«Педагогика тарихы» курсынан дәрістер жинағы
Лекция №1 «Педагогика тарихы» курсының теориялық . әдіснамалық негіздері.
№2 лекция.Алғашқы қауымдағы тәрбие. Тәрбиенің пайда болуы.
№ 3 . Лекция. Ежелгі мектеп пен тәрбие.
№4 Лекция. Орта ғасырлық Шығыстағы мектеп пен тәрбие
№4 Лекция. Орта ғасыр дәуіріндегі тәрбие мен мектеп және педагогикалық ойлар.
6.тақырып. Батыс Еуропа елдеріндегі мектеп пен тәрбие (ХҮІІ ғасырдың ортасы .ХҮІІІ ғасырдың аяғы)
7.тақырып. ХVІІ.ХVІІІ ғасырлардағы педагогиканың дамуы.
8.тақырып. Батыс Европа елдеріндегі XIX.XX ғасырлардағы мектеп пен тәрбие.
9.тақырып. Х.ХІІ ғасырлардағы Ресейдегі тәрбие мен білім беру
10.тақырып. ХVШ ғасырлардағы Рссейдегі ағарту,
мектеп және педагогика
11.тақырып. XIX ғасыр мен XX ғасырдың басындағы Ресейдегі білім беру және тәрбиелеу
12.тақырып. Кеңес дауіріндегі Ресей мектебі мен педагогикасы
13.тақырып. Ресейдегі қазіргі мектеп және педагогика
14.тақырып. Ерте заманнан Қазақ хандығының құрылуына (ҮІ.ХҮ ғғ.) дейінгі Қазақстандағы педагогикалық ой . пікірлер
15.тақырып. ХҮ ғасыр мен XIX ғасырдың бірінші жартысы аралығындағы Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
16.тақырып. XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
17.тақырып. Қазақстандағы мектеп мен педагогика (20.30 жж.)
18.тақырып. Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
19.тақырып. XX ғасырдың 40.60 жылдарында Қазақстандағы педагогикалық теорияның дамуының негізгі мәселелері
20.тақырып. Егеменді Қазақстандағы мектеп және педагогика (1992 жылдан казіргі күнге дейін)
№2 лекция.Алғашқы қауымдағы тәрбие. Тәрбиенің пайда болуы.
№ 3 . Лекция. Ежелгі мектеп пен тәрбие.
№4 Лекция. Орта ғасырлық Шығыстағы мектеп пен тәрбие
№4 Лекция. Орта ғасыр дәуіріндегі тәрбие мен мектеп және педагогикалық ойлар.
6.тақырып. Батыс Еуропа елдеріндегі мектеп пен тәрбие (ХҮІІ ғасырдың ортасы .ХҮІІІ ғасырдың аяғы)
7.тақырып. ХVІІ.ХVІІІ ғасырлардағы педагогиканың дамуы.
8.тақырып. Батыс Европа елдеріндегі XIX.XX ғасырлардағы мектеп пен тәрбие.
9.тақырып. Х.ХІІ ғасырлардағы Ресейдегі тәрбие мен білім беру
10.тақырып. ХVШ ғасырлардағы Рссейдегі ағарту,
мектеп және педагогика
11.тақырып. XIX ғасыр мен XX ғасырдың басындағы Ресейдегі білім беру және тәрбиелеу
12.тақырып. Кеңес дауіріндегі Ресей мектебі мен педагогикасы
13.тақырып. Ресейдегі қазіргі мектеп және педагогика
14.тақырып. Ерте заманнан Қазақ хандығының құрылуына (ҮІ.ХҮ ғғ.) дейінгі Қазақстандағы педагогикалық ой . пікірлер
15.тақырып. ХҮ ғасыр мен XIX ғасырдың бірінші жартысы аралығындағы Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
16.тақырып. XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
17.тақырып. Қазақстандағы мектеп мен педагогика (20.30 жж.)
18.тақырып. Қазақстандағы педагогикалық ой.пікірлер
19.тақырып. XX ғасырдың 40.60 жылдарында Қазақстандағы педагогикалық теорияның дамуының негізгі мәселелері
20.тақырып. Егеменді Қазақстандағы мектеп және педагогика (1992 жылдан казіргі күнге дейін)
«Педагогика тарихы» оқу пәні болашақ мұғалімдерді кәсіби дайындауда үлкен рөл атқарады. Аталған курс студенттердің педагогика теориясын талдауды және тарихи құбылыстарға диалектикалық тұрғыдан қарауды меңгеруіне көмектеседі, тәрбие процесінің, сондай - ақ педагогика теориясының даму процесінің ішкі заңдылықтарын танып білуге жол ашады.Білім – тәрбие институттарының дамуы - ауқымы мен нәтижесі уақыт ағымымен қоғам үшін маңызды бола түскен көпжақты, кей уақыттарда қарама - қайшылықты процесс. «Педагогика тарихы» оқу пәнін жалпы және педагогикалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде оқыту педагогикалық ой-пікірдің негізгі даму бағыттары туралы түсінік береді. Ол тарихи дамудың әр түрлі кезеңдеріне сәйкес қоғам мен мектептің өзара қарым – қатынастың сипатын, сонымен бірге білім сферасының адамзат өміріндегі жинақталған мәдени және әлеуметтік құндылықтарды молайтудағы және оны сақтаудағы рөлін түсінуге мүмкіндік береді. Мектеп пен педагогика елеулі дәрежелі мәдениет пен қоғамның прогресін анықтайды.
Біздің елімізде педагогтық оқу орындарының жұмысын ұйымдастыру және оның мазмұнын анықтау істерінде ойшылдар мен ғұламалардың, атақты педагогтардың мұғалім туралы идеясы, оның педагогтық еңбектің саяси және қоғамдың мәні, мұғалім белсенді қоғам қайраткері екендігі жөніндегі терең ойлары негізге алынған.
Педагогтық мамандықтың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол — өте күрделі және сан қырлы. Педагогтық мамандық иесі адамнан ең алдымен терең және жан-жақты ғылыми білімді болуын, мамандық шеберлігі шыныққандықты, саяси-адамгершілік сапаларды, мықты ерік қасиеттерді, адамшылық пен ұстамдылықты талап етеді. Мұндай зор талап өз өмірлерін жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне арнаған педагогтық оқу орындарының студенттеріне көптеген міндеттер жүктейді.
Педагогтық институттарда студенттердің болашақ мұғалімдік мамандығының бағытын анықтауда, әсіресе олардың осы мамандыққа қызығушылығы мен ынтасын қалыптастыруда педагогика тарихы пәнінің алатын орны ерекше.
Педагогика тарихы арқылы болашақ мұғалімдер педагогика ғылымының бай қазынасы мен мұраларын меңгереді, әр түрлі тарихи дәуірлердегі педагогтардың прогрессивтік және реакцияшыл теорияларының арасындағы шиеленіскен күрестермен танысады.
Біздің елімізде педагогтық оқу орындарының жұмысын ұйымдастыру және оның мазмұнын анықтау істерінде ойшылдар мен ғұламалардың, атақты педагогтардың мұғалім туралы идеясы, оның педагогтық еңбектің саяси және қоғамдың мәні, мұғалім белсенді қоғам қайраткері екендігі жөніндегі терең ойлары негізге алынған.
Педагогтық мамандықтың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол — өте күрделі және сан қырлы. Педагогтық мамандық иесі адамнан ең алдымен терең және жан-жақты ғылыми білімді болуын, мамандық шеберлігі шыныққандықты, саяси-адамгершілік сапаларды, мықты ерік қасиеттерді, адамшылық пен ұстамдылықты талап етеді. Мұндай зор талап өз өмірлерін жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне арнаған педагогтық оқу орындарының студенттеріне көптеген міндеттер жүктейді.
Педагогтық институттарда студенттердің болашақ мұғалімдік мамандығының бағытын анықтауда, әсіресе олардың осы мамандыққа қызығушылығы мен ынтасын қалыптастыруда педагогика тарихы пәнінің алатын орны ерекше.
Педагогика тарихы арқылы болашақ мұғалімдер педагогика ғылымының бай қазынасы мен мұраларын меңгереді, әр түрлі тарихи дәуірлердегі педагогтардың прогрессивтік және реакцияшыл теорияларының арасындағы шиеленіскен күрестермен танысады.
1. Әбиев Ж. Педагогика тарихы. -Алматы, 2006
2. Әлсатов Т. Орта ғасыр ойшылдарының педагогикалық ой-пікірлері. Тараз.1999.
3. Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. Алматы, 1984
4.Қалиев С. ХУ- ХІХ ғасырлар ақын-жырауларының поэзиясындағы педагогикалық ой-пікірлер. Алматы, 1990.
Қосымша әдебиеттер:
5. Коменский Я.А. Ұлы дидактика.(Аударған. Ә.Қоңыратбаев). Алматы,1993.
6. Қалиев С. Ы.Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мұрасы. Алматы, 1991.
7. Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы. 1 том. Алматы, 2006.
8. Өсеров Н., Естаев Ж. Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. Алматы. 1992.
9. Орта Азия мен Қазақстанның ұлы ғалымдары. Алматы. 1964
10. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. Алматы. 1995
11. Қазақ халқының тәлім-тәрбие тарихынан. Алматы 1992
12. Қазақстан. Ұлттық энциклопедиясы. 7 том. Алматы. 2004.
13. Әлсатов. Орта ғасырдағы қазақ ғұламаларының тәлім-тәрбиелік идеялары (ХV-ХVІ ғғ.)
14. Интернет Сайт. www.pedagogic.mgou.ru.
2. Әлсатов Т. Орта ғасыр ойшылдарының педагогикалық ой-пікірлері. Тараз.1999.
3. Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. Алматы, 1984
4.Қалиев С. ХУ- ХІХ ғасырлар ақын-жырауларының поэзиясындағы педагогикалық ой-пікірлер. Алматы, 1990.
Қосымша әдебиеттер:
5. Коменский Я.А. Ұлы дидактика.(Аударған. Ә.Қоңыратбаев). Алматы,1993.
6. Қалиев С. Ы.Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мұрасы. Алматы, 1991.
7. Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы. 1 том. Алматы, 2006.
8. Өсеров Н., Естаев Ж. Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. Алматы. 1992.
9. Орта Азия мен Қазақстанның ұлы ғалымдары. Алматы. 1964
10. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. Алматы. 1995
11. Қазақ халқының тәлім-тәрбие тарихынан. Алматы 1992
12. Қазақстан. Ұлттық энциклопедиясы. 7 том. Алматы. 2004.
13. Әлсатов. Орта ғасырдағы қазақ ғұламаларының тәлім-тәрбиелік идеялары (ХV-ХVІ ғғ.)
14. Интернет Сайт. www.pedagogic.mgou.ru.
Лекция №1
Лекция Педагогика тарихы курсының теориялық - әдіснамалық негіздері.
Жоспары:
1. Педагогика тарихығылым ретінде.
2. Педагогика тарихының пәні және оның міндеттері.
3. Педагогика тарихының әдіснамалық негізі.
Педагогика тарихы оқу пәні болашақ мұғалімдерді кәсіби
дайындауда үлкен рөл атқарады. Аталған курс студенттердің педагогика
теориясын талдауды және тарихи құбылыстарға диалектикалық тұрғыдан қарауды
меңгеруіне көмектеседі, тәрбие процесінің, сондай - ақ педагогика
теориясының даму процесінің ішкі заңдылықтарын танып білуге жол ашады.Білім
– тәрбие институттарының дамуы - ауқымы мен нәтижесі уақыт ағымымен қоғам
үшін маңызды бола түскен көпжақты, кей уақыттарда қарама - қайшылықты
процесс. Педагогика тарихы оқу пәнін жалпы және педагогикалық мәдениеттің
құрамдас бөлігі ретінде оқыту педагогикалық ой-пікірдің негізгі даму
бағыттары туралы түсінік береді. Ол тарихи дамудың әр түрлі кезеңдеріне
сәйкес қоғам мен мектептің өзара қарым – қатынастың сипатын, сонымен бірге
білім сферасының адамзат өміріндегі жинақталған мәдени және әлеуметтік
құндылықтарды молайтудағы және оны сақтаудағы рөлін түсінуге мүмкіндік
береді. Мектеп пен педагогика елеулі дәрежелі мәдениет пен қоғамның
прогресін анықтайды.
Біздің елімізде педагогтық оқу орындарының жұмысын ұйымдастыру
және оның мазмұнын анықтау істерінде ойшылдар мен ғұламалардың, атақты
педагогтардың мұғалім туралы идеясы, оның педагогтық еңбектің саяси және
қоғамдың мәні, мұғалім белсенді қоғам қайраткері екендігі жөніндегі терең
ойлары негізге алынған.
Педагогтық мамандықтың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол — өте
күрделі және сан қырлы. Педагогтық мамандық иесі адамнан ең алдымен терең
және жан-жақты ғылыми білімді болуын, мамандық шеберлігі шыныққандықты,
саяси-адамгершілік сапаларды, мықты ерік қасиеттерді, адамшылық пен
ұстамдылықты талап етеді. Мұндай зор талап өз өмірлерін жас ұрпақты
тәрбиелеу ісіне арнаған педагогтық оқу орындарының студенттеріне көптеген
міндеттер жүктейді.
Педагогтық институттарда студенттердің болашақ мұғалімдік
мамандығының бағытын анықтауда, әсіресе олардың осы мамандыққа қызығушылығы
мен ынтасын қалыптастыруда педагогика тарихы пәнінің алатын орны ерекше.
Педагогика тарихы арқылы болашақ мұғалімдер педагогика ғылымының
бай қазынасы мен мұраларын меңгереді, әр түрлі тарихи дәуірлердегі
педагогтардың прогрессивтік және реакцияшыл теорияларының арасындағы
шиеленіскен күрестермен танысады.
Педагогика тарихын оқу үстінде болашақ ұстаздардың педагогикалық ой-
өрісі кеңейеді, олар педагогикалық тұрғыдан ойлануға, оқу мен тәрбие
жөніндегі әр түрлі пікірлерді салыстыруға, бағалауға, қажетті жағдайда
пайдалануға үйренеді.
Курста Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірдің қалыптасуы
және дамуы деген бөлім беріліп отыр. Оқулықтың: Кіріспе, Құлдық
қоғамдағы тәрбие мен мектеп, Феодалдық қоғамдағы тәрбие, мектеп және
педагогикалық ой-пікір, И. Г. Песталоццидің педагогикалық қызметі мен
теориясы, А. Дистервегтің педагогикалық теориясы мен қызметі, Р.
Оуэннің педагогикалық қызметі мен көзқарасы, XVIII ғасырға дейінгі
Россиядағы тәрбие мен педагогикалық ойлар, XVIII ғасырдағы Россияның
мектебі мен педагогикасы, Л. Н. Толстойдың педагогикалық қызметі мен
көзқарасы, Совет мектебі дамуының негізгі кезеңдері (1917—1980 жылдар),
Н. К. Крупскаяның педагогикалық қызметі мен теориясы т.б. қарастырылады.
Өткен дәуірлерде алдыңғы қатарлы педагогтар мен көрнекті ойшылдар
тәрбие-мәселесінде көптеген бағалы педагогикалық идеяларды ұсынды. Оларды
сын көзімен қарап зерттеу болашақ мұғалімдердің, педагогтардың дайындығын
күшейтеді.
Педагогика тарихы мұғалімнің педагогикалық білімі мен
шеберлігінің қалыптасуына әсер етеді, олардың тәрбие мәселелерін дұрыс
шешуіне көмектеседі.
Бұл пәннің деректі материалдары мен теориялың тұжырымдары
болашақ мұғалімнің ой-өрісін кеңейтеді, олардың педагогиканың классикалық
шығармаларымен таныстырады. Тәрбиенің жастарды тәрбиелеу салаларының басқа
түрлерінен артықшылығын және зор күшін көрсетеді. Педагогика тарихын
терең меңгеру арқылы болашақ ұстаздар мектептің теориясы мен тәжірибесінің
дидактикалық және тәрбие мәселелерін байыпты ойластыра қарастырып шешуге
үйренеді. Осылай педагогика тарихы болашақ ұстаздарды халық ағарту ісі мен
педагогикалық идеялар және педагогикалық әдебиеттермен кең және әр жақты
қаруландырады.
Педагогика тарихы әр дәуірдегі тәрбие мен тәрбие мекемелерінің
дамуын зерттеуде қоғамның дамуы туралы ілімдерге сүйенеді. Бұл ілім
бойынша педагогикалық теориялар, тәрбие мекемелерінің жүйесі, оқыту мен
тәрбиелеудің ұйымдастырылуы, мазмұны және әдістері қоғамның материал- дың
өмірінің жағдайларына сай белгіленеді.
Мектеп тәжірибесі мен педагогикалық ой-пікір қоғам дамуының
әлеуметтік-экономикалық талаптары мен дәрежесіне тәуелді болады деген
объективтік заңдылыққа сүйене отыра, педагогика тарихынын зерттеушілер
мектеп білімінің мазмұнын, ұйымдастырылуы мен әдістерін қайта құрудың,
педагогикалық көзқарастардың өзгеріп отыруының шын себептерін ашып отырады.
Сақтар б.з.б. 1- мың жылдықта Орта Азия мен Қазақстан, Шығыс
Түркістан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Бұларды грек тарихшысы Страбон
Азиялық скифтер - деп жазды. Рим жазушысы үлкен Плиний де осындай пікірде
болған. Алайда ол сақтарды бүкіл Шығыс халқының тегі болуы керек – деген ой
тұжырымына келді. Оның жазуынша скифтерді парсылар саға ( саға, сақ –
аты осыдан алынған) дейді.
Бүгінде қазақтың арғын, қыпшақ, тайпаларының құрамында жерсақ,
бессақ, борсақ қарсақ деген рулар бар. Осындағы Сақ жалғауы қытай
тарихындағы сайжоң -сақ деген атаумен төркіндес келеді. Бұл сақтардың
айна қатесіз қазақ ұлтының түп – тұқиялы екендігін дәлелдейді. Ежелгі
парсы жұрты Иран үстіртінің солтүстігін мекендеген ажайып қауымдардың бәрін
сақтар деп атаған. Сондықтан тарих атасы Геродот Парсылар – мұқым
скифтердің бәрін сақтар деп атайды - дейді. Ал, Геродотқа келсек, ол кең
байтақ Еуразия даласының Карпаттан Қара теңізге, одан Каспий мен Орта
Азияға дейінгі бөлігінде өмір сүрген көшпелілерді түгелдей скифтер деп
атаған. Бірақ осы скиф жұрты да бірнеше түрге бөлінеді. Қытайдың тарихи
құжаттарында сай иероглифіне әр түрлі сілтеме жасалады. Мысалы,
Жыңфанянь – шу – жиң ( дұрыс оқу тәртібі) деген кітапта шыжия деп
көрсетілген, осындағы шыжия деген сақа, сақ сөзінің қытай
иероглифіндегідыбыстық өзгеріске ұшыраған түрі.
Қытайдың Еренқабырға тау бөктеріндегі Алагу сақ мәйіттерінен
табылған құрал – жарақтарының ішінде алтын, күміс,мыс, темір, фарфор, тб
түрлі сырлы бұйымдар бар.
1983 ж. тамызда Күнес өзенінің оңтүстік жағасынан, Бестөбе
қаласынан солтүстік шығысқа қарай 20 км- лік жерден бұдан екі мың жылдан
астам уақыт бұрынғы бағалы қола мұраат табылды. Хабарлаушылар мұны Үйсін
мұрағаты десті. Мұндай үстінде жыртқыш – тағылардың мүсіні кейіптелген
дөңглек, шарш табақтар, сирақтарына жыртқыш кейіптелген даңғара қазандар –
сақтар мәдениетінің айшықты үлгілерінің бірі. Мұндай мұрағаттар
Қазақстанның
Тянь – Шань тау бөктерлерінен, Жетісу алқабынан үнемі кездеіп
отырады. Сонымен бірге әлгіндей тістескен жолбарыс, қанатты мақұлықтар
олардың сақиналарына жұптасқан бейнесі, жасалу ерекшеліктері де нағыз сақ
өнеріне сай келеді. Бұдан сырт Еренқабырғадағы Алагуден көптеген жолбарыс
суреті салынған дөңгелек алтын теңгелер табылды. Мұндай жыртқыш
хайуандардың кескіні, бейнелері сақ – скиф бейнелеу өнеріндегі негізгі
өрнек үлгілерінің біріне жатады.
Евразияның мал өсіретін тайпалары өз негізінде біртұтас
экономикалық базисі, экономикалық және мәдени байланыстары отүстік Сібір,
Алтай, Қазақстан аумағын, Еділ бойын, Солтүстік Қара теңіз өңірін
мекендеген тайпалар мен халықтардың - әсіресе ерте кездегі сақтардың,
сарматтардың, скифтердің және басқалардың көптеген ұқсастығы бар мәдениетін
өмірге әкелген.
Қытай республикасының Синьцзян университетінің тарих факультетінің
проф. Су Бэйхай Сақтар мәдениеті атты еңбегінде,сақтардың тәлім –
тәрбиесі, үйретуі мен оқуға дағдыландыруға жас өспірімдерді бала жастан
үйрететінін дәлелге келтіреді. Әсіресе, сақтар үлкенді сыйлау, топтасып
жұмыс істеу, татулық, бірлік сақтау ерекшеліктері жөнінде ерекше көзге
түскен. Бэйхай, бұған дәлел ретінде Алагуден табылған төрт археологиялық
қазбадан төртеуінен алтын әшекейлі бұйымдар табылуы, осының дәлелі . Иран
тіліне жақын деп жазған.
Шығыс зерттеушісі, академик В.В. Бартольд Жетісу тарихының
очерктері (1898), Монғол шапқыншылығы жылдарындағы Түркістан атты (1898
– 1900) еңбектерінде Сақ мәдениеті мен тәрбиесінен бері қарай, Орта Азия
мен Қазақстан халықтарының өзінің тарихы мен тәлім тәрбиесі болғанын
дәлелдеп берді. Ол Әл – Фарабиден бергі дәуірдегі Абайға дейінгі кезеңдегі
қазақ тәлім – тәрбиесі Сақтан оның тарихи тағылымынан басталғанының айқын
айғағы.
Сақ тайпаларының діни түсініктері туралы мәселе аз зерттелген.
Жерлеу материалдарына қарағанда сақтарда ата – баба әруағына, отбасылық –
рулық әулиелер мен желеп – жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған. Бұл
ғұрыптардың шығуы өлген тумаларының мәңгі жасайтынына, өлгендер өзінің
рулық қауымының салттары, үйреншікті ғұрыптары мен ережелері бойынша, өмір
сүре беретін о дүние бар деген лайықты сенімге негізделген. Осыдан келіп
өлген адаммен бірге оның беделі мен қауымдағы алатын орнына мүліктің
көмілуі, қауымның жеріндегі ру зиратында атқарылатын әрбір тайпаға немесе
тайпалар тобына тән күрделі жерлеу ғұрпы шыққан.
Жерлеу ғұрыптарының салттарында да бірсыпыра айырмашылықтар бар,
олар шағын және уақытша сипатта болған. Мәселен, оңтүстік Орал сырты мен
батыс Қазақстанның савроматтары өлген тайпаластарын бетін ағашпен жапқан
тар немесе кең тік бұрышты шұңқырларға көмген.
Сақ заманында түр жағынан барынша өзгерген және өңделген күнде
болса да имизм, тотемизм, магия сияқтыалғашқы ең ежелгі діни ұғымдар да
сақткалған.Тотемизмнің және магияның сарқыншақтары әр түрлі тұмарларда,
тылсымдар мен бойтұмарларда сақталған. Сақтарға жақсы таныс жабайы аңдар
бейнесіндегі киелі хайуандар туралы олардың шапшаңдығын, ептілігін және
көбіне киелі күшін мадақтайтын аңыздар шығарылған.
Әлемдік тарихта есімі Анахарсис Скифский деген атпен қалған
сақтар мемлекетінің әйгілі ойшылы туралы ақиқат та, аңыз да баршылық.
Геродоттың айтуынша, ол қазіргі ( христиандық) жыл санауымызға дейінгі VI –
VII ғ. өмір сүрген.
Ренессанстық жағдайларда алдыңғы мәдени дәстүр мүлдем жойылмай
эволюциялық жолмен жүреді. Ренессанс табиғатына революциялық төңкеріс жат.
Ренессанс - дегеніміз мәдениеттің өзінен - өзі, өз ішкі даму
заңдылықтарына сәйкес жаңарып, жаңғырып отыруы.
Геродоттың баяндауында, Анахарсис скиф патшасы Иданфаристің
әкесінің туған ағайыны. Ал Иданфарис болса Персия патшасы Дариймен соғысқан
скиф патшасы.
Анахарсис есімі Аристотельдің еңбектерінде де кездеседі.
Аналитиканың екінші кітабының үшінші тарауына Аристотель нақтылы заттың
барлығын дәлелдеуден осы заттың неге бар болуы туралы дәлелдің айырмашылығы
жайлы айта келіп былай дейді: Анахарсистің айтуы бойынша, скифтерде
флейтаның болмауы оларда жүзімнің жоқтығынан (Аристотель, Шығармалар, 4-
том, 281- бет),- деп мысалға алды. Анахарсис скифтерде флейтаның жоқтығын,
скифтердің жүзім өсірмейтіндігіне байланысты екенін айтып отыр. Жүзім жоқ,
яғни шарап жоқ.Демек, флейтаның да қажеттігі де жоқ. Аристотель өзінің
осындай логикалық топшылауларында Анахарсистің кезінде кең тараған қанатты
сөзін дәлел ретінде пайдаланған.
Анахарсистің көркем бейнесі Плутархтың ( б.э.д. 40 – жылдары туып,
шамамен 120-125 жылдары өлген.) Жеті ғұлама сауығы деген еңбегінде
жасалған.
Анахарсис Скифияға оралып өз еліне Эллиндер тұрмысын үйрете
бастағанда, оны атып өлтіреді. Геродоттың айтуынша, Анахарсисті грек әдет –
дәстүрін сақтағаны үшін өз туысы Савлийпатша атып өлтіреді.
Сонымен, негізінде Платон, Аристотель сияқты философтар мойындап
оның беделіне бас иген Анахарсис Скифскийдің өз бабамыз екендігі анық. Оны
Майқы Мән баласы Анарыс деп атаған. Мүмкін оның есімі Аңарыс
шығар.Анахарсис деген латынша аталған есімі болуы мүмкін.Демек, Анахарсисті
тану ілімін жолға қойған жөн.
№2 лекция.Алғашқы қауымдағы тәрбие. Тәрбиенің пайда болуы.
Жоспары:
1.Алғашқы қауымдағы тәрбие.
2. Алғашқы қауымдағы тәрбие генезисі тұжырымдамасы.
3.Тәрбиенің әрекеттің ерекше түрі ретінде пайда болуы.
Тәрбие — адам қоғамында ғана болатын қоғамдық құбылыс, адамдардың
саналы әрекеті. Ол алғашқы қоғамдағы еңбек пен материалдық өмір процесінде
пайда болды. Қоғам дамуының алғашқы басқарушылық қоғамға дейін адамдар
табиғаттың дайын заттарымен қанағаттанды, аң аулаумен шұғылданды. Адам
қоғамының, адамның өзінің дамуында еңбектің әсері өте зор болды. Ф. Энгельс
Мемлекеттің, жеке меншіктің және семьяның шығуы және Маймылдың адамға
айналуында еңбектің ролі атты еңбектерінде адамның өзін жасаған еңбек
екенін дәлелдеді. Ол еңбек процесі еңбек құралын жасаудан басталады деп
түсіндірді. Ал қарапайым еңбек құ-ралдарын жасау, оны пайдалануды меңгеру
ересек адамдар тарапынан жастарды үйретуді, яғни тәрбиелеуді қажет етеді.
Ф. Энгельс алғашқы дәуірде балалар ортақ, қоғамдық болды, өйткені
жеке отбасы болған жоқ деп көрсетті. Сондықтан балаларды тәрбиелеу де
алғашқы қоғам мүшелерінің ұжымдық бірлескен жұмысы болды.
Еңбек процесінде, ересектермен күнделікті қарым-қатынас жасауда
балалар өмірге қажетті дағдылар мен еңбек әрекеттерін меңгерді, халықтың
әдет-ғұрыпымен танысты, алғашқы қоғамдағы адамдардың өміріндегі салт-сананы
сақтауға үйренді.
Алғашқы қоғам тапсыз болды, соған сәйкес тәрбие де барлық адамдарға
ортақ, бірдей болды. Алғашқы қоғамның дамуының белгілі сатысында тек ер
бала мен қыз балаларға берілетін тәрбиеде ғана кейбір айырмашылықтар
кездесті. Ер балалар ер азаматтармен бірге қару-жарақ жасауға, аң, балық
аулауға қатысты, ал қыз балалар әйелдермен бірге тамақ әзірлеуге, киім
тігуге араласты.
Алғашқы қоғам дамуының белгілі сатысында мал бағу, егін салу,
қолөнер кәсібі пайда болды. Өндіріс күштерінің дамуымен және адамдардың
еңбек ету тәжірибесінің кеңеюімен қатар, тәрбие де күрделене түсті, ол жан-
жақты және жоспарлы іске айналды.
Рулық қоғамда балалар мал бағуға, егін егуге, қолөнеріне
үйретілді. Осыған сәйкес тәрбиені ұйымдастыру қажет болды. Балаларды
тәрбиелеу ең тәжірибелі адамдарға жүктелді. Ертегі, ойын және олең ол
дәуірдегі мінез-құлық тәрбиесінің құралына айналды. Әскери тәрбиенің
алғашқы элементтері, садақ ату, найзаласу, салт атқа міну т. б. шыға
бастады.
Тәрбиені ең тәжірибелі адамдарға жүктеу, оның мазмұнының кеңеюі —
рулық қоғамда тәрбиенің қоғамдық еңбектің бір саласына айнала
басталғандығын көрсетеді.
Жекеменшіктің, құлдықтың және жеке отбасының шығуына байланысты
алғашқы қоғам ыдырай бастады. Енді қоғамдық тәрбиемен қатар, жеке отбасы
тәрбиесі шықты. Қоғамды билеуші топтар: жрецтер (дін басшылары), көсемдер,
ақсақалдар пайда болып, олар еңбекке баулу тәрбиесінен білімге үйрету
тәрбиесін бөле бастады. Жер өлшеу, өзендердің тасуын алдын ала болжау,
адамдарды емдеу т. б. сол сияқты білімдерді олар өздері меңгеріп, өздерін
ерекше адамдар етіп көрсетті. Бұл білімдерді үйрететін арнаулы мекемелер
(мектептер) ашылды. Ол мекемелерде үстем таптың балалары тәрбиеленді. Ал
еңбекшілердің балалары ата-аналарынан еңбекке баулу тәрбиесін алумен
қанағаттанатын болды.
Көне грек философы Платон батыс саяси ф.илософиясының, сондай-ақ
біздің коптеген этикалық және метафизикалык таным-түсінігіміздін бастау
көзінде тұрған тұлға болып саналады. Бұл салалардағы онын алғышарттары 2300
жылдан бері оқылып, зерттеліп келеді. Сондықтан да Платонды батыс акыл-
ойының 1 әкесі деп таныған жөн.
Платон Афина қаласындағы атақты отбасында біздің дәуірімізге
дейінгі 427 жылы дүниеге келген. Жас кезінде ол даңқты философ Сократпен
танысып, бара-бара оның әрі шәкірті, әрі досы болып кетті. Біздің
дәуірімізге дейінгі 399 жылы жетпіс жастағы Сократка Афина жастарын
азғындауға шакырды деген айып тағылды. Философты өлім жазасына кесті. Мен
көрген адамдардың ішіндегі ең дана, ең әділ адам деп өзі бағалаған
Сократтың әлім жазасына кесілуі, Платонның демократиялық билікке деген
жиіркенішін тудырды.
Сократ қайтыс болғаннан кейін Платон Афинаны тастап он-он екі жыл
бойы алыс сапарларда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі 387 жылдың шамасында
ол Афинаға қайта оралып мектеп, сонан ксйін Академия ашты, кейіннен ол
мектеп пен Академия тоғыз жүз жыл бойы жұмыс істеп тұрды. Платон қалган
өмір-інің қырық жылын Афинада өткізді. Онын шәкірт-терінің ең атақтысы
Аристотель болды. Ол он жеті жасында Академияға келген кезінде Платон
алпысты алқымдап қалған еді. Платон лекциялар окып, философиялык еңбектер
жазумен шұ-гылданды. Ол сексен жасында, біздін дәуірімізге дейінгі 347 жылы
дүние салды.
Платон негізінен саясат және этикалық мәселелер жөнінде, сондай-ақ
метафизикамен, теология туралы отыз алты кітап жазған. Әлбетте, ол еңбек-
тердің мазмұн-мәнін бірер сөзбен айтып беру мүмкін емес. Солай бола тұра
философтың ойларын карабай-ырландырып алуым мүмкін екенін біле тұра, оның
биік өрелі коғам туралы тұжы-рымдамалары жинакталған данкты Республика
кітабындағы пікірлердің кей тұстарын келтіре кетуге тәуекел еткім кеп тұр.
Платонның айтуынша, билеуші топтың ең үздігі — ақсүйектік. Ол бұл
жерде ақсүйектік деген ұғымға таза физиологиялык арғы тек пен монар-хияны
кіргізіп отырған жок, ол ұғымға адамдық сапалы ақсүйектікті кіргізіп отыр,
яғни ол бұл жерде мемлекетті терен акыл-оймен, даналыкпен баска-руды айтып
отыр. Ол биік орындарға лайықты азаматтар тек дауыс беру мен ғана емес,
тағы да қосымша сайлаулар аркылы отыру керек деп ұқты.
Платон, барлық адамдарға, мейлі ерлерге, мейлі әйелдерге болсын,
олар жоғары тап мүшесі болу үшін ездерінің қабілет-дарынын бар жағынан
көрсетуге мүмкіндік беру керек деп білді. Ол әйелдер мен ерлердің тең
құкығын айтқан тұңғыш философ болып табы-лады. Платон адамдар бойындағы
мүмкіндіктер барынша мол ашылу үшін мемлекет өзінің болашак ұрпақтарының
тәрбиесі мен біліміне жауапты болу керек дейді. Сондықтан ұрпаққа тек дене
тәрбиесін ғана беріп қоймай, оларға сонымен бірге музыкамен, математикамен
тағы да баска академиялық ілім-білімдермен баюға жағдай жасаған жөн деп
білді. Олардан кезең-ксзенімен тыңғылыкты емтихан алып отыру керек. Міне,
сонда ғана олар коғамның маңызды салапарында жұмыс істеуге құкылы болып
саналады. Сонан кейін олар өздерінін білімдерін одан әрі дамыту үшін
философияны окып-үйренуге бет бұрсын.
Теориялық мәселелерді жан-жақты, шеберлікпен меңгеріп үлгерген отыз
бес жастағы адамдар, тағы да он бес жыл бойы практикалық тезден өтуге тиіс.
Өзінің алған теориялык ілім-білімін нақты өмірде толығымен қолдана білген
адам ғана жоғары билік тобына косылсын. Сонымен бірге ондай адам қоғам-
ныңгүлденуіне өзінін бойындағы бүкіл карым-қуатын сарқып беретін адам болу
керек.
Билік тобына кірген адамның бар жұртқа ұнап сүйкімді боп тұруының
тіпті де қажеті жоқ. Билеп-төстеушілер ешуакта да бай болмауға тиіс. Оның
тапқан табысы ішіп-жеуі мен жүріп-тұруына ғана жету керек те, оның
жекеменшігінде жері де, тіпті үйі де болмауы керек. Ондай адамдарға алтын
да, күміс те ұстауға рұқсат етілмесін. Олардың еңбек ақысы да шектеулі
болсын. Билік топ мүшелерінін жеке отбасы да болмауы керек. Олар бір
қазаннан тамақтансын. Әйелдері де ортақ болсын. Олар материалдық бай-лықтан
емес, халыққа қызмет етуден ләззат алсын. Платон биік релі коғам дегенді
осылай түсіндіреді.
Жұртшылық Республика кітабын ғасырлар бойы оқып келеді. Солай
бола тұра бірде бір саяси жүйе, бірде бір мемлекеттік құрылым осы кітапта
айтылған модельді өмірлерінде әлі күнге пайдаланған емес. Платон мен күні
кешегі біздің заманымыз аралығындағы кезенде Еуропаның көптеген елдері өз
тағын мұрагерлеріне беріп кететін монархтар басқарды. Соңғы ғасырларда ғана
бірқатар елдер мемлекетті демократиялық жүйемен басқару жолына түсті.
Сондай-ақ, Еуропа Гитлер мен Муссолини сияқты билікті әскери жолмен басқару
жүйелерін де басынан өткізді. Бұл жүйелердің ешқайсысы да Платон армандаған
биік рөлі республика идеясының маңына да жоламайды. Философтың аталмыш бұл
теориясын бірде-бір саяси партия өзінің бағыт-бағдарына пайдаланған жоқ.
Яғни, бұл мысалдарға қарап Платонның ол енбектерін босқа төгілген тер деу
керек шығар? Менің ойымша, олай деуге болмайды.
Шынында да, Еуропадағы бірде-бір азаматтық үкімет Платон ұсынған
жүйені үлгі тұтқан жоқ. Солай бола тұра, орта ғасыр дәуіріндегі Еуропаның
католик шіркеуіңдегі жүйемен Платон ұсынған жүйенің бір- бірімен ұқсастығын
жоққа шығаруға болмайды. Ресми философия бойынша ілім-біліммен қаруланған
орта ғасырдағы шіркеу өзін-өзі сақтап қалған элитадан тұрады. Оны жоққа
шығаруға болмайды. Ол кезде барлық еркектер, шыққан тегіне қарамай,
священник болуға құқылы еді. Ал дін басылары үйлі-баранды болып жеке
шаңырақ көтермеді деуге болады, өйткені оларға жеке басын емес, дін
істерімен ғана айналысу керек болды.
Платон идеялары Құрама Штаттар үкіметін жасақтауға да ықпал етті
дей аламыз. Әлбетте, АҚШ конституииясы халықтың ырқы мен еркіне ықпал ете
алады. Сонымен бірге ол билік басына халық ішінен шыққан ең акылды, ең
жігерлі адамдарды сайлауды да қамтамасыз етеді.
Платон жүйесінің маңыздылығын бағалаудағы ең қиын да күрделі тұс,
ол жүйенің көптеген ғасырлар бойы тарих ағымына тікелей әсер ете алмауы дер
едік. Философтың саяси теорияларымен қатар тұратын оның этика мен мета-
физика жөніндегі пікір-ойлары әлі күнге дейін ешімді де бей-жай калдырған
емес. Біздің тізімімізде Платон Аристотельден неге кейін тұр дейтін
мәселеге келсек, соған берілер жауап бірау-ақ: Аристотель тек керемет
философ қана емес, сонымен бірге ол ғажап ғалым да бола білді. Солай бола
тұра Платон енбектері Томас Джефферсон мен Вольтер енбектерінен анағұрлым
құнды болып саналады. Өйткені, Томас Джефферсон мен Вольтер еңбектері тек
соңғы ғасырларда ғана пайда бола бастады. Мұны есептен де, естен де
шығармаған жөн.
№ 3 - Лекция. Ежелгі мектеп пен тәрбие.
Жоспары:
1.Ежелгі Шығыс өркениеті жағдайындағы тәрбие мен оқу.
2.Ежелгі Египет мектебі.
3.Ежелгі Үндістандағы мектеп пен тәрбие.
Құлдың қоғамдағы тәрбие және мектеп жайына келсек, адам қоғамы
дамуының белгілі сатысында алғашқы қоғам орнына құлдық қоғам пайда болды.
Солтүстік Африкада Египеттен бастап Оңтүстік Азияда Қытайға дейінгі
ертедегі Шығыс жерінде бірнеше құл иеленуші мемлекеттер пайда болып,
ертедегі мәдениет дамыды. Қытай, Индия, Египет, Кіші Азия жерінде алғашқы
мектептер құрылып, онда үстем таптық балалары тәрбиеленді.
Қолдан суарып егін егумен шұғылданған жергілікті халық өзендердің
суы таситын мезгілдерін дұрыс пайдалануға тырысты Жыл мезгілдерді санау
арқылы алдын ала болжау, су бөгеттерін салу әр түрлі ғылымдардың
(астрономия, геометрия, арифметика, медицина) дамуына себеп болды. Діни
мектептермен қатар кітап көшірушілер даярлайтын мектептер де пайда бола
бастады. Сол дәуірден сақталған кейбір қолжазбаларда тәрбиенің мақсаты,
оған қойылатын талап туралы, балалардың мінез-құлқы жөнінде құнды пікірлер
айтылған.
Осы Ежелгі Шығыс мәдениеті Ежелгі Греция және Рим мәдениетіне
тікелей әсерін тигізді. Ежелгі Греция бірнеше құл иленуші ұсақ мемлекеттен
құралды. Ішіндегі ірілері Аттика (орталығы Афины) және Лакония (орталығы
Спарта) болды.
Спартада құлдарды қатал қамауға негізделген егін шаруашылығымен
кәсіп етті. Сондыңтан бұл елде құлдардың көтерілісін қатал күшпен басатын
әскери шыңдалған құл иеленушілер даярлауға көп көңіл бөлінді. Спартада
үстем топ балаларына әскери тәрбие берілді. Құл иеленушілердің балалары 7-
ден 18 жасқа дейін мемлекеттік тәрбие мекемелерінде тәрбиеленді. Бұл
мекемелерде дене тәрбиесіне ерекше мән берілді. Балалардың денесін
шынықтыру, аштыққа, суыққа, шөлге, қиындыққа шыдамды етіп жаттықтыру,
әскери жаттығуларға үйрету (жүгіру, секіру, күрес, жекпе-жек, әскери әндер
айту, найзаласу) ойыны жүргізілді. Әскери ойындар ұйымдас-тырылды, музыка,
ән айту және діни билер үйретілді. Мұнда оқу және жазуға үйретуге өте аз
көңіл бөлінді. Спарта тәрбиесінің маңсаты қатаң тәртіпке және құлдарға
деген қайырымсыздыққа тәрбиелеу болып табылды.
Моральдың және саяси тәрбие беру мақсатымен ерлік және қажырлылық
жөнінде арнаулы әңгімелер жүргізілді. Балалар анық және қысқа сөйлеуге
үйретілді. 18—20 жастағы жігіттер әскери қызметке алынды. Қыз балаларға да
әскери және дене тәрбиесін беруге кеп көңіл бөлінді.
Афиныда біздің жыл санауымызға дейінгі V—IV ғасырларда ғылым және
мәдениет едәуір дамыды. Әсіресе, жаратылыс, математика, тарих, скульптура,
құрылыс өнері өркендеді. Бұл Афинының ертедегі Шығыс елдерімен тығыз сауда
жасауына байланысты болды. Афиныда дене тәрбиесімен қатар басқа тәрбие
түрлеріне де көп көңіл бөлінді. Құл иелену-шілердің балаларына жан-жақты
тәрбие (ақыл-ой, моральдық, эстетикалық және дене тәрбиесі) берілу керек
деп есептелінді.
Құл иеленушілердің жеті жасқа толған ер балалары метепке оқуға
алынды. Қыз балалар семьяда ғана тәрбиеленіп, үй жұмыстарына үйретілді. Ер
балалар 7-ден 13—14-жасқа дейін грамматист және кифарист мектептерінде
оқыды. Бұл мектептерде ер балалар екеуін қатарынан немесе әуелі грам-
матист, кейін кифарист мектебінде оқыды.
Афиныда мектептерді жеке адамдар ашып, балаларды оқытқаны үшін ақы
алатын болды. Грамматист мектебінде оқуға, жазуға және санауға үйретті.
Кифарист мектебінде музыкаға, ән, тақпақ айтуға жаттықтырды. 13—14 жасында
ер балалар палестра (күрес) мектебіне көшіріліп, онда 2—3 жыл дене
шынықтыру жаттығуларының жүйесімен (жүгіру, секіру, күрес және найзаласу)
таныстырылды, жүзуге үйретілді. Мектепте саяси және моральдық тақырыптарға
әңгімелер өткізілді.
Ерекше бай семьялардың балалары әрі қарай гимназияда философия,
саясат және әдебиетпен танысып, мемлекеттік басқару ісіне араласу үшін
белгілі дайындық алды. 18 және 20 жастағы жастар әскери дайындық алумен
қатар саяси білімдерін дамытты. Олар бекіністер салу, қала гарнизонында
әскери қызмет атқару, теңізде жүзу ісімен шүғылданды.
Құл иеленушілерден басқа жай халықтың (демостың) өз балаларын
мектепке оқытуға көбінесе мүмкіндігі болмады. Олар балаларын қолөнерге
үйретті, кейбіреулері сауатын ашумен ғана қанағаттанды. Ал құлдар тек
сөйлейтін құрал ретінде бағаланды.
Ертедегі грек ғалымдары мен философтары Платон және Аристотель
өздерінің еңбектерінде тәрбие мен оқыту туралы өте құнды пікірлер қалдырды.
Олардың бұл пікірлері педагогика ғылымының дамуына себеп болды.
Көрнекті грек философы Платон (біздің заманымызға дейінгі 427—347
жылдары өмір сүрген) тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру керек деп
есептеді. Өзінің педагогикалық пікірінде ол Спарта және Афины тәрбиесін
ұштастыруға тырысты. Платон мектепке дейінгі тәрбиенің қоғамдық болуын
жақтады. 3-тен 6 жасқа дейінгі балалар тәрбиешілердің басқаруымен уақытын
ойын алаңдарында өткізуі тиіс деп санады. Мектепке дейінгі тәрбиеде Платон
ойынның рөлін өте жоғары бағалады. Сонымен бірге балаларға айтылатын
әңгімені мазмұн жағынан іріктеп алуды талап етті. Платон қыз балалардың
дене тәрбиесіне ерекше мән берді, жақсы үлгі арқылы тәрбиелеуді жақтады.
Мемлекет тарапынан тәрбие берудің белгілі жүйесін ұсынды.
Афины аристократиясының өкілі Платон құлдардың балаларына білім
беруге қарсы болды, жалпы дене еңбегі құлдардың төл ісі, сондықтан болашақ
философтар мен әскерлер дене еңбегі туралы мүлде ойламауы керек деп
есептеді.
Атақты грек философы және ғалымы Аристотель (біздің заманымызға
дейінгі дәуірдің 384—322 жылдары өмір сүрген) мемлекеттің түпкі мақсаты
барлық адамдарға тәрбие беру деп білді және тәрбие беруді мемлекеттік іс
деп санады. Ол қоғамдық тәрбие мен семьядағы тәрбиенің өзара байланысты
болуын жақтады. Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Ал ол даму
тәрбиенің нәтижесінде жүзеге асырылады. Аристотель барлық адамдарға тәрбие
беру мемлекеттің мақсаты дегенде құлдарды ескермеді, оларды сөйлейтін
құралдар деп санады.
Аристотель ең алғаш рет баланың дамуын белгілі кезеңдерге белді
(жеті жасқа дейін, жетіден 14 жасқа дейін, 14-тен 21 жасқа дейін). Жеті
жасқа дейінгі дәуірде бала үйде тәрбие алады. Мектепке дейінгі тәрбиені
ұйымдастыру женінде Аристотель кейбір құнды пікірлер ұсынды. Жас
ерекшеліктеріне сай тамақтандыру, дене қозғалысының қажеттілігі, денені
шынықтыру, баланың тәрбие алатын ортасын ескере көрсетілді.
Жеті жастан бастап ер балалардың мемлекеттік мектепке баруы, онда
алдымен дене тәрбиесіне көңіл белінуі талап етілді. Дене тәрбиесінде
жаттығулардың жеңіл, балалардың күшіне тимейтіндей болғаны дұрыс деп
санады.
Аристотель тәрбиенің әр түрлі салаларының (дене, ақыл-ой және
моральдық тәрбиенің) байланысты болуын жақтады. Дене тәрбиесімен қатар
оқуға, жазуға, сурет салуға, музыкаға үйреткен дұрыс. Мектепте бала елеулі
білім алуы керек: әдебиетті, грамматиканы, тарихты, философияны, математи-
каны, астрономияны, музыканы оқуы керек деп есептеді. Мұндай дәрежеде
әйелдерге де білім беру қажет деп санамады. Моральдық тәрбие беруде
Аристотель моральдық дағдылар мен мінез-құлыққа жаттықтыруға үлкен мән
берді. Моральдық тәрбиенің үш көзі — табиғи нышандар, моральдық дағдыларды
және сананы дамыту керектігін айтты. Моральдық тәрбие беруде семьяның рөлін
ол өте жоғары бағалады. Тәрбие жөніндегі Аристотельдің пікірлері кейінгі
дәуірлерде педагогикалық ой-пікірлердің дамуына үлкен әсер етті.
Ежелгі Рим мемлекетінде құл иеленудің дамуы халықтың үстем тапқа
және қаналушы тапқа бөлінуіне әкеп соқты. Осыған сәйкес мектептер,
элементарлық және одан жоғарырақ грамматикалық болып екіге бөлінді.
Элементарлық мектептерде құлдардан басқа еркін халықтың (плебейлердің)
балалары да оқитын болды. Бұл мектептерде оқуға, жазуға және санауға
үйретті. Үстем таптың өкілдері балаларына алғашқы білім беруді үйде
ұйымдастырып, бірден грамматикалық мектептерге берді. Бұл мектептер жеке
адамдар ұйымдастырған, оқу ақысын төлеуді керек ететін мектептер болды.
Грамматикалық мектептерде латын тілінің грамматикасы, грек тілі,
риторика (әдебиет және тарих мәліметтерін бере отырып, шешендікке баулу)
оқытылды. Кейінірек риторика мектептері пайда болды. Бұл мектептерде өте
жоғары оқу ақысына риторика, философия, заң, грек тілі, математика және
музыка сабақтары оқытылатын болды. осы мектепті бітірушілер жоғары
мемлекеттік қызметтерді атқаруға қажетті дайындық алды. Ежелгі Рим
педагогтарының ең көрнектісі Марк Фабий Квинтилиан болды (біздің
заманымыздың 42— 118 жылдары өмір сүрген.) Ол — Шешендікке тәрбиелеу
туралы деген еңбектің авторы. Квинтилиан өз дәуіріндегі грек, рим
философиясы және педагогикасымен жақсы таныс болды. Өз еңбегінде ол
риторика мектебінде мұғалім болып істеген бай тәжірибесін қорытты.
Квинтилиан балалардың табиғи нышандарын жоғары бағалады. Балалар
мектепте тәрбиеленуі керек, мұғалім әр балаға ерекше көңіл бөлуі қажет деп
есептеді. Мұғалімнің білімді, ұстамды, балаларға үлгі болуы және оларды
жете білуі қажет деп санады.
Квинтилиан балалардың тілін дамытуға ерекше мән берді. Ол үшін ерте
бастан олардың сөйлеуіне көңіл бөлуді талап етті, тілді және музыканы оқыту
баланың дұрыс сөйлеуін дамытады деп санады. Баланың логикалың жүйелі түрде
ойлауын дамыту үшін математиканы оқытуды қажет деп есеп-теді. Балаларға
берілетін білімнің негізі берік болуын талап етті. Квинтилианның
педагогикалық еңбектері өте жоғары бағаланды.
Сократтыц танымдық-сананы көтеру туралы ойлары
Б.з.б. 469-399 ж. шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы.
Афинада туған, мүсіншінің баласы. Жастарды софистсрге қарсы күресте
тәрбислеуді мақсат етіп, қаланың кошслері мен аландарында айтыстар
ұйымдастырып, өз ілімін уағыздады. Ол әңгімелесу, пікір алысу арқылы
ақиқатқа жетудің жолын ашып, диалектиканың негізін салушы ғұламалардың бірі
болды. Сократ ұғымды философияның зерттеу пәні ету арқылы ежелгі грек
философиясының дамуына зор ықпал етті. Сократтың танымдық-сананы көтеру
туралы ойлары
Б.з.б. 469-399 ж. шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы.
Афинада туған, мүсіншінің баласы. Жастарды софистерге қарсы күресте
тәрбиелеуді мақсат етіп, қаланың көшелері мен аландарында айтыстар
ұйымдастырып, өз ілімін уағыздады. Ол әңгімелесу, пікір алысу арқылы
ақиқатқа жетудің жолын ашып, диалектиканың ңегізін салушы ғұламалардың бірі
болды. Сократ ұғымды философияның зерттеу пәні ету арқылы ежелгі грек
философиясының дамуына зор ықпал етті.
Аристотельдің айтуынша, Сократ болмыстағы маңызды уақиғалар
шындығында индуктивтік әдіс арқылы жалпы ұғымдарға көшу және әр заттың
мәнін білетіп, сол ұғымдарға анықтама беру жөніндегі ілімінде объективтік
идеализм бағытын ұстады деп көрсетті.
Сократ этикада рахымшылдық, мейірімділік, білімде, даналықты,
жақсылықты терең түсінгенде ғана мейірімді бола алады, ол ақиқат - шындық,
таза болмыс адам ақылының алғы тарты деп, өз кезеңі үшін ақылды дамьпуды
уағыздады. Саясатта Сократ әділетсіздікке негізделген барлық басқару
формаларып -монархияны, тирантияны, аристократияны, плугократияиы -түгелдей
қатаң сынға алды. Алайда, ол әділстілікке негізделген мемлекетті қажет деп
тапы. Сократ философия тарихында ақиқатты талмай іздеген терең, дара ойшыл
ретінде орын алып, сақталады.
Ол философия мен педагогиканың көкейкесті мәселелерін зерттеп,
ғылымның кең жолына бет бұрған. Оқытуға ауызша баяндау әдісін енгізген, өзі
эксперимент жасаған. Афин көшелеріне, алаңдарға, үй алдына көптеген адамдар
жипап, сол кезеңнің ерекшелігі туралы жиі-жиі бас қосу жасап тұрған.
Жинаған қауым оны "Сократтың ипдукциялық-өзіндік үздік ой-пікірлерін
қабылдаған. Мына орта туралы көптеген сұрақтарға жауап берген. Демек, ол
осылай ойды философиялық оқу-ағартумен, тәрбиемен ұштастырған. Мұғалімнің
танымдық ой-өрісіп дамытудың педагогикалық жүйесін жасап ұсынғап.
Сократтың философиялық жүйесі - адамның өзін зерттеу, оның тұлғалық
және танымдық ерекшелігін табу. Шәкірттері Платон мен тарихшы Ксенофогтың
айтуынша Сократтың философиясы орта ғасырдағы философтардың таным туралы ой-
пікірінің, зерттеуінің негізгі алғы шарты болған. Ол өз кезеңінде
Софистердің іліміне қарсы болған. Содан кейінгі философ пікірлерінде таным
мен дамудың, философиялық теория мен методологияның, әдістемесін, жүйесін
жасады.
Сократтың педагогикалық ой-пікірлері этика-философиялық негізде
жасады. Ол адам табиғаттың рахымы мен байлығын. оның құдіретті күшін
қоғамға, айнала ортаға жеткізуші скенін айта келіп, адамның өзі табиғаттың
туындаушысы деген тұжырымға келді. Адам өзі ескен ортадан ешқандай зақым
көрмейтін болсын - деді. Осы негізде ол тәрбиенің демократиялық бағытта
дамуын қуаттады. Сондай-ақ ол бала қасиетінің, оның туа біткен кейбір
ерекше қасиеттерін сақтап қалуды педагогтар мен ұстаздар еңбегінің жемісі
болуы тиіс - деді.
Ұстаз беп шәкірттің арақатынасы туралы нағыз демократиялық бағытты
ұстады. Ең біріншіден мұғалім үлкен беделге ие болады, сонда ғана оны оқушы
сыйлайды. Бала білгенін ұмытпайтын болсын. Алайда ол мәңгүрттікке ұшырайды,
ол үшін тәрбие құрғақ жаттауға құрылмайтын болсын, мазмұнының мәні артсын.
Ол философиядағы әмбебаптық білім беруді жақтады. Қандайда оқу мен
тәрбиенің түрі сатылы - басқыштық деңгейін көшсін, жүйелі білім жүйелі ұғым
мен түсінікке баулиды. Одан жоғарылап бүкіл халықтық педагогика мен
халықтық тәрбиені негізі - түпнұсқа жасалады - деп өзі өмір сүрген заман
үшін прогрессивтік идеяны қуаттады. Жеке тұлға дамуын жақтап отырып
эстетикалық тәрбиені, этикалық парасаттылық инабаттылық, қайырымдылық,
ұждағаттылық, тағылымдық талғампаздық - адам болмысының жүйелі дамуын
көрсетеді.
Өз дәуірінің қиыншылығына қарамастап, Сократ мемлекет
қайраткерлерінің жер туралы ілімді, өлшем мен жер кодексінің өзгерістерін
жете меңгерсін, ол халық үшін өте пайдалы - деген келелі ой айтты. Сондай-
ақ, олар табиғат байлығын сақтасын азық-түлік, сауда-саттықтың теңін білсін
- деп жаңа экономикалық жүйе ұсынды. Сократтың педагогикалық жүйесі – оның
ой-пікірінің жалғасы - деп табылды. Аристотель педагогикалық, экономикалық
пікірлері арқылы сол кезеңдегі аристократиямен күресіп жатқан Афина
мемлекеттерінің демократиялық Эллада қозғалысын жақтады. Аристотель
халықтық еркіндікті өмір сүруін демократиялық негізде шешкісі келді. Білім
ал теңдігін мойындады және жақтады. Оны өз ілімінде педагогикалық тұжырым
етіп ала білді. Сократтың педагогикалық ойлары-ның таптық және
демократиялық негізі "Адамгершілікті шығармаларында" айқын көрініс тантты.
XVII ғасырды Чехословакия педагогы Я.А. Коменский өзінің "Ұлы
дидактикасында" Сократтың педагогикалық ой-пікірлерін жақтағанын, оны әрі
қарай дамытатынын атап көрсеткен жайлы жазған.
Сократ этика ілімінің дамуына зор ықпал етті. Ол грамматикалық
мектептерді дамытуды жақтады. Грек тілі мен риториканы, әдебиет пен
тарихтан білім бере отырып, үйретуді бірінші кезекке қойды.
"Саясаттануда" ол былай деп жазды: "Мейірбандылықпен зұлымдық,
әділеттілік пеп әділетсіздік т.б. отбасы мен мемлекеттің негізін қалайтын
ұғымдарды сезім тұрғысынан қабылдау адамның ғана қолынан келеді, - деп
көрсетті. Философ адамгершіліктің көзі енжарлық деп дәрмеенсіздікке емес,
керісінше белсенділік деп жасампаздыққа деп дұрыс түсінгендігін байқатады.
Адамның әділетті, жігерлі болуы, оның ішінде игілікті ісі мен тығыз
байланысты. Аристотель ілімін дамытып, дүниеге танытқан ұлы шәкірттерінің
бірі Сократ болды.
Мемлекет құрылысы халықтың талап-тілектерінен туындауы қажет -
деді. Ол оқу, тәрбие, білім қоғамды дамытушы күш деген тұжырым айтты. Ақыл-
ойдың, адамгершіліктің күшіне сеніп Аристотель ілімін жалғастырушы, ол
сезімнің танымдық сатылары (түйсік, қабылдау, бақылау) мен ойлау
формаларында (ұғым, пікір, ой тиянағы, соны пікірлер) біртіндеп, сатылап
дамитынын дәлелдеді. Оның философиялық ойлары әрқашан ағартушылық ойларымен
ұштас келеді.
Аристотелъдің ақиқаттылық тәлімі
- Б.З.Б. 384-322 жылдар шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы
және ғалымы. Көптеген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін
қалаушы.
Аристотель өзінес дейінгі философия мси ғылым жетістік-герін
корытып жүйсге кслтірін, әртүрлі гылым саласыпан коптегси сңбсктер жазып
калдырган. Аристотель ецбсктері үшап-теңіз. Кейбір деректердс терт жүз,
кейбіреуіндс мыңға жстксн. Аристотельдіи философиялык козқарасы
"Метафизика", "Жан туралы", категориялар жопс "Аналитика" деген
іныгармаларында жан-жақты баяндалған. Оиың пікірінше этикалық идеялар тек
қоғамда гана іске асырылып отырады. Платогшың ада.мды еезімнен тыс о
дүписге төуелді деп сапауына қарсы шықты. Адамға белсеиділіктің тән екеиін
атап корсетті. Аристотель өз ішінде адамгсршілік пен этиканы адамдардың
маңызды сипаттамасы дсп таныды. Ол қоғамдык тәрбис мсп отбасы тэрбиесіпің
озара байланысты болуын жақтады. Адамның туғаннан даму және өсу мүмкіндігі
болады, ол даму тәрбие арқылы жүзеге асады - деген тоқтам айтгы. Мектепке
дейінгі тәрбиеде де ол құнды, маңызды пікірлер айтгы.
Аристотель әдебиетті, грамматиканы, тарихты, философияны,
математиканы, геометрияны, музыканы оқыту қажеттілігін тұңғыш дәлелдеп
берген ғалым. Моральдық тәрбиенің тағылымын дәлелдеп берді. Әсіресе ол дене
тәрбиесіне маңыз бере отырып, сурет салу, жазу-сызу, музыканы балаға
жасынан үйретудің рөлін ерекше бағалаған еді. Ол баланың жас ерекшелігін
тұңғыш айтқан ғүлама. Дене тәрбиесі баланың күшіне әсер етуін талап етті.
Аристотель 20 жасында Платон академиясында философиялык білім
алғандықтан, көптеген еңбектерін философиялык конңепция жасауға арнады.
Әсіресе өзінің ұстазы Платонның дуализмін өзгертуге тырысты. Ол Платнының
әлемдік құбылыстардың бірлігі, тұтастығы туралы іліміне өзгерістер енгізді.
Ойың ойынша, әлем бір тұтас зат туралы алғанда, ол да зат туралы ойлаумен
бірлікте, тұтасқан өмір сүреді деген түжырым жасады.
Ол өзінің философиялық концепциясы негізгі тәрбиенің теориясын
жасады. Ол "Еркін тәрбие" идеясын ұсынды. Ол психологияда дәлелдеген
"жанның үш түрі"негізінде, тәрбиенің үш түрін - дене, мінез, ақыл-ой
тәрбиесін дәлелдеді, оның ғылыми негізін салды. Ол туа пайда болатын бала
ерекшеліктерін тәрбие одан өрі дамытады дей келіп, тәрбиенің теориялық
негізі- адам жанының жоғары психологиялық тұрғыда қалыптасқан негіздері -
деп көрсетті. Ол Афинадағы тәрбиені - тәрбиенің басқа түрін жасайтын
"тэрбие негізі - көзі" деген тұжырым жасады. Аристотель педагогика
тарихында бірінші рет, өзінің философиялық ілімі иегізінде баланың жас
кезеңінің ерекшеліктерін белгілеп берді. Ол бала дамуын мынадай кезеңге
бөлді.Бірінші: 1 жас пен 7 жас, екінші: 7 мен 14 жас аралыгы (мүны баланың
жыныстық даму жасы деп атады), үшінші: 14 жас пен 21 жас аралығы. Сейтіп,
Аристотель мектепке дейінгі тәрбиенің негізін қалаған - ойшыл философ,
педагог. Бұл жаста баланың ойын арқылы өсетінін уағыздады. "Ойын" оның
айтуынша,
баланың түңғыш "мектебі" деп атады. Отбасы тәрбиесін бірінші орынға
қойды. Бала 7 жастан мектепке тартылсын - деп тұңгыш педагогикалық ой
айтқан да Аристотель болды. Орыс педагогы
Й. К. Крупская 1915 ж. жазған "Халық ағарту ісі жәнс демократия"
атты еңбегінде Аристотельдің баланың жас ерекшелігін жасауы , оның 7 жаста
мектепке баратынын мақұлдап, "жас
ерекшеліктің педагогикалық жүйесін" мекгепке арнап жасағанын атап
көрсеткен.
Аристотельдің мектепке дейінгі тәрбиеде, демек, бала гимнастикамен
айналыссын - деген ойы, жазу мен сызу, оқу мсп санау, ән мен күй туралы
пікірлері, осыларды мектепке епгізу туралы тұжырымдары педагогика барысында
түңғыш классик педагог өзінің Балалар әлсмі" атты еңбегінде басшылыққа
алғанын қанағаттанғандық сезіммен жазып кеткен. Сондай-ақ, Аристотель
тәрбиені мемлекетті дамытудың және жетілдірудің құралы - деп. түсініп,
мектеп мемлекеттік болуы тиіс - деген к.ағида айтқан.
Аристотельдің педагогикалық ой-пікірінің сң басты срек-іпслігі
"Тәрбиеніңтепе-теңдігін" үсынуы, бүкіл халық бәрі бірдсй тәрбие алсын -
деген прогрессивтік ой түйіндері. Ол өзінің білім беру теориясын афина
тәрбиесінің практикасы негізінде қарастырады. Оғаи философия-педагогикалық,
психологиялық түрғыда қарады. Сөйтіп ол педагогика тарихында түңғыш
реттөрбис-иің табиғатгап туындайтыныи дәлелдеді. Дене тәрбиесінін, мақсаты,
әдсмі тұлғалы, күші мығым адам тәрбиелеу. Тәрбие жүйесінде ол музыкага
үлкен мәп береді. Нравтық тәрбиенің максаты бала белсепділігіп қоса дамьпу,
сркінің үстамдылығын жетілдіру. Аристотсльдің педагогикалық жүйесі жекс
түлғаны жаи-жақты жетілдіру және дамыту. Бүл ойы ежелгі дәуір заманында сц
үздік педагогикалық ой-пікір болып табылады. Оның срекшелігі оқудың
тендігін тәрбиенің ғасырлық гүмырын дәлсл-деп бсруі болды.( Демек, ой-
пікірі озінен кейінгі гылымның дамуының, оның ісі иедагогикалық ой-пікірдің
алғаш пайда болуыиың, оның жарқын болашағыпың куәсі боддыОл дамудың
материалистік жөне диалектикалық жолын бслгілсп берді. Осы козқарастары
арқылы, ол философия және педагогика тарихы-ның көне дэуірдегі алғашқы
дамуын, үзік ой-пікірдің пайда болуының алгы шартын жасады. Өзінен
кейінгілер Аристотель ілімінің, келісімді де желілі жүйесін әрі қарай
дамытты.
Демокрит - дамудагы тәрбиенің рөлі туралы
Б.з.б. 270 жылдар шамасында өмір сүрген. Ежслгі грек философ
материалисі. Демокрит ғылым іздеу мақсатымен Египет, Вавилон, Ираи, Арабия,
Үндістан және Эфиопия елдерін аралайды. Ол философия мәселелерімен қатар
физика, математика, физиологая, медицина, музыкатеориясы, поэзият.б.
шүғылданды. Диоген Лаэртскийдін айтуыиша, Демокрит 70-тен астам шығарма
жазғаи, 300-ге жуық фрагменті осы заманға дейін сақталған. Ол әлемдсгі
барлық заттар атомдар мен бос кеңістіктен қүралған дейді.
Қозгалыс дүниенің, табиғаттың озіндік қасиеті, одан басқа сырттап,
өсср етуші ешбір күш жоқ дейді. Дүниедегі қүбылыстардың бәрі себепті тарихи
қажетгіліктен туады. Дүние танымының қайнар көзі - сезім, түйсік деп
есептелінгенімен, ақыл-ойды сезімнен жоғары қояды. Адамгершіліктің озі
осылардан туындайды - дейді.Жекс адамның дамуы "ақылдан" басталады деген
түжырым жасайды. Әрбір адамның дара дамуы ақылдың нөтижесі деген, оның
ілімінің тағы бір ерекшелігі, сезім мүшелері қабылдаған түйсіктер күңгірт,
көмескі білім берсе, ақыл-ой осы сезім мүшелері қабылдаған түйсіктерді
сараптау арқылы заттар меп қүбылыстардың ішкі сырын, мән-жайын, себебін
ашып ақиқатқа жеткізеді дейді. Этиканы өз алдына ғылым саласы деп тұңғыш
дәлелдеген Демокрит болды. Адам не нәрсеге нысап тұтып, көңіл-күйі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лекция Педагогика тарихы курсының теориялық - әдіснамалық негіздері.
Жоспары:
1. Педагогика тарихығылым ретінде.
2. Педагогика тарихының пәні және оның міндеттері.
3. Педагогика тарихының әдіснамалық негізі.
Педагогика тарихы оқу пәні болашақ мұғалімдерді кәсіби
дайындауда үлкен рөл атқарады. Аталған курс студенттердің педагогика
теориясын талдауды және тарихи құбылыстарға диалектикалық тұрғыдан қарауды
меңгеруіне көмектеседі, тәрбие процесінің, сондай - ақ педагогика
теориясының даму процесінің ішкі заңдылықтарын танып білуге жол ашады.Білім
– тәрбие институттарының дамуы - ауқымы мен нәтижесі уақыт ағымымен қоғам
үшін маңызды бола түскен көпжақты, кей уақыттарда қарама - қайшылықты
процесс. Педагогика тарихы оқу пәнін жалпы және педагогикалық мәдениеттің
құрамдас бөлігі ретінде оқыту педагогикалық ой-пікірдің негізгі даму
бағыттары туралы түсінік береді. Ол тарихи дамудың әр түрлі кезеңдеріне
сәйкес қоғам мен мектептің өзара қарым – қатынастың сипатын, сонымен бірге
білім сферасының адамзат өміріндегі жинақталған мәдени және әлеуметтік
құндылықтарды молайтудағы және оны сақтаудағы рөлін түсінуге мүмкіндік
береді. Мектеп пен педагогика елеулі дәрежелі мәдениет пен қоғамның
прогресін анықтайды.
Біздің елімізде педагогтық оқу орындарының жұмысын ұйымдастыру
және оның мазмұнын анықтау істерінде ойшылдар мен ғұламалардың, атақты
педагогтардың мұғалім туралы идеясы, оның педагогтық еңбектің саяси және
қоғамдың мәні, мұғалім белсенді қоғам қайраткері екендігі жөніндегі терең
ойлары негізге алынған.
Педагогтық мамандықтың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол — өте
күрделі және сан қырлы. Педагогтық мамандық иесі адамнан ең алдымен терең
және жан-жақты ғылыми білімді болуын, мамандық шеберлігі шыныққандықты,
саяси-адамгершілік сапаларды, мықты ерік қасиеттерді, адамшылық пен
ұстамдылықты талап етеді. Мұндай зор талап өз өмірлерін жас ұрпақты
тәрбиелеу ісіне арнаған педагогтық оқу орындарының студенттеріне көптеген
міндеттер жүктейді.
Педагогтық институттарда студенттердің болашақ мұғалімдік
мамандығының бағытын анықтауда, әсіресе олардың осы мамандыққа қызығушылығы
мен ынтасын қалыптастыруда педагогика тарихы пәнінің алатын орны ерекше.
Педагогика тарихы арқылы болашақ мұғалімдер педагогика ғылымының
бай қазынасы мен мұраларын меңгереді, әр түрлі тарихи дәуірлердегі
педагогтардың прогрессивтік және реакцияшыл теорияларының арасындағы
шиеленіскен күрестермен танысады.
Педагогика тарихын оқу үстінде болашақ ұстаздардың педагогикалық ой-
өрісі кеңейеді, олар педагогикалық тұрғыдан ойлануға, оқу мен тәрбие
жөніндегі әр түрлі пікірлерді салыстыруға, бағалауға, қажетті жағдайда
пайдалануға үйренеді.
Курста Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірдің қалыптасуы
және дамуы деген бөлім беріліп отыр. Оқулықтың: Кіріспе, Құлдық
қоғамдағы тәрбие мен мектеп, Феодалдық қоғамдағы тәрбие, мектеп және
педагогикалық ой-пікір, И. Г. Песталоццидің педагогикалық қызметі мен
теориясы, А. Дистервегтің педагогикалық теориясы мен қызметі, Р.
Оуэннің педагогикалық қызметі мен көзқарасы, XVIII ғасырға дейінгі
Россиядағы тәрбие мен педагогикалық ойлар, XVIII ғасырдағы Россияның
мектебі мен педагогикасы, Л. Н. Толстойдың педагогикалық қызметі мен
көзқарасы, Совет мектебі дамуының негізгі кезеңдері (1917—1980 жылдар),
Н. К. Крупскаяның педагогикалық қызметі мен теориясы т.б. қарастырылады.
Өткен дәуірлерде алдыңғы қатарлы педагогтар мен көрнекті ойшылдар
тәрбие-мәселесінде көптеген бағалы педагогикалық идеяларды ұсынды. Оларды
сын көзімен қарап зерттеу болашақ мұғалімдердің, педагогтардың дайындығын
күшейтеді.
Педагогика тарихы мұғалімнің педагогикалық білімі мен
шеберлігінің қалыптасуына әсер етеді, олардың тәрбие мәселелерін дұрыс
шешуіне көмектеседі.
Бұл пәннің деректі материалдары мен теориялың тұжырымдары
болашақ мұғалімнің ой-өрісін кеңейтеді, олардың педагогиканың классикалық
шығармаларымен таныстырады. Тәрбиенің жастарды тәрбиелеу салаларының басқа
түрлерінен артықшылығын және зор күшін көрсетеді. Педагогика тарихын
терең меңгеру арқылы болашақ ұстаздар мектептің теориясы мен тәжірибесінің
дидактикалық және тәрбие мәселелерін байыпты ойластыра қарастырып шешуге
үйренеді. Осылай педагогика тарихы болашақ ұстаздарды халық ағарту ісі мен
педагогикалық идеялар және педагогикалық әдебиеттермен кең және әр жақты
қаруландырады.
Педагогика тарихы әр дәуірдегі тәрбие мен тәрбие мекемелерінің
дамуын зерттеуде қоғамның дамуы туралы ілімдерге сүйенеді. Бұл ілім
бойынша педагогикалық теориялар, тәрбие мекемелерінің жүйесі, оқыту мен
тәрбиелеудің ұйымдастырылуы, мазмұны және әдістері қоғамның материал- дың
өмірінің жағдайларына сай белгіленеді.
Мектеп тәжірибесі мен педагогикалық ой-пікір қоғам дамуының
әлеуметтік-экономикалық талаптары мен дәрежесіне тәуелді болады деген
объективтік заңдылыққа сүйене отыра, педагогика тарихынын зерттеушілер
мектеп білімінің мазмұнын, ұйымдастырылуы мен әдістерін қайта құрудың,
педагогикалық көзқарастардың өзгеріп отыруының шын себептерін ашып отырады.
Сақтар б.з.б. 1- мың жылдықта Орта Азия мен Қазақстан, Шығыс
Түркістан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Бұларды грек тарихшысы Страбон
Азиялық скифтер - деп жазды. Рим жазушысы үлкен Плиний де осындай пікірде
болған. Алайда ол сақтарды бүкіл Шығыс халқының тегі болуы керек – деген ой
тұжырымына келді. Оның жазуынша скифтерді парсылар саға ( саға, сақ –
аты осыдан алынған) дейді.
Бүгінде қазақтың арғын, қыпшақ, тайпаларының құрамында жерсақ,
бессақ, борсақ қарсақ деген рулар бар. Осындағы Сақ жалғауы қытай
тарихындағы сайжоң -сақ деген атаумен төркіндес келеді. Бұл сақтардың
айна қатесіз қазақ ұлтының түп – тұқиялы екендігін дәлелдейді. Ежелгі
парсы жұрты Иран үстіртінің солтүстігін мекендеген ажайып қауымдардың бәрін
сақтар деп атаған. Сондықтан тарих атасы Геродот Парсылар – мұқым
скифтердің бәрін сақтар деп атайды - дейді. Ал, Геродотқа келсек, ол кең
байтақ Еуразия даласының Карпаттан Қара теңізге, одан Каспий мен Орта
Азияға дейінгі бөлігінде өмір сүрген көшпелілерді түгелдей скифтер деп
атаған. Бірақ осы скиф жұрты да бірнеше түрге бөлінеді. Қытайдың тарихи
құжаттарында сай иероглифіне әр түрлі сілтеме жасалады. Мысалы,
Жыңфанянь – шу – жиң ( дұрыс оқу тәртібі) деген кітапта шыжия деп
көрсетілген, осындағы шыжия деген сақа, сақ сөзінің қытай
иероглифіндегідыбыстық өзгеріске ұшыраған түрі.
Қытайдың Еренқабырға тау бөктеріндегі Алагу сақ мәйіттерінен
табылған құрал – жарақтарының ішінде алтын, күміс,мыс, темір, фарфор, тб
түрлі сырлы бұйымдар бар.
1983 ж. тамызда Күнес өзенінің оңтүстік жағасынан, Бестөбе
қаласынан солтүстік шығысқа қарай 20 км- лік жерден бұдан екі мың жылдан
астам уақыт бұрынғы бағалы қола мұраат табылды. Хабарлаушылар мұны Үйсін
мұрағаты десті. Мұндай үстінде жыртқыш – тағылардың мүсіні кейіптелген
дөңглек, шарш табақтар, сирақтарына жыртқыш кейіптелген даңғара қазандар –
сақтар мәдениетінің айшықты үлгілерінің бірі. Мұндай мұрағаттар
Қазақстанның
Тянь – Шань тау бөктерлерінен, Жетісу алқабынан үнемі кездеіп
отырады. Сонымен бірге әлгіндей тістескен жолбарыс, қанатты мақұлықтар
олардың сақиналарына жұптасқан бейнесі, жасалу ерекшеліктері де нағыз сақ
өнеріне сай келеді. Бұдан сырт Еренқабырғадағы Алагуден көптеген жолбарыс
суреті салынған дөңгелек алтын теңгелер табылды. Мұндай жыртқыш
хайуандардың кескіні, бейнелері сақ – скиф бейнелеу өнеріндегі негізгі
өрнек үлгілерінің біріне жатады.
Евразияның мал өсіретін тайпалары өз негізінде біртұтас
экономикалық базисі, экономикалық және мәдени байланыстары отүстік Сібір,
Алтай, Қазақстан аумағын, Еділ бойын, Солтүстік Қара теңіз өңірін
мекендеген тайпалар мен халықтардың - әсіресе ерте кездегі сақтардың,
сарматтардың, скифтердің және басқалардың көптеген ұқсастығы бар мәдениетін
өмірге әкелген.
Қытай республикасының Синьцзян университетінің тарих факультетінің
проф. Су Бэйхай Сақтар мәдениеті атты еңбегінде,сақтардың тәлім –
тәрбиесі, үйретуі мен оқуға дағдыландыруға жас өспірімдерді бала жастан
үйрететінін дәлелге келтіреді. Әсіресе, сақтар үлкенді сыйлау, топтасып
жұмыс істеу, татулық, бірлік сақтау ерекшеліктері жөнінде ерекше көзге
түскен. Бэйхай, бұған дәлел ретінде Алагуден табылған төрт археологиялық
қазбадан төртеуінен алтын әшекейлі бұйымдар табылуы, осының дәлелі . Иран
тіліне жақын деп жазған.
Шығыс зерттеушісі, академик В.В. Бартольд Жетісу тарихының
очерктері (1898), Монғол шапқыншылығы жылдарындағы Түркістан атты (1898
– 1900) еңбектерінде Сақ мәдениеті мен тәрбиесінен бері қарай, Орта Азия
мен Қазақстан халықтарының өзінің тарихы мен тәлім тәрбиесі болғанын
дәлелдеп берді. Ол Әл – Фарабиден бергі дәуірдегі Абайға дейінгі кезеңдегі
қазақ тәлім – тәрбиесі Сақтан оның тарихи тағылымынан басталғанының айқын
айғағы.
Сақ тайпаларының діни түсініктері туралы мәселе аз зерттелген.
Жерлеу материалдарына қарағанда сақтарда ата – баба әруағына, отбасылық –
рулық әулиелер мен желеп – жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған. Бұл
ғұрыптардың шығуы өлген тумаларының мәңгі жасайтынына, өлгендер өзінің
рулық қауымының салттары, үйреншікті ғұрыптары мен ережелері бойынша, өмір
сүре беретін о дүние бар деген лайықты сенімге негізделген. Осыдан келіп
өлген адаммен бірге оның беделі мен қауымдағы алатын орнына мүліктің
көмілуі, қауымның жеріндегі ру зиратында атқарылатын әрбір тайпаға немесе
тайпалар тобына тән күрделі жерлеу ғұрпы шыққан.
Жерлеу ғұрыптарының салттарында да бірсыпыра айырмашылықтар бар,
олар шағын және уақытша сипатта болған. Мәселен, оңтүстік Орал сырты мен
батыс Қазақстанның савроматтары өлген тайпаластарын бетін ағашпен жапқан
тар немесе кең тік бұрышты шұңқырларға көмген.
Сақ заманында түр жағынан барынша өзгерген және өңделген күнде
болса да имизм, тотемизм, магия сияқтыалғашқы ең ежелгі діни ұғымдар да
сақткалған.Тотемизмнің және магияның сарқыншақтары әр түрлі тұмарларда,
тылсымдар мен бойтұмарларда сақталған. Сақтарға жақсы таныс жабайы аңдар
бейнесіндегі киелі хайуандар туралы олардың шапшаңдығын, ептілігін және
көбіне киелі күшін мадақтайтын аңыздар шығарылған.
Әлемдік тарихта есімі Анахарсис Скифский деген атпен қалған
сақтар мемлекетінің әйгілі ойшылы туралы ақиқат та, аңыз да баршылық.
Геродоттың айтуынша, ол қазіргі ( христиандық) жыл санауымызға дейінгі VI –
VII ғ. өмір сүрген.
Ренессанстық жағдайларда алдыңғы мәдени дәстүр мүлдем жойылмай
эволюциялық жолмен жүреді. Ренессанс табиғатына революциялық төңкеріс жат.
Ренессанс - дегеніміз мәдениеттің өзінен - өзі, өз ішкі даму
заңдылықтарына сәйкес жаңарып, жаңғырып отыруы.
Геродоттың баяндауында, Анахарсис скиф патшасы Иданфаристің
әкесінің туған ағайыны. Ал Иданфарис болса Персия патшасы Дариймен соғысқан
скиф патшасы.
Анахарсис есімі Аристотельдің еңбектерінде де кездеседі.
Аналитиканың екінші кітабының үшінші тарауына Аристотель нақтылы заттың
барлығын дәлелдеуден осы заттың неге бар болуы туралы дәлелдің айырмашылығы
жайлы айта келіп былай дейді: Анахарсистің айтуы бойынша, скифтерде
флейтаның болмауы оларда жүзімнің жоқтығынан (Аристотель, Шығармалар, 4-
том, 281- бет),- деп мысалға алды. Анахарсис скифтерде флейтаның жоқтығын,
скифтердің жүзім өсірмейтіндігіне байланысты екенін айтып отыр. Жүзім жоқ,
яғни шарап жоқ.Демек, флейтаның да қажеттігі де жоқ. Аристотель өзінің
осындай логикалық топшылауларында Анахарсистің кезінде кең тараған қанатты
сөзін дәлел ретінде пайдаланған.
Анахарсистің көркем бейнесі Плутархтың ( б.э.д. 40 – жылдары туып,
шамамен 120-125 жылдары өлген.) Жеті ғұлама сауығы деген еңбегінде
жасалған.
Анахарсис Скифияға оралып өз еліне Эллиндер тұрмысын үйрете
бастағанда, оны атып өлтіреді. Геродоттың айтуынша, Анахарсисті грек әдет –
дәстүрін сақтағаны үшін өз туысы Савлийпатша атып өлтіреді.
Сонымен, негізінде Платон, Аристотель сияқты философтар мойындап
оның беделіне бас иген Анахарсис Скифскийдің өз бабамыз екендігі анық. Оны
Майқы Мән баласы Анарыс деп атаған. Мүмкін оның есімі Аңарыс
шығар.Анахарсис деген латынша аталған есімі болуы мүмкін.Демек, Анахарсисті
тану ілімін жолға қойған жөн.
№2 лекция.Алғашқы қауымдағы тәрбие. Тәрбиенің пайда болуы.
Жоспары:
1.Алғашқы қауымдағы тәрбие.
2. Алғашқы қауымдағы тәрбие генезисі тұжырымдамасы.
3.Тәрбиенің әрекеттің ерекше түрі ретінде пайда болуы.
Тәрбие — адам қоғамында ғана болатын қоғамдық құбылыс, адамдардың
саналы әрекеті. Ол алғашқы қоғамдағы еңбек пен материалдық өмір процесінде
пайда болды. Қоғам дамуының алғашқы басқарушылық қоғамға дейін адамдар
табиғаттың дайын заттарымен қанағаттанды, аң аулаумен шұғылданды. Адам
қоғамының, адамның өзінің дамуында еңбектің әсері өте зор болды. Ф. Энгельс
Мемлекеттің, жеке меншіктің және семьяның шығуы және Маймылдың адамға
айналуында еңбектің ролі атты еңбектерінде адамның өзін жасаған еңбек
екенін дәлелдеді. Ол еңбек процесі еңбек құралын жасаудан басталады деп
түсіндірді. Ал қарапайым еңбек құ-ралдарын жасау, оны пайдалануды меңгеру
ересек адамдар тарапынан жастарды үйретуді, яғни тәрбиелеуді қажет етеді.
Ф. Энгельс алғашқы дәуірде балалар ортақ, қоғамдық болды, өйткені
жеке отбасы болған жоқ деп көрсетті. Сондықтан балаларды тәрбиелеу де
алғашқы қоғам мүшелерінің ұжымдық бірлескен жұмысы болды.
Еңбек процесінде, ересектермен күнделікті қарым-қатынас жасауда
балалар өмірге қажетті дағдылар мен еңбек әрекеттерін меңгерді, халықтың
әдет-ғұрыпымен танысты, алғашқы қоғамдағы адамдардың өміріндегі салт-сананы
сақтауға үйренді.
Алғашқы қоғам тапсыз болды, соған сәйкес тәрбие де барлық адамдарға
ортақ, бірдей болды. Алғашқы қоғамның дамуының белгілі сатысында тек ер
бала мен қыз балаларға берілетін тәрбиеде ғана кейбір айырмашылықтар
кездесті. Ер балалар ер азаматтармен бірге қару-жарақ жасауға, аң, балық
аулауға қатысты, ал қыз балалар әйелдермен бірге тамақ әзірлеуге, киім
тігуге араласты.
Алғашқы қоғам дамуының белгілі сатысында мал бағу, егін салу,
қолөнер кәсібі пайда болды. Өндіріс күштерінің дамуымен және адамдардың
еңбек ету тәжірибесінің кеңеюімен қатар, тәрбие де күрделене түсті, ол жан-
жақты және жоспарлы іске айналды.
Рулық қоғамда балалар мал бағуға, егін егуге, қолөнеріне
үйретілді. Осыған сәйкес тәрбиені ұйымдастыру қажет болды. Балаларды
тәрбиелеу ең тәжірибелі адамдарға жүктелді. Ертегі, ойын және олең ол
дәуірдегі мінез-құлық тәрбиесінің құралына айналды. Әскери тәрбиенің
алғашқы элементтері, садақ ату, найзаласу, салт атқа міну т. б. шыға
бастады.
Тәрбиені ең тәжірибелі адамдарға жүктеу, оның мазмұнының кеңеюі —
рулық қоғамда тәрбиенің қоғамдық еңбектің бір саласына айнала
басталғандығын көрсетеді.
Жекеменшіктің, құлдықтың және жеке отбасының шығуына байланысты
алғашқы қоғам ыдырай бастады. Енді қоғамдық тәрбиемен қатар, жеке отбасы
тәрбиесі шықты. Қоғамды билеуші топтар: жрецтер (дін басшылары), көсемдер,
ақсақалдар пайда болып, олар еңбекке баулу тәрбиесінен білімге үйрету
тәрбиесін бөле бастады. Жер өлшеу, өзендердің тасуын алдын ала болжау,
адамдарды емдеу т. б. сол сияқты білімдерді олар өздері меңгеріп, өздерін
ерекше адамдар етіп көрсетті. Бұл білімдерді үйрететін арнаулы мекемелер
(мектептер) ашылды. Ол мекемелерде үстем таптың балалары тәрбиеленді. Ал
еңбекшілердің балалары ата-аналарынан еңбекке баулу тәрбиесін алумен
қанағаттанатын болды.
Көне грек философы Платон батыс саяси ф.илософиясының, сондай-ақ
біздің коптеген этикалық және метафизикалык таным-түсінігіміздін бастау
көзінде тұрған тұлға болып саналады. Бұл салалардағы онын алғышарттары 2300
жылдан бері оқылып, зерттеліп келеді. Сондықтан да Платонды батыс акыл-
ойының 1 әкесі деп таныған жөн.
Платон Афина қаласындағы атақты отбасында біздің дәуірімізге
дейінгі 427 жылы дүниеге келген. Жас кезінде ол даңқты философ Сократпен
танысып, бара-бара оның әрі шәкірті, әрі досы болып кетті. Біздің
дәуірімізге дейінгі 399 жылы жетпіс жастағы Сократка Афина жастарын
азғындауға шакырды деген айып тағылды. Философты өлім жазасына кесті. Мен
көрген адамдардың ішіндегі ең дана, ең әділ адам деп өзі бағалаған
Сократтың әлім жазасына кесілуі, Платонның демократиялық билікке деген
жиіркенішін тудырды.
Сократ қайтыс болғаннан кейін Платон Афинаны тастап он-он екі жыл
бойы алыс сапарларда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі 387 жылдың шамасында
ол Афинаға қайта оралып мектеп, сонан ксйін Академия ашты, кейіннен ол
мектеп пен Академия тоғыз жүз жыл бойы жұмыс істеп тұрды. Платон қалган
өмір-інің қырық жылын Афинада өткізді. Онын шәкірт-терінің ең атақтысы
Аристотель болды. Ол он жеті жасында Академияға келген кезінде Платон
алпысты алқымдап қалған еді. Платон лекциялар окып, философиялык еңбектер
жазумен шұ-гылданды. Ол сексен жасында, біздін дәуірімізге дейінгі 347 жылы
дүние салды.
Платон негізінен саясат және этикалық мәселелер жөнінде, сондай-ақ
метафизикамен, теология туралы отыз алты кітап жазған. Әлбетте, ол еңбек-
тердің мазмұн-мәнін бірер сөзбен айтып беру мүмкін емес. Солай бола тұра
философтың ойларын карабай-ырландырып алуым мүмкін екенін біле тұра, оның
биік өрелі коғам туралы тұжы-рымдамалары жинакталған данкты Республика
кітабындағы пікірлердің кей тұстарын келтіре кетуге тәуекел еткім кеп тұр.
Платонның айтуынша, билеуші топтың ең үздігі — ақсүйектік. Ол бұл
жерде ақсүйектік деген ұғымға таза физиологиялык арғы тек пен монар-хияны
кіргізіп отырған жок, ол ұғымға адамдық сапалы ақсүйектікті кіргізіп отыр,
яғни ол бұл жерде мемлекетті терен акыл-оймен, даналыкпен баска-руды айтып
отыр. Ол биік орындарға лайықты азаматтар тек дауыс беру мен ғана емес,
тағы да қосымша сайлаулар аркылы отыру керек деп ұқты.
Платон, барлық адамдарға, мейлі ерлерге, мейлі әйелдерге болсын,
олар жоғары тап мүшесі болу үшін ездерінің қабілет-дарынын бар жағынан
көрсетуге мүмкіндік беру керек деп білді. Ол әйелдер мен ерлердің тең
құкығын айтқан тұңғыш философ болып табы-лады. Платон адамдар бойындағы
мүмкіндіктер барынша мол ашылу үшін мемлекет өзінің болашак ұрпақтарының
тәрбиесі мен біліміне жауапты болу керек дейді. Сондықтан ұрпаққа тек дене
тәрбиесін ғана беріп қоймай, оларға сонымен бірге музыкамен, математикамен
тағы да баска академиялық ілім-білімдермен баюға жағдай жасаған жөн деп
білді. Олардан кезең-ксзенімен тыңғылыкты емтихан алып отыру керек. Міне,
сонда ғана олар коғамның маңызды салапарында жұмыс істеуге құкылы болып
саналады. Сонан кейін олар өздерінін білімдерін одан әрі дамыту үшін
философияны окып-үйренуге бет бұрсын.
Теориялық мәселелерді жан-жақты, шеберлікпен меңгеріп үлгерген отыз
бес жастағы адамдар, тағы да он бес жыл бойы практикалық тезден өтуге тиіс.
Өзінің алған теориялык ілім-білімін нақты өмірде толығымен қолдана білген
адам ғана жоғары билік тобына косылсын. Сонымен бірге ондай адам қоғам-
ныңгүлденуіне өзінін бойындағы бүкіл карым-қуатын сарқып беретін адам болу
керек.
Билік тобына кірген адамның бар жұртқа ұнап сүйкімді боп тұруының
тіпті де қажеті жоқ. Билеп-төстеушілер ешуакта да бай болмауға тиіс. Оның
тапқан табысы ішіп-жеуі мен жүріп-тұруына ғана жету керек те, оның
жекеменшігінде жері де, тіпті үйі де болмауы керек. Ондай адамдарға алтын
да, күміс те ұстауға рұқсат етілмесін. Олардың еңбек ақысы да шектеулі
болсын. Билік топ мүшелерінін жеке отбасы да болмауы керек. Олар бір
қазаннан тамақтансын. Әйелдері де ортақ болсын. Олар материалдық бай-лықтан
емес, халыққа қызмет етуден ләззат алсын. Платон биік релі коғам дегенді
осылай түсіндіреді.
Жұртшылық Республика кітабын ғасырлар бойы оқып келеді. Солай
бола тұра бірде бір саяси жүйе, бірде бір мемлекеттік құрылым осы кітапта
айтылған модельді өмірлерінде әлі күнге пайдаланған емес. Платон мен күні
кешегі біздің заманымыз аралығындағы кезенде Еуропаның көптеген елдері өз
тағын мұрагерлеріне беріп кететін монархтар басқарды. Соңғы ғасырларда ғана
бірқатар елдер мемлекетті демократиялық жүйемен басқару жолына түсті.
Сондай-ақ, Еуропа Гитлер мен Муссолини сияқты билікті әскери жолмен басқару
жүйелерін де басынан өткізді. Бұл жүйелердің ешқайсысы да Платон армандаған
биік рөлі республика идеясының маңына да жоламайды. Философтың аталмыш бұл
теориясын бірде-бір саяси партия өзінің бағыт-бағдарына пайдаланған жоқ.
Яғни, бұл мысалдарға қарап Платонның ол енбектерін босқа төгілген тер деу
керек шығар? Менің ойымша, олай деуге болмайды.
Шынында да, Еуропадағы бірде-бір азаматтық үкімет Платон ұсынған
жүйені үлгі тұтқан жоқ. Солай бола тұра, орта ғасыр дәуіріндегі Еуропаның
католик шіркеуіңдегі жүйемен Платон ұсынған жүйенің бір- бірімен ұқсастығын
жоққа шығаруға болмайды. Ресми философия бойынша ілім-біліммен қаруланған
орта ғасырдағы шіркеу өзін-өзі сақтап қалған элитадан тұрады. Оны жоққа
шығаруға болмайды. Ол кезде барлық еркектер, шыққан тегіне қарамай,
священник болуға құқылы еді. Ал дін басылары үйлі-баранды болып жеке
шаңырақ көтермеді деуге болады, өйткені оларға жеке басын емес, дін
істерімен ғана айналысу керек болды.
Платон идеялары Құрама Штаттар үкіметін жасақтауға да ықпал етті
дей аламыз. Әлбетте, АҚШ конституииясы халықтың ырқы мен еркіне ықпал ете
алады. Сонымен бірге ол билік басына халық ішінен шыққан ең акылды, ең
жігерлі адамдарды сайлауды да қамтамасыз етеді.
Платон жүйесінің маңыздылығын бағалаудағы ең қиын да күрделі тұс,
ол жүйенің көптеген ғасырлар бойы тарих ағымына тікелей әсер ете алмауы дер
едік. Философтың саяси теорияларымен қатар тұратын оның этика мен мета-
физика жөніндегі пікір-ойлары әлі күнге дейін ешімді де бей-жай калдырған
емес. Біздің тізімімізде Платон Аристотельден неге кейін тұр дейтін
мәселеге келсек, соған берілер жауап бірау-ақ: Аристотель тек керемет
философ қана емес, сонымен бірге ол ғажап ғалым да бола білді. Солай бола
тұра Платон енбектері Томас Джефферсон мен Вольтер енбектерінен анағұрлым
құнды болып саналады. Өйткені, Томас Джефферсон мен Вольтер еңбектері тек
соңғы ғасырларда ғана пайда бола бастады. Мұны есептен де, естен де
шығармаған жөн.
№ 3 - Лекция. Ежелгі мектеп пен тәрбие.
Жоспары:
1.Ежелгі Шығыс өркениеті жағдайындағы тәрбие мен оқу.
2.Ежелгі Египет мектебі.
3.Ежелгі Үндістандағы мектеп пен тәрбие.
Құлдың қоғамдағы тәрбие және мектеп жайына келсек, адам қоғамы
дамуының белгілі сатысында алғашқы қоғам орнына құлдық қоғам пайда болды.
Солтүстік Африкада Египеттен бастап Оңтүстік Азияда Қытайға дейінгі
ертедегі Шығыс жерінде бірнеше құл иеленуші мемлекеттер пайда болып,
ертедегі мәдениет дамыды. Қытай, Индия, Египет, Кіші Азия жерінде алғашқы
мектептер құрылып, онда үстем таптық балалары тәрбиеленді.
Қолдан суарып егін егумен шұғылданған жергілікті халық өзендердің
суы таситын мезгілдерін дұрыс пайдалануға тырысты Жыл мезгілдерді санау
арқылы алдын ала болжау, су бөгеттерін салу әр түрлі ғылымдардың
(астрономия, геометрия, арифметика, медицина) дамуына себеп болды. Діни
мектептермен қатар кітап көшірушілер даярлайтын мектептер де пайда бола
бастады. Сол дәуірден сақталған кейбір қолжазбаларда тәрбиенің мақсаты,
оған қойылатын талап туралы, балалардың мінез-құлқы жөнінде құнды пікірлер
айтылған.
Осы Ежелгі Шығыс мәдениеті Ежелгі Греция және Рим мәдениетіне
тікелей әсерін тигізді. Ежелгі Греция бірнеше құл иленуші ұсақ мемлекеттен
құралды. Ішіндегі ірілері Аттика (орталығы Афины) және Лакония (орталығы
Спарта) болды.
Спартада құлдарды қатал қамауға негізделген егін шаруашылығымен
кәсіп етті. Сондыңтан бұл елде құлдардың көтерілісін қатал күшпен басатын
әскери шыңдалған құл иеленушілер даярлауға көп көңіл бөлінді. Спартада
үстем топ балаларына әскери тәрбие берілді. Құл иеленушілердің балалары 7-
ден 18 жасқа дейін мемлекеттік тәрбие мекемелерінде тәрбиеленді. Бұл
мекемелерде дене тәрбиесіне ерекше мән берілді. Балалардың денесін
шынықтыру, аштыққа, суыққа, шөлге, қиындыққа шыдамды етіп жаттықтыру,
әскери жаттығуларға үйрету (жүгіру, секіру, күрес, жекпе-жек, әскери әндер
айту, найзаласу) ойыны жүргізілді. Әскери ойындар ұйымдас-тырылды, музыка,
ән айту және діни билер үйретілді. Мұнда оқу және жазуға үйретуге өте аз
көңіл бөлінді. Спарта тәрбиесінің маңсаты қатаң тәртіпке және құлдарға
деген қайырымсыздыққа тәрбиелеу болып табылды.
Моральдың және саяси тәрбие беру мақсатымен ерлік және қажырлылық
жөнінде арнаулы әңгімелер жүргізілді. Балалар анық және қысқа сөйлеуге
үйретілді. 18—20 жастағы жігіттер әскери қызметке алынды. Қыз балаларға да
әскери және дене тәрбиесін беруге кеп көңіл бөлінді.
Афиныда біздің жыл санауымызға дейінгі V—IV ғасырларда ғылым және
мәдениет едәуір дамыды. Әсіресе, жаратылыс, математика, тарих, скульптура,
құрылыс өнері өркендеді. Бұл Афинының ертедегі Шығыс елдерімен тығыз сауда
жасауына байланысты болды. Афиныда дене тәрбиесімен қатар басқа тәрбие
түрлеріне де көп көңіл бөлінді. Құл иелену-шілердің балаларына жан-жақты
тәрбие (ақыл-ой, моральдық, эстетикалық және дене тәрбиесі) берілу керек
деп есептелінді.
Құл иеленушілердің жеті жасқа толған ер балалары метепке оқуға
алынды. Қыз балалар семьяда ғана тәрбиеленіп, үй жұмыстарына үйретілді. Ер
балалар 7-ден 13—14-жасқа дейін грамматист және кифарист мектептерінде
оқыды. Бұл мектептерде ер балалар екеуін қатарынан немесе әуелі грам-
матист, кейін кифарист мектебінде оқыды.
Афиныда мектептерді жеке адамдар ашып, балаларды оқытқаны үшін ақы
алатын болды. Грамматист мектебінде оқуға, жазуға және санауға үйретті.
Кифарист мектебінде музыкаға, ән, тақпақ айтуға жаттықтырды. 13—14 жасында
ер балалар палестра (күрес) мектебіне көшіріліп, онда 2—3 жыл дене
шынықтыру жаттығуларының жүйесімен (жүгіру, секіру, күрес және найзаласу)
таныстырылды, жүзуге үйретілді. Мектепте саяси және моральдық тақырыптарға
әңгімелер өткізілді.
Ерекше бай семьялардың балалары әрі қарай гимназияда философия,
саясат және әдебиетпен танысып, мемлекеттік басқару ісіне араласу үшін
белгілі дайындық алды. 18 және 20 жастағы жастар әскери дайындық алумен
қатар саяси білімдерін дамытты. Олар бекіністер салу, қала гарнизонында
әскери қызмет атқару, теңізде жүзу ісімен шүғылданды.
Құл иеленушілерден басқа жай халықтың (демостың) өз балаларын
мектепке оқытуға көбінесе мүмкіндігі болмады. Олар балаларын қолөнерге
үйретті, кейбіреулері сауатын ашумен ғана қанағаттанды. Ал құлдар тек
сөйлейтін құрал ретінде бағаланды.
Ертедегі грек ғалымдары мен философтары Платон және Аристотель
өздерінің еңбектерінде тәрбие мен оқыту туралы өте құнды пікірлер қалдырды.
Олардың бұл пікірлері педагогика ғылымының дамуына себеп болды.
Көрнекті грек философы Платон (біздің заманымызға дейінгі 427—347
жылдары өмір сүрген) тәрбиені мемлекет тарапынан ұйымдастыру керек деп
есептеді. Өзінің педагогикалық пікірінде ол Спарта және Афины тәрбиесін
ұштастыруға тырысты. Платон мектепке дейінгі тәрбиенің қоғамдық болуын
жақтады. 3-тен 6 жасқа дейінгі балалар тәрбиешілердің басқаруымен уақытын
ойын алаңдарында өткізуі тиіс деп санады. Мектепке дейінгі тәрбиеде Платон
ойынның рөлін өте жоғары бағалады. Сонымен бірге балаларға айтылатын
әңгімені мазмұн жағынан іріктеп алуды талап етті. Платон қыз балалардың
дене тәрбиесіне ерекше мән берді, жақсы үлгі арқылы тәрбиелеуді жақтады.
Мемлекет тарапынан тәрбие берудің белгілі жүйесін ұсынды.
Афины аристократиясының өкілі Платон құлдардың балаларына білім
беруге қарсы болды, жалпы дене еңбегі құлдардың төл ісі, сондықтан болашақ
философтар мен әскерлер дене еңбегі туралы мүлде ойламауы керек деп
есептеді.
Атақты грек философы және ғалымы Аристотель (біздің заманымызға
дейінгі дәуірдің 384—322 жылдары өмір сүрген) мемлекеттің түпкі мақсаты
барлық адамдарға тәрбие беру деп білді және тәрбие беруді мемлекеттік іс
деп санады. Ол қоғамдық тәрбие мен семьядағы тәрбиенің өзара байланысты
болуын жақтады. Адамның туғаннан даму мүмкіндігі болады. Ал ол даму
тәрбиенің нәтижесінде жүзеге асырылады. Аристотель барлық адамдарға тәрбие
беру мемлекеттің мақсаты дегенде құлдарды ескермеді, оларды сөйлейтін
құралдар деп санады.
Аристотель ең алғаш рет баланың дамуын белгілі кезеңдерге белді
(жеті жасқа дейін, жетіден 14 жасқа дейін, 14-тен 21 жасқа дейін). Жеті
жасқа дейінгі дәуірде бала үйде тәрбие алады. Мектепке дейінгі тәрбиені
ұйымдастыру женінде Аристотель кейбір құнды пікірлер ұсынды. Жас
ерекшеліктеріне сай тамақтандыру, дене қозғалысының қажеттілігі, денені
шынықтыру, баланың тәрбие алатын ортасын ескере көрсетілді.
Жеті жастан бастап ер балалардың мемлекеттік мектепке баруы, онда
алдымен дене тәрбиесіне көңіл белінуі талап етілді. Дене тәрбиесінде
жаттығулардың жеңіл, балалардың күшіне тимейтіндей болғаны дұрыс деп
санады.
Аристотель тәрбиенің әр түрлі салаларының (дене, ақыл-ой және
моральдық тәрбиенің) байланысты болуын жақтады. Дене тәрбиесімен қатар
оқуға, жазуға, сурет салуға, музыкаға үйреткен дұрыс. Мектепте бала елеулі
білім алуы керек: әдебиетті, грамматиканы, тарихты, философияны, математи-
каны, астрономияны, музыканы оқуы керек деп есептеді. Мұндай дәрежеде
әйелдерге де білім беру қажет деп санамады. Моральдық тәрбие беруде
Аристотель моральдық дағдылар мен мінез-құлыққа жаттықтыруға үлкен мән
берді. Моральдық тәрбиенің үш көзі — табиғи нышандар, моральдық дағдыларды
және сананы дамыту керектігін айтты. Моральдық тәрбие беруде семьяның рөлін
ол өте жоғары бағалады. Тәрбие жөніндегі Аристотельдің пікірлері кейінгі
дәуірлерде педагогикалық ой-пікірлердің дамуына үлкен әсер етті.
Ежелгі Рим мемлекетінде құл иеленудің дамуы халықтың үстем тапқа
және қаналушы тапқа бөлінуіне әкеп соқты. Осыған сәйкес мектептер,
элементарлық және одан жоғарырақ грамматикалық болып екіге бөлінді.
Элементарлық мектептерде құлдардан басқа еркін халықтың (плебейлердің)
балалары да оқитын болды. Бұл мектептерде оқуға, жазуға және санауға
үйретті. Үстем таптың өкілдері балаларына алғашқы білім беруді үйде
ұйымдастырып, бірден грамматикалық мектептерге берді. Бұл мектептер жеке
адамдар ұйымдастырған, оқу ақысын төлеуді керек ететін мектептер болды.
Грамматикалық мектептерде латын тілінің грамматикасы, грек тілі,
риторика (әдебиет және тарих мәліметтерін бере отырып, шешендікке баулу)
оқытылды. Кейінірек риторика мектептері пайда болды. Бұл мектептерде өте
жоғары оқу ақысына риторика, философия, заң, грек тілі, математика және
музыка сабақтары оқытылатын болды. осы мектепті бітірушілер жоғары
мемлекеттік қызметтерді атқаруға қажетті дайындық алды. Ежелгі Рим
педагогтарының ең көрнектісі Марк Фабий Квинтилиан болды (біздің
заманымыздың 42— 118 жылдары өмір сүрген.) Ол — Шешендікке тәрбиелеу
туралы деген еңбектің авторы. Квинтилиан өз дәуіріндегі грек, рим
философиясы және педагогикасымен жақсы таныс болды. Өз еңбегінде ол
риторика мектебінде мұғалім болып істеген бай тәжірибесін қорытты.
Квинтилиан балалардың табиғи нышандарын жоғары бағалады. Балалар
мектепте тәрбиеленуі керек, мұғалім әр балаға ерекше көңіл бөлуі қажет деп
есептеді. Мұғалімнің білімді, ұстамды, балаларға үлгі болуы және оларды
жете білуі қажет деп санады.
Квинтилиан балалардың тілін дамытуға ерекше мән берді. Ол үшін ерте
бастан олардың сөйлеуіне көңіл бөлуді талап етті, тілді және музыканы оқыту
баланың дұрыс сөйлеуін дамытады деп санады. Баланың логикалың жүйелі түрде
ойлауын дамыту үшін математиканы оқытуды қажет деп есеп-теді. Балаларға
берілетін білімнің негізі берік болуын талап етті. Квинтилианның
педагогикалық еңбектері өте жоғары бағаланды.
Сократтыц танымдық-сананы көтеру туралы ойлары
Б.з.б. 469-399 ж. шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы.
Афинада туған, мүсіншінің баласы. Жастарды софистсрге қарсы күресте
тәрбислеуді мақсат етіп, қаланың кошслері мен аландарында айтыстар
ұйымдастырып, өз ілімін уағыздады. Ол әңгімелесу, пікір алысу арқылы
ақиқатқа жетудің жолын ашып, диалектиканың негізін салушы ғұламалардың бірі
болды. Сократ ұғымды философияның зерттеу пәні ету арқылы ежелгі грек
философиясының дамуына зор ықпал етті. Сократтың танымдық-сананы көтеру
туралы ойлары
Б.з.б. 469-399 ж. шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы.
Афинада туған, мүсіншінің баласы. Жастарды софистерге қарсы күресте
тәрбиелеуді мақсат етіп, қаланың көшелері мен аландарында айтыстар
ұйымдастырып, өз ілімін уағыздады. Ол әңгімелесу, пікір алысу арқылы
ақиқатқа жетудің жолын ашып, диалектиканың ңегізін салушы ғұламалардың бірі
болды. Сократ ұғымды философияның зерттеу пәні ету арқылы ежелгі грек
философиясының дамуына зор ықпал етті.
Аристотельдің айтуынша, Сократ болмыстағы маңызды уақиғалар
шындығында индуктивтік әдіс арқылы жалпы ұғымдарға көшу және әр заттың
мәнін білетіп, сол ұғымдарға анықтама беру жөніндегі ілімінде объективтік
идеализм бағытын ұстады деп көрсетті.
Сократ этикада рахымшылдық, мейірімділік, білімде, даналықты,
жақсылықты терең түсінгенде ғана мейірімді бола алады, ол ақиқат - шындық,
таза болмыс адам ақылының алғы тарты деп, өз кезеңі үшін ақылды дамьпуды
уағыздады. Саясатта Сократ әділетсіздікке негізделген барлық басқару
формаларып -монархияны, тирантияны, аристократияны, плугократияиы -түгелдей
қатаң сынға алды. Алайда, ол әділстілікке негізделген мемлекетті қажет деп
тапы. Сократ философия тарихында ақиқатты талмай іздеген терең, дара ойшыл
ретінде орын алып, сақталады.
Ол философия мен педагогиканың көкейкесті мәселелерін зерттеп,
ғылымның кең жолына бет бұрған. Оқытуға ауызша баяндау әдісін енгізген, өзі
эксперимент жасаған. Афин көшелеріне, алаңдарға, үй алдына көптеген адамдар
жипап, сол кезеңнің ерекшелігі туралы жиі-жиі бас қосу жасап тұрған.
Жинаған қауым оны "Сократтың ипдукциялық-өзіндік үздік ой-пікірлерін
қабылдаған. Мына орта туралы көптеген сұрақтарға жауап берген. Демек, ол
осылай ойды философиялық оқу-ағартумен, тәрбиемен ұштастырған. Мұғалімнің
танымдық ой-өрісіп дамытудың педагогикалық жүйесін жасап ұсынғап.
Сократтың философиялық жүйесі - адамның өзін зерттеу, оның тұлғалық
және танымдық ерекшелігін табу. Шәкірттері Платон мен тарихшы Ксенофогтың
айтуынша Сократтың философиясы орта ғасырдағы философтардың таным туралы ой-
пікірінің, зерттеуінің негізгі алғы шарты болған. Ол өз кезеңінде
Софистердің іліміне қарсы болған. Содан кейінгі философ пікірлерінде таным
мен дамудың, философиялық теория мен методологияның, әдістемесін, жүйесін
жасады.
Сократтың педагогикалық ой-пікірлері этика-философиялық негізде
жасады. Ол адам табиғаттың рахымы мен байлығын. оның құдіретті күшін
қоғамға, айнала ортаға жеткізуші скенін айта келіп, адамның өзі табиғаттың
туындаушысы деген тұжырымға келді. Адам өзі ескен ортадан ешқандай зақым
көрмейтін болсын - деді. Осы негізде ол тәрбиенің демократиялық бағытта
дамуын қуаттады. Сондай-ақ ол бала қасиетінің, оның туа біткен кейбір
ерекше қасиеттерін сақтап қалуды педагогтар мен ұстаздар еңбегінің жемісі
болуы тиіс - деді.
Ұстаз беп шәкірттің арақатынасы туралы нағыз демократиялық бағытты
ұстады. Ең біріншіден мұғалім үлкен беделге ие болады, сонда ғана оны оқушы
сыйлайды. Бала білгенін ұмытпайтын болсын. Алайда ол мәңгүрттікке ұшырайды,
ол үшін тәрбие құрғақ жаттауға құрылмайтын болсын, мазмұнының мәні артсын.
Ол философиядағы әмбебаптық білім беруді жақтады. Қандайда оқу мен
тәрбиенің түрі сатылы - басқыштық деңгейін көшсін, жүйелі білім жүйелі ұғым
мен түсінікке баулиды. Одан жоғарылап бүкіл халықтық педагогика мен
халықтық тәрбиені негізі - түпнұсқа жасалады - деп өзі өмір сүрген заман
үшін прогрессивтік идеяны қуаттады. Жеке тұлға дамуын жақтап отырып
эстетикалық тәрбиені, этикалық парасаттылық инабаттылық, қайырымдылық,
ұждағаттылық, тағылымдық талғампаздық - адам болмысының жүйелі дамуын
көрсетеді.
Өз дәуірінің қиыншылығына қарамастап, Сократ мемлекет
қайраткерлерінің жер туралы ілімді, өлшем мен жер кодексінің өзгерістерін
жете меңгерсін, ол халық үшін өте пайдалы - деген келелі ой айтты. Сондай-
ақ, олар табиғат байлығын сақтасын азық-түлік, сауда-саттықтың теңін білсін
- деп жаңа экономикалық жүйе ұсынды. Сократтың педагогикалық жүйесі – оның
ой-пікірінің жалғасы - деп табылды. Аристотель педагогикалық, экономикалық
пікірлері арқылы сол кезеңдегі аристократиямен күресіп жатқан Афина
мемлекеттерінің демократиялық Эллада қозғалысын жақтады. Аристотель
халықтық еркіндікті өмір сүруін демократиялық негізде шешкісі келді. Білім
ал теңдігін мойындады және жақтады. Оны өз ілімінде педагогикалық тұжырым
етіп ала білді. Сократтың педагогикалық ойлары-ның таптық және
демократиялық негізі "Адамгершілікті шығармаларында" айқын көрініс тантты.
XVII ғасырды Чехословакия педагогы Я.А. Коменский өзінің "Ұлы
дидактикасында" Сократтың педагогикалық ой-пікірлерін жақтағанын, оны әрі
қарай дамытатынын атап көрсеткен жайлы жазған.
Сократ этика ілімінің дамуына зор ықпал етті. Ол грамматикалық
мектептерді дамытуды жақтады. Грек тілі мен риториканы, әдебиет пен
тарихтан білім бере отырып, үйретуді бірінші кезекке қойды.
"Саясаттануда" ол былай деп жазды: "Мейірбандылықпен зұлымдық,
әділеттілік пеп әділетсіздік т.б. отбасы мен мемлекеттің негізін қалайтын
ұғымдарды сезім тұрғысынан қабылдау адамның ғана қолынан келеді, - деп
көрсетті. Философ адамгершіліктің көзі енжарлық деп дәрмеенсіздікке емес,
керісінше белсенділік деп жасампаздыққа деп дұрыс түсінгендігін байқатады.
Адамның әділетті, жігерлі болуы, оның ішінде игілікті ісі мен тығыз
байланысты. Аристотель ілімін дамытып, дүниеге танытқан ұлы шәкірттерінің
бірі Сократ болды.
Мемлекет құрылысы халықтың талап-тілектерінен туындауы қажет -
деді. Ол оқу, тәрбие, білім қоғамды дамытушы күш деген тұжырым айтты. Ақыл-
ойдың, адамгершіліктің күшіне сеніп Аристотель ілімін жалғастырушы, ол
сезімнің танымдық сатылары (түйсік, қабылдау, бақылау) мен ойлау
формаларында (ұғым, пікір, ой тиянағы, соны пікірлер) біртіндеп, сатылап
дамитынын дәлелдеді. Оның философиялық ойлары әрқашан ағартушылық ойларымен
ұштас келеді.
Аристотелъдің ақиқаттылық тәлімі
- Б.З.Б. 384-322 жылдар шамасында өмір сүрген. Ежелгі грек философы
және ғалымы. Көптеген ғылымдардың, соның ішінде логика ғылымының негізін
қалаушы.
Аристотель өзінес дейінгі философия мси ғылым жетістік-герін
корытып жүйсге кслтірін, әртүрлі гылым саласыпан коптегси сңбсктер жазып
калдырган. Аристотель ецбсктері үшап-теңіз. Кейбір деректердс терт жүз,
кейбіреуіндс мыңға жстксн. Аристотельдіи философиялык козқарасы
"Метафизика", "Жан туралы", категориялар жопс "Аналитика" деген
іныгармаларында жан-жақты баяндалған. Оиың пікірінше этикалық идеялар тек
қоғамда гана іске асырылып отырады. Платогшың ада.мды еезімнен тыс о
дүписге төуелді деп сапауына қарсы шықты. Адамға белсеиділіктің тән екеиін
атап корсетті. Аристотель өз ішінде адамгсршілік пен этиканы адамдардың
маңызды сипаттамасы дсп таныды. Ол қоғамдык тәрбис мсп отбасы тэрбиесіпің
озара байланысты болуын жақтады. Адамның туғаннан даму және өсу мүмкіндігі
болады, ол даму тәрбие арқылы жүзеге асады - деген тоқтам айтгы. Мектепке
дейінгі тәрбиеде де ол құнды, маңызды пікірлер айтгы.
Аристотель әдебиетті, грамматиканы, тарихты, философияны,
математиканы, геометрияны, музыканы оқыту қажеттілігін тұңғыш дәлелдеп
берген ғалым. Моральдық тәрбиенің тағылымын дәлелдеп берді. Әсіресе ол дене
тәрбиесіне маңыз бере отырып, сурет салу, жазу-сызу, музыканы балаға
жасынан үйретудің рөлін ерекше бағалаған еді. Ол баланың жас ерекшелігін
тұңғыш айтқан ғүлама. Дене тәрбиесі баланың күшіне әсер етуін талап етті.
Аристотель 20 жасында Платон академиясында философиялык білім
алғандықтан, көптеген еңбектерін философиялык конңепция жасауға арнады.
Әсіресе өзінің ұстазы Платонның дуализмін өзгертуге тырысты. Ол Платнының
әлемдік құбылыстардың бірлігі, тұтастығы туралы іліміне өзгерістер енгізді.
Ойың ойынша, әлем бір тұтас зат туралы алғанда, ол да зат туралы ойлаумен
бірлікте, тұтасқан өмір сүреді деген түжырым жасады.
Ол өзінің философиялық концепциясы негізгі тәрбиенің теориясын
жасады. Ол "Еркін тәрбие" идеясын ұсынды. Ол психологияда дәлелдеген
"жанның үш түрі"негізінде, тәрбиенің үш түрін - дене, мінез, ақыл-ой
тәрбиесін дәлелдеді, оның ғылыми негізін салды. Ол туа пайда болатын бала
ерекшеліктерін тәрбие одан өрі дамытады дей келіп, тәрбиенің теориялық
негізі- адам жанының жоғары психологиялық тұрғыда қалыптасқан негіздері -
деп көрсетті. Ол Афинадағы тәрбиені - тәрбиенің басқа түрін жасайтын
"тэрбие негізі - көзі" деген тұжырым жасады. Аристотель педагогика
тарихында бірінші рет, өзінің философиялық ілімі иегізінде баланың жас
кезеңінің ерекшеліктерін белгілеп берді. Ол бала дамуын мынадай кезеңге
бөлді.Бірінші: 1 жас пен 7 жас, екінші: 7 мен 14 жас аралыгы (мүны баланың
жыныстық даму жасы деп атады), үшінші: 14 жас пен 21 жас аралығы. Сейтіп,
Аристотель мектепке дейінгі тәрбиенің негізін қалаған - ойшыл философ,
педагог. Бұл жаста баланың ойын арқылы өсетінін уағыздады. "Ойын" оның
айтуынша,
баланың түңғыш "мектебі" деп атады. Отбасы тәрбиесін бірінші орынға
қойды. Бала 7 жастан мектепке тартылсын - деп тұңгыш педагогикалық ой
айтқан да Аристотель болды. Орыс педагогы
Й. К. Крупская 1915 ж. жазған "Халық ағарту ісі жәнс демократия"
атты еңбегінде Аристотельдің баланың жас ерекшелігін жасауы , оның 7 жаста
мектепке баратынын мақұлдап, "жас
ерекшеліктің педагогикалық жүйесін" мекгепке арнап жасағанын атап
көрсеткен.
Аристотельдің мектепке дейінгі тәрбиеде, демек, бала гимнастикамен
айналыссын - деген ойы, жазу мен сызу, оқу мсп санау, ән мен күй туралы
пікірлері, осыларды мектепке епгізу туралы тұжырымдары педагогика барысында
түңғыш классик педагог өзінің Балалар әлсмі" атты еңбегінде басшылыққа
алғанын қанағаттанғандық сезіммен жазып кеткен. Сондай-ақ, Аристотель
тәрбиені мемлекетті дамытудың және жетілдірудің құралы - деп. түсініп,
мектеп мемлекеттік болуы тиіс - деген к.ағида айтқан.
Аристотельдің педагогикалық ой-пікірінің сң басты срек-іпслігі
"Тәрбиеніңтепе-теңдігін" үсынуы, бүкіл халық бәрі бірдсй тәрбие алсын -
деген прогрессивтік ой түйіндері. Ол өзінің білім беру теориясын афина
тәрбиесінің практикасы негізінде қарастырады. Оғаи философия-педагогикалық,
психологиялық түрғыда қарады. Сөйтіп ол педагогика тарихында түңғыш
реттөрбис-иің табиғатгап туындайтыныи дәлелдеді. Дене тәрбиесінін, мақсаты,
әдсмі тұлғалы, күші мығым адам тәрбиелеу. Тәрбие жүйесінде ол музыкага
үлкен мәп береді. Нравтық тәрбиенің максаты бала белсепділігіп қоса дамьпу,
сркінің үстамдылығын жетілдіру. Аристотсльдің педагогикалық жүйесі жекс
түлғаны жаи-жақты жетілдіру және дамыту. Бүл ойы ежелгі дәуір заманында сц
үздік педагогикалық ой-пікір болып табылады. Оның срекшелігі оқудың
тендігін тәрбиенің ғасырлық гүмырын дәлсл-деп бсруі болды.( Демек, ой-
пікірі озінен кейінгі гылымның дамуының, оның ісі иедагогикалық ой-пікірдің
алғаш пайда болуыиың, оның жарқын болашағыпың куәсі боддыОл дамудың
материалистік жөне диалектикалық жолын бслгілсп берді. Осы козқарастары
арқылы, ол философия және педагогика тарихы-ның көне дэуірдегі алғашқы
дамуын, үзік ой-пікірдің пайда болуының алгы шартын жасады. Өзінен
кейінгілер Аристотель ілімінің, келісімді де желілі жүйесін әрі қарай
дамытты.
Демокрит - дамудагы тәрбиенің рөлі туралы
Б.з.б. 270 жылдар шамасында өмір сүрген. Ежслгі грек философ
материалисі. Демокрит ғылым іздеу мақсатымен Египет, Вавилон, Ираи, Арабия,
Үндістан және Эфиопия елдерін аралайды. Ол философия мәселелерімен қатар
физика, математика, физиологая, медицина, музыкатеориясы, поэзият.б.
шүғылданды. Диоген Лаэртскийдін айтуыиша, Демокрит 70-тен астам шығарма
жазғаи, 300-ге жуық фрагменті осы заманға дейін сақталған. Ол әлемдсгі
барлық заттар атомдар мен бос кеңістіктен қүралған дейді.
Қозгалыс дүниенің, табиғаттың озіндік қасиеті, одан басқа сырттап,
өсср етуші ешбір күш жоқ дейді. Дүниедегі қүбылыстардың бәрі себепті тарихи
қажетгіліктен туады. Дүние танымының қайнар көзі - сезім, түйсік деп
есептелінгенімен, ақыл-ойды сезімнен жоғары қояды. Адамгершіліктің озі
осылардан туындайды - дейді.Жекс адамның дамуы "ақылдан" басталады деген
түжырым жасайды. Әрбір адамның дара дамуы ақылдың нөтижесі деген, оның
ілімінің тағы бір ерекшелігі, сезім мүшелері қабылдаған түйсіктер күңгірт,
көмескі білім берсе, ақыл-ой осы сезім мүшелері қабылдаған түйсіктерді
сараптау арқылы заттар меп қүбылыстардың ішкі сырын, мән-жайын, себебін
ашып ақиқатқа жеткізеді дейді. Этиканы өз алдына ғылым саласы деп тұңғыш
дәлелдеген Демокрит болды. Адам не нәрсеге нысап тұтып, көңіл-күйі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz