Ахилік сөзі және ахилік
Кіріспе
I. Ахилік сөзі және ахилік
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
II. Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері
II.2 Өнер және әскери білім
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері
II.4 Ахилік жүйесінде бақылау механизмі
II.5 Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
III. Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
III.1 Ахилікте білім түсінігі және білімнің бұзылуы
III.2 Кәсіп бастаушысы және жомарттық
III.3 Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
III.4 Ахиліктің қоғамдағы орны және кәсіби білім беру ерекшеліктері
III.5 Ахилік жүйесінде білім құндылығы, кәсіп адамын жетілдіру
III.6 Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты мәселелер
Қорытынды
Қосымшалар
Әдебиеттер тізімі
I. Ахилік сөзі және ахилік
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
II. Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері
II.2 Өнер және әскери білім
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері
II.4 Ахилік жүйесінде бақылау механизмі
II.5 Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
III. Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
III.1 Ахилікте білім түсінігі және білімнің бұзылуы
III.2 Кәсіп бастаушысы және жомарттық
III.3 Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
III.4 Ахиліктің қоғамдағы орны және кәсіби білім беру ерекшеліктері
III.5 Ахилік жүйесінде білім құндылығы, кәсіп адамын жетілдіру
III.6 Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты мәселелер
Қорытынды
Қосымшалар
Әдебиеттер тізімі
Тақырыптың өзектілігі: Адамдар тарапынан қалдырылған деректер ғана, бір қоғамның, өлкенің, ұлттың дамуын қамтамасыз ете алады және бұл деректер біздер үшін ең маңызды дерек көзі болып саналады.Технология қаншалықты дамыған болса да, оны қолданатын адамдар болып табылады. Қоғамды қорғау үшін, жалғастыру үшін болашақ ұрпаққа жеткізу үшін қоғамға өзгертулер мен жаңалықтар, заңдар, ұйымдар мен бірлестіктер енгізіледі. Мен өзімнің зерттеу жұмысымда сол білім ұйымы, бірлестігі болған жомарттық білімін зерттеп отырмын.
Ахилік Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемлекетінің алғашқы ғасырларында маңызды және ықпалды жалпыға түсінікті болған білім ұйымы. Білім сөзінің орнына ежелгі түрікшеде « тәрбие » сөзін қолданып келген. Түрік тіліне арап тілінен енген бұл сөз:
a) арттыру, көбейту
b) баланы бағып – қағу ержеткізу
c) басқару, жақсарту, түзету, ісін күзету деген мағыналар берген.
Ал сөздікте болса « білім» деген « Белгілі бір мақсат үшін керек болатын мағлұматарды беру, үйрету, оқыту » деген мағыналармен түсіндіріледі. Білім және үйрету бір – біріне бағынышты болып келеді.
Білім – көбіне мінез – құлық, жүріс – тұрыс, қылық, іс – әрекетке қатысты адам бойындағы қасиеттерге байланысты. Ал үйрету болса, адамдарға барынша көп мәлімет, мағлұмат беріп оларды қабілетке зеткізуге бағытттайды. Білімді үйрету арқылы ғана жалғастыру мүмкін. Білім және үйрету екі сөзде бір ұғымды беретін сияқты, себебі білімді тек үйрену арқылы адам қабылдай алады, ал үйрету үшінде білім болу керек сол үшінде екеуі бірін - бірі толықтырып жүреді.
Ахилік Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемлекетінің алғашқы ғасырларында маңызды және ықпалды жалпыға түсінікті болған білім ұйымы. Білім сөзінің орнына ежелгі түрікшеде « тәрбие » сөзін қолданып келген. Түрік тіліне арап тілінен енген бұл сөз:
a) арттыру, көбейту
b) баланы бағып – қағу ержеткізу
c) басқару, жақсарту, түзету, ісін күзету деген мағыналар берген.
Ал сөздікте болса « білім» деген « Белгілі бір мақсат үшін керек болатын мағлұматарды беру, үйрету, оқыту » деген мағыналармен түсіндіріледі. Білім және үйрету бір – біріне бағынышты болып келеді.
Білім – көбіне мінез – құлық, жүріс – тұрыс, қылық, іс – әрекетке қатысты адам бойындағы қасиеттерге байланысты. Ал үйрету болса, адамдарға барынша көп мәлімет, мағлұмат беріп оларды қабілетке зеткізуге бағытттайды. Білімді үйрету арқылы ғана жалғастыру мүмкін. Білім және үйрету екі сөзде бір ұғымды беретін сияқты, себебі білімді тек үйрену арқылы адам қабылдай алады, ал үйрету үшінде білім болу керек сол үшінде екеуі бірін - бірі толықтырып жүреді.
1.Abuşoğlu,Ömer ;1972, Bütün Yönleriyle Ahilik ve Loncalar, Ankara Ticaret Odası Dergisi, s;12 Ankara,1972 s;35
2.Akın, Marşap, Kış 2005,’’Ahi Evran-ı Veli ve Evrensel İş Etiğinde Yeni Gelişmeler’’Ahilik Araştırmaları Dergisi, Kış 2005, C:1, Sayı:2, S:70, Ankara
3.Akyüz, Yahya, 2011,Türk Eğitim Tarihi Pegem Akademi Yayınları, 21. Baskı,Kasım 2011, Ankara, s;52
4.Altıntaş,Hayrani,1989,”Estetik Açıdan Ahilik ve Fütüvvetnameler”,Türk Kültürü,S.312,Yıl:XXVII,Nisan,1989,s.200.
5.Arısoy, Süleyman, 1983, ”Ahilik ve Türk Kooperatizmi”Kooperatif Dünyası, S.148, Ankara, 1983, s.16.
6.Arslan,M.Sabri ,1978, ‘’Ahilik, Türk Folklor Araştırmaları,NO:345,Yıl :29, C.18, Nisan, 1978
7.Aycan,Nihat,2012, ‘’Dille Söylenip Kalple Onaylansa da Eyleme Dönüştürülemeyen Bir Kültür Gerçeğimiz :Ahilik’’,2.UAS, 19-20 Eylül 2012, Kırşehir,Bildiriler,C:2,s900
8.Aydın,Davut,2008 ‘’Mesleki Rehberlik ve Ahilik’’ . UAK ve Kırşehir Semp.,15-17 Ekim 2008, Kırşehir, C:1,S.123-124
9.Aykut ,A.Sait,2010,İbn Batuta Seyahatnamesi Çevirisi,YKY,4.Baskı,I.Cilt,s.432-480.
10.Bal A.Asker.,2008,”Anadolu Tasavvuf Anlayışı Bağlamında Ahilik’in Tasvir Sanatlarındaki İzleri”I.Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu,15-17 Ekim2008,Kırşehir,Cilt:1,s.135.
11.Bayram Mikail ,1991, Ahi Evran ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Damla Matbaacılık, Konya, 1991, s.131.
12.Bayram,Mikail,2006,Ahi Evren Tasavvufi Düşüncenin Esasları,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları/165,Ankara,2006,s.38.
13.Beşir Hamitoğulları,1986,’’ Ahiliğin Çağdaş Türkiye bakımından Önemi Ve Değerlendirilmesi’’ Türk Kültürü ve Ahilik,İstanbul 1986, s.125
14.Beyaz,Selahattin,2012,”Ahilikle Bütünsel Kalite İlişkisi”II.Uluslararası Ahilik Sempozyumu,19-20 Eylül 2012,Kırşehir,Cilt:II,s.942.
2.Akın, Marşap, Kış 2005,’’Ahi Evran-ı Veli ve Evrensel İş Etiğinde Yeni Gelişmeler’’Ahilik Araştırmaları Dergisi, Kış 2005, C:1, Sayı:2, S:70, Ankara
3.Akyüz, Yahya, 2011,Türk Eğitim Tarihi Pegem Akademi Yayınları, 21. Baskı,Kasım 2011, Ankara, s;52
4.Altıntaş,Hayrani,1989,”Estetik Açıdan Ahilik ve Fütüvvetnameler”,Türk Kültürü,S.312,Yıl:XXVII,Nisan,1989,s.200.
5.Arısoy, Süleyman, 1983, ”Ahilik ve Türk Kooperatizmi”Kooperatif Dünyası, S.148, Ankara, 1983, s.16.
6.Arslan,M.Sabri ,1978, ‘’Ahilik, Türk Folklor Araştırmaları,NO:345,Yıl :29, C.18, Nisan, 1978
7.Aycan,Nihat,2012, ‘’Dille Söylenip Kalple Onaylansa da Eyleme Dönüştürülemeyen Bir Kültür Gerçeğimiz :Ahilik’’,2.UAS, 19-20 Eylül 2012, Kırşehir,Bildiriler,C:2,s900
8.Aydın,Davut,2008 ‘’Mesleki Rehberlik ve Ahilik’’ . UAK ve Kırşehir Semp.,15-17 Ekim 2008, Kırşehir, C:1,S.123-124
9.Aykut ,A.Sait,2010,İbn Batuta Seyahatnamesi Çevirisi,YKY,4.Baskı,I.Cilt,s.432-480.
10.Bal A.Asker.,2008,”Anadolu Tasavvuf Anlayışı Bağlamında Ahilik’in Tasvir Sanatlarındaki İzleri”I.Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu,15-17 Ekim2008,Kırşehir,Cilt:1,s.135.
11.Bayram Mikail ,1991, Ahi Evran ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Damla Matbaacılık, Konya, 1991, s.131.
12.Bayram,Mikail,2006,Ahi Evren Tasavvufi Düşüncenin Esasları,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları/165,Ankara,2006,s.38.
13.Beşir Hamitoğulları,1986,’’ Ahiliğin Çağdaş Türkiye bakımından Önemi Ve Değerlendirilmesi’’ Türk Kültürü ve Ahilik,İstanbul 1986, s.125
14.Beyaz,Selahattin,2012,”Ahilikle Bütünsel Kalite İlişkisi”II.Uluslararası Ahilik Sempozyumu,19-20 Eylül 2012,Kırşehir,Cilt:II,s.942.
Кіріспе
I. Ахилік сөзі және ахилік
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
II. Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері
II.2 Өнер және әскери білім
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері
II.4 Ахилік жүйесінде бақылау механизмі
II.5 Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
III. Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
III.1 Ахилікте білім түсінігі және білімнің бұзылуы
III.2 Кәсіп бастаушысы және жомарттық
III.3 Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
III.4 Ахиліктің қоғамдағы орны және кәсіби білім беру ерекшеліктері
III.5 Ахилік жүйесінде білім құндылығы, кәсіп адамын жетілдіру
III.6 Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты
мәселелер
Қорытынды
Қосымшалар
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Адамдар тарапынан қалдырылған деректер
ғана, бір қоғамның, өлкенің, ұлттың дамуын қамтамасыз ете алады және бұл
деректер біздер үшін ең маңызды дерек көзі болып саналады.Технология
қаншалықты дамыған болса да, оны қолданатын адамдар болып табылады. Қоғамды
қорғау үшін, жалғастыру үшін болашақ ұрпаққа жеткізу үшін қоғамға
өзгертулер мен жаңалықтар, заңдар, ұйымдар мен бірлестіктер енгізіледі. Мен
өзімнің зерттеу жұмысымда сол білім ұйымы, бірлестігі болған жомарттық
білімін зерттеп отырмын.
Ахилік Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемлекетінің
алғашқы ғасырларында маңызды және ықпалды жалпыға түсінікті болған білім
ұйымы. Білім сөзінің орнына ежелгі түрікшеде тәрбие сөзін қолданып
келген. Түрік тіліне арап тілінен енген бұл сөз:
a) арттыру, көбейту
b) баланы бағып – қағу ержеткізу
c) басқару, жақсарту, түзету, ісін күзету деген мағыналар берген.
Ал сөздікте болса білім деген Белгілі бір мақсат үшін керек болатын
мағлұматарды беру, үйрету, оқыту деген мағыналармен түсіндіріледі. Білім
және үйрету бір – біріне бағынышты болып келеді.
Білім – көбіне мінез – құлық, жүріс – тұрыс, қылық, іс –
әрекетке қатысты адам бойындағы қасиеттерге байланысты. Ал үйрету болса,
адамдарға барынша көп мәлімет, мағлұмат беріп оларды қабілетке зеткізуге
бағытттайды. Білімді үйрету арқылы ғана жалғастыру мүмкін. Білім және
үйрету екі сөзде бір ұғымды беретін сияқты, себебі білімді тек үйрену
арқылы адам қабылдай алады, ал үйрету үшінде білім болу керек сол үшінде
екеуі бірін - бірі толықтырып жүреді.
Ахи білімін үйретуді талқылайтын болсақ олар: Ислам білімінің
ұстанымдары, мақсаты мен міндеттері. Ахи білімінде де ислам іліміндегі
сияқты, ақыретте бақытты болуды мақсат ететін жақсы адамдарды желтілдіру
болып табылады. Жомарт білімінің қыр – сырларын айқындап, түсіндіру
зерттеліп отырған тақырыбымның өзектілігінің айғағы.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Анадолыда жомарт ұйымының
құрылуындағы мақсаты ғылым, білім, мәдениет, көркемөнер мен халықты
таныстыру болды. Менің тақырыбыма байланысты берніше ғалымдар өз
зерттеулерін жүргізіп құнды деректер қалдырған және осы күнге дейін әлі
зерттеліп түрлі пікірлер жазылып келуде.
Ахилік жүйесінің негізін қалаған жомарт Еврен өзінің Letaif-i
Hikmet атты шығармасында былай дейді: Алла адамды мәдениетті, әдемі
мінезді қылып жаратқан. Бұның мағынасы сонда: Алла адамды жеп үшуге,
киінуге, тұрмыс құру және басқада қажеттіліктерге тәуелді етіп жаратқан.
Ешкім жалғыз өзі бұл қажеттіліктерді жасай алмайды. Сол себептіде
теміршілер, ағаш шеберлерін және де басқа кәсіптерді де жаратқан. Сол
үшінде әр адам бір кәсіппен шұғылдану арқылы өз қажеттілігіне қол
жеткізеді.
Ахилік тұралы зерттеген ғалымдарды тілге алатын болсақ : Шимшек
Мұхыттиннің 2002 жылы Истанбулда жарық көрген. TKY ve Tarihteki Bir
Uygulaması Ahilik, Hayat Yayıncılık шығармасы; Айжан Нихаттың 2012 жылы 19
– 20 қыркүйекте жарияланған мақаласы Dille Söylenip Kalple Onaylansa da
Eyleme Dönüştürülemeyen Bir Kültür Gerçeğimiz :Ahilik; Думан Тайып 2012
жылы 19 – 20 қыркүйекте жарияланған мақаласы Ahiliğin Eğitim Anlayışı ve
Uygulamaları; Туран Рефиктің 2012 жылы жарық көрген Ahiliğin Tarihi
Fonksiyonu деген мақаласын айтуымызға болады.
Ахилік туралы зерттеп мақала және шығармаларын жазған ғалымдар :
Байрам Микаил, Экинчи Юсуф, Демир Галип, Пармаксызоглу Исмет, Ожал Мустафа,
Инанир Ахмет.
Зерттеудің негізгі мақсаты мен міндеттері. Тақырыптың маңыздылығы
мен оның бүгінгі күндегі өзектілігін ескере отырып, жаңа тарихи пайымдау
тұрғысынан Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемелекетінде маңызды
орын алған және жалпыға түсінікті болып саналатын жомарттық білімінің өз
кезеңіндегі ерекшеліктерін, жомарттық кезеңінде қалыптасқан білім
ұйымдарының ерекшеліктерін толық айқындап, мағынасын ашып көрсету зерттеу
жұмысымның негізгі мақсаты.
Осыған сай зерттеу жұмысымда мына міндеттер айқындалады:
- Ахи сөзінің мағынасы және ахилік
- Анадолыда ахиліктің пайда болуына әсер еткен себептер
- Ахи бірлігі және өмір философиясы
- Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
- Әдептілік білімі және қолданылған әдістер
- Өнер және әскери білім
- Кәсіп білімі және қолданылған әдістер, жомарттық жүйесінде бақылау
механизмі
- Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
- Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
- Білім түсінігі және ахилік
- Кәсіп бастаушысы және ахилік
- Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
- Ахилік жүйесінде нарық білімі және кәсіп адамын жетілдіру
- Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты
мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Менің зерттеу жұмысым кіріспе,
үш тарау, он үш тарауша, қорытынды, қосымшалар, сілтеме, әдебиеттер
тізімінен тұрады.
I. Жомарт сөзі және жомарттық
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемелекетінде маңызды орын
алған және жалпыға түсінікті болып саналатын жомарттық білімінің бірнеше
мағыналары бар. Жомарт сөзі арапша бауырым деген мағына береді. Ал
түрікшеде жігіттік, қаһарман, батыр, батыл, жомарт деген мағыналар беретін
akı сөзінен келіп шыққан. XIII ғасырда Анадолыда құрыла бастаған
жомарттық бастауы ислам түсінігіндегі түрік әдет – ғұрыптарын бірлестірген
ұйым болған.
Жомарт сөзіне бірнеше түсініктер беруімізге болады. Жомарт сөздік,
термин, ұйым мағыналарында қолданылып келген.
Жомарт сөзін сөздік мағынада қолданылғанын түсіндіретін болсақ,
ahi сөзі арапша сөз болып еркек бауырым деген мағына береді. Ал
басқаша айтатын болсақ ежелгі түрікшеде akı сөзінің өзгеріске ұшырауы
арқылы к әрпінің жұмсарып һ әрпіне ауысуы арқылы ahi сөзі келіп
шыққан деген болжамдар бар. Ежелгі түрікшеде akı сөзі батыл, батыр, қолы
ашық, қонақжай деген мағыналар білдірген.
Жомарт сөзінінің термин мағынасында қолданылғанын түсіндіретін
болсақ XIII ғасырда Анадолыда, Балқанда, Қырымда түріктер тарапынан
құрылған қолөнер орталықтары, мәдени орталықтар және бұл орталықтарда
қолданылған саяси, әдеби, экономикалық, сезімдер мен ұстанымдардың жиынтығы
деп айтуға болады. Жомарттық тар мағынада XIII ғасырдан XIX ғасырға
дейін Анадолыдағы мұсылман қолөнершілердің бірлестігі болып қолданылып
келген.
Жомарт сөзінің ұйым болып қолданылғанына анықтама беретін болсақ
Анадолыда бірігіп қоғамның дамуын қалаған, халықтың материалдық және рухани
қажеттіліктеріне қол жеткізуге көмек беретін ұйым ретінде құрылып жұмыс
атқарған.
Жомарттық XIII - XIX ғасырлар арасында Анадолыда өмір сүрген
халықтарды өнер және кәсіпке баулау, әдептілікті үйрету, өмір барысында
жақсы адам болуды насихаттаған, халықты бірлікке, батылдыққа, жомарттыққа,
қонақжай болуға тәрбиелеу үшін құрылған ұйым деп айтуымызға болады. Жомарт
білімінің мақсаты ислам іліміндегі сияқты, ақыретте бақытты болуды мақсат
ететін жақсы адамдарды желтілдіру болып табылады.
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
X ғасыр басында Түркістан және Иранда күшейген оғыз түріктері 1040
жылы 23 мамыр Ғазнели Түрік мемлекетіне қарсы Данданакан соғысындағы
жеңістерінен кейін Рей қаласын өздерінің астанасы етіп ұлы Селжұқ
мемлекетін құрды.
Анадолыны Византиялықтардан тартып алуды мақсат еткен Селжұқтар
1048 жылы Хасанқала, 1054 жылы Мурадия, 1059 жылы Сивасқа басып кіреді.
1064 жылы Каристы бағындырады. Анадолының түріктер қолына өтуінің бастауы
болған 26 тамыз 1071 жылдан 1225 жылға дейін Анадолыға үлкен толқындармен
басып кірген түріктер көшпелі халықтар еді.
Түріктер XI ғасырдың II жартысында Мәураннахр және Иранды бағындырып
Анадолының батысындағы Каристі бағындырып Кавказ жеріне қараған жолдарды
бағындырып, 1071 жылы Малазгирт жазығында Византия империясын жеңіп,
императорын өздеріне бағындырады. Алғашқы қоныс аударған кездерінде
Түркістанның үлкен қалаларындағы ұсақ дүкеншілермен қолөнершілердің
орталықтарына орналасады.
Түріктердің Анадолыға жасаған екінші қоныс аударуы Монғол
жаулаушыларының әсерінен болды. 1218-1220 жылдары Бұхара, Самарқан Ташкент
қалаларын жермен бір еткен монғолдар жолда кездескен халықтардың барлығын
қырып жойды. Монғолдардың аяусыз қырып жоюлары батысқа қоныс аударуды
тездетті. XIII – XIV ғасырларда монғол жаулап алушыларынан Түркістан және
Хорасаннан қашқан түріктер Орталық Анадолыға дейін келеді. Бұл қоныс
аударған халықтар егінші шаруа, қолөнерші, дін адамдары, саудагерлер еді.
Сол кезде қоныс аударған түріктердің саны 70.000 ға жуық еді. Анадолыға
Түркістан, Ташкент, Балых, Мерв сияқты қалалардан келген қолөнершілермен
ұсақ дүкеншілер паналау мәселесін шешкеннен кейін жаңа жұмыс орындарын құра
бастайды. Екінші қоныс аудару кезінде келген халықтардың көбі қалалықтар
еді. Олар Орта Азия саудасы және өнерінде біраз дамыған еді. Сауда
орталықтарын құрды, чек қолданып, қағаз ақшаны қолданысқа енгізе бастады.
Сол жердің тұрғылықты ұсталарымен бәсекелес болып, олардың базарларынан
орын алу біраз қиын болатынын түсінді. Осы себептенде Анадолыда жомарт
ұйымын құруды ұсынады. Жомарттар тарапынан құрылған бұл ұйым қоныс аударып
келген халықтарға көмек көрсететін еді.
Көпшілік болып Анадолыға қоныс аударған халықтар жомарттар
тарапынан қонақ етіп қабылданған. Ол халықтарды орналастырғаннан кейін
кәсібі барларын жұмыс орындарымен қамтамасыз етіп, қалған халықтарға кәсіп
үйренуіне мүмкіншілік жасады. Түріктер Анадолыға келген кездерінде
қолөнермен Рим және армян халықтары шұғылданатын еді. Анадолыда жомарттық
ұйымы осылайша құрылған.
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
Жомарт дегеніміз Осман мемлекеті кезеңінде қандай да бір
бірлестікті, ұйым немесе одақты басқарушы адамға берілген лауазым болған.
Ибн Баттутаның айтуынша жомарт үйленбеген, жалғызбасты, қолөнермен
шұғылданатын жастардан құрылған ұйымға басшылық жасаған адамға берілген
лауазым болған. Жомарт бірлестіктеріне қолөнершілермен ұсақ дүкеншілер мүше
болған. Селжұқтар кезеңінде құрыла бастаған бұл ұйым осман мемлекеті
кезінде күшейіп дамыған кезі еді.
Жомарттықтың негізгі мақсаты ұлы, ақылды, білімді адамдарды тәрбиелеп
жетілдіру еді. Жомарттықта адамдардың қол, бел, тілді қалай тәрбиелеу
керектігіне көп көңіл бөледі. Себебі қолды жаман әдет, харам нәрселер,
ұрлық, сатқындық, аманатқа қиянат, қолда барға шүкіршілік ету, басқалардың
дүниесіне қол сұғудан жырақ болуға тәрбиелейді. Белді намысты, абыройлы,
құрметті болу, басқалардың абырой, намысына тимеу, айлакер, жалған,
өтіріктен аулақ болу, күнә және жаман әдәттерден аулақ болуға тәрбиелеу.
Тілге келетін болсақ сыр, құпияны сақтай білу, естіген әр нәрсені
басқаларға айтпау, жалған сөйлеу, өтірік айту, өсектен сақтану, әдемі сөзді
болу үшін тілді тәрбиелеу керек деп айтылады.
Жунбурдың айтуынша жомарттықтың негізгі қағидалары 4 топқа бөлінген
олар:
1. Күшті және жеңіс қолында болсада кешіре алу.
2. Ашулы болсада жақсы жұмсақ мінезді болу.
3. Дұшпандықты достықпен, жамандықты жақсылықпен қайтару.
4. Өзіне қаншалықты қажет болып тұрсада, басқа сұрап келсе соған еш
ойланбастан беру.
Жомарттықтың үш ашық және жабық қасиеттері де бар.
Ашық қасиеті олар: Қолы ашық болу яғни жомарт болу. Есігі ашық
болу яғни қонақжай болу. Дастарханы ашық болу яғни аш келгенді тойдырып
жіберу.
Жабық қасиеті олар: Көзі жабық болу яғни басқаларды жаман көрмеу
және басқалардың жамандығын көрмеу. Тілі байлаулы болу яғни басқаларға
жаман сөз сөйлемеу. Белі байлаулы болу яғни басқалардың намыс, абыройын
аяққа таптамау.
II. Жомарттылықты жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері.
Әдептілік білімінің мақсаты әдептіліктің ұстанымдары мен
ерекшеліктерін бағындыру болған. Жомарт ұйымдарында әдептілік білім
ордаларында үйретілетін. Бұл білім тек жастарға ғана емес, әр түрлі
жастағы адамдардың білім алуна және осы білім жүйесінен пайдалануға
мүмкіндік беретін еді.
Әдептілік мектебінде үш түрлі білім үйретілетін еді.
1. Мәдени
2. Кәсіби
3. Әскери
Жомарт жүйесі кезеңіндегі әдептілік мектебіде академия немесе бір
медресе сияқты еді. Бұл жерде берілетін білімнің 4 негізгі мақсаты бар
еді.
1. Жеке адамның өзін – өзі тануына жол көрсету
2. Жақсы, әдепті адамдар тәрбиелеу
3. Әр адамның жақсы мінез – құлықпен жаратылылатындығын түсіндіріп,
сол мінез – құлықтың адам бойында сақталып қалуына әрекет жасау
4. Қабілетті адамдардың қабілетін барынша дамытуына көмек беру.
Тәрбие ошағы деп саналған білім ордасында діни білімдер, түрікше,
арапша және көркем жазу мен әннен дәрістер берілетін еді.
Жомарт адамдар үшін қоғамға және қажеттілігі бар адамдарға көмек
көрсетуде әдәптіліктің бір түрі болып саналатын. Жомарттықтың мақсаты не
болсада әдәптілік білімі Құран және хәзіреті пайғамбарымыздың хадистеріне
сүйене отырып оқытылған.
Әдептілік білімінде қолданылатын негізгі әдістерді айтатын болсақ:
a. Оқыту
b. Сұрақ – жауап
c. Мысалдар келтіру арқылы түсіндіру
d. Терминдер арқылы түсіндіру.
II.2 Өнер және әскери білім
Жомарт жүйесінде жастарға әдептілік және өнер білімі бірге берілетін
еді. Жомарт жүйесі кезінде көп көңіл бөліп үйретілген өнер түрі өрнектеу,
кестелеу еді. Анадолыда селжұқтар кезеңінен бері қолданылып келген кестелеу
өрнек салуды үйрететін шеберханалар Османлы мемлекеті кезеңінде барынша
дамып, гүлденіп жалғасып келген. Бұл шеберханаларда кестешілер, көркем
жазушылар, кітап безендірушілер және де басқа да кәсіп иелерін оқытып
дайындайтын еді. Бұл шеберханалар қолөнер түрлерін үйрететін бір мектеп
сияқты еді.
Жомарт жүйесінің әскери білімі Селжұқтар және Осман мемлекетінің
алғашқы кезеңдерінде құрылған еді. Жомарт жүйесінің әскери білімінде қару
жарақты қалай қолдану, соғыс кезінде басқа жердегі әскерлерге қалай
хабарласу, аштық және сусыздыққа қалай шыдау, қалай сақтану керек, қалай
сыр сақтау керектігіне қатысты тақырыптар үйретіледі.
Жомарттар жастарға үздіксіз аңға шығып тұруды, оқ атуды, қару
қолдануды үйрететін еді. Қысқаша айтқанда өз қызметін жоғары дәрежеде
атқара алатын, отанына адал әскер дайындау. Күшті әскери бірліктері болған
түріктер Қайсеріні монғол жаулаушыларынан қалай қорғағандығын айтуымызға
болады.
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері.
Жомарттық ұйымы адамдарға бір кәсіп, өнер үйрету үшін қоғам өмірін
жақсарту, адамдардың өз қажеттілігіне қол жеткізуіне көмек беру үшін
құрылған ұйым еді. Әр бір адам өнер үйреніп, бір кәсіп иесі болу
керектігін насихаттайтын. Бұл кәсіп үйрететін мектепте қалай жұмыс істеу
жолдарын, құрал саймандарды қалай қолданудың қыр – сырларын ... жалғасы
I. Ахилік сөзі және ахилік
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
II. Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері
II.2 Өнер және әскери білім
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері
II.4 Ахилік жүйесінде бақылау механизмі
II.5 Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
III. Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
III.1 Ахилікте білім түсінігі және білімнің бұзылуы
III.2 Кәсіп бастаушысы және жомарттық
III.3 Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
III.4 Ахиліктің қоғамдағы орны және кәсіби білім беру ерекшеліктері
III.5 Ахилік жүйесінде білім құндылығы, кәсіп адамын жетілдіру
III.6 Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты
мәселелер
Қорытынды
Қосымшалар
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Адамдар тарапынан қалдырылған деректер
ғана, бір қоғамның, өлкенің, ұлттың дамуын қамтамасыз ете алады және бұл
деректер біздер үшін ең маңызды дерек көзі болып саналады.Технология
қаншалықты дамыған болса да, оны қолданатын адамдар болып табылады. Қоғамды
қорғау үшін, жалғастыру үшін болашақ ұрпаққа жеткізу үшін қоғамға
өзгертулер мен жаңалықтар, заңдар, ұйымдар мен бірлестіктер енгізіледі. Мен
өзімнің зерттеу жұмысымда сол білім ұйымы, бірлестігі болған жомарттық
білімін зерттеп отырмын.
Ахилік Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемлекетінің
алғашқы ғасырларында маңызды және ықпалды жалпыға түсінікті болған білім
ұйымы. Білім сөзінің орнына ежелгі түрікшеде тәрбие сөзін қолданып
келген. Түрік тіліне арап тілінен енген бұл сөз:
a) арттыру, көбейту
b) баланы бағып – қағу ержеткізу
c) басқару, жақсарту, түзету, ісін күзету деген мағыналар берген.
Ал сөздікте болса білім деген Белгілі бір мақсат үшін керек болатын
мағлұматарды беру, үйрету, оқыту деген мағыналармен түсіндіріледі. Білім
және үйрету бір – біріне бағынышты болып келеді.
Білім – көбіне мінез – құлық, жүріс – тұрыс, қылық, іс –
әрекетке қатысты адам бойындағы қасиеттерге байланысты. Ал үйрету болса,
адамдарға барынша көп мәлімет, мағлұмат беріп оларды қабілетке зеткізуге
бағытттайды. Білімді үйрету арқылы ғана жалғастыру мүмкін. Білім және
үйрету екі сөзде бір ұғымды беретін сияқты, себебі білімді тек үйрену
арқылы адам қабылдай алады, ал үйрету үшінде білім болу керек сол үшінде
екеуі бірін - бірі толықтырып жүреді.
Ахи білімін үйретуді талқылайтын болсақ олар: Ислам білімінің
ұстанымдары, мақсаты мен міндеттері. Ахи білімінде де ислам іліміндегі
сияқты, ақыретте бақытты болуды мақсат ететін жақсы адамдарды желтілдіру
болып табылады. Жомарт білімінің қыр – сырларын айқындап, түсіндіру
зерттеліп отырған тақырыбымның өзектілігінің айғағы.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Анадолыда жомарт ұйымының
құрылуындағы мақсаты ғылым, білім, мәдениет, көркемөнер мен халықты
таныстыру болды. Менің тақырыбыма байланысты берніше ғалымдар өз
зерттеулерін жүргізіп құнды деректер қалдырған және осы күнге дейін әлі
зерттеліп түрлі пікірлер жазылып келуде.
Ахилік жүйесінің негізін қалаған жомарт Еврен өзінің Letaif-i
Hikmet атты шығармасында былай дейді: Алла адамды мәдениетті, әдемі
мінезді қылып жаратқан. Бұның мағынасы сонда: Алла адамды жеп үшуге,
киінуге, тұрмыс құру және басқада қажеттіліктерге тәуелді етіп жаратқан.
Ешкім жалғыз өзі бұл қажеттіліктерді жасай алмайды. Сол себептіде
теміршілер, ағаш шеберлерін және де басқа кәсіптерді де жаратқан. Сол
үшінде әр адам бір кәсіппен шұғылдану арқылы өз қажеттілігіне қол
жеткізеді.
Ахилік тұралы зерттеген ғалымдарды тілге алатын болсақ : Шимшек
Мұхыттиннің 2002 жылы Истанбулда жарық көрген. TKY ve Tarihteki Bir
Uygulaması Ahilik, Hayat Yayıncılık шығармасы; Айжан Нихаттың 2012 жылы 19
– 20 қыркүйекте жарияланған мақаласы Dille Söylenip Kalple Onaylansa da
Eyleme Dönüştürülemeyen Bir Kültür Gerçeğimiz :Ahilik; Думан Тайып 2012
жылы 19 – 20 қыркүйекте жарияланған мақаласы Ahiliğin Eğitim Anlayışı ve
Uygulamaları; Туран Рефиктің 2012 жылы жарық көрген Ahiliğin Tarihi
Fonksiyonu деген мақаласын айтуымызға болады.
Ахилік туралы зерттеп мақала және шығармаларын жазған ғалымдар :
Байрам Микаил, Экинчи Юсуф, Демир Галип, Пармаксызоглу Исмет, Ожал Мустафа,
Инанир Ахмет.
Зерттеудің негізгі мақсаты мен міндеттері. Тақырыптың маңыздылығы
мен оның бүгінгі күндегі өзектілігін ескере отырып, жаңа тарихи пайымдау
тұрғысынан Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемелекетінде маңызды
орын алған және жалпыға түсінікті болып саналатын жомарттық білімінің өз
кезеңіндегі ерекшеліктерін, жомарттық кезеңінде қалыптасқан білім
ұйымдарының ерекшеліктерін толық айқындап, мағынасын ашып көрсету зерттеу
жұмысымның негізгі мақсаты.
Осыған сай зерттеу жұмысымда мына міндеттер айқындалады:
- Ахи сөзінің мағынасы және ахилік
- Анадолыда ахиліктің пайда болуына әсер еткен себептер
- Ахи бірлігі және өмір философиясы
- Ахилікті жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
- Әдептілік білімі және қолданылған әдістер
- Өнер және әскери білім
- Кәсіп білімі және қолданылған әдістер, жомарттық жүйесінде бақылау
механизмі
- Ахилік қоғамында кәсіби рәсімдер мен білім және оқыту әдістері
- Ахилік және бүгінгі күніміз білімдері
- Білім түсінігі және ахилік
- Кәсіп бастаушысы және ахилік
- Білімнің ұйымдасып, жалпығы түсінікті болып толықтырылуы
- Ахилік жүйесінде нарық білімі және кәсіп адамын жетілдіру
- Бүгінгі күніміздің еңбектерінде ахилік жүйесі және оған қатысты
мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Менің зерттеу жұмысым кіріспе,
үш тарау, он үш тарауша, қорытынды, қосымшалар, сілтеме, әдебиеттер
тізімінен тұрады.
I. Жомарт сөзі және жомарттық
I.1 Жомарт сөзінің мағынасы
Селжұқтар кезеңінде пайда болған, Осман мемелекетінде маңызды орын
алған және жалпыға түсінікті болып саналатын жомарттық білімінің бірнеше
мағыналары бар. Жомарт сөзі арапша бауырым деген мағына береді. Ал
түрікшеде жігіттік, қаһарман, батыр, батыл, жомарт деген мағыналар беретін
akı сөзінен келіп шыққан. XIII ғасырда Анадолыда құрыла бастаған
жомарттық бастауы ислам түсінігіндегі түрік әдет – ғұрыптарын бірлестірген
ұйым болған.
Жомарт сөзіне бірнеше түсініктер беруімізге болады. Жомарт сөздік,
термин, ұйым мағыналарында қолданылып келген.
Жомарт сөзін сөздік мағынада қолданылғанын түсіндіретін болсақ,
ahi сөзі арапша сөз болып еркек бауырым деген мағына береді. Ал
басқаша айтатын болсақ ежелгі түрікшеде akı сөзінің өзгеріске ұшырауы
арқылы к әрпінің жұмсарып һ әрпіне ауысуы арқылы ahi сөзі келіп
шыққан деген болжамдар бар. Ежелгі түрікшеде akı сөзі батыл, батыр, қолы
ашық, қонақжай деген мағыналар білдірген.
Жомарт сөзінінің термин мағынасында қолданылғанын түсіндіретін
болсақ XIII ғасырда Анадолыда, Балқанда, Қырымда түріктер тарапынан
құрылған қолөнер орталықтары, мәдени орталықтар және бұл орталықтарда
қолданылған саяси, әдеби, экономикалық, сезімдер мен ұстанымдардың жиынтығы
деп айтуға болады. Жомарттық тар мағынада XIII ғасырдан XIX ғасырға
дейін Анадолыдағы мұсылман қолөнершілердің бірлестігі болып қолданылып
келген.
Жомарт сөзінің ұйым болып қолданылғанына анықтама беретін болсақ
Анадолыда бірігіп қоғамның дамуын қалаған, халықтың материалдық және рухани
қажеттіліктеріне қол жеткізуге көмек беретін ұйым ретінде құрылып жұмыс
атқарған.
Жомарттық XIII - XIX ғасырлар арасында Анадолыда өмір сүрген
халықтарды өнер және кәсіпке баулау, әдептілікті үйрету, өмір барысында
жақсы адам болуды насихаттаған, халықты бірлікке, батылдыққа, жомарттыққа,
қонақжай болуға тәрбиелеу үшін құрылған ұйым деп айтуымызға болады. Жомарт
білімінің мақсаты ислам іліміндегі сияқты, ақыретте бақытты болуды мақсат
ететін жақсы адамдарды желтілдіру болып табылады.
I.2 Анадолыда жомарттықтың пайда болуына әсер еткен себептер
X ғасыр басында Түркістан және Иранда күшейген оғыз түріктері 1040
жылы 23 мамыр Ғазнели Түрік мемлекетіне қарсы Данданакан соғысындағы
жеңістерінен кейін Рей қаласын өздерінің астанасы етіп ұлы Селжұқ
мемлекетін құрды.
Анадолыны Византиялықтардан тартып алуды мақсат еткен Селжұқтар
1048 жылы Хасанқала, 1054 жылы Мурадия, 1059 жылы Сивасқа басып кіреді.
1064 жылы Каристы бағындырады. Анадолының түріктер қолына өтуінің бастауы
болған 26 тамыз 1071 жылдан 1225 жылға дейін Анадолыға үлкен толқындармен
басып кірген түріктер көшпелі халықтар еді.
Түріктер XI ғасырдың II жартысында Мәураннахр және Иранды бағындырып
Анадолының батысындағы Каристі бағындырып Кавказ жеріне қараған жолдарды
бағындырып, 1071 жылы Малазгирт жазығында Византия империясын жеңіп,
императорын өздеріне бағындырады. Алғашқы қоныс аударған кездерінде
Түркістанның үлкен қалаларындағы ұсақ дүкеншілермен қолөнершілердің
орталықтарына орналасады.
Түріктердің Анадолыға жасаған екінші қоныс аударуы Монғол
жаулаушыларының әсерінен болды. 1218-1220 жылдары Бұхара, Самарқан Ташкент
қалаларын жермен бір еткен монғолдар жолда кездескен халықтардың барлығын
қырып жойды. Монғолдардың аяусыз қырып жоюлары батысқа қоныс аударуды
тездетті. XIII – XIV ғасырларда монғол жаулап алушыларынан Түркістан және
Хорасаннан қашқан түріктер Орталық Анадолыға дейін келеді. Бұл қоныс
аударған халықтар егінші шаруа, қолөнерші, дін адамдары, саудагерлер еді.
Сол кезде қоныс аударған түріктердің саны 70.000 ға жуық еді. Анадолыға
Түркістан, Ташкент, Балых, Мерв сияқты қалалардан келген қолөнершілермен
ұсақ дүкеншілер паналау мәселесін шешкеннен кейін жаңа жұмыс орындарын құра
бастайды. Екінші қоныс аудару кезінде келген халықтардың көбі қалалықтар
еді. Олар Орта Азия саудасы және өнерінде біраз дамыған еді. Сауда
орталықтарын құрды, чек қолданып, қағаз ақшаны қолданысқа енгізе бастады.
Сол жердің тұрғылықты ұсталарымен бәсекелес болып, олардың базарларынан
орын алу біраз қиын болатынын түсінді. Осы себептенде Анадолыда жомарт
ұйымын құруды ұсынады. Жомарттар тарапынан құрылған бұл ұйым қоныс аударып
келген халықтарға көмек көрсететін еді.
Көпшілік болып Анадолыға қоныс аударған халықтар жомарттар
тарапынан қонақ етіп қабылданған. Ол халықтарды орналастырғаннан кейін
кәсібі барларын жұмыс орындарымен қамтамасыз етіп, қалған халықтарға кәсіп
үйренуіне мүмкіншілік жасады. Түріктер Анадолыға келген кездерінде
қолөнермен Рим және армян халықтары шұғылданатын еді. Анадолыда жомарттық
ұйымы осылайша құрылған.
I.3 Жомарт бірлігі және өмір философиясы
Жомарт дегеніміз Осман мемлекеті кезеңінде қандай да бір
бірлестікті, ұйым немесе одақты басқарушы адамға берілген лауазым болған.
Ибн Баттутаның айтуынша жомарт үйленбеген, жалғызбасты, қолөнермен
шұғылданатын жастардан құрылған ұйымға басшылық жасаған адамға берілген
лауазым болған. Жомарт бірлестіктеріне қолөнершілермен ұсақ дүкеншілер мүше
болған. Селжұқтар кезеңінде құрыла бастаған бұл ұйым осман мемлекеті
кезінде күшейіп дамыған кезі еді.
Жомарттықтың негізгі мақсаты ұлы, ақылды, білімді адамдарды тәрбиелеп
жетілдіру еді. Жомарттықта адамдардың қол, бел, тілді қалай тәрбиелеу
керектігіне көп көңіл бөледі. Себебі қолды жаман әдет, харам нәрселер,
ұрлық, сатқындық, аманатқа қиянат, қолда барға шүкіршілік ету, басқалардың
дүниесіне қол сұғудан жырақ болуға тәрбиелейді. Белді намысты, абыройлы,
құрметті болу, басқалардың абырой, намысына тимеу, айлакер, жалған,
өтіріктен аулақ болу, күнә және жаман әдәттерден аулақ болуға тәрбиелеу.
Тілге келетін болсақ сыр, құпияны сақтай білу, естіген әр нәрсені
басқаларға айтпау, жалған сөйлеу, өтірік айту, өсектен сақтану, әдемі сөзді
болу үшін тілді тәрбиелеу керек деп айтылады.
Жунбурдың айтуынша жомарттықтың негізгі қағидалары 4 топқа бөлінген
олар:
1. Күшті және жеңіс қолында болсада кешіре алу.
2. Ашулы болсада жақсы жұмсақ мінезді болу.
3. Дұшпандықты достықпен, жамандықты жақсылықпен қайтару.
4. Өзіне қаншалықты қажет болып тұрсада, басқа сұрап келсе соған еш
ойланбастан беру.
Жомарттықтың үш ашық және жабық қасиеттері де бар.
Ашық қасиеті олар: Қолы ашық болу яғни жомарт болу. Есігі ашық
болу яғни қонақжай болу. Дастарханы ашық болу яғни аш келгенді тойдырып
жіберу.
Жабық қасиеті олар: Көзі жабық болу яғни басқаларды жаман көрмеу
және басқалардың жамандығын көрмеу. Тілі байлаулы болу яғни басқаларға
жаман сөз сөйлемеу. Белі байлаулы болу яғни басқалардың намыс, абыройын
аяққа таптамау.
II. Жомарттылықты жүзеге асыруда қолданылған білім түрлері және әдістері
II.1 Әдептілік білімі және қолданылған әдістері.
Әдептілік білімінің мақсаты әдептіліктің ұстанымдары мен
ерекшеліктерін бағындыру болған. Жомарт ұйымдарында әдептілік білім
ордаларында үйретілетін. Бұл білім тек жастарға ғана емес, әр түрлі
жастағы адамдардың білім алуна және осы білім жүйесінен пайдалануға
мүмкіндік беретін еді.
Әдептілік мектебінде үш түрлі білім үйретілетін еді.
1. Мәдени
2. Кәсіби
3. Әскери
Жомарт жүйесі кезеңіндегі әдептілік мектебіде академия немесе бір
медресе сияқты еді. Бұл жерде берілетін білімнің 4 негізгі мақсаты бар
еді.
1. Жеке адамның өзін – өзі тануына жол көрсету
2. Жақсы, әдепті адамдар тәрбиелеу
3. Әр адамның жақсы мінез – құлықпен жаратылылатындығын түсіндіріп,
сол мінез – құлықтың адам бойында сақталып қалуына әрекет жасау
4. Қабілетті адамдардың қабілетін барынша дамытуына көмек беру.
Тәрбие ошағы деп саналған білім ордасында діни білімдер, түрікше,
арапша және көркем жазу мен әннен дәрістер берілетін еді.
Жомарт адамдар үшін қоғамға және қажеттілігі бар адамдарға көмек
көрсетуде әдәптіліктің бір түрі болып саналатын. Жомарттықтың мақсаты не
болсада әдәптілік білімі Құран және хәзіреті пайғамбарымыздың хадистеріне
сүйене отырып оқытылған.
Әдептілік білімінде қолданылатын негізгі әдістерді айтатын болсақ:
a. Оқыту
b. Сұрақ – жауап
c. Мысалдар келтіру арқылы түсіндіру
d. Терминдер арқылы түсіндіру.
II.2 Өнер және әскери білім
Жомарт жүйесінде жастарға әдептілік және өнер білімі бірге берілетін
еді. Жомарт жүйесі кезінде көп көңіл бөліп үйретілген өнер түрі өрнектеу,
кестелеу еді. Анадолыда селжұқтар кезеңінен бері қолданылып келген кестелеу
өрнек салуды үйрететін шеберханалар Османлы мемлекеті кезеңінде барынша
дамып, гүлденіп жалғасып келген. Бұл шеберханаларда кестешілер, көркем
жазушылар, кітап безендірушілер және де басқа да кәсіп иелерін оқытып
дайындайтын еді. Бұл шеберханалар қолөнер түрлерін үйрететін бір мектеп
сияқты еді.
Жомарт жүйесінің әскери білімі Селжұқтар және Осман мемлекетінің
алғашқы кезеңдерінде құрылған еді. Жомарт жүйесінің әскери білімінде қару
жарақты қалай қолдану, соғыс кезінде басқа жердегі әскерлерге қалай
хабарласу, аштық және сусыздыққа қалай шыдау, қалай сақтану керек, қалай
сыр сақтау керектігіне қатысты тақырыптар үйретіледі.
Жомарттар жастарға үздіксіз аңға шығып тұруды, оқ атуды, қару
қолдануды үйрететін еді. Қысқаша айтқанда өз қызметін жоғары дәрежеде
атқара алатын, отанына адал әскер дайындау. Күшті әскери бірліктері болған
түріктер Қайсеріні монғол жаулаушыларынан қалай қорғағандығын айтуымызға
болады.
II.3 Кәсіп білімі және қолданылған әдістері.
Жомарттық ұйымы адамдарға бір кәсіп, өнер үйрету үшін қоғам өмірін
жақсарту, адамдардың өз қажеттілігіне қол жеткізуіне көмек беру үшін
құрылған ұйым еді. Әр бір адам өнер үйреніп, бір кәсіп иесі болу
керектігін насихаттайтын. Бұл кәсіп үйрететін мектепте қалай жұмыс істеу
жолдарын, құрал саймандарды қалай қолданудың қыр – сырларын ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz