Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттер дамуының қазіргі заман тенденциясы
Кіріспе.
І.Тарау.Аймақтағы инновациялық іс.әрекеттер дамуының қазіргі заман тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен міндеттері.
1.2.Инновациялық технологияны Қазақстанның ұлттық экономикасында қолданудың маңыздылығы.
ІІ.Тарау.Қазақстан Республикасының 2003.2015 жылдарға арналған стратегиялық дамуындағы қаржы институттарының атқаратын қызметтері.
2.1.Макроэкономикалық мәселелерді шешудегі қаржы институттарының атқаратын іс.шаралары.
2.2.Индустриялық.инновациялық даму стратегиясын іске асырудағы банк
жүйесінің алатын орны.
ІІІ.Тарау.Білім беру саласының инновациялық жүйеге көшуіндегі қаржыландыру мәселелерін шешудің негізгі жолдары.
3.1.Білім беру саласында инновациялық технологияны пайдаланудың тиімді жолдары.
3.2.Білім саласындағы қайта мамандандырудың өзекті мәселелері.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .
І.Тарау.Аймақтағы инновациялық іс.әрекеттер дамуының қазіргі заман тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен міндеттері.
1.2.Инновациялық технологияны Қазақстанның ұлттық экономикасында қолданудың маңыздылығы.
ІІ.Тарау.Қазақстан Республикасының 2003.2015 жылдарға арналған стратегиялық дамуындағы қаржы институттарының атқаратын қызметтері.
2.1.Макроэкономикалық мәселелерді шешудегі қаржы институттарының атқаратын іс.шаралары.
2.2.Индустриялық.инновациялық даму стратегиясын іске асырудағы банк
жүйесінің алатын орны.
ІІІ.Тарау.Білім беру саласының инновациялық жүйеге көшуіндегі қаржыландыру мәселелерін шешудің негізгі жолдары.
3.1.Білім беру саласында инновациялық технологияны пайдаланудың тиімді жолдары.
3.2.Білім саласындағы қайта мамандандырудың өзекті мәселелері.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .
Қазіргі таңда елдің аймақтық дамуындағы жағдайды былай сипаттауға болады:
Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттерді дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету,өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы.Қазақстан Республикасы Президентінің "Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы"
Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің оныншы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бірқатар проблемаларға тап болып отыр. Негізгі проблемаларға мыналарды жатқызуға болады: бір жақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық және өңіраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы, ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның дамымауы, кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндірістің арасында ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлінуі, менеджменттің экономиканы Ғаламдану процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне сәйкес келмеуі.Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін Даму Банкінің қызметін жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделіп отыр.Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндірістерді құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және келелі салаларды кешенді талдау,олардың ең маңызды элементтерін анықтау негізінде ғылыми және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірленімдерге қолдау көрсетуге инвестициялау саясатын жүргізетін болады. Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздейді.Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі дамыту және фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделуде.
Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттерді дамыту үшін елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету,өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар жасау мақсатында Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы.Қазақстан Республикасы Президентінің "Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы"
Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің оныншы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бірқатар проблемаларға тап болып отыр. Негізгі проблемаларға мыналарды жатқызуға болады: бір жақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық және өңіраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы, ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның дамымауы, кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндірістің арасында ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлінуі, менеджменттің экономиканы Ғаламдану процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне сәйкес келмеуі.Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін Даму Банкінің қызметін жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделіп отыр.Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндірістерді құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және келелі салаларды кешенді талдау,олардың ең маңызды элементтерін анықтау негізінде ғылыми және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірленімдерге қолдау көрсетуге инвестициялау саясатын жүргізетін болады. Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған белсенді мемлекеттік ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздейді.Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі дамыту және фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделуде.
1.Б.С.Мырзалиев,С.А.Қалтаева,Ғ.З.Успанова,С.С.Ыдырыс.“Экономикалық теория” Алматы 2006 ж.
2.С.С. Мәуленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов.“Экономикалық теория” Алматы 2004 ж.
3.С.Әкімбеков,А.Баймұхаметова,У.Жанайдаров. “Экономикалық теория”
Алматы 2001 ж.
4.Д.М.Мадиярова.“Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік”Алматы 2000 ж.
5.Н.Қ.Мамыров,М.А.Тілеужанова. “Макроэкономика”Алматы 2003 ж.
6.Н.Қ.Мамыров,Қ.С.Есенғалиева,М.А.Тілеужанова.“ Микроэкономика” Алматы 2004 ж.
7.“Инновация” Егемен Қазақстан 2009 ж.9 қаңтар 9 бет. 30 қаңтар 4 бет.
8.“Инновация жаңа экономика негізі”Егемен Қазақстан 2006 ж.25 тамыз 2 бет.
9.“Инновациялық экономика құру”Ақиқат 2005 ж. 36 бет.
10.“Инновацилық технологиялар өркендеу негізі”Егемен Қазақстан 2007 ж.7 тамыз 2 бет.
11.“Инновациялық экономика ғылыми әлеует”Егемен Қазақстан 2009 ж.31 қаңтар 13 бет.
12. “Инновациялық жүйе-Қазақстанның басты даму стратегиясы”Азия транзит 2007 ж.77-80 бет.
13.Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 ж арналған стратегиясы.Актілер жинағы 2008 ж.№33-340 құжат.
14.2003-2015 жж арналған Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы.Ана тілі 2005 ж 28 көкек 4 бет.
15.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан”Астана 2007 ж.28 ақпан.
2.С.С. Мәуленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов.“Экономикалық теория” Алматы 2004 ж.
3.С.Әкімбеков,А.Баймұхаметова,У.Жанайдаров. “Экономикалық теория”
Алматы 2001 ж.
4.Д.М.Мадиярова.“Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік”Алматы 2000 ж.
5.Н.Қ.Мамыров,М.А.Тілеужанова. “Макроэкономика”Алматы 2003 ж.
6.Н.Қ.Мамыров,Қ.С.Есенғалиева,М.А.Тілеужанова.“ Микроэкономика” Алматы 2004 ж.
7.“Инновация” Егемен Қазақстан 2009 ж.9 қаңтар 9 бет. 30 қаңтар 4 бет.
8.“Инновация жаңа экономика негізі”Егемен Қазақстан 2006 ж.25 тамыз 2 бет.
9.“Инновациялық экономика құру”Ақиқат 2005 ж. 36 бет.
10.“Инновацилық технологиялар өркендеу негізі”Егемен Қазақстан 2007 ж.7 тамыз 2 бет.
11.“Инновациялық экономика ғылыми әлеует”Егемен Қазақстан 2009 ж.31 қаңтар 13 бет.
12. “Инновациялық жүйе-Қазақстанның басты даму стратегиясы”Азия транзит 2007 ж.77-80 бет.
13.Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 ж арналған стратегиясы.Актілер жинағы 2008 ж.№33-340 құжат.
14.2003-2015 жж арналған Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы.Ана тілі 2005 ж 28 көкек 4 бет.
15.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан”Астана 2007 ж.28 ақпан.
Кіріспе
Қазіргі таңда елдің аймақтық дамуындағы жағдайды былай
сипаттауға болады:
Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттерді дамыту үшін елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы
әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз
ету,өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар
жасау мақсатында Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық
дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы.Қазақстан
Республикасы Президентінің "Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған
ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы"
Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің оныншы
форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік
экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің
тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет
көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған
тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-
инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.Дүниежүзілік
экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бірқатар
проблемаларға тап болып отыр. Негізгі проблемаларға мыналарды жатқызуға
болады: бір жақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға ықпалдасудың
әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық және өңіраралық экономикалық ықпалдасудың
босаңдығы, ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының
мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның
дамымауы, кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан
артта қалушылығы, ғылым мен өндірістің арасында ықпалды байланыстың
болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (бұдан
әрі - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлінуі, менеджменттің экономиканы Ғаламдану
процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне
сәйкес келмеуі.Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған
мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін Даму Банкінің қызметін
жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын
құру көзделіп отыр.Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа
өндірістерді құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және
келелі салаларды кешенді талдау,олардың ең маңызды элементтерін анықтау
негізінде ғылыми және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірленімдерге
қолдау көрсетуге инвестициялау саясатын жүргізетін болады. Стратегия елде
ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған белсенді
мемлекеттік ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздейді.Алға
қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі дамыту және
фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты
жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың және
басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай іске асыру экономиканың адам капиталын,
өндірілген және табиғи капиталды тиімді пайдалануға негізделген тұрақты
өркендеуіне алып келетін оның құрылымында сапалы өзгерістер жасауға,
Қазақстанның әлеуметтік дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейіне шығуына ықпал етуі керек. Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері
мен тетіктерін жетілдіру жөніндегі жекелеген ұсыныстарды негіздеу үшін
Стратегияның тиісті бөлімдерінде импортты алмастыратын және экспортқа
бағдарланған саясатты іске асыру жөніндегі шет елдердің тәжірибесі, оның
ішінде экспорттық саясаттың әрқилы түрлері мен кезеңдері, сондай-ақ әлемдік
рыноктарда бәсекелестік артықшылыққа қол жеткізуге мүмкіндік беретін
факторлар келтірілген.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.Бағдарлама білім беру
саласындағы мемлекеттік саясаттың стратегиясын, негізгі бағыттырын,
басымдықтарын, міндеттерін және оны іске асыру тетіктерін айқындайды әрі
Қазақстан Республикасының заңнамасына, білім беру жүйесін басқару мен
қаржыландыруға, құрылымы мен мазмұнына, кадрларды даярлау жүйесін қайта
құрылымдау әлеуметтік саясатқа өзгерістермен толықтырулар енгізу үшін негіз
болып табылады.
Жалпы алғанда Стратегияны іске асыру нәтижесінде 2015 жылға қарай ел
экономикасы сервистік-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы керек.Әлемдік
дамудан қалыс қалмау үшін Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық
әзірлемелерді ел ішіне табысты енгізу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшін
инновациялардың дамыған өңірлік орталығына айналуға тиіс.
Жоспар
Кіріспе.
І.Тарау.Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттер дамуының қазіргі заман
тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен
міндеттері.
1.2.Инновациялық технологияны Қазақстанның ұлттық экономикасында қолданудың
маңыздылығы.
ІІ.Тарау.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиялық
дамуындағы қаржы институттарының атқаратын қызметтері.
2.1.Макроэкономикалық мәселелерді шешудегі қаржы институттарының атқаратын
іс-шаралары.
2.2.Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асырудағы банк
жүйесінің алатын орны.
ІІІ.Тарау.Білім беру саласының инновациялық жүйеге көшуіндегі қаржыландыру
мәселелерін шешудің негізгі жолдары.
3.1.Білім беру саласында инновациялық технологияны пайдаланудың тиімді
жолдары.
3.2.Білім саласындағы қайта мамандандырудың өзекті мәселелері.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .
І.Тарау. Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттер дамуының қазіргі заман
тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен
міндеттері.
Бүгінгі таңда тұтас алғанда еліміздегі экономикалық жаңарудың
локомотиві болуға қабілетті дамыған өңірлік орталықтардың экономикалық
қызметін жандандыруға, сондай-ақ өңірлердің ұтымды экономикалық мамандануын
қалыптастыруға бағытталған осы заманғы жаңа аумақтық даму стратегиясы
қажет.
Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанның аумақтық дамуы бұрынғы КСРО-
ның біртұтас халық шаруашылығы кешенінің шеңберінде айқындалды және
орталықтандырылған директивті жоспарлау негізінде жүзеге асырылды.
Нарықтық экономиканың жұмыс істеу жағдайында экономикалық әлеуетті
дамыту мен орналастыру және халықты таратып орналастыру мәселелері
негізінен нарықтық тетіктер арқылы айқындалады.Сонымен қатар, мемлекет
елдің орнықты экономикалық дамуы, халықтың қолайлы тыныс-тіршілігі және бар
ресурстық әлеуетті ұтымды пайдалану үшін жүйелі жағдайды қамтамасыз етуге
тиіс.Тиісінше мемлекеттің аумақтық даму процестерін реттеудегі міндеттері
өзгеруге тиіс.Қазіргі кезеңде мемлекет міндеттері экономика мен еңбек
ресурстарын экономикалық тұрғыдан перспективалы аудандарға және тыныс-
тіршілік үшін қолайлы табиғи-климаттық аймақтарға шоғырландыруды
ынталандыруға, нарық субъектілерінің экономикалық белсенділігін өсіру үшін
жағдайлар жасауға және әлемдік шаруашылық жүйесіне үйлесімді кіріктірілген
біртұтас ішкі экономикалық кеңістікті қалыптастыруға келіп тіреледі.
Жоғарыда көрсетілген міндеттерді іске асыру елді дамытудың
геоэкономикалық және геосаяси факторларын ескеруге тиіс.Жаһандану мен
халықаралық бәсекелестіктің күшеюі елдің әлемдік нарықтарға ұстанымдануының
тиімді стратегиясын тұжырымдауды талап етеді.
Өңірлер мен ірі қалалар бәсекелік стратегияны тұжырымдаумен, еңбек
бөлінісінің ұлттық қана емес, өңірлік және әлемдік жүйесінен де орын
іздеумен айналысуға тиіс.
Осы Стратегия, экономикалық кеңістіктік және халықты таратып
орналастыруды қалыптастыруды, кластерлерді қалыптастырумен өзара
байланыстыра отырып аумақтарды инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді қоса
алғанда, елдің аумақтық дамуының стратегиялық бағыттарын айқындайды және
тиісті мемлекеттік, салалық және өңірлік бағдарламаларды әзірлеудің немесе
түзетудің негізі болып қызмет атқаратын болады.
Осы заманғы даму үрдістері елдің континентішілік жағдайының
"түзелмейтін" таптаурынды жоққа шығарады.
Қазақстанның және оның одан әрі аумақтық дамуының перспективалары
дәстүрлі бәсекелік артықшылықтарды пайдаланумен қатар, елдің әлемдегі
ұстанымдануының жаңа парадигмасын тұжырымдай отырып, оның географиялық
жағдайын барынша пайдалану стратегиясын іске асыруға тікелей байланысты
болуға тиіс.
Қазақстанның экономикалық жаһандану процесіне қосылуы бастапқы кезеңде
шикізат ресурстарын негізгі жеткізушілердің бірінің функцияларын іске
асыра отырып, уақыт өте келе әлемдік экономикалық кірігу процесінің
белсенді қатысушысына айналуға мүмкіндік береді.
Қазақстан Орталық Азия өңіріндегі тораптық елге, өңірішілік
экономикалық байланыстарды кіріктірушіге, капитал мен инвестициялар
тартудың, Орталық Азия нарығына бағдарланған өңірлік өндірістерді немесе
аса ірі әлемдік компаниялардың филиалдарын орналастырудың, халықаралық
деңгейдегі қызмет көрсетулердің орталығына айнала алады.Перспективада
Қазақстан маңызды байланыстырушы буынның, Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және
Оңтүстік Азия экономикалық жүйелерінің өзара іс-қимылының
трансконтиненталдық экономикалық көпірінің функцияларын да орындай алады.
Серпінді дамып келе жатқан ірі қалалардың базасында тауар, қаржы,
технологиялық және мәдени алмасулардың еуразиялық жүйесінде өзіне елдегі
экономикалық белсенділікті шоғырландыратын аса маңызды тораптарды
қалыптастыру мүмкіндігі бар.
Трансконтиненталдық және басқа халықаралық магистралдарды одан әрі
дамыту ішкі экономикалық кірігуді күшейтуге ықпал ете алады, жаңа
минералдық-шикізат ресурстарын игеруді, тасымалданатын жүктерді өңдеу
жөнінде өндірістер құруды, көлік жолдарын салуды және оның жұмыс істеуін
қамтамасыз етуді қоса алғанда, өңірлер экономикасының дамуына әсер ете
алады.
Аумақтық даму Стратегиясының басымдықтары
Елдегі экономикалық белсенділікті өзіне шоғырландыратын және елдің
қалған бүкіл аумағы үшін "локомотив" рөлін атқаратын "басып оза" өсу
аймақтарын (өсу полюстерін) қалыптастыру.
Орталық Азиядағы сауда-экономикалық және сервистік-технологиялық
орталық ретінде Қазақстанның экономикалық кеңістігін әлемдік шаруашылық
жүйесіне кіріктіру.
Ел аумағын ұтымды игерумен үйлестіре отырып, экономика және еңбек
ресурстарын экономикалық жағынан перспективалы және тыныс-тіршілік үшін
қолайлы аудандарға шоғырландыру.
Кластерлік даму, өзін-өзі ұйымдастыру және ішкі ресурстарды жұмылдыру
тетіктерін енгізу жолымен өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
Стратегияны іске асырудың негізгі бағыттары
Алға қойылған елді орнықты және серпінді дамытуды қамтамасыз ету
мақсатына қол жеткізу өңірлік және әлемдік экономикада ел мен оның
өңірлерінің бәсекеге қабілеттілікке мамандануын, елдің экономикалық
әлеуетін және халықты таратып орналастыруды ұтымды кеңістіктік
ұйымдастыруды қалыптастыру жөніндегі өзара байланысты міндеттерді тиімді
іске асыруға және соның негізінде елдің барлық аумақтарының теңгерімді
әлеуметтік-экономикалық дамуының жұмыс істеуіне байланысты.Осы Стратегияны
іске асыру бағыттары көбінесе елдің аумақтық даму аспектілерін қамтиды.
Сонымен қатар Стратегияда елдің орта мерзімді даму жоспарлары мен
мемлекеттің басқа да бағдарламалық құжаттарында көзделген өзара байланысты
шаралар шеңберінде макроэкономикалық реттеу мен қаржы секторын дамыту,
қолайлы іскерлік және инвестициялық климат құру, өндірістің адами капитал,
ғылыми-техникалық әлеует және басқа да бағыттар сияқты факторларын тұтастай
дамыту мәселелері бойынша жалпы үйлестіру жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан Еуропа, Азия-Тынық мұхиты және Оңтүстік Азия экономикалық
жүйелері өзара іс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпірі
ретінде. Елдің екі континенттің (Еуропа мен Азияның) қиылысында қолайлы
географиялық орналасуы және оның көлік-коммуникация дәліздерінің
халықаралық дәліздердің құрамына қосылғандығы жүк транзитінен ғана емес,
перспективада еуразиялық кеңістікте қалыптастырылатын сауда-экономикалық
кірігулер процесіне қатысуынан да түсетін пайданы пайдалану мүмкіндігін
алдын -ала айқындап береді.
Басты міндет Батыс пен Шығыс (Еуропа мен Азия) арасындағы кеңістікте
ресурстардың құйылу процестерін технологияландыру (логистикалық тораптар,
дистрибуцияның осы заманғы арналары) болып табылады.
Қазақстан-өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізуші ретінде.
Өзінің минералдық-шикізат және аграрлық әлеуетін, шетелдік инвестициялар
мен технологияларды басып оза тартудағы артықшылықтарын пайдалана отырып,
Қазақстанның орта және жоғары технологиялы өнеркәсіптік, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы өнімдерін өңір елдеріне ірі жеткізушілердің біріне айналу
мүмкіндігі бар. Жоғары бәсекелестікке байланысты аталған өнімдер түрлерімен
әлемдік нарыққа шығу проблема болып табылады, сондықтан қаралып отырған
кезеңде назарды өңірлік нарыққа шоғырландыру мақсатқа сай келеді.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберіндегі негізгі міндеттер мыналар
болады: өңірлік нарықта бәсекеге қабілеттілік әлеуеті бар салаларды, оның
ішінде кластерлік ұстанымды (тамақ өнеркәсібі мен құрылыс материалдары
өндірісі, металлургия мен машина жасау және басқалары) пайдалана отырып
дамыту; технологиялық трансферт аймақтарын, жетекші шетелдік компаниялардың
процессинг орталықтарын құру және дамыту, мысалы, "LG", "Рһіlір Моггіs",
"Кnаuf" компанияларының Қазақстанда қазірдің өзінде жұмыс істеп жатқан
филиалдары сияқты "жаһандық брэндтерді" тарту; экспортталатын өнім
номенклатурасын ұлғайту; қазақстандық брэндтерді алға жылжыта отырып,
сыртқы нарықтарда маркетингілік қызметті жандандыру.
Қазақстан – қазіргі заманғы сервис орталығы ретінде
Бүгінгі әлемде қызмет көрсетулердің дамығандығы сондай, ол экономика
жай-күйінің индикаторы болып отыр. Құрлықтың ортасына орналасқан Қазақстан
үшін қазіргі заманғы қызмет көрсетулер саласын дамыту өңірде сәтті
ұстанымдану мүмкіндіктерінің бірі болып табылады. Қолда бар әлеуетті
пайдалана отырып, Қазақстан өңірдің халықаралық стандарттарға жауап беретін
қызмет көрсетулердің кең ауқымын ұсыну бойынша дамыған сервис орталығына
айналуға тиіс.
Өңірдің сервис орталығы ретінде Қазақстан өзін мыналар ретінде
көрсететін болады: өңірлік дистрибуция орталығы, бұл елде Орталық Азия
нарығына бағдарланған және әлемдік тауар өндірушілерге өз өнімдерін өңірде
өткізу үшін қолайлы жағдай жасайтын ірі сауда-логистика тораптарын құруды
көздейді; транзиттік-логистикалық орталық, бұл елде Еуропа мен Азия
арасында жүк және жолаушылар транзиті үшін қолайлы әрі пайдалы жағдайлар
жасауды, бүкіл Орталық Азия өңірінің тұтынушыларына қызмет көрсетуге
бағдарланған көліктік-логистикалық тораптар құруды білдіреді; өңірлік қаржы
орталығы-таяу жатқан елдерге қызмет көрсететін халықаралық сыныптағы
қаржылық қызмет көрсетулер орталығын құру; ақпараттық-коммуникациялық
орталық- түрлі ақпараттық және мультимедиялық қызмет көрсетулер, оның
ішінде спутниктерден алынатын спутниктік байланыс және ақпарат арналарын
ұсыну; туристік орталық-туризмді дамыту және елді Жібек жолындағы тарихы
мен мәдениеті бай дамыған әрі тартымды туристік орталыққа айналдыру; білім
беру орталығы-оқу ақысының қолайлы деңгейі кезінде өңір елдерінің жастарына
батыстық стандарттарға сәйкес сапалы білім беру; медициналық орталық-өңір
елдерінің азаматтарына жоғары мамандандырылған медициналық көмек көрсету,
медицина кадрларын даярлауды және қайта даярлауды жүргізу.
Қазақстан - өңірдің инновациялық орталығы ретінде
Инновациялар және білімдер экономикасы осы заманғы әлемдік
экономиканың негізіне айналып келеді, сондықтан, әлемдік дамудан қалыс
қалмау үшін Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық әзірлемелерді ел ішіне
табысты енгізу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшін инновациялардың дамыған
өңірлік орталығына айналуға тиіс.
Қазақстанның мынадай салаларда инновациялық әзірлемелерді әзірлеуге
және сыртқы нарықтарға жылжытуға мүмкіндігі бар: өнеркәсіптік әзірлемелер,
минералдық шикізатты кешенді пайдалану және қайта өңдеу технологиялары;
ауыл шаруашылығы саласындағы әзірлемелер; химиялық және биологиялық
технологиялар; экология және энергияның баламалы көздері саласындағы
әзірлемелер; медициналық әзірлемелер;ядролық технологиялар; ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялар; ғарыштық зерттеулер;әскери-өнеркәсіптік
технологиялар.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберіндегі негізгі міндет бұрын елден
кетіп қалған ғалымдар мен әзірлеушілерді, сондай-ақ көршілес елдерден
мамандарды тарта отырып, білім беру-инновациялық, бизнес-технологиялық және
қолдаушы кешендерді біріктіретін өңірлік инновациялық жүйелерді (ӨИЖ) құру
болады.
Елдің ұстанымдануының жоғарыда аталған бағыттары экономикалық әлеуетті
және халықты таратып орналастыруды кеңістіктік ұйымдастыруды қалыптастыру
үшін негізге айналады, екінші жағынан, тиімді кеңістіктік даму әлемдік
нарықта елдің бәсекеге қабілеттілікке мамандануға қол жеткізуінің аса
маңызды құралына айналады.
Стратегияның мақсаты, міндеттері және оны жүзеге асыру қағидаттары.
Индустриялық саясат дегеніміз- мемлекеттің бәсекеге түсуге қабілетті және
тиімді ұлттық өнеркәсіпті қалыптастыру үшін кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар
жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік стратегиясы 2010 жылға
дейінгі кезеңге арналған стратегиялық жоспарда белгіленген мақсаттарға қол
жеткізуді қамтамасыз етуі, сондай-ақ одан кейінгі жылдары қазақстандық
экономиканың сервистік-технологиялық бағыттылығын қалыптастыру негіздерін
құруы тиіс. Стратегияның басты мақсаты шикізаттық бағыттан бас тартуға
ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты
дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық
экономикаға өту үшін жағдай жасау болып табылады.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабілетті және экспортқа негізделген тауарларды, жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. Бәсекеге түсу қабілеті дегеніміз- қазақстандық
кәсіпорындардың экспортқа шығарылатын өнімдерді өндіру қабілетін білдіреді.
Басқаша айтқанда, өңдеуші өнеркәсіптің өнімі осындай әлемдік стандарттарға
сәйкес келуі керек және баға бойынша бәсекелесуге қабілетті болуы тиіс.
Экономиканың шикізаттық секторын дамыту Үкіметтің салалық және
секторлық стратегиялары бойынша жүзеге асырылады. Стратегияның міндеті,
өңдеуші өнеркәсіпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерінде
қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнімділігін
кемінде 3 есе арттыру және ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету,
өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру, кәсіпкерлік
ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрі
бәсекелестік артықшылықты жетілдіретін қоғамдық институттарды ұстау,
қосылған құнға барынша қол жеткізе отырып, нақты өндірістерде қосылған құн
тізбегіндегі элементтерді игеру, ғылымды көп қажет ететін және жоғары
технологиялық экспортқа негізделген өндірістер құруды ынталандыру, елдің
экспорттық әлеуетін қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердің
мүддесіне қарай әртараптандыру, сапаның әлемдік стандарттарына көшу;
дүниежүзілік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосылу арқылы
әлемдік шаруашылық жүйесіне және өңірлік экономикаға ықпалдасуды үдету
болып табылады.
Өндіріске жұмсалатын электр энергиясының шығындарын индустриялық
дамыған елдермен салыстыру төмендегі кестеде көрсетілген.
(ЖІӨ-нің 1 долларына шаққанда кВтсағ)
2006 ж 2007ж 2008 ж 2009 ж 2010 ж
ТМД
Армения 4,35 3,88 3,66 3,28 3,13
Беларусь 2,36 1,63 1,85 1,54 2,18
Қазақстан 4,01 2,80 2,35 2,20 2,82
Қырғызыстан 8,24 7,87 7,13 7,07 10,56
Молдава 0,83 0,83 0,78 0,71 0,94
Ресей 2,55 2,02 1,95 2,98 4,37
Украина 5,24 4,11 3,55 4,13 5,59
Әлемнің басқа
да елдері
Ұлыбритания 0,30 0,29 0,26 0,25 0,25
Германия 0,22 0,23 0,26 0,26 0,26
Италия 0,22 0,20 0,22 0,22 ...
Канада 0,96 0,94 0,91 0,92 0,88
Қытай 1,44 1,32 1,26 1,17 1,21
Корей 0,42 0,44 0,52 0,75 0,66
Республикасы
АҚШ 0,45 0,44 0,45 0,44 0,42
Туркия 0,51 0,52 0,54 0,54 0,59
Жапония 0,19 0,21 0,24 0,27 0,24
Франция 0,32 0,33 0,36 0,35 0,36
Стратегия мынадай қағидаттарға негізделеді: жеке сектормен
серіктестік;
инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсіптің шикізаттық емес
салаларында өндірілетін тауарлар мен қызметтердің бәсекелестік қабілетін
арттыруға бағытталуы, өнеркәсіпті жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету
жөніндегі рәсімдердің жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды іске
асыруға мемлекеттік қаржылық және өзге қолдау көрсету, қосылған құн
тізбегін дамытуды қамтамасыз ететін салаларға мемлекеттік қолдау көрсету
шараларының кешенді сипаты, тең бәсекелестік жағдайларды және салауатты
бәсекелестік ортаны қалыптастыруды қамтамасыз ету, қандай да болсын жеке
сипаттағы жеңілдіктерден және преференциялардан бас тарту, индустриялық
саясаттың бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыруға бағытталуы.Аталған
қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлі сапалық
өзгерістер болғанда, ол әртараптандырылған кезде алға қойылған мақсаттар
мен міндеттерді шешу Қазақстанда тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау. Барлық
әлеуетті бәсекеге қабілетті, оның ішінде экономиканың шикізаттық емес
бағытындағы салаларда жұмыс істейтін экспортқа бағдарланған өндірістер
индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып табылады.
Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді шешу мақсатында ғылымды көп
қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді дамыту үшін жағдайлар
жасауға ерекше көңіл болу қажет.Бұл көзқарас экономиканың түрлі
салаларындағы кәсіпкерлер үшін жұмыс істеп тұрған өндірістерді техникалық
және ұйымдық жағынан жетілдіруге және экспорттық бағыттағы өнімнің жаңа
түрлерін шығаруға кедергі жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиіс, ал екінші деңгейдегі
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттік даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әріптестіктік қарым-қатынаста ықтимал іске асыру
мақсатында арнайы әдістемелер негізінде оларға талдау жасайды. Нарықтық
экономикалы елдердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының заңдары бюджет
қаражатын жеке кәсіпорындарға қаржы және инвестициялық қолдау көрсетуге
жұмсауға тыйым салады.Осыған сәйкес нақты жеке компанияларға қаржылық
қолдау көрсету мемлекеттік сыбайлас жемқорлықтың көрінісі ретінде
бағаланады. Тәжірибе осындай көзқарастың дұрыстығын көрсетті.Әдетте,
мемлекет нақты компанияларға тікелей қаржылық қолдау көрсете алмайды және
онымен айналыспауға тиіс, бірақ экономиканың бәсекелестік қабілетін арттыру
мәселелерінде, жеке кәсіпорындарды жаңғыртуға, инновациялық процестерге
қатысуға және осы арқылы өзінің өндірістік және бәсекелестік әлеуетін
құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрі бастамашы болуы мүмкін және
болуы тиіс.
Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау әдістері.
Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада
құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыруда жеке сектормен ынтымақтастық орната
алады.Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым сәтті мысалдары Жапонияда, Оңтүстік
Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз жылда өздерінің экономикалық даму
саласында ірі бетбұрыс жасаған басқа да елдерде бар.
Қазіргі Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзілік Банктің зерттеулері мемлекеттік индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестіруге, іскерлік ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкін екендігін көрсетті.
Инвестицияларды үйлестіру жөніндегі бастамалар Жеткілікті дамымаған
рынок жағдайында фирмалардың өндірістің кеңеюіне қарай қалыптасатын жаңа
және барынша сапалы өнімге сұраныстың көлемін бағалауға
мүмкіндігі болмайды. Мемлекет инвестицияларды үйлестіру функциясын өз
мойнына алады, олар инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыру кезінде
ғана компанияларға пайда түсіреді.
Инвестицияларды үйлестірудің осы үлгісін қолдану мемлекеттік және жеке
институттарда белгілі бір әлеуеттің болуын көздейді, оған көптеген дамушы
елдердің қолы жетпейді.
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі бастамалар Іскерлік
ынтымақтастық жөніндегі белсенді мемлекеттік саясат шенберінде бастамалар
кәсіпкерлермен мынадай бағыттарда іскерлік қарым-қатынасты нығайтуға
тікелей бағытталуы мүмкін: сатып алушылардың мамандандырылған санаттары
жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады және өнім стандарттары бойынша
ақпарат көзі болып табылады; жабдықтарды жеткізушілер олармен бірге
өндірістік тәжірибе жинайды;ресурстарды жеткізушілер өндірістің жаңа
идеялары мен әдістерінің пайда болуына ықпал етеді, ал бәсекелестер жаңа
идеялардың қайнар көзі болып табылады.
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер
көрсетуді жеткізушілер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық
бюролар және кооперация қағидаттарымен жұмыс істейтін басқа да
мамандандырылған ұйымдар сол бір аймақтың шеңберінде бірлесіп жұмыс
істейді.
Рыногы жеткілікті деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудің және
іскерлік ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесін қозғалысқа келтіру
үшін ұйытқы (өзінің табиғаты жағынан ол мемлекеттік немесе жеке болуы
мүмкін) қажет болуы мүмкін.
Рынокты алмастыру
Бұл көзқарас үкіметтің рынокты толық ығыстырып шығару әрекеттерімен
байланысты.
Өнеркәсіптік өсуге серпін беру үшін мемлекеттер нарықтық бағалауды
ақпаратпен және мемлекеттік секторда жинақталатын бағалармен ауыстыру
ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемісті бола бермейді.
Филиппиннің 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжірибесі жеке
кәсіпкерлердің беделді топтары үкіметке күшті ықпал еткен кезде не болуы
мүмкін екенін көрсетті.
Өзінің одақтары үшін ел ішінде бизнес жүргізу үшін жаңа мүмкіндіктер
туғызу ниетімен 1979 жылы Филиппин үкіметі $5 миллиард сомаға "ірі
индустриялық жобалардың" жаңа Стратегиясы туралы хабарлады (олардың барлығы
капиталды көп қажет ететін ауыр өнеркәсіпте жүзеге асырылды). Бір жылдан
кейін Стратегия қарсыластарының қысымымен үкімет осы жобаларға қайтадан
экономикалық және қаржы сараптамасын жүргізуге келісті. Көп кешікпей бұл
процеске саяси және қаржы қайшылықтары өз ықпалын тигізді. 1987 жылдың
соңына қарай алғашында ұсынылған жалпы құны $ 4 миллиард болатын ($ 5
миллиардтан) он бір жобаның бесеуі жүзеге асырылмайтын жоба
ретінде тоқтатылды. Тұтастай алғанда жалпы құны $ 800 миллион болатын төрт
жоба ғана пайда әкелді.
Әлемдік тәжірбиені ескере отырып, Стратегияны іске асыру кезінде
инвестицияларды үйлестіру және іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі
бастамаларға баса көңіл аударылатын болады. Қаржылық қолдау үлестік қатысу
қағидаттары негізінде ғана даму институттары арқылы көрсетілетін болады.
Бұл ретте жеке сектор, оның ішінде екінші деңгейдегі банктер негізгі
тәуекелдерді өз мойындарына алатын болады.
Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тізбегін
(ҚҚТ) дәйектілікпен дамыту арқылы бәсекеге қабілетті өнім шығаратын өндіріс
орындарының біртұтас жүйесін құруға бағытталған жобаларға Даму институттары
арқылы қатысатын болады. Бұл бәсекеге қабілетті өнімнің барлық өлшемдеріне
сәйкес келетін түпкі өнім үшін жұмыс істейтін көп салалы кәсіпорындарды
құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі әлемдік практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде қарастыруға
негізделген дамыту стратегиясын әзірлеу және талдау әдісі жасалған және
кеңінен қолданылады.
Бұл әдістің мәні әрбір саланы түпкі өнімнің құнын ретімен қосып
отыратын өндірістер тізбегі ретінде қарастыруға болатынына келіп саяды.
ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдістемесі тізбекте қозғалысқа
келтіретін немесе онда басым күштерге байланысты ҚҚТ-ның екі негізгі түрін
бөліп көрсетеді. Осыған байланысты ҚҚТ құрылымдық тұрғыдан алғанда тік және
көлбеу тізбектер болып бөлінеді.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсенділік, әдетте, бір
компанияның шеңберінде шоғырланады. Мәселен, бір компанияның өзі-ақ шикізат
өндіреді, оны ұқсатады, өз бетімен қосалқы бөлшектер шығарады және өнімді
жинайды.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсенділік көптеген шаруашылық жүргізуші
субъектілері бойынша бірдей етіп бөлінген компаниялардың біреуі өнімнің
дизайнымен айналысады, басқалары жинақтаушы бөлшектерін шығарады,
үшіншілері оларды жинайды.
Әдетте, өндірушілер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады, ал сатып
алушылар басым жерлерде көлбеу құрылымды болады.
Тұтастай алғанда, кім ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең үлкен қосылған
құнды сол алады.
Автомобиль саласының қазіргі ҚҚТ автомобильдің қосалқы бөлшектері мен
бөлшектерін шығарушылардан, автомобильді әзірлеп шығаратын (дизайн) және
жинайтын кәсіпорындардан, сондай-ақ дистрибьюторлардан тұрады. Бұл ретте
машиналар жинайтын кәсіпорындар тізбекке негізінен ең жоғары қосылған құнды
алу нысанында барынша зор ықпал етеді.
Киім тігу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы болып табылады. Ол
дизайнерлік фирмалардан, көтерме бағамен сатушылардан, бөлшек сауда
дүкендерінен, тоқу фабрикаларынан, шикізатты өндірушілер мен өңдеушілерден
және киім тігу фабрикаларынан тұрады. Осы тізбекте дизайнерлік фирмалар
және көтерме бағамен сатушылар төтенше роль атқарады. Олар ең жоғары
қосылған құнды алады, сол арқылы
нені өндіру керектігін анықтайды.
Кейбір елдерде халық табысының өсуі, тауар өндірушілерге қойылатын
экологиялық және басқа да талаптардың күшейтілуі қосылған құнды
орналастыруға елеулі әсер етеді. Мысалы, Гонконгте жалақының елеулі
өскеніне және киім мен аяқ киім шығару индустриясында өзінің бәсекелестік
артықшылығын жоғалтып алғанына қарамастан, ел ҚҚТ-дан шығып қалған жоқ.
Себебі АҚІП-қа киім мен аяқ киім жеткізуге квота алуда Гонконг
компанияларының тәжірибелері мен қажетті байланыстары бар. Егер АҚШ үкіметі
квоталарды жойса, қытай компаниялары өнімді тікелей жеткізумен айналысар
еді. Өндірістік және сатып алушылық ҚҚТ құрылымы
Өндірістік ҚҚТ (автомобиль жасау, компьютерлер, авиация құрылысы,
электр машиналары) [Графикалық нысанды қараңыз]
Сатып алу ҚҚТ (киім-кешекті, аяқ киімді, ойыншықтарды, үй тауарларын
дайындау) [Графикалық нысанды қараныз]
Қазақстан жағдайында өздерінің құрамында кенді өндірумен, оны
байытумен, бастапқы және қайталама металл, ілеспе элементтер (алтын, күміс,
сирек жер металдары) шығарумен айналысатын өндіріс орындары бар "Қазақмыс"
ААҚ және "Қазмырыш" ААҚ ҚҚТ-ның тік құрылымының жарқын мысалы болып
табылады. Алайда ҚҚТ осымен үзіліп қалады. Бұдан кейін өнімді өңдеу басқа
елдердің компанияларында жүргізіледі, оларға аталған кәсіпорындар ресми
түрде қатыспайды, бұл олар алатын қосылған құнды едәуір азайтады.
"Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндірістің мысалы болып табылады. Бұл
кәсіпорын шынжыр табанды тракторлар құрастыру үшін негізгі тораптарды басқа
кәсіпорындардан сатып алу қағидаты бойынша ұйымдастырылған. Бұл ретте ол
осы жинақтаушы тораптар мен бөлшектерді өзінің бәсекелестерінен сатып
алады. Сайып келгеңде, трактордың түпкілікті бағасы бәсекелестерінікінен
үнемі жоғары болып шығады.
Индустриялық-инновациялық саясатты іске асыру үшін ықтимал бәсекелес
өндірістерді, оның ішінде әлемдік рыноктардың даму үрдістері мен жеке
сектордың бастамаларын ескере отырып, экономикалық ҚҚТ-не құратын экспортқа
бағдарланған өндірістерді айқындау мақсатында экономика салаларының даму
деңгейіне кезең-кезеңмен талдау жасап тұру қажет.
Сонымен бірге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзінің орнын табу мақсатында
әлемдік және өңірлік рыноктарды зерттеуді күшейтуі қажет. Бұл міндет
әлемдік экономикаға, оның ішінде тіпті шикізат секторына қосылуды басынан
бастауға тура келетінімен қиындай түседі.
ҚҚТ бүкіл тізбегін қайтадан қалпына келтіруді көтермелеудің
қажеттілігі бола қоймас, тек қосылған құны барынша жоғары элементтерді
немесе әлемдік рыноктарға шығуға және қосылған құны барынша жоғары
экономикалық белсенділіктерге одан әрі қадам басуға мүмкіндік беретін
элементтерді ғана көтермелеу керек.
Осыған байланысты мемлекеттік қолдау қазіргідей ҚҚТ жекелеген
элеменгтері бойынша ішінара емес, онын барлық негізгі элементтері бойынша
кешенді түрде көрсетілуі тиіс. Басқаша айтқанда, қолдау жеке алынған
кәсіпорынға немесе салаға емес, тіпті әртүрлі салалардағы, бірақ бірыңғай
ҚҚТ шеңберінде өзара байланысқан салалардағы барлық немесе негізгі
кәсіпорындар бойынша көрсетілуі керек. Мемлекеттің үйлестіруші және
жоспарлаушы қызметі осымен тұжырымдалмақ.
Экономика салаларына және әртүрлі өндірістерге ҚҚТ әдістерін ескере
отырып талдау жасау үшін Маркетингтік-талдама зерттеулерінің орталығы
құрылатын болады. Орталықты құруға рыноктар маркетингі және оларды терең
зерделеу саласындағы консалтингтік қызмет көрсетудің отандық нарығының
туындауы мен қалыптасуының бастапқы сатыда тұрғаны, талдау зерттеулері
шығыстарының шамадан тыс жоғары екені және жеке сектордың әлемдік деңгейде
жүзеге асырылатын рынокты талдау зерттеулеріне зәрулікті бастан өткеруі
түрткі болып отыр. Мемлекет орталық құра отырып осы саланың қарқынды
дамуына едәуір серпін береді. Консалтингтік қызмет көрсетудің отандық
рыногының өсуі және қалыптасуы бойынша орталықтың мемлекеттік ретіндегі
қызмет етуі орынсыз болады және ол 3-тен 5 жылға дейін орта мерзімді
перспективада , жекешелендірілетін болады.
Өнеркәсіпті жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшін отын-
энергетикалық кешеннің (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестициялық және өндірістік әлеуетін пайдалану
Ірі инвестициялық жобалар өзінде шоғырланған және өнімнің әрбір
өзгерту сатысында қосылған құны мөлшерін арттыру арқылы технологиялық
тұрғыдан бірнеше қайтара өзгертуге болатын өнімдер шығаратын өндіріс
орындары ҚҚТ әдісі бойынша бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа
бағдарланған өндірістерді дамыту мен қалыптастыру алаңына немесе базасына
айналуы тиіс.
Іс жүзінде барлық мұнай экспорттаушы елдерді дерлік өз экономикасьн
әртараптандыру проблемасы алаңдатады. Дүние жүзінде осы бағытта біраз
тәжірибе жинақталған. Мұнай және мұнай өнімдеріне конъюнктура
өзгерістерінің әсерін төмендету мақсатында аса ірі мұнай экспорттаушы елдер
соңғы он жылдықта мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебінен
экономиканың өндірістік құрылымын жетілдіру жөніндегі шараларды іске
асыруда. Осымен бір мезгілде дамыған елдер экономикасынан кіріс алу
мақсатында басқа елдерге капитал экспорттау жұмысы жүргізілуде.
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібіне жылдан жылға көбейіп келе жатқан
инвестициялар көлемі экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта
болып табылады. Осыған байланысты, Каспий теңізінің қазақстандық секторын
(КТҚС) игеру индустрияны дамытудың негізгі қозғаушы "локомотивтерінің" бірі
болып табылады, онда күнілгері бағалау бойынша көмірсутектердің жалпы қоры
8,0 млрд. тоннаны құрайды, ол күтіліп отырғандай, Қазақстанда көмірсутектер
өндірудің неғұрлым елеулі өсімін қамтамасыз етеді.
Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндіру жылына 150-200
млн. тоннаға жетіп, 25-30 жыл бойы осы деңгейде тұруы мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі тұзды кен орындары мұнайда
сұйылған газдың құрамы жоғары - шамамен 60% көлемінде болуымен сипатталады.
Қашаған кен орнының мұнайында ғана алынатын газдың қоры Қарашығанақ кен
орнының қорымен ғана теңесуі мүмкін деп күтілуде.
Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзімді перспективасында
ОЭК-інің дамуы КТҚС-нын дамуымен айқындалатын болады, өйткені 2007 жылдан
кейін оншорлық кен орындарында өндірудің өсуі шамалы болады.
Каспий өңірі көмірсутегін өндірудің өсуіне, магистральдық, оның ішінде
экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктерді сақтау және ауыстырып тиеу
үшін теңіз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ толтыратын
темір жол терминалдарын салуға, электр энергетикасында және
телекоммуникациялық инфрақұрылымда жаңа қуаттарды енгізуге байланысты
Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуір көлемде әсер ететін
инвестициялық және өндірістік белсенділіктің қуатты өсуін бастан кешіретін
болады.
Каспийде кемірсутегін өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін
отандық шикізат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Ірі инвесторларды
тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсіп аймағының маңында ілеспе табиғи
газды ұқсату жөніндегі мұнай-химия кешенін салу жоспарлануда. Кешен мұнай-
химия өнімдерінің сұйық және бастапқы компоненттерінің ауқымды белігін -
этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, апетилен, бензол, ксилол
және басқаларын, олардың негізінде пластикалық массалар мен эластомерлер
алуға мүмкіндік береді.
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға инвесторлар 80
млрд. АҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет білдіруде. Бұл қаражат іске
қосылатын кәсіпорындардың жұмысын қамтамасыз ететін өндірістік,
инфрақұрылымдык және әлеуметтік объектілер салуға жұмсалатын болады.
Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер көрсетулердің
ауқымды түріне сұраныс тудырады, олардың бір бөлігі Қазақстан жағдайы үшін
уақытша сипатта болады, ал басқа бөлігі мұнай қорлары сарқылғаннан кейін де
сыртқы және ішкі рыноктарда қажет болатын өндірістер құруға бағытталатын
болады.
Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-
сауық индустриясын құру үшін, теңіз порттары - жүктерді тасымалдаудағы
көлік шығыстарын азайту үшін, машина жасау зауыттары баржалар, жүк,
кәсіпшілік және әскери кемелер, жабдық пен тұрмыстық техниканың мол
ассортиментін шығару және т.б үшін алғышарт жасайды.
ҚҚТ дамыту бөлігінде шикізатты ұқсатуды кеңейте түсудің жақсы
перспективалары бар.
Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу іс жүзінде экономиканың барлық
салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлік бұйымдардың шамамен 200
түрін шығаруға мүмкіндік жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы
трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды.
ҚҚТ-ны дамыту үшін металлургия өнеркәсібінде жақсы перспективалар бар.
Қазақстанда Д.Менделеевтің периодтық жүйесінің 100-ге жуық элементін
қамтитын минералдық рудалардың қорлары бар КСРО тұсында оның 74 элементі
өнімінің алуан түріне пайдаланылады. Қазақстанның түсті металлургия өнімі
ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы тауарларды - ғарыш
аппараттарын, қару-жарақ, электр техникасын жасауда пайдаланылды.
Қазақстанда түсті, асыл және сирек кездесетін жер металдарының кең
ауқымды мөлшерін күрделі және қоры аз рудалардан, руда үйінділерінен,
металлургиялық шлактар мен қайта өңдеу қалдықтарынан алу жөніндегі ғылыми-
инновациялық әзірлемелерді түсті металлургия кәсіпорындарында енгізудің осы
саласында да зор ғылыми әлеуеті мен тәжірибесі бар. Металлургиялық
қалдықтар мен руда үйінділерін ұқсату жөніндегі жаңа технологияларды енгізу
орта мерзімді перспективада қосылған құны жоғары өнім алуға мүмкіндік
береді.
Қазақстанға ірі инвестициялардың ағылуы түсті металлургия, химия және
жиһаз өнеркәсібінің өнімдеріне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрін
мұнай мен газды және металдарды өңдеуді кеңейте түсу есебінен Қазақстанда
шығаруға болады әрі болашақта бұл өнім әлемдік рынокта өз орнын табады.
Қазақстан әлемдегі ірі астық өндірушілердің бірі болып табылады. Астық
өңдеу процесін тереңдету көп салалы ҚҚТ-ны құрудың негізгі базасы болуы
мүмкін. Осындай тізбекті дамытудың бағыттары астық өңдеудің технологиялық
процесін кеңейтуден де, жемшөп өндіру, мал шаруашылығы, ет пен сүт өнімін
шығаруды дамытудан да көрінеді, ҚҚТ-ға, сондай-ақ элеваторлар да, ауыл
шаруашылығы техникасы мен минералдық тыңайтқыштарды шығару жөніндегі
зауыттар да, табиғи тағам бояғыштарын, фармацевтикалық бұйымдарды,
биотехнология өнімдері мен басқаларын шығару жөніндегі кәсіпорындар да
кіреді.
Экономика кұрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын
әртараптандырудың аталған бағыттары әлеуетті тұрғыдан басым бағыт болып
табылады.Алайда ұсынылып отырған жобаларды іске асыруға мемлекеттік қолдау
көрсету жөніндегі
түпкілікті шешімді ҚҚТ әдісі бойынша аталған өнімдерді барынша қайта өңдеу
бөлінісінде дамыту мүмкін болатын бәсекелестік артықшылықтарды егжей-
тегжейлі талдаудан кейін ғана қабылдау қажет.
ҚҚТ әдісі бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезінде ҚҚТ-
ның одан әрі дамуын көздейтін бірлескен өндірістерді ұйымдастыруға орай ТҰК
өңірлік өкілдерімен экономикалық ынтымақтастықты қамтамасыз ету қажет.
Ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы өндірістер құру
саласындағы әлеуетті басымдықтар. Қазіргі экономикалық дамудың негізгі
сипаттамаларының бірі озық ғылыми технологиялық әзірлемелердің негізінде
белгілі бір уақыт кезеңінде жасалған технологияларды кезең-кезеңімен
ауыстыру процесімен байланысты оның әркелкі сипаты болып табылады.
Технологиялық құрылымдардың ауысуы сәтінде алдындағы кезеңде көш басында
болған елдер капиталдың құнсыздануына және бұрынғы өндірістерде істеген
қызметкерлердің біліктілігінен айырылуына тап болады. Жаңа өндірістік-
технологиялық жүйені қалыптастыруда жетістіктерге қол жеткізіп үлгерген
елдер дәстүрлі жұмсау салаларынан сырғып бара жатқан капиталды тарту
орталықтарына айналады. Стратегия индустриядан кейінгі дамудың
перспективалы бағыттарында ғылыми-техникалық, инновациялық және өндірістік
әлеуетті ұлғайтуға бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестік
артықшылықтарды алуға жәрдемдесуге тиіс. Негізгі бағыттар мыналар болуы
тиіс:
1. Жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік
те, салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға
жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсіптік ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы
элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және с.с.) қолдау.
3. Индустриядан кейінгі экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазіргі ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану.
Қазақстан қазірдің өзінде мына салалардағы әзірлемелер негізінде
ғылымды көп қажет ететін өндірістерді дамыту үшін белгілі бір ғылыми базаға
ие, оның ішінде биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа
сорттары мен жануарлардың генотиптері, бактериялар штамдары және
басқалары), ядролық технологиялар, ғарыштық технологиялар жаңа материалдар,
химиялық өнімдер және басқаларды жасау.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың жаңа материалдар мен
химиялық технологиялар ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер
жургізу үшін қажетті жағдайлар жасау.
Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың
инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына
инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасын
жетілдіру.
1.2. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі таңда елдің аймақтық дамуындағы жағдайды былай
сипаттауға болады:
Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттерді дамыту үшін елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы 17 мамырдағы №1096 жарлығымен экономиканы
әртараптандыру және жаңғырту негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз
ету,өнімнің бәсекелік түрлерін шығару мен экспортты ұлғайту үшін жағдайлар
жасау мақсатында Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық
дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясы.Қазақстан
Республикасы Президентінің "Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған
ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы"
Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсіпкерлерінің оныншы
форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзірленді.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік
экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің
тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет
көрсету саласында бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа бағдарланған
тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндірісі мемлекеттік индустриялық-
инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.Дүниежүзілік
экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бірқатар
проблемаларға тап болып отыр. Негізгі проблемаларға мыналарды жатқызуға
болады: бір жақты шикізат бағыттылығы, әлемдік экономикаға ықпалдасудың
әлсіздігі, ел ішіндегі салааралық және өңіраралық экономикалық ықпалдасудың
босаңдығы, ішкі рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының
мардымсыздығы (шағын экономика), өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның
дамымауы, кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан
артта қалушылығы, ғылым мен өндірістің арасында ықпалды байланыстың
болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (бұдан
әрі - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлінуі, менеджменттің экономиканы Ғаламдану
процестеріне және сервистік-технологиялық өтуге бейімдеу міндеттеріне
сәйкес келмеуі.Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған
мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін Даму Банкінің қызметін
жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын
құру көзделіп отыр.Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа
өндірістерді құруға және олардың жұмыс істеп тұрғандарын дамытуға және
келелі салаларды кешенді талдау,олардың ең маңызды элементтерін анықтау
негізінде ғылыми және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірленімдерге
қолдау көрсетуге инвестициялау саясатын жүргізетін болады. Стратегия елде
ғылымды және инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған белсенді
мемлекеттік ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді көздейді.Алға
қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қаржы рыногын одан әрі дамыту және
фискалдық, білім беру, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты
жетілдіру көзделіп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың және
басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға көшу көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай іске асыру экономиканың адам капиталын,
өндірілген және табиғи капиталды тиімді пайдалануға негізделген тұрақты
өркендеуіне алып келетін оның құрылымында сапалы өзгерістер жасауға,
Қазақстанның әлеуметтік дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейіне шығуына ықпал етуі керек. Экономиканы мемлекеттік реттеу әдістері
мен тетіктерін жетілдіру жөніндегі жекелеген ұсыныстарды негіздеу үшін
Стратегияның тиісті бөлімдерінде импортты алмастыратын және экспортқа
бағдарланған саясатты іске асыру жөніндегі шет елдердің тәжірибесі, оның
ішінде экспорттық саясаттың әрқилы түрлері мен кезеңдері, сондай-ақ әлемдік
рыноктарда бәсекелестік артықшылыққа қол жеткізуге мүмкіндік беретін
факторлар келтірілген.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.Бағдарлама білім беру
саласындағы мемлекеттік саясаттың стратегиясын, негізгі бағыттырын,
басымдықтарын, міндеттерін және оны іске асыру тетіктерін айқындайды әрі
Қазақстан Республикасының заңнамасына, білім беру жүйесін басқару мен
қаржыландыруға, құрылымы мен мазмұнына, кадрларды даярлау жүйесін қайта
құрылымдау әлеуметтік саясатқа өзгерістермен толықтырулар енгізу үшін негіз
болып табылады.
Жалпы алғанда Стратегияны іске асыру нәтижесінде 2015 жылға қарай ел
экономикасы сервистік-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы керек.Әлемдік
дамудан қалыс қалмау үшін Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық
әзірлемелерді ел ішіне табысты енгізу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшін
инновациялардың дамыған өңірлік орталығына айналуға тиіс.
Жоспар
Кіріспе.
І.Тарау.Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттер дамуының қазіргі заман
тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен
міндеттері.
1.2.Инновациялық технологияны Қазақстанның ұлттық экономикасында қолданудың
маңыздылығы.
ІІ.Тарау.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиялық
дамуындағы қаржы институттарының атқаратын қызметтері.
2.1.Макроэкономикалық мәселелерді шешудегі қаржы институттарының атқаратын
іс-шаралары.
2.2.Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асырудағы банк
жүйесінің алатын орны.
ІІІ.Тарау.Білім беру саласының инновациялық жүйеге көшуіндегі қаржыландыру
мәселелерін шешудің негізгі жолдары.
3.1.Білім беру саласында инновациялық технологияны пайдаланудың тиімді
жолдары.
3.2.Білім саласындағы қайта мамандандырудың өзекті мәселелері.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .
І.Тарау. Аймақтағы инновациялық іс-әрекеттер дамуының қазіргі заман
тенденциясы.
1.1.Қазақстан экономикасын инновацияландырудың негізгі мақсаттары мен
міндеттері.
Бүгінгі таңда тұтас алғанда еліміздегі экономикалық жаңарудың
локомотиві болуға қабілетті дамыған өңірлік орталықтардың экономикалық
қызметін жандандыруға, сондай-ақ өңірлердің ұтымды экономикалық мамандануын
қалыптастыруға бағытталған осы заманғы жаңа аумақтық даму стратегиясы
қажет.
Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанның аумақтық дамуы бұрынғы КСРО-
ның біртұтас халық шаруашылығы кешенінің шеңберінде айқындалды және
орталықтандырылған директивті жоспарлау негізінде жүзеге асырылды.
Нарықтық экономиканың жұмыс істеу жағдайында экономикалық әлеуетті
дамыту мен орналастыру және халықты таратып орналастыру мәселелері
негізінен нарықтық тетіктер арқылы айқындалады.Сонымен қатар, мемлекет
елдің орнықты экономикалық дамуы, халықтың қолайлы тыныс-тіршілігі және бар
ресурстық әлеуетті ұтымды пайдалану үшін жүйелі жағдайды қамтамасыз етуге
тиіс.Тиісінше мемлекеттің аумақтық даму процестерін реттеудегі міндеттері
өзгеруге тиіс.Қазіргі кезеңде мемлекет міндеттері экономика мен еңбек
ресурстарын экономикалық тұрғыдан перспективалы аудандарға және тыныс-
тіршілік үшін қолайлы табиғи-климаттық аймақтарға шоғырландыруды
ынталандыруға, нарық субъектілерінің экономикалық белсенділігін өсіру үшін
жағдайлар жасауға және әлемдік шаруашылық жүйесіне үйлесімді кіріктірілген
біртұтас ішкі экономикалық кеңістікті қалыптастыруға келіп тіреледі.
Жоғарыда көрсетілген міндеттерді іске асыру елді дамытудың
геоэкономикалық және геосаяси факторларын ескеруге тиіс.Жаһандану мен
халықаралық бәсекелестіктің күшеюі елдің әлемдік нарықтарға ұстанымдануының
тиімді стратегиясын тұжырымдауды талап етеді.
Өңірлер мен ірі қалалар бәсекелік стратегияны тұжырымдаумен, еңбек
бөлінісінің ұлттық қана емес, өңірлік және әлемдік жүйесінен де орын
іздеумен айналысуға тиіс.
Осы Стратегия, экономикалық кеңістіктік және халықты таратып
орналастыруды қалыптастыруды, кластерлерді қалыптастырумен өзара
байланыстыра отырып аумақтарды инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді қоса
алғанда, елдің аумақтық дамуының стратегиялық бағыттарын айқындайды және
тиісті мемлекеттік, салалық және өңірлік бағдарламаларды әзірлеудің немесе
түзетудің негізі болып қызмет атқаратын болады.
Осы заманғы даму үрдістері елдің континентішілік жағдайының
"түзелмейтін" таптаурынды жоққа шығарады.
Қазақстанның және оның одан әрі аумақтық дамуының перспективалары
дәстүрлі бәсекелік артықшылықтарды пайдаланумен қатар, елдің әлемдегі
ұстанымдануының жаңа парадигмасын тұжырымдай отырып, оның географиялық
жағдайын барынша пайдалану стратегиясын іске асыруға тікелей байланысты
болуға тиіс.
Қазақстанның экономикалық жаһандану процесіне қосылуы бастапқы кезеңде
шикізат ресурстарын негізгі жеткізушілердің бірінің функцияларын іске
асыра отырып, уақыт өте келе әлемдік экономикалық кірігу процесінің
белсенді қатысушысына айналуға мүмкіндік береді.
Қазақстан Орталық Азия өңіріндегі тораптық елге, өңірішілік
экономикалық байланыстарды кіріктірушіге, капитал мен инвестициялар
тартудың, Орталық Азия нарығына бағдарланған өңірлік өндірістерді немесе
аса ірі әлемдік компаниялардың филиалдарын орналастырудың, халықаралық
деңгейдегі қызмет көрсетулердің орталығына айнала алады.Перспективада
Қазақстан маңызды байланыстырушы буынның, Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және
Оңтүстік Азия экономикалық жүйелерінің өзара іс-қимылының
трансконтиненталдық экономикалық көпірінің функцияларын да орындай алады.
Серпінді дамып келе жатқан ірі қалалардың базасында тауар, қаржы,
технологиялық және мәдени алмасулардың еуразиялық жүйесінде өзіне елдегі
экономикалық белсенділікті шоғырландыратын аса маңызды тораптарды
қалыптастыру мүмкіндігі бар.
Трансконтиненталдық және басқа халықаралық магистралдарды одан әрі
дамыту ішкі экономикалық кірігуді күшейтуге ықпал ете алады, жаңа
минералдық-шикізат ресурстарын игеруді, тасымалданатын жүктерді өңдеу
жөнінде өндірістер құруды, көлік жолдарын салуды және оның жұмыс істеуін
қамтамасыз етуді қоса алғанда, өңірлер экономикасының дамуына әсер ете
алады.
Аумақтық даму Стратегиясының басымдықтары
Елдегі экономикалық белсенділікті өзіне шоғырландыратын және елдің
қалған бүкіл аумағы үшін "локомотив" рөлін атқаратын "басып оза" өсу
аймақтарын (өсу полюстерін) қалыптастыру.
Орталық Азиядағы сауда-экономикалық және сервистік-технологиялық
орталық ретінде Қазақстанның экономикалық кеңістігін әлемдік шаруашылық
жүйесіне кіріктіру.
Ел аумағын ұтымды игерумен үйлестіре отырып, экономика және еңбек
ресурстарын экономикалық жағынан перспективалы және тыныс-тіршілік үшін
қолайлы аудандарға шоғырландыру.
Кластерлік даму, өзін-өзі ұйымдастыру және ішкі ресурстарды жұмылдыру
тетіктерін енгізу жолымен өңірлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
Стратегияны іске асырудың негізгі бағыттары
Алға қойылған елді орнықты және серпінді дамытуды қамтамасыз ету
мақсатына қол жеткізу өңірлік және әлемдік экономикада ел мен оның
өңірлерінің бәсекеге қабілеттілікке мамандануын, елдің экономикалық
әлеуетін және халықты таратып орналастыруды ұтымды кеңістіктік
ұйымдастыруды қалыптастыру жөніндегі өзара байланысты міндеттерді тиімді
іске асыруға және соның негізінде елдің барлық аумақтарының теңгерімді
әлеуметтік-экономикалық дамуының жұмыс істеуіне байланысты.Осы Стратегияны
іске асыру бағыттары көбінесе елдің аумақтық даму аспектілерін қамтиды.
Сонымен қатар Стратегияда елдің орта мерзімді даму жоспарлары мен
мемлекеттің басқа да бағдарламалық құжаттарында көзделген өзара байланысты
шаралар шеңберінде макроэкономикалық реттеу мен қаржы секторын дамыту,
қолайлы іскерлік және инвестициялық климат құру, өндірістің адами капитал,
ғылыми-техникалық әлеует және басқа да бағыттар сияқты факторларын тұтастай
дамыту мәселелері бойынша жалпы үйлестіру жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан Еуропа, Азия-Тынық мұхиты және Оңтүстік Азия экономикалық
жүйелері өзара іс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпірі
ретінде. Елдің екі континенттің (Еуропа мен Азияның) қиылысында қолайлы
географиялық орналасуы және оның көлік-коммуникация дәліздерінің
халықаралық дәліздердің құрамына қосылғандығы жүк транзитінен ғана емес,
перспективада еуразиялық кеңістікте қалыптастырылатын сауда-экономикалық
кірігулер процесіне қатысуынан да түсетін пайданы пайдалану мүмкіндігін
алдын -ала айқындап береді.
Басты міндет Батыс пен Шығыс (Еуропа мен Азия) арасындағы кеңістікте
ресурстардың құйылу процестерін технологияландыру (логистикалық тораптар,
дистрибуцияның осы заманғы арналары) болып табылады.
Қазақстан-өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізуші ретінде.
Өзінің минералдық-шикізат және аграрлық әлеуетін, шетелдік инвестициялар
мен технологияларды басып оза тартудағы артықшылықтарын пайдалана отырып,
Қазақстанның орта және жоғары технологиялы өнеркәсіптік, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы өнімдерін өңір елдеріне ірі жеткізушілердің біріне айналу
мүмкіндігі бар. Жоғары бәсекелестікке байланысты аталған өнімдер түрлерімен
әлемдік нарыққа шығу проблема болып табылады, сондықтан қаралып отырған
кезеңде назарды өңірлік нарыққа шоғырландыру мақсатқа сай келеді.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберіндегі негізгі міндеттер мыналар
болады: өңірлік нарықта бәсекеге қабілеттілік әлеуеті бар салаларды, оның
ішінде кластерлік ұстанымды (тамақ өнеркәсібі мен құрылыс материалдары
өндірісі, металлургия мен машина жасау және басқалары) пайдалана отырып
дамыту; технологиялық трансферт аймақтарын, жетекші шетелдік компаниялардың
процессинг орталықтарын құру және дамыту, мысалы, "LG", "Рһіlір Моггіs",
"Кnаuf" компанияларының Қазақстанда қазірдің өзінде жұмыс істеп жатқан
филиалдары сияқты "жаһандық брэндтерді" тарту; экспортталатын өнім
номенклатурасын ұлғайту; қазақстандық брэндтерді алға жылжыта отырып,
сыртқы нарықтарда маркетингілік қызметті жандандыру.
Қазақстан – қазіргі заманғы сервис орталығы ретінде
Бүгінгі әлемде қызмет көрсетулердің дамығандығы сондай, ол экономика
жай-күйінің индикаторы болып отыр. Құрлықтың ортасына орналасқан Қазақстан
үшін қазіргі заманғы қызмет көрсетулер саласын дамыту өңірде сәтті
ұстанымдану мүмкіндіктерінің бірі болып табылады. Қолда бар әлеуетті
пайдалана отырып, Қазақстан өңірдің халықаралық стандарттарға жауап беретін
қызмет көрсетулердің кең ауқымын ұсыну бойынша дамыған сервис орталығына
айналуға тиіс.
Өңірдің сервис орталығы ретінде Қазақстан өзін мыналар ретінде
көрсететін болады: өңірлік дистрибуция орталығы, бұл елде Орталық Азия
нарығына бағдарланған және әлемдік тауар өндірушілерге өз өнімдерін өңірде
өткізу үшін қолайлы жағдай жасайтын ірі сауда-логистика тораптарын құруды
көздейді; транзиттік-логистикалық орталық, бұл елде Еуропа мен Азия
арасында жүк және жолаушылар транзиті үшін қолайлы әрі пайдалы жағдайлар
жасауды, бүкіл Орталық Азия өңірінің тұтынушыларына қызмет көрсетуге
бағдарланған көліктік-логистикалық тораптар құруды білдіреді; өңірлік қаржы
орталығы-таяу жатқан елдерге қызмет көрсететін халықаралық сыныптағы
қаржылық қызмет көрсетулер орталығын құру; ақпараттық-коммуникациялық
орталық- түрлі ақпараттық және мультимедиялық қызмет көрсетулер, оның
ішінде спутниктерден алынатын спутниктік байланыс және ақпарат арналарын
ұсыну; туристік орталық-туризмді дамыту және елді Жібек жолындағы тарихы
мен мәдениеті бай дамыған әрі тартымды туристік орталыққа айналдыру; білім
беру орталығы-оқу ақысының қолайлы деңгейі кезінде өңір елдерінің жастарына
батыстық стандарттарға сәйкес сапалы білім беру; медициналық орталық-өңір
елдерінің азаматтарына жоғары мамандандырылған медициналық көмек көрсету,
медицина кадрларын даярлауды және қайта даярлауды жүргізу.
Қазақстан - өңірдің инновациялық орталығы ретінде
Инновациялар және білімдер экономикасы осы заманғы әлемдік
экономиканың негізіне айналып келеді, сондықтан, әлемдік дамудан қалыс
қалмау үшін Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық әзірлемелерді ел ішіне
табысты енгізу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшін инновациялардың дамыған
өңірлік орталығына айналуға тиіс.
Қазақстанның мынадай салаларда инновациялық әзірлемелерді әзірлеуге
және сыртқы нарықтарға жылжытуға мүмкіндігі бар: өнеркәсіптік әзірлемелер,
минералдық шикізатты кешенді пайдалану және қайта өңдеу технологиялары;
ауыл шаруашылығы саласындағы әзірлемелер; химиялық және биологиялық
технологиялар; экология және энергияның баламалы көздері саласындағы
әзірлемелер; медициналық әзірлемелер;ядролық технологиялар; ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялар; ғарыштық зерттеулер;әскери-өнеркәсіптік
технологиялар.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберіндегі негізгі міндет бұрын елден
кетіп қалған ғалымдар мен әзірлеушілерді, сондай-ақ көршілес елдерден
мамандарды тарта отырып, білім беру-инновациялық, бизнес-технологиялық және
қолдаушы кешендерді біріктіретін өңірлік инновациялық жүйелерді (ӨИЖ) құру
болады.
Елдің ұстанымдануының жоғарыда аталған бағыттары экономикалық әлеуетті
және халықты таратып орналастыруды кеңістіктік ұйымдастыруды қалыптастыру
үшін негізге айналады, екінші жағынан, тиімді кеңістіктік даму әлемдік
нарықта елдің бәсекеге қабілеттілікке мамандануға қол жеткізуінің аса
маңызды құралына айналады.
Стратегияның мақсаты, міндеттері және оны жүзеге асыру қағидаттары.
Индустриялық саясат дегеніміз- мемлекеттің бәсекеге түсуге қабілетті және
тиімді ұлттық өнеркәсіпті қалыптастыру үшін кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар
жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік стратегиясы 2010 жылға
дейінгі кезеңге арналған стратегиялық жоспарда белгіленген мақсаттарға қол
жеткізуді қамтамасыз етуі, сондай-ақ одан кейінгі жылдары қазақстандық
экономиканың сервистік-технологиялық бағыттылығын қалыптастыру негіздерін
құруы тиіс. Стратегияның басты мақсаты шикізаттық бағыттан бас тартуға
ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты
дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық
экономикаға өту үшін жағдай жасау болып табылады.
Өңдеуші өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабілетті және экспортқа негізделген тауарларды, жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндірісі мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың басты
нысанасы болып табылады. Бәсекеге түсу қабілеті дегеніміз- қазақстандық
кәсіпорындардың экспортқа шығарылатын өнімдерді өндіру қабілетін білдіреді.
Басқаша айтқанда, өңдеуші өнеркәсіптің өнімі осындай әлемдік стандарттарға
сәйкес келуі керек және баға бойынша бәсекелесуге қабілетті болуы тиіс.
Экономиканың шикізаттық секторын дамыту Үкіметтің салалық және
секторлық стратегиялары бойынша жүзеге асырылады. Стратегияның міндеті,
өңдеуші өнеркәсіпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерінде
қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнімділігін
кемінде 3 есе арттыру және ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету,
өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру, кәсіпкерлік
ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрі
бәсекелестік артықшылықты жетілдіретін қоғамдық институттарды ұстау,
қосылған құнға барынша қол жеткізе отырып, нақты өндірістерде қосылған құн
тізбегіндегі элементтерді игеру, ғылымды көп қажет ететін және жоғары
технологиялық экспортқа негізделген өндірістер құруды ынталандыру, елдің
экспорттық әлеуетін қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердің
мүддесіне қарай әртараптандыру, сапаның әлемдік стандарттарына көшу;
дүниежүзілік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосылу арқылы
әлемдік шаруашылық жүйесіне және өңірлік экономикаға ықпалдасуды үдету
болып табылады.
Өндіріске жұмсалатын электр энергиясының шығындарын индустриялық
дамыған елдермен салыстыру төмендегі кестеде көрсетілген.
(ЖІӨ-нің 1 долларына шаққанда кВтсағ)
2006 ж 2007ж 2008 ж 2009 ж 2010 ж
ТМД
Армения 4,35 3,88 3,66 3,28 3,13
Беларусь 2,36 1,63 1,85 1,54 2,18
Қазақстан 4,01 2,80 2,35 2,20 2,82
Қырғызыстан 8,24 7,87 7,13 7,07 10,56
Молдава 0,83 0,83 0,78 0,71 0,94
Ресей 2,55 2,02 1,95 2,98 4,37
Украина 5,24 4,11 3,55 4,13 5,59
Әлемнің басқа
да елдері
Ұлыбритания 0,30 0,29 0,26 0,25 0,25
Германия 0,22 0,23 0,26 0,26 0,26
Италия 0,22 0,20 0,22 0,22 ...
Канада 0,96 0,94 0,91 0,92 0,88
Қытай 1,44 1,32 1,26 1,17 1,21
Корей 0,42 0,44 0,52 0,75 0,66
Республикасы
АҚШ 0,45 0,44 0,45 0,44 0,42
Туркия 0,51 0,52 0,54 0,54 0,59
Жапония 0,19 0,21 0,24 0,27 0,24
Франция 0,32 0,33 0,36 0,35 0,36
Стратегия мынадай қағидаттарға негізделеді: жеке сектормен
серіктестік;
инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсіптің шикізаттық емес
салаларында өндірілетін тауарлар мен қызметтердің бәсекелестік қабілетін
арттыруға бағытталуы, өнеркәсіпті жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету
жөніндегі рәсімдердің жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды іске
асыруға мемлекеттік қаржылық және өзге қолдау көрсету, қосылған құн
тізбегін дамытуды қамтамасыз ететін салаларға мемлекеттік қолдау көрсету
шараларының кешенді сипаты, тең бәсекелестік жағдайларды және салауатты
бәсекелестік ортаны қалыптастыруды қамтамасыз ету, қандай да болсын жеке
сипаттағы жеңілдіктерден және преференциялардан бас тарту, индустриялық
саясаттың бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыруға бағытталуы.Аталған
қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлі сапалық
өзгерістер болғанда, ол әртараптандырылған кезде алға қойылған мақсаттар
мен міндеттерді шешу Қазақстанда тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау. Барлық
әлеуетті бәсекеге қабілетті, оның ішінде экономиканың шикізаттық емес
бағытындағы салаларда жұмыс істейтін экспортқа бағдарланған өндірістер
индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып табылады.
Ұзақ мерзімді стратегиялық міндеттерді шешу мақсатында ғылымды көп
қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді дамыту үшін жағдайлар
жасауға ерекше көңіл болу қажет.Бұл көзқарас экономиканың түрлі
салаларындағы кәсіпкерлер үшін жұмыс істеп тұрған өндірістерді техникалық
және ұйымдық жағынан жетілдіруге және экспорттық бағыттағы өнімнің жаңа
түрлерін шығаруға кедергі жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиіс, ал екінші деңгейдегі
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттік даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әріптестіктік қарым-қатынаста ықтимал іске асыру
мақсатында арнайы әдістемелер негізінде оларға талдау жасайды. Нарықтық
экономикалы елдердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының заңдары бюджет
қаражатын жеке кәсіпорындарға қаржы және инвестициялық қолдау көрсетуге
жұмсауға тыйым салады.Осыған сәйкес нақты жеке компанияларға қаржылық
қолдау көрсету мемлекеттік сыбайлас жемқорлықтың көрінісі ретінде
бағаланады. Тәжірибе осындай көзқарастың дұрыстығын көрсетті.Әдетте,
мемлекет нақты компанияларға тікелей қаржылық қолдау көрсете алмайды және
онымен айналыспауға тиіс, бірақ экономиканың бәсекелестік қабілетін арттыру
мәселелерінде, жеке кәсіпорындарды жаңғыртуға, инновациялық процестерге
қатысуға және осы арқылы өзінің өндірістік және бәсекелестік әлеуетін
құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрі бастамашы болуы мүмкін және
болуы тиіс.
Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау әдістері.
Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада
құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыруда жеке сектормен ынтымақтастық орната
алады.Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым сәтті мысалдары Жапонияда, Оңтүстік
Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз жылда өздерінің экономикалық даму
саласында ірі бетбұрыс жасаған басқа да елдерде бар.
Қазіргі Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзілік Банктің зерттеулері мемлекеттік индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестіруге, іскерлік ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкін екендігін көрсетті.
Инвестицияларды үйлестіру жөніндегі бастамалар Жеткілікті дамымаған
рынок жағдайында фирмалардың өндірістің кеңеюіне қарай қалыптасатын жаңа
және барынша сапалы өнімге сұраныстың көлемін бағалауға
мүмкіндігі болмайды. Мемлекет инвестицияларды үйлестіру функциясын өз
мойнына алады, олар инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыру кезінде
ғана компанияларға пайда түсіреді.
Инвестицияларды үйлестірудің осы үлгісін қолдану мемлекеттік және жеке
институттарда белгілі бір әлеуеттің болуын көздейді, оған көптеген дамушы
елдердің қолы жетпейді.
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі бастамалар Іскерлік
ынтымақтастық жөніндегі белсенді мемлекеттік саясат шенберінде бастамалар
кәсіпкерлермен мынадай бағыттарда іскерлік қарым-қатынасты нығайтуға
тікелей бағытталуы мүмкін: сатып алушылардың мамандандырылған санаттары
жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады және өнім стандарттары бойынша
ақпарат көзі болып табылады; жабдықтарды жеткізушілер олармен бірге
өндірістік тәжірибе жинайды;ресурстарды жеткізушілер өндірістің жаңа
идеялары мен әдістерінің пайда болуына ықпал етеді, ал бәсекелестер жаңа
идеялардың қайнар көзі болып табылады.
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер
көрсетуді жеткізушілер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық
бюролар және кооперация қағидаттарымен жұмыс істейтін басқа да
мамандандырылған ұйымдар сол бір аймақтың шеңберінде бірлесіп жұмыс
істейді.
Рыногы жеткілікті деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудің және
іскерлік ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесін қозғалысқа келтіру
үшін ұйытқы (өзінің табиғаты жағынан ол мемлекеттік немесе жеке болуы
мүмкін) қажет болуы мүмкін.
Рынокты алмастыру
Бұл көзқарас үкіметтің рынокты толық ығыстырып шығару әрекеттерімен
байланысты.
Өнеркәсіптік өсуге серпін беру үшін мемлекеттер нарықтық бағалауды
ақпаратпен және мемлекеттік секторда жинақталатын бағалармен ауыстыру
ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемісті бола бермейді.
Филиппиннің 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжірибесі жеке
кәсіпкерлердің беделді топтары үкіметке күшті ықпал еткен кезде не болуы
мүмкін екенін көрсетті.
Өзінің одақтары үшін ел ішінде бизнес жүргізу үшін жаңа мүмкіндіктер
туғызу ниетімен 1979 жылы Филиппин үкіметі $5 миллиард сомаға "ірі
индустриялық жобалардың" жаңа Стратегиясы туралы хабарлады (олардың барлығы
капиталды көп қажет ететін ауыр өнеркәсіпте жүзеге асырылды). Бір жылдан
кейін Стратегия қарсыластарының қысымымен үкімет осы жобаларға қайтадан
экономикалық және қаржы сараптамасын жүргізуге келісті. Көп кешікпей бұл
процеске саяси және қаржы қайшылықтары өз ықпалын тигізді. 1987 жылдың
соңына қарай алғашында ұсынылған жалпы құны $ 4 миллиард болатын ($ 5
миллиардтан) он бір жобаның бесеуі жүзеге асырылмайтын жоба
ретінде тоқтатылды. Тұтастай алғанда жалпы құны $ 800 миллион болатын төрт
жоба ғана пайда әкелді.
Әлемдік тәжірбиені ескере отырып, Стратегияны іске асыру кезінде
инвестицияларды үйлестіру және іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөніндегі
бастамаларға баса көңіл аударылатын болады. Қаржылық қолдау үлестік қатысу
қағидаттары негізінде ғана даму институттары арқылы көрсетілетін болады.
Бұл ретте жеке сектор, оның ішінде екінші деңгейдегі банктер негізгі
тәуекелдерді өз мойындарына алатын болады.
Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тізбегін
(ҚҚТ) дәйектілікпен дамыту арқылы бәсекеге қабілетті өнім шығаратын өндіріс
орындарының біртұтас жүйесін құруға бағытталған жобаларға Даму институттары
арқылы қатысатын болады. Бұл бәсекеге қабілетті өнімнің барлық өлшемдеріне
сәйкес келетін түпкі өнім үшін жұмыс істейтін көп салалы кәсіпорындарды
құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі әлемдік практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде қарастыруға
негізделген дамыту стратегиясын әзірлеу және талдау әдісі жасалған және
кеңінен қолданылады.
Бұл әдістің мәні әрбір саланы түпкі өнімнің құнын ретімен қосып
отыратын өндірістер тізбегі ретінде қарастыруға болатынына келіп саяды.
ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдістемесі тізбекте қозғалысқа
келтіретін немесе онда басым күштерге байланысты ҚҚТ-ның екі негізгі түрін
бөліп көрсетеді. Осыған байланысты ҚҚТ құрылымдық тұрғыдан алғанда тік және
көлбеу тізбектер болып бөлінеді.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсенділік, әдетте, бір
компанияның шеңберінде шоғырланады. Мәселен, бір компанияның өзі-ақ шикізат
өндіреді, оны ұқсатады, өз бетімен қосалқы бөлшектер шығарады және өнімді
жинайды.
ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсенділік көптеген шаруашылық жүргізуші
субъектілері бойынша бірдей етіп бөлінген компаниялардың біреуі өнімнің
дизайнымен айналысады, басқалары жинақтаушы бөлшектерін шығарады,
үшіншілері оларды жинайды.
Әдетте, өндірушілер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады, ал сатып
алушылар басым жерлерде көлбеу құрылымды болады.
Тұтастай алғанда, кім ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең үлкен қосылған
құнды сол алады.
Автомобиль саласының қазіргі ҚҚТ автомобильдің қосалқы бөлшектері мен
бөлшектерін шығарушылардан, автомобильді әзірлеп шығаратын (дизайн) және
жинайтын кәсіпорындардан, сондай-ақ дистрибьюторлардан тұрады. Бұл ретте
машиналар жинайтын кәсіпорындар тізбекке негізінен ең жоғары қосылған құнды
алу нысанында барынша зор ықпал етеді.
Киім тігу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы болып табылады. Ол
дизайнерлік фирмалардан, көтерме бағамен сатушылардан, бөлшек сауда
дүкендерінен, тоқу фабрикаларынан, шикізатты өндірушілер мен өңдеушілерден
және киім тігу фабрикаларынан тұрады. Осы тізбекте дизайнерлік фирмалар
және көтерме бағамен сатушылар төтенше роль атқарады. Олар ең жоғары
қосылған құнды алады, сол арқылы
нені өндіру керектігін анықтайды.
Кейбір елдерде халық табысының өсуі, тауар өндірушілерге қойылатын
экологиялық және басқа да талаптардың күшейтілуі қосылған құнды
орналастыруға елеулі әсер етеді. Мысалы, Гонконгте жалақының елеулі
өскеніне және киім мен аяқ киім шығару индустриясында өзінің бәсекелестік
артықшылығын жоғалтып алғанына қарамастан, ел ҚҚТ-дан шығып қалған жоқ.
Себебі АҚІП-қа киім мен аяқ киім жеткізуге квота алуда Гонконг
компанияларының тәжірибелері мен қажетті байланыстары бар. Егер АҚШ үкіметі
квоталарды жойса, қытай компаниялары өнімді тікелей жеткізумен айналысар
еді. Өндірістік және сатып алушылық ҚҚТ құрылымы
Өндірістік ҚҚТ (автомобиль жасау, компьютерлер, авиация құрылысы,
электр машиналары) [Графикалық нысанды қараңыз]
Сатып алу ҚҚТ (киім-кешекті, аяқ киімді, ойыншықтарды, үй тауарларын
дайындау) [Графикалық нысанды қараныз]
Қазақстан жағдайында өздерінің құрамында кенді өндірумен, оны
байытумен, бастапқы және қайталама металл, ілеспе элементтер (алтын, күміс,
сирек жер металдары) шығарумен айналысатын өндіріс орындары бар "Қазақмыс"
ААҚ және "Қазмырыш" ААҚ ҚҚТ-ның тік құрылымының жарқын мысалы болып
табылады. Алайда ҚҚТ осымен үзіліп қалады. Бұдан кейін өнімді өңдеу басқа
елдердің компанияларында жүргізіледі, оларға аталған кәсіпорындар ресми
түрде қатыспайды, бұл олар алатын қосылған құнды едәуір азайтады.
"Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндірістің мысалы болып табылады. Бұл
кәсіпорын шынжыр табанды тракторлар құрастыру үшін негізгі тораптарды басқа
кәсіпорындардан сатып алу қағидаты бойынша ұйымдастырылған. Бұл ретте ол
осы жинақтаушы тораптар мен бөлшектерді өзінің бәсекелестерінен сатып
алады. Сайып келгеңде, трактордың түпкілікті бағасы бәсекелестерінікінен
үнемі жоғары болып шығады.
Индустриялық-инновациялық саясатты іске асыру үшін ықтимал бәсекелес
өндірістерді, оның ішінде әлемдік рыноктардың даму үрдістері мен жеке
сектордың бастамаларын ескере отырып, экономикалық ҚҚТ-не құратын экспортқа
бағдарланған өндірістерді айқындау мақсатында экономика салаларының даму
деңгейіне кезең-кезеңмен талдау жасап тұру қажет.
Сонымен бірге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзінің орнын табу мақсатында
әлемдік және өңірлік рыноктарды зерттеуді күшейтуі қажет. Бұл міндет
әлемдік экономикаға, оның ішінде тіпті шикізат секторына қосылуды басынан
бастауға тура келетінімен қиындай түседі.
ҚҚТ бүкіл тізбегін қайтадан қалпына келтіруді көтермелеудің
қажеттілігі бола қоймас, тек қосылған құны барынша жоғары элементтерді
немесе әлемдік рыноктарға шығуға және қосылған құны барынша жоғары
экономикалық белсенділіктерге одан әрі қадам басуға мүмкіндік беретін
элементтерді ғана көтермелеу керек.
Осыған байланысты мемлекеттік қолдау қазіргідей ҚҚТ жекелеген
элеменгтері бойынша ішінара емес, онын барлық негізгі элементтері бойынша
кешенді түрде көрсетілуі тиіс. Басқаша айтқанда, қолдау жеке алынған
кәсіпорынға немесе салаға емес, тіпті әртүрлі салалардағы, бірақ бірыңғай
ҚҚТ шеңберінде өзара байланысқан салалардағы барлық немесе негізгі
кәсіпорындар бойынша көрсетілуі керек. Мемлекеттің үйлестіруші және
жоспарлаушы қызметі осымен тұжырымдалмақ.
Экономика салаларына және әртүрлі өндірістерге ҚҚТ әдістерін ескере
отырып талдау жасау үшін Маркетингтік-талдама зерттеулерінің орталығы
құрылатын болады. Орталықты құруға рыноктар маркетингі және оларды терең
зерделеу саласындағы консалтингтік қызмет көрсетудің отандық нарығының
туындауы мен қалыптасуының бастапқы сатыда тұрғаны, талдау зерттеулері
шығыстарының шамадан тыс жоғары екені және жеке сектордың әлемдік деңгейде
жүзеге асырылатын рынокты талдау зерттеулеріне зәрулікті бастан өткеруі
түрткі болып отыр. Мемлекет орталық құра отырып осы саланың қарқынды
дамуына едәуір серпін береді. Консалтингтік қызмет көрсетудің отандық
рыногының өсуі және қалыптасуы бойынша орталықтың мемлекеттік ретіндегі
қызмет етуі орынсыз болады және ол 3-тен 5 жылға дейін орта мерзімді
перспективада , жекешелендірілетін болады.
Өнеркәсіпті жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшін отын-
энергетикалық кешеннің (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестициялық және өндірістік әлеуетін пайдалану
Ірі инвестициялық жобалар өзінде шоғырланған және өнімнің әрбір
өзгерту сатысында қосылған құны мөлшерін арттыру арқылы технологиялық
тұрғыдан бірнеше қайтара өзгертуге болатын өнімдер шығаратын өндіріс
орындары ҚҚТ әдісі бойынша бәсекеге түсуге қабілетті және экспортқа
бағдарланған өндірістерді дамыту мен қалыптастыру алаңына немесе базасына
айналуы тиіс.
Іс жүзінде барлық мұнай экспорттаушы елдерді дерлік өз экономикасьн
әртараптандыру проблемасы алаңдатады. Дүние жүзінде осы бағытта біраз
тәжірибе жинақталған. Мұнай және мұнай өнімдеріне конъюнктура
өзгерістерінің әсерін төмендету мақсатында аса ірі мұнай экспорттаушы елдер
соңғы он жылдықта мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебінен
экономиканың өндірістік құрылымын жетілдіру жөніндегі шараларды іске
асыруда. Осымен бір мезгілде дамыған елдер экономикасынан кіріс алу
мақсатында басқа елдерге капитал экспорттау жұмысы жүргізілуде.
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібіне жылдан жылға көбейіп келе жатқан
инвестициялар көлемі экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта
болып табылады. Осыған байланысты, Каспий теңізінің қазақстандық секторын
(КТҚС) игеру индустрияны дамытудың негізгі қозғаушы "локомотивтерінің" бірі
болып табылады, онда күнілгері бағалау бойынша көмірсутектердің жалпы қоры
8,0 млрд. тоннаны құрайды, ол күтіліп отырғандай, Қазақстанда көмірсутектер
өндірудің неғұрлым елеулі өсімін қамтамасыз етеді.
Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндіру жылына 150-200
млн. тоннаға жетіп, 25-30 жыл бойы осы деңгейде тұруы мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстік бөлігіндегі тұзды кен орындары мұнайда
сұйылған газдың құрамы жоғары - шамамен 60% көлемінде болуымен сипатталады.
Қашаған кен орнының мұнайында ғана алынатын газдың қоры Қарашығанақ кен
орнының қорымен ғана теңесуі мүмкін деп күтілуде.
Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзімді перспективасында
ОЭК-інің дамуы КТҚС-нын дамуымен айқындалатын болады, өйткені 2007 жылдан
кейін оншорлық кен орындарында өндірудің өсуі шамалы болады.
Каспий өңірі көмірсутегін өндірудің өсуіне, магистральдық, оның ішінде
экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктерді сақтау және ауыстырып тиеу
үшін теңіз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ толтыратын
темір жол терминалдарын салуға, электр энергетикасында және
телекоммуникациялық инфрақұрылымда жаңа қуаттарды енгізуге байланысты
Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуір көлемде әсер ететін
инвестициялық және өндірістік белсенділіктің қуатты өсуін бастан кешіретін
болады.
Каспийде кемірсутегін өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін
отандық шикізат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Ірі инвесторларды
тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсіп аймағының маңында ілеспе табиғи
газды ұқсату жөніндегі мұнай-химия кешенін салу жоспарлануда. Кешен мұнай-
химия өнімдерінің сұйық және бастапқы компоненттерінің ауқымды белігін -
этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, апетилен, бензол, ксилол
және басқаларын, олардың негізінде пластикалық массалар мен эластомерлер
алуға мүмкіндік береді.
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға инвесторлар 80
млрд. АҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет білдіруде. Бұл қаражат іске
қосылатын кәсіпорындардың жұмысын қамтамасыз ететін өндірістік,
инфрақұрылымдык және әлеуметтік объектілер салуға жұмсалатын болады.
Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер көрсетулердің
ауқымды түріне сұраныс тудырады, олардың бір бөлігі Қазақстан жағдайы үшін
уақытша сипатта болады, ал басқа бөлігі мұнай қорлары сарқылғаннан кейін де
сыртқы және ішкі рыноктарда қажет болатын өндірістер құруға бағытталатын
болады.
Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-
сауық индустриясын құру үшін, теңіз порттары - жүктерді тасымалдаудағы
көлік шығыстарын азайту үшін, машина жасау зауыттары баржалар, жүк,
кәсіпшілік және әскери кемелер, жабдық пен тұрмыстық техниканың мол
ассортиментін шығару және т.б үшін алғышарт жасайды.
ҚҚТ дамыту бөлігінде шикізатты ұқсатуды кеңейте түсудің жақсы
перспективалары бар.
Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу іс жүзінде экономиканың барлық
салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлік бұйымдардың шамамен 200
түрін шығаруға мүмкіндік жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы
трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды.
ҚҚТ-ны дамыту үшін металлургия өнеркәсібінде жақсы перспективалар бар.
Қазақстанда Д.Менделеевтің периодтық жүйесінің 100-ге жуық элементін
қамтитын минералдық рудалардың қорлары бар КСРО тұсында оның 74 элементі
өнімінің алуан түріне пайдаланылады. Қазақстанның түсті металлургия өнімі
ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы тауарларды - ғарыш
аппараттарын, қару-жарақ, электр техникасын жасауда пайдаланылды.
Қазақстанда түсті, асыл және сирек кездесетін жер металдарының кең
ауқымды мөлшерін күрделі және қоры аз рудалардан, руда үйінділерінен,
металлургиялық шлактар мен қайта өңдеу қалдықтарынан алу жөніндегі ғылыми-
инновациялық әзірлемелерді түсті металлургия кәсіпорындарында енгізудің осы
саласында да зор ғылыми әлеуеті мен тәжірибесі бар. Металлургиялық
қалдықтар мен руда үйінділерін ұқсату жөніндегі жаңа технологияларды енгізу
орта мерзімді перспективада қосылған құны жоғары өнім алуға мүмкіндік
береді.
Қазақстанға ірі инвестициялардың ағылуы түсті металлургия, химия және
жиһаз өнеркәсібінің өнімдеріне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрін
мұнай мен газды және металдарды өңдеуді кеңейте түсу есебінен Қазақстанда
шығаруға болады әрі болашақта бұл өнім әлемдік рынокта өз орнын табады.
Қазақстан әлемдегі ірі астық өндірушілердің бірі болып табылады. Астық
өңдеу процесін тереңдету көп салалы ҚҚТ-ны құрудың негізгі базасы болуы
мүмкін. Осындай тізбекті дамытудың бағыттары астық өңдеудің технологиялық
процесін кеңейтуден де, жемшөп өндіру, мал шаруашылығы, ет пен сүт өнімін
шығаруды дамытудан да көрінеді, ҚҚТ-ға, сондай-ақ элеваторлар да, ауыл
шаруашылығы техникасы мен минералдық тыңайтқыштарды шығару жөніндегі
зауыттар да, табиғи тағам бояғыштарын, фармацевтикалық бұйымдарды,
биотехнология өнімдері мен басқаларын шығару жөніндегі кәсіпорындар да
кіреді.
Экономика кұрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын
әртараптандырудың аталған бағыттары әлеуетті тұрғыдан басым бағыт болып
табылады.Алайда ұсынылып отырған жобаларды іске асыруға мемлекеттік қолдау
көрсету жөніндегі
түпкілікті шешімді ҚҚТ әдісі бойынша аталған өнімдерді барынша қайта өңдеу
бөлінісінде дамыту мүмкін болатын бәсекелестік артықшылықтарды егжей-
тегжейлі талдаудан кейін ғана қабылдау қажет.
ҚҚТ әдісі бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезінде ҚҚТ-
ның одан әрі дамуын көздейтін бірлескен өндірістерді ұйымдастыруға орай ТҰК
өңірлік өкілдерімен экономикалық ынтымақтастықты қамтамасыз ету қажет.
Ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялы өндірістер құру
саласындағы әлеуетті басымдықтар. Қазіргі экономикалық дамудың негізгі
сипаттамаларының бірі озық ғылыми технологиялық әзірлемелердің негізінде
белгілі бір уақыт кезеңінде жасалған технологияларды кезең-кезеңімен
ауыстыру процесімен байланысты оның әркелкі сипаты болып табылады.
Технологиялық құрылымдардың ауысуы сәтінде алдындағы кезеңде көш басында
болған елдер капиталдың құнсыздануына және бұрынғы өндірістерде істеген
қызметкерлердің біліктілігінен айырылуына тап болады. Жаңа өндірістік-
технологиялық жүйені қалыптастыруда жетістіктерге қол жеткізіп үлгерген
елдер дәстүрлі жұмсау салаларынан сырғып бара жатқан капиталды тарту
орталықтарына айналады. Стратегия индустриядан кейінгі дамудың
перспективалы бағыттарында ғылыми-техникалық, инновациялық және өндірістік
әлеуетті ұлғайтуға бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестік
артықшылықтарды алуға жәрдемдесуге тиіс. Негізгі бағыттар мыналар болуы
тиіс:
1. Жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік
те, салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға
жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсіптік ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы
элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және с.с.) қолдау.
3. Индустриядан кейінгі экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазіргі ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану.
Қазақстан қазірдің өзінде мына салалардағы әзірлемелер негізінде
ғылымды көп қажет ететін өндірістерді дамыту үшін белгілі бір ғылыми базаға
ие, оның ішінде биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа
сорттары мен жануарлардың генотиптері, бактериялар штамдары және
басқалары), ядролық технологиялар, ғарыштық технологиялар жаңа материалдар,
химиялық өнімдер және басқаларды жасау.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың жаңа материалдар мен
химиялық технологиялар ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер
жургізу үшін қажетті жағдайлар жасау.
Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың
инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына
инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасын
жетілдіру.
1.2. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz