Бюрократия: шығу тегі және болмысы

КІРІСПЕ. 2
І. БЮРОКРАТИЯ: ШЫҒУ ТЕГІ ЖӘНЕ БОЛМЫСЫ. 3
1.1. Бюрократияның пайда болу көздері. 4
1.2.Бюрократия типологиясы және мәні. 7
ІІ. БЮРОКРАТИЯМЕН КҮРЕСУГЕ БОЛА МА? 9
ҚОРЫТЫНДЫ. 10
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ. 11

Бюрократия түсінігі. Бюрократия құбылысы жер-жерде өмір сүреді. Онымен кездеспейтін адам жоқ, бюрократтарды сынап-сөгеттемейтін, олармен күреспейтін қоғам жоқ. Алайда, күнделікті кешіп жүрген өмір аясында осы бюрократиялық бейнетиптердің өзіміздің қызметімізге, мінез-құлығымызға, ой-өрісімізге таратқан әсерінен біз еркінбіз бе, одан арыла аламыз ба? Қилы қатынастардан туындайтын бюрократизм құбылысының келбеті әрқашан өткен шақтың "көлеңкесін" ала жүреді, себебі, оның тамыры қоғамның жеке және ұжымдық санасында о бастан қатып-семіп қалған, сонда жатыр. Сондықтан, бұл феноменді түсіну үшін тарихқа оралу керек.
Тарих беттеріне үңілсек, бюрократия құбылысы мән-жайының ылғи да өзекті болғандығына, тақырыптық талғажайлығына қарамастан, қоғамның даму сатыларында бюрократия табиғатын қандырып түсіндіретұғын әлеуметтік ғылымдардың берік теориясы жоқ. Несіне таңқаламыз: оны қажет ететін тетіктердің барлығы жабық болған. Кеңес заманында әлеуметтік басқару мәселелерін қозғау басым болды, ал осы саладағы батыс теориялары сынға ілігетін. В.И. Ленин де бюрократияға баға бере отырып, оның "билікқұмарлығын" атап кеткен-ді. Ленин пікірі революцияға дейінгі кезеңге арналған, ол уақытта капиталистік қатынастар үстем, ал жаныштаумен айналысатын ескі мемлекеттік жүйе сол үстем қатынастардың құлы болатын. Ескі жүйе істен шыққанымен, бюрократия жойылмады, тек өңі өзгеріп шыға келді.
Осы салада жүргізілген зерттеу жұмыстары. Бюрократизм мәселесін ғылыми тұрғыдан зерттеу тек 1985 жалдан басталды. Ғылыми жұмыстардың басым көпшілігі өткен-кеткен көненің басын ашып, оны сараптауға бағытталды. Кейбір ғылыми басылымдарда бюрократияның тарихта да, біздің бүгінімізде де елеулі фактор екені айтылды. Бірталайлар Сталиннің 20-30 жылдардағы мемлекеттік төңкерісінен соң, Кеңестік мемлекет өз даму жолында, Ленин талап етпекші, жұртшылықтың "жүрек лүпілін" тыңдаған жоқ, ол партиялық-мемлекеттік бюрократияға сүйенді деп жазды.
Ғалымдар пікірі. Батыстық замандастарымыз әлеуметтік және саяси қарым-қатынастардың бюрократизациялануын қалыпты, заңды жағдай қатарына жатқызады. Ғасыр басында М. Вебердің: "Дамушы өркениет көкжиегінде ғылым мен техниканы жамылған көнемысырлық типтегі бюрократия қарауытып көрінеді!" дегені бар. Аталмыш феноменді зерттеген тағы бір адам - әйгілі ағылшын публицист-сатиригі, тарихшы-саясаттанушысы С.Н.Паркинсон. Оның ағылшын халқына тән қалжыңбастықпен жазылған ойлары бюрократияның "сәнсіз" бетін ашады.
Ғалым-ойшылдардың бюрократияға берген анықтамасы көбінесе бір жерден шығады. Дей тұра, бұл құбылыстың шығу тегін, онымен күресу әдістерін, мүмкіндіктерін анықтауда түрлі концепциялар бар.

1. Ленин В.И. ПСС.
2. Маркс., Энгельс Ф. Соч. – 2-е изд.
3. Борисов В.К. Демократизатия общества и преодоление бюрократизма: социальныо-политический аспект. – М., 1990.
4. Бузгалин А.В. Анатомия бюрократизма. – М., 1988.
5. Бурлацкий Ф.М., Галкин А.А. Современный Левиафан.- М., 1985.
6. Бутенко А.П. Противоречия развития социализма как общественного строя.//Вопросы философии. 1987. #2.
7. Бутенко А.П. Теоретические проблемы совершенствования нового строя: о социально-экономической природе социализма. //Вопросы философии. 1987. #2.
8. БЭС. – М., 1994.
9. Бюрократизм и самоуправление.-Сыктывкар., 1990.
10. Бюрократия и общество.- М., 1991.