу керек, ертегі
отау, әңгіме отау, салт-дәстүріміз туралы және тағы да басқа баланың ой
өрісін, тілін дамытуға арналған материалдар береміз. "Балдырған"журналы
балаларға арналған әдеби журнал десек, біздің журнал тек қана бала-бақша
балаларына арналған бағыттағы журнал. Ал, басқа балалар журналдарына
келсек, "Айгөлек", "Балдырған" - әр журналдың өз бағыты, жалпы материалдары
бар, бірақ, не істеу керегі де, не қою керегі де жүйеленбеген. -Балаларға
арнап жазу - өте қиын, көпшілігі оны ең оңай деп санайды. Олай емес. Олай
деп отырғаным, шығарманы жазғанда ең бастысы , кішкентайлар ойы мен
түйсігін жан дүниеңмен сезіне білуің керек. Балаша ойнап, балаша ойлау -
қолына қалам ұстаған балалар жазушыларының абыройлы парызы. Осы жауапты
міндетті ойдағыдай орындай алғанда ғана діттеген нысанаға қол жеткізесің.
Әйтпесе, бәрі желге ұшқанмен барабар. Жеткіншектер жүрегіне ұялар жылы сөз
оңай тумайды. Елең еткізер ойнақы да, ойлы өлең, тіл ұшына үйіріле кетер
шымыр да, жұп-жұмыр тақпақ, ілкі мезетте қилы-қилы құбылыстарды бастан
кешіргізер таңғажайып ертегілер, қиялыңды ұштар жұмбақтар мен жаңылтпаштар
- қиыннан қиыстырар шеберліктің жемісі. Бірер мәрте естігенде, я болмаса
оқыған бойда бала жадында ұмытылмастай жатталып қалатын туындылардың ғұмыры
қашанда ұзақ болады. Кішкентайларды күлдіріп отырып ойландыратын, қарапайым
да жеңіл жыр жолдарынан құрылған екі-үш шумақтың көтерер жүгі ауыр. Әрине,
қарапайым жазамын деп, бала көңілін аудармайтын, селк еткізбес сылдыр
сөздері бар өлеңдерді жазудың қажеті жоқ. Балалар әдебиетінің өзіне тән
ерекшеліктерін ескермесе болмайды. Өйткені, ол жас ерекшеліктеріне орай
сәбилер әдебиеті, бүлдіршіндер әдебиеті, орта буын-жасөспірімдер әдебиеті,
жеткіншектер әдебиеті деп бөлінеді. Мәселен, әлі тілі шықпаған сәбилердің
әдебиеті оларды жан-жануармен, табиғат көріністерімен, болмаса сол
заттардың суреттерімен таныстырудан басталса, ал бүлдіршіндер әдебиетінде
олардың қабылдауына лайықталған қызықты, шағын сюжеттер көркем түрде
айтылады. Әр жастағы балалардың қабылдауына байланысты өлең, әңгімелердің
сөздері қанша буыннан, сөйлемі қанша сөзден құралуы тиіс, осының бәрі
ескерілуі тиіс. Қарапайым бұл қағиданы білмейтін автордың жазғандары жас
оқырманға түсініксіз болады. Жас оқырман қолына алған кітаптың ең әуелі
сыртқы мұқабасына, ондағы суреттерге қарайтыны белгілі, сондықтан
безендірілуі әдемі болуы керек. Суреттер шығарма мазмұнына орай салынуы
тиіс. Басылған кітаптардың қарпі баланың оқуына лайық болуы керек.
Балалардың жас ерекшеліктері, ойлау-қабылдау қабілеттері қатаң ескеріліп,
кітаптар жүйелі түрде, серия-серия бойынша, мектеп жасына дейінгі балаларға
деп, бастауыш сынып оқушыларына деп, орта сынып, жоғары сынып оқушыларына
деп шығарылуы керек. Бұрындары осылайша, балаларға арналған көркем дүниелер
сала-сала болып жарық көретін. Қазір бұл жүйе сақталып отырған жоқ. "Бұрын
балаларға қатысты көркем әдебиетті арнайы ашылған "Жалын" баспасы,
кейінірек "Балауса" баспасы шығарып тұрды. Ол кезде бұл баспаларда Қастек
Баянбаев, Ермек Өтетілеуов сияқты көптеген маман редакторлар қызмет
істейтін. Маман редакторлар шығармалардың қыр-сырын жақсы білетін. Өздері
өлең, әңгіме, хикаят жазып, елге танымал ақын-жазушылар болғандықтан, қалың
оқырманға, әсіресе балаларға баспадан шикілі-пісілі өнімдерді жібермеуге
күш салатын. Кез келген қаламгердің кез келген шығармасы жанашыр қолдан
өткеннен кейін, кітап болып басылатын. Шығармашылық кеңестер осы бағытта
жұмыс істейтін. Тіпті, балаларға арналған кітаптар мен кітапшаларға сурет
салатын, оны безендіретін суретшілердің де баспада шығармашылық кеңесі
болатын. Осындай жұдырықтай жұмылған ұйымдастыру жұмыстары, көбінесе өз
жемісін беріп жататын .Өкінішке қарай, біздің елдегі баспалардан балаларға
арнап жарық көрген кітаптардың басым көпшілігі сын көтермейді. Безендірілуі
жағынан "Алматы кітап" және "Аруна" баспаларының соңғы жылдары шығарып
жүрген кітаптарына көңіл толады. Бұл екі баспаның балаларға арналған
жинақтары әдемі безендірілген. Және "Аруна" баспасы кітаптарының тиражы да
әжептәуір. Қазір балалар поэзиясына балалар жазушылары аға буын, орта буын
ақындары да айтарлықтай үлес қосуда. Бірақ, алға жылжығанымыз шамалы.
Жоғарыда айтып кеткенімдей, балаларға арналған кітаптар аз, әрі таралымы
көңіл көншітпейді.
Сөз соңында, тыңдар құлақ болса, айтарым, жақсылығымызды балаларға жасайық!
Компьютер мен теледидар көркем әдебиетті ешқашан айырбастай алмайды.
"Кітап, баспасөз - білім бұлағы, рухани азық", - екенін ұмытпағайсыздар!
[4.]
2. Балалар басылымы: көркемдік көкжиегі
Балалар басылымы мазмұнымен бірге көркемдігімен, әсем безендірілуімен,
көз тартар сыртқы бейнесімен оқырманының көңілінен шығып жатса, нұр үстіне
нұр. Өйткені, бала қолына ұстаған дүниесіне қызығып, сапалы, түрлі-түсті
суреттерін тамашалап, әдемі, бояуы қанық әсем дүниелермен танысар еді. Және
бір ескерер жайт, басылымда берілетін суреттердің мақала мазмұнымен
өндесуі. Яғни, мақалада айтпақ болған ойды қылқалам күшімен әспеттеу. Ал,
бұл үдеден шығып жүрген басылымдардар да баршылық. Соның ішінде ең көзге
түсер, безендірілуімен көңілді марқайтар журналдар – Айгөлек және Мөлдір
бұлақ басылымдары.
Олай болса, Айгөлек журналын қолға алып, журналдың безендірілуіне
мән беріп, оны талдайық. Бұл журналды қолына алған оқырман бірден оның өзге
басылымдардае айырмашылығын байқайды. ОЛ айырмашылық – Айгөлектің
мұқабасындағы сурет. Яғни, журнал әр нөмірде қолмен салынған суретті мұқаба
бетіне жариялайды, фотоаппараттың көмегіне сүйене бермейді. Нөмір шыққан
айды, оның сол айдың ерекшелігін бейнелейтін суреттерге куә боламыз.
Мұқабадағы суреттерде әдетте кәнігі суретшілер салады. Айгөлектің
шығармашылық ұжымын Ольга Казанцева, Оразбек Қайсан секілді суретшілер
толықтырады. Бұл журнал ересек жазушылардан гөрі балалар шығармашылығына
баса назар аударады. Яғни, әр нөмірінде балалардың пәк жүрегін жарып шыққан
пәк туындыларын журнал бетінде өте көп жариялайды. Журналдың ең соңғы бетін
аударып, қарасаңыз, Айгөлектің суретшілерімен ойнамаңыз деген айдармен
балғын суретшілердің ой-қиялынан туындаған суреттерді көре аласыз. Бұл
айдардың өзінен-ақ жас суретші қанаттанып, одан да әдемі суретттерін
жолдауға тырысады. Бұл – аудитория жинаудың бір тәсілі болса, бір жағынан
жас суретшілерді қолдау, олардың шығармашылығына қанат бітіру. Аталмыш
басылымның әр суретінің бояуы қанық, мақалаға қосымша үстеме мән еріп тұра
алады. Бұл да болса, ұжымның талғампаздығынан хабар берген болса керек.
Айгөлектің оқушылардың білімін жетілдіруде де еңбегі ерен. Бұл сөзімізге
дәлел, журналдың әр нөміріндегі тестер, танымдық сұрақтар, сөзжұмбақтар
т.б. Ойландырар он бес сұрақ айдары да балалардың ілімін ұштай берері
сөзсіз. Айгөлектің және бір ерекшелігі, негізгі материалдар балалар
жіберген хаттардан беріледі. Бұрымды қыз байқауын ұйымдастыратын бұл ұжым
әр санында қазақтың өолаңшаш жас аруларын суретімен бірге көркемдеп, бір
ауыз тілегімен алғашқы бетке береді. Қазақтың қаракөз қыздарының, жас
сұлуларының келбетті суреті журналдың әсемдігіне көрік қосып тұрғандай.
Шешендер мен билер тағылымы өздіксіз шығып тұратын айдарында аузы дуалы,
от ауызды орақ тілді би-шешендеріміздің тапқыр сөздерін ғана емес, бұл
аайдарда берілетін суреттерден ұжымның негізгі ойын танығандай боламыз.
Яғни, бұл айдарда берілетін суреттерден бағзы батырларымыздың,
шешендеріміздің үстіндегі ұлттық нақыштағы киімдері жас оқырманға
тарихымыздан сыр шетіп тұр. Ұлттық болмысты ұмытпаңдар, оның қадір-қасиетін
түсініңдер, бағалай біліңдер деген мағынадағы астарды ұғуға болады. Ал,
журналдың 2010 жылғы, қараша аыйндағы нөмірінде Шәмшінің туылғанына 80
жыл мақаласында берілген сурет бұл туындының болмысын толық ашып
тұрғандай. Бұл суретті көрген жан суретшінің бейнелеген суреті арқылы оның
шабытты бейнелегісі келгенін айнытпай ұғады. Бала тілі бал рубрикасында
сәбидің кіршіксіз күлкісі бұл айдардың күлкіге, күлуге арналғанынан хабар
береді. Спорт бетінде жарияланған Жандос Байділдәнің Хан дойбысы
тақырыбындағы суреттер ойынның тәртібін, орналастыру ретін анық бейнелеп
бере алған. Ұмытылып бара жатқан ұлттық ойындарымызды насихаттауда бұл
туындының өзіндік орны бар десек қателеспеспіз. Тест жарияланған бетте әр
тест сұрағына қатысты қызықты суреттер берілген. Бұл бейнелер бір жағынан
тест бетін қарамай кетуден сақтаса, бір жағынан еріксіз езу тартқызады.
[5.]
Аты балалар басылымы болған соң, заты да сол атқа сай болуы керек
емес пе?! Ал, балалар басылымында басылым иелерінің жүрегін жарып шыққан
туындылары жарияланбаса, бұл балалар басылымы болмас еді. Балалардың өзі
жазған жүрекжарды туындыларын ең көп жариялайтын басылым – Айгөлек
журналы. Бұл басылымның Оқушылар қаламынан, Айгөлек поштасынан деген
арнайы айдарлар бар. Бұл арнайы беттерде жас оқырманның тілегі, лебізі,
шумақ өлеңдері үздіксіз басылып тұрады.
арттырып, қызығушылықты арттыра түседі.
Фотосуретке қарап, әңгіме жаз айдары жас оқырманның шығармашылығын
шыңдауда игі бастама. Өйткені, суретті сөйлетуде бала еркін қиялға бой
алдырады. Бал тілімен дүниенің ересектер көрмейтін тұсын бейнелеуде бала-
жазушы алдына жан салмайды. Олар бар нәрсені кіршіксіз, таза, пәк жүрекпен
жазып, бар құбылысты сол күйінде беруімен бәрінен ерекше, бәріне биік,
бәрінен таза.
Бұл басылымдағы бәрін білгім келеді, сұра, жауап береміз
айдарлары баланың дүниетанымына жол ашып, жас оқырмандардың редакцияға
еркін хат жазып, сыр алысып, ой бөлісуіне де жол ашады. Олай болса, газет
ұжымына алдағы уақатта да осындай тың жаңалықтарымен, тыі идеяларымен
оқырмандарын қуанта берсін демекпіз. Аталмыш басылым
Алматыдағы Лидер офсет баспаханасында басылады.
Мөлдір бұлақ - алғашқы айқарма бетін ашқанда бұл журналдың Алтын
жұлдыз ең мәртебелі журналистік сыйлығымен марапатталғаны жөнінде берілген
дипломның бейнесі көзге оттай басылады. Бұл – журналдың осал еместігінен,
әлі алар асуы биік деген мағынаға саяды. Бұл таңбаны көзі шалған көзі
қарақты оқырман осыны түйері сөзсіз. Бұл журналдың суреттері жайлы сыр
шертер болсақ, негізінен фотоға сүйенгенін аңғарамыз. Тек журналдың әр
нөмірінде бір тақырыпқа байланысты жас оқырманның балғын суреттері
жарияланады. Мәселен, 2010 жылғы шілде айындағы нөмірде Туған үйім – алтын
босағам тақырыбында балғын суретшілердің төлтуындылары берілген. Яғни, тек
белгілі бір рубрикада ғана бала суреті жарияланады. Бұл Айгөлекпен
салыстырғанда төмен көрсеткіш. Мөлдір бұлақ журналы Алматы қаласындағы
Достар баспаханасында басылады. Еліміздегі балаларға арналған
басылымдардың ішіндегі ең көрнекті әрә әсем безендірілген, сапалы және
түрлі – түсті басылмға басылған деп ауыз толтырып айта алатын осы екі
журналды атауға болады. Ал, өзгеле басылымдардың кескін-келбетіндегі көңіл
толмайтын тұстарға төменде тоқталамыз.
Мен Мөлдір бұлақ журналына қызметке 2002 жылы тамыз айында
қызметке келдім. Журналды тоғызыншы санынан бастап шығара бастадым.
Басылымды маған дейін Сумейра Авжы деген түркиялық қыз сол кездегі
Қазақстан-ZAMAN газетінің бас редакторы Марат Тоқашбаев мырзаның
басшылығымен шығарып келген екен. Сумейра екеуміз дос болып кеттік. Жұмысты
бар ынта-ықыласымен беріліп істеуші еді. Оның өз жұмысын білетіндігі,
идеясының көптігі, ең бастысы әділдігі маған қатты ұнайтын. Балаларға
арналған басылым шығару оңай емес. Түннің бір уағына дейін отыратын шағымыз
көп болды. Екеумізге кейіннен Бағдагүл Тұрысова деген журналист келіп
қосылды. Содан Бағдагүл екеуміздің өмірдегі достығымз Мөлдір бұлақтан
бастау алды. Бүгінде балаларға арналған Қазақстан патриоты журналында
қатар қызмет етіп келеміз.
Журнал ол кезде Казмедиа жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
құрылтайшылығымен жарық көрді. Бұл компанияға Ерсин Демиржи мырза басшылық
жасайтын. Бүгінгі басшысы Ахмет Аляз бас директордың орынбасары болатын.
Тегінде Мөлдір бұлақ сол Ерсин мырзаның идеясының жемісі еді. Ол алғаш
Қазақстанға келіп Қазақстан-ZAMAN газетіне басшылық жасар тұсында Елбасы
— Нұрсұлтан Назарбаевтың қабылдауында болыпты. Сонда Түркияда шығатын
балалар журналын көрсеткенде Елбасы: Газетке қоса осындай журналды
Қазақстанда неге шығармасқа? Мүмкін болса қолға алыңдар! депті. Ерсин
мырза сол жерде: Шығарамыз! деп уәде беріпті. Мөлдір бұлақ өмірге солай
келген.
Басылым танымдық сипатта болатын. Мен журнал жұмысына кіріскен соң, ойлана
келе басылымды оқушылар шығармашылығына қарай ойыстырғанды жөн көрдім.
Белгілі бір сала болмаса журнал таралымын арттыру қиын. Аға журналистердің
ақыл-кеңестерін тыңдай жүріп, өзіміз де үйрен-дік, алға ұмтылдық. Сумейра,
Бағдагүл үшеуміз шығармашылық жағынан тіл табысып кеттік. Талай-талай жақсы
дүниелер бердік. Идеяларымыз қазан-
дай қайнап жататын. Сол кезде тарату бөлімінде қызмет істеген журналист
Жанастан Кучукова көп еңбек сіңірді, мектептерде кездесулер ұйымдастырды,
таралымның артуына көмектесті.
Марат Тоқашбаевтың қалалық әкімшіліктен рұқсат алуымен Алматыдағы
Астана алаңында бес мыңнан астам оқушы қатысқан акция өткіздік. Көптеген
өнер жұлдыздары өнер көрсетті. Нөмірленген журналдар таратылып, сол бойынша
ойна-тылған лотереяға жиырма шақты қалтафон шығарыл-ғаны күні кешегідей
есімде. Керемет бір той болып еді. Журнал өткізілген осындай акциялардың,
мектептерде өткен кездесулердің, аудандық, облыстық білім басқармаларымен
тығыз жұмыс істеудің арқасында тез арада таралымы 33 000 данаға жетті.
Сөйтіп бәсекеге қабілетті екендігін көрсетті.
Журналмен бірге өзіміз де өстік, тәжірибе жинақтадық.
Кейін Той әлемі, Қазақстан патриоты сияқты басылымдарды басқарған
кезімде сол тәжірибелер қажетке жарады. Мөлдір бұлақта істеген кезім жеке
өміріме де өзгеріс-тер әкелді. Мәкең сияқты азаматпен (Марат Тоқашбаевпен)
шаңырақ көтеріп, Жанеркедей өміріміздің мәніне айналған перзентті болдық.
Сондықтан Мөлдір бұлаққа алғыстан басқа айтарым жоқ дейді
Раушан КАРШАЛОВА, Мөлдір бұлақ журналының 2002-2005 жылдардағы бас
редакторы. [6.]
Бүгінде еліміздің ақпарат кеңістігінде балаларға арналған басылымдар
мен интернет порталдар көп емес. Болса да қазіргі нарық талаптарын игеріп,
оқырман аудиториясына кеңінен танылғандары некен-саяқ. Әйтсе де аз уақыт
ішінде өзінің бағыт-бағдарын айқындап, мазмұндық сипаты мен қолтаңбасын
қалыптастырып үлгергендері де жоқ емес. Солардың ішінде Мөлдір бұлақ
журналы – бүгінгі қазақ баласының сүйікті басылымдарының бірі екендігінің
куәсі болып жүрміз.Қазақстан-Zaman ЖШС қанатының астында шығып келе
жатқан бұл журналдың жарық көре бастағанына 10 жыл толып отыр.Аталған
басылымға кезінде Елбасымыздың өзі батасын берген болатын. Қазіргі уақытта
журнал 30 мың данамен тарайды. Бұл балалар басылымы үшін төмен көрсеткіш
емес. Журнал балалардың сұранысы мен талабын ескеріп, жан-жақты танымдық,
әдеби-көркем мақалаларымен оқырмандардың ілтипатына бөленіп келеді. Балғын
бояу шеберлерінің түрлі-түсті суреттері басылымның ажарын арттыра түсуде.
Шәкірттердің білімін үнемі дамытып отыруға мүмкіндік беретін тест сұрақтары
шәкірттердің білімінің толығуына көмекші құрал болып отыр.
Сондай-ақ жыл сайын өткізіліп жүрген дәстүрлі бәйгелеріміздің орны
бөлек. Оған ондаған оқырмандарымыз қатысуда. Жүзден жүйрік атанған
оқырмандарымыз жүлделі орындарға ие болып, бағалы сыйлықтарды қанжығасына
байлауда. Бәйгеге қатысқан барлық оқырман арнайы дипломмен марапатталуда.
Тырнақалды шығармалары Мөлдір бұлақ журналында жарық көрiп,
шығармашылықтарын өрістеткеннен қаншама жас тілшілер мен суретшілер үлкен
өмipгe жолдама алды. Осылай жас оқырмандарын қанаттандыра отырып, журналдың
өзi де, қызметкерлері де көптеген жетістіктерге жетті. Соның бipi де,
бipeгейі деп, 2006 жылы Қазақстан Журналистер академиясының Ең үздік
балалар журналы деген аталыммен Алтын жұлдыз сыйлығын жеңіп алғанын
айтар едік.Қазақстан Журналистер одағы да, ақпарат құралдарында жемісті
қызмет атқарғаны үшін және журналдың 10 жыл толу мерекесіне орай арнайы
дипломмен марапаттады. Дипломды Одақ төрағасы Сейітқазы Матаев
тапсырды.Сондай-ақ журнал мазмұн және көркемдік тұрғыдан ғана жаңғырып,
жетіліп қана қоймай, үстіміздегі жылдың алғашқы айынан бастап бет көлемін
де көбейтті. Журнал бұрын 28 бет, орысша қосымшасымен 32 бет болып шығып
келсе, енді сәйкесінше қазақшасы – 32, орысшасымен 36 бетке көбейіп, тынысы
кеңейді. Қазақтың тұңғыш педагогі Ыбырай Алтынсариннің Таза бұлақ
әңгімесінің үлгісімен аты Мөлдір бұлақ деп қойылған бұл журнал балалар
мен жас жеткіншектерді бұлақ болып сусындатып, 10 жылдың көлемінде кең
дарияға татитындай мөлдір нәр мен құнар берген болар. Бірақ Мөлдір бұлақ
бұған тоқмейілсімейді, алда да жас зиялыларға қызмет етіп, олардың талабы
мен талантын ұштап, шыңдап, биік белестерге жетелей береді. Жас ұрпақ
Мөлдір бұлақтан сусындасын.
Балдырған журналы Алматыдағы Дәуір баспасында басылып шығады.
Журналдың сыртқы мұқабасының сапалылығы, түрлі-түстілігі жоғарыда аты
аталған журналдарға жете алмайды. Ал, ішкі беттегі суреттер түрлі-
түстілігімен, сапасымен, мағынасымен көңілден шығады. Тек, Бұл басылым
сыртқы мұқабасын да ішкі беттеріндей жылтыр, сапалы қағазға бастырса, құп
болар еді.
Журналдың 2011 жылғы наурыз айындағы нөмірінде жарық көрген Кәусар
Лескенқызының Патшаның үш қызы атты ертегісіне байланысты салынған
суреттің щебер шыққандығы мені қуантты. Мұнда суретші (Е. Кудинова)
патшаның үш қызының мінезін қылқалам күші арқылы айқындап бере алған. Ал,
Ескен Елубаевтың Бойларымыз қанша екен? тақпағында суретте белгіленген
жас баланың бой өлшегіш құралдың қасында қолын көтеріп, менің бойым осындай
болса екен, денім сау, азат елдің салауатты өмір салтын ұстанатын азамат
болғысы келетінін аңғара аламыз. Бұл да болса, суретшінің қырағылығын, бала
психологиясын жетік меңгергендігінің белгісі. Суретшілерге айтарымыз, лайым
осы қалыптан танбай, бала игілігіне қызмет ете берсін дегіміз келеді.
2. БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫ – ШЕБЕРЛІК БАСТАУЛАРЫ
2.1 Бала танымы – журналист қарымы
Бала деп, болашағымыз деп жүргендер баршылық. Дарын жұпарын жұртына
иіп беріп келе жатқан Мұзаффар Әлімбаев балалар әдебиетіне қатысты жемісті
еңбек етіп келе жатқан жандардың бірі. М. Әлімбаев қазақ балалар әдебиетін
өркендетуге өз шығармаларымен бірге, әдебиетке жас дарындар тәрбиелеу
арқылы да қалыптасты. Ізінен өсіп келе жатқан талантты жасты көрсе үрікпей,
тырнақалды туындысын үңіліп оқып, қадамын қадағалау – Мұзағанның суйексіңді
әдеті.
Ақын М.Әлімбаев балалар әдебиетіне қалай келді. Әлімбаев балалар
Бөбектерге арнапжазған бірінші өлеңім есімде жоқ. 1949 жылы мен өзіммен
қызметтес Мұхаммед ағайдың үйіне барсам, кішкентай баласы қуыршақ ойнап
отыр екен:
Асыр салып, көп ойнап,
Аңсап қапсың, қуыршақ.
Жүрмейсің бе абайлап
Болмасаңшы ұрыншақ, - деп менің екі бауырыма ермек үші н
жазылған Пионер журналында жарық көрген өлеңімді жатқа айтты. Үй иелері
менің өз өлеңімді естіп, елең еткенімді байқаған жоқ. Енді бірде
балабақшаға барып жүрген сәби аузынан алғашқы жұмбақтарымды есіттім.
Шынымды айтсам, осы екеуі Балаларға арнап жазсаң, сенен бірдеңе шығады
екен деген үміт отын жандырғандай болды[7.] дейді.
Ақын ағамыздың шеберлігінің бір қыры мынау екен: Шынымды айтсам,
мені балалар ақыны жасаған балаларым мен бауырларым.Бүлдіршіндерге
дегенімнің денін солар үшін жаздым, алғашқы нұсқаларын соларға тыңдаттым,
соларға оқыттым, соларға сынаттым, жаттай алмаса, не түсінбесе,ұғымдарына
ауыр болса, солардың ыңғайына қарап өңдедім, қысқарттым, қостым, кәдеге
жаратпай, түгел лақтырғандарым да болды...
Бұл тәсіл де журналистеріміздің жадында жүрсе игі деп бір ой түйдік
Мұзағаңның бұл сөзінен. Бұл да шеберлікті шыңдаудың бір жолы.
М.Әлімбаев балалар әдебиетіне толассыз кадр тәрбиелеген Балдырған
журналын өз қолымен ұйымдастырып, ширек ғасыр шымыр басшылық жасады.
Балдырған балалар әдебиеті үшін оқушы мен жазушы арасындағы алтын көпір
іспеттес болғанын айтып өткеніміз жөн. Аталмыш журнал арқылы Мұзағаң
кішкентай оқушыны тірі сөзге тәрбиелеп қана қойған жоқ, оларға шынайы
көркем шығарма сыйлайтын жас таланттар тәрбиешісіне де айнала білді.
Бердібек Соқпақбаев өзінің шығармалары арқылы өмірдің соншалық
күрделі, соншалық ауыр екенін, өмірде әділеттің сақтала бермейтінін, содан
адам жаны жараланатынын мейлінше шыншыл баяндап берген жазушы. Оның
Өлгендер қайтып келмейді, Жекпе-жек, Аяжан секілді шығармаларын оқи
отырып, өмір сүрудің оңай еместігін бар жан-тәніңмен сезінесің. Өмірдің
өзінен алып, мейлінше шыншыл бейнелеген шығарма, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz