Ауаны зиянды заттармен ластануы



КІРІСПЕ 3

1. АУАНЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАРМЕН ЛАСТАНУ ДӘРЕЖЕСІ 4
1.1. АТМОСФЕРАНЫҢ ГАЗ ҚҰРАМЫ 4
1.2. АУА ЛАСТАНУ ДЕҢГЕЙІНІҢ АУА РАЙЫНА ӘСЕРІ 7

2. АУАҒА ШЫҒАРЫЛАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ
ЕСЕБІ МЕН АНАЛИЗІ 10
2.1. ПАВЛОДАР ҚАЛАСЫНЫҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛАСЫНЫҢ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 10
2.2. ПАВЛОДАР МҰНАЙ ХИМИЯ ЗАУЫТЫ . АУАНЫ ЗИЯНДЫ
ЗАТТАРМЕН ЛАСТАУ КӨЗІ 15

3. ПАВЛОДАР МҰНАЙ ХИМИЯ ЗАУЫТЫНДА АУАҒА
ШЫҒАРЫЛАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫ ТАЗАРТУ ШАРАЛАРЫ 19
3.1. МҰНАЙ САҚТАУ ЖӘНЕ ҚҰЮ ЦЕХТА АУАНЫ ТАЗАРТУ
ШАРАЛАРЫ 19

ҚОРЫТЫНДЫ 27

ӘДЕБИЕТТЕР 28
Көкейкестілігі. Ауа ластау мәселелері біздің қоғамда өте үлкен мәселе болып шығады. Көптеген өнеркәсіптер ауаға өз қалдықтарын шығарады. Олар атмосфераның құрамына еніп негізгі болік ретінде сақталады. XXI ғасырда жағдай өзгерді қоршаған орта параметірінің мәндерінің қайтымсыз өзгерістері дәлелденді, ол жиірек экологиялық күйзелістерге және локальді деңгейдегі (фотохимиялық смог, қышқылды жауын – шашындар, судың биогендермен ластануы және глобальді масштабта парниктік эффектілерінің түзілуі, стротосферадағы озон қабатының бұзылуына) катастрофаларға әкеп соғады. Мұның бәрі, сондай-ақ, адамның генетикалық бағдарламаларының ыдырауының білінуі, экологиялық кризистің басқа білінулері әлемнің көптеген елдерінде экологиялық тұрғыдан жақсы болуын қамтамасыз ету сұрақтары нақты инженерлік – техникалық бағдарламалар мен шешімдерді қабылдаудың шектерінің сыртына әкеп соғады да одан сайын әлеументтік- экологиялық тұрғыдан шығады, іс әрекеттің жаңа стериотиптерін жасақтайды.
Ауаны тазарту мақсаты ен басты халықтың мақсаты. Қазіргі кезде экологиялық тұрғыдан баға беру жеке заттардың валдық шығарындыларын есептумен ғана шектеліп қоймайды, атмосферада территорияның едәуір ауданында жеке заттардың трансформациясын, адамдардың ауруға шалдығу қауіпін ескере отырып қосындылар концентрациясын анықтау және есептеу мәселесі қойылады.
Зерттеу объекті: Павлодар Мұнай химия зауыты.
Зерттеу мақсаты: Павлодар Мұнай химия зауытында ауаға шығарылатын зиянды қалдықтардың мөлшерің азайтуы.
Мәселелері:
1. Мұнай өнеркәсіптің дамуын, технологияны зерртеу.
2. Мұнай өнеркәсіптің ауаға әсері.
3. Мұнай өнеркәсіпте ауаны тазарту.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Закон РК «Об охране окружающей среды»,
3. Концепция экологической безопасности РК, 30 марта 1996г.
4. Закон РК «Об особо охраняемых природных территориях РК», июль 1997г.
5. Закон республики Казахстан «Об охране атмосферного воздуха»
6. « Газоочистные аппараты сухого и мокрого типов», под редакцией А.С. Попова, 1986г.
7. «Метеорологическое обеспечение безопасности труда», Справочник, под ред. Сологян Н.Х., т. I и II, издательство стандартов, 1989.
8. «Национальная программа действия по борьбе с опустыниванием в РК», МЭПР, ЮНЕП, Алматы, 1997.
9. «Охрана окружающей среды». Справочник, Шариков Л.П., Л., Судостроение, 1978.
10. Астрохин В.Г. «Лесоводство и дендрология», М., Лесная промышленность, 1982.
11. Байдельдинов Д.Л. «Экологическое законодательство в РК», Алматы, 1995.
12. Байсалов С.Б. «Природа и закон», Алматы, 1996.
13. Беккер А.А., Агаев Т.Б., «Охрана и контроль загрязняющего вещества природной среды», Л., Гидрометеоиздат, 1989г.
14. Бодров В. А.,и др. «Лесомелиорация с основами лесоводства», М., «Колос», 1981.
15. Болбас М.М. «Основы промышленной экологии», М., Высшая школа, 1993.
16. Бочкарев В.А. «Охрана окружающей среды». Методические указания, 1990.
17. Бюллетень Международного конгресса «Избиратели мира против ядерном оружия». Алма-Ата,14-26 мая,1990 г.
18. Владимиров А.М. и другие «Охрана окружающей среды», Санкт – Петербург, Гидрометеоиздат, 1991.
19. Воробьев Г.И. и др. «Основы управления лесным хозяйством», М, «Лесная промышленность», 1975. Захаров В.К. «Лесная таксация», М., «Лесная промышленность», 1967.
20. Государственный стандарт ГОСТ 17.2.2.03.87. «Охрана природы. Атмосфера. Нормы и методы измерений содержания окиси углерода и углеводородов в отработанных газах автомобилей с бензиновыми двигателями».
21. Д.П. Никитин, Ю.В. Новиков. «Окружающая среда и человек», М., «Высшая школа», 1986г.
22. Жуков А.И., Монгайт И.Л. «Методы очистки производственных сточных вод», Справочное пособие, М., Стройиздат, 1977.
23. Иванов О.П. и другие «Инженерная экология», Новосибирск, 1994.
24. Инструкция по нормированию выбросов (сбросов) загрязняющих веществ в атмосферу и в водные объекты, М., 1989.
25. Информационный экологический бюллетень, 1997. С. 50.
26. Исаева Ж.А. Проблемы правового регулирования экологического оз-доровления Приаралья. Алматы, 1999.
27. К.Уокс, С. Уонер «Загрязнение воздуха: источника и контроль», М., Мир, 1980.
28. Каратаев Г.В. «Рекультивация земель», Алматы, 1996.
29. Карпов В.Е. Капшагайское водохранилище как тормоз на пути ради-кального решения проблемы озера Балхаш //Международный экологический
форум по проблемам устойчивого развитии Или-Балхашского бассейна "Балхаш-2000". Алматы, 2000. С. 11.
30. Кирюхин В.Д. «землеустроительный проект», М., «Колос», 1976.
31. Лесопожарное районирование Казахстана и нормативы противопожарных мероприятий, Алматы, 1985.
32. Материалы архива Министерства Природных ресурсов и охраны окружающей среды за 1996 год.

Мазмұны

Кіріспе 3

1. Ауаны зиянды заттармен ластану дәрежесі 4
1.1. Атмосфераның газ құрамы 4
1.2. Ауа ластану деңгейінің ауа райына әсері 7

2. Ауаға шығарылатын зиянды заттардың
есебі мен анализі 10
2.1. Павлодар қаласының және оның айналасының
экологиялық жағдайы 10
2.2. Павлодар мұнай химия зауыты – ауаны зиянды
заттармен ластау көзі
15

3. Павлодар мұнай химия зауытында ауаға
шығарылатын зиянды заттарды тазарту шаралары 19
3.1. Мұнай сақтау және құю цехта ауаны тазарту
шаралары 19

Қорытынды 27

Әдебиеттер 28

Кіріспе

Көкейкестілігі. Ауа ластау мәселелері біздің қоғамда өте үлкен
мәселе болып шығады. Көптеген өнеркәсіптер ауаға өз қалдықтарын шығарады.
Олар атмосфераның құрамына еніп негізгі болік ретінде сақталады. XXI
ғасырда жағдай өзгерді қоршаған орта параметірінің мәндерінің қайтымсыз
өзгерістері дәлелденді, ол жиірек экологиялық күйзелістерге және локальді
деңгейдегі (фотохимиялық смог, қышқылды жауын – шашындар, судың
биогендермен ластануы және глобальді масштабта парниктік эффектілерінің
түзілуі, стротосферадағы озон қабатының бұзылуына) катастрофаларға әкеп
соғады. Мұның бәрі, сондай-ақ, адамның генетикалық бағдарламаларының
ыдырауының білінуі, экологиялық кризистің басқа білінулері әлемнің көптеген
елдерінде экологиялық тұрғыдан жақсы болуын қамтамасыз ету сұрақтары нақты
инженерлік – техникалық бағдарламалар мен шешімдерді қабылдаудың шектерінің
сыртына әкеп соғады да одан сайын әлеументтік- экологиялық тұрғыдан шығады,
іс әрекеттің жаңа стериотиптерін жасақтайды.
Ауаны тазарту мақсаты ен басты халықтың мақсаты. Қазіргі кезде
экологиялық тұрғыдан баға беру жеке заттардың валдық шығарындыларын
есептумен ғана шектеліп қоймайды, атмосферада территорияның едәуір
ауданында жеке заттардың трансформациясын, адамдардың ауруға шалдығу
қауіпін ескере отырып қосындылар концентрациясын анықтау және есептеу
мәселесі қойылады.
Зерттеу объекті: Павлодар Мұнай химия зауыты.
Зерттеу мақсаты: Павлодар Мұнай химия зауытында ауаға шығарылатын
зиянды қалдықтардың мөлшерің азайтуы.
Мәселелері:
1. Мұнай өнеркәсіптің дамуын, технологияны зерртеу.
2. Мұнай өнеркәсіптің ауаға әсері.
3. Мұнай өнеркәсіпте ауаны тазарту.

1. Ауаның зиянды заттармен ластану дәрежесі

1.1. Атмосфераның газ құрамы

Жер миллиондаған ұсақ бөлшектерден құралған атмосферамен қоршалған. Ол
Күннен Жерге келетін жарық тасқынын миллиондаған ұсақ сəулелерге ажыратады.
Атмосфера парниктегі шыны сияқты роль атқарады. Ол күн сəулесін жылдам
өткізеді, жер бетіндегі жылуды сақтап қалады.
Егер Жердің ауа қабаты болмаса, Куннің коз қарықтыратын ыстык, жарығы
жердің бетін куйдірің кургақ, жарылып кеткен тақырға айналдырып жіберер
еді. Онда жауын да жаумас еді, жел де соқпас еді.
Атмосфера — Жердің температурасының ауытқып тұруына да ықпал етеді.
Жердің алғашқы атмосферасы сутегінен, метаннан, аммиактан, су буларынан
жəне гелий, неон сияқты инертті газдардан құралған. Жерде тіршіліктің пайда
болуымен байланысты бұрынғы газдарға жер қойнауынан жəне өсімдіктерден
бөлінген күкіртті сутегі мен көмір қышқыл газдарымен толықты. Сөйтіп,
екінші атмосфера пайда болды. Алғашқы микроорганизмдер бірте-бірте сутегін,
метанды, аммиакты, күкіртті сутегін азайта түсті.
Содан барып атмосфераның газ құрамының өзгеруі, оның оттегімен толығуы
бірыңғай саланы екіге — өсімдіктер мен жануарларға бөлді.
Атмосфераның қазіргі газ құрамы биосфераның көп жылғы эволюциясының
(дамуының) нəтижесі. Организм қазір оған бейімделіп алды, енді газ
құрамының кез келген өзгерісі олардың өмір сүру жағдайына əсер етпей
қоймайды.
Табиғи атмосфераның газ құрамы мынадай пайызда: азот (N) - 78,08,
оттегі (O2) - 20,95, аргон (Аг) — 0,93, көмір қышқыл газы (СО2) - 0,03,
неон (Ne), гелий (Не), ксенон (Хе), родон (Rn) жəне басқалары — 0,01. Бұған
қоса ауаның құрамында ұшып жүретін шаң түйіршіктері мен бу болады. Шаң
қызған кезде жоғары көтеріледі де, ауа айналысына мүмкіндік тудырады.
Адам ауасыз өмір сүре алмайды. Ол таза болсын, лас болсын ауамен дем
алуы қажет. Адам тамақ ішпей 5 апта, су ішпей 5 күн өмір сүре алады. Ал
ауасыз 5 минутта тұра алмайды.
Әр бір адам 25 кг, немесе 10-11 мың литр ауаны өкпесі арқылы өткізеді.
Ауа жануарлар мен өсімдіктер үшін де қажет.
Ластанған ауа адам организміне, денсаулығына кері əсерін тигізеді, бас
айналдыратын заттар улаңдырады.
Таза ауа өнеркəсіп үшін де, əсіресе вакциналар, антибиотиктер шығаруға,
жартылай өткізгіштер мен дəл аспаптар жасауға қажет.
Мұндай ауа құрамы атмосфераның томен қабатында. Ал 1000 км-ден жоғары
жағында тек қана гелийден (Не), ал 2000 км-ден жоғары тек сутегінен (Н)
тұрады.
Ең төменгі Жер бетіндегі қабат тропосфера деп аталады. Ол атмосфералық
ауаның 84 пайызын құрайды, барлық метеорологиялық процесс: бұлттардың пайда
болуы жəне тұманның, жел мен дауылдың болуы, қар мен жауынның жаууы осы
қабатта.
Тропосферадан жоғары шамамен 55 км əрі қарай стратосфера басталады.
Оңда 25-30 км қалыңдықта озон қабаты бар.
Озонның Жер бетіңде тipшік ушін маңызы зор. Ол организмді Күннің
ультракулгш сәулесінен қорғайды. Мұндай сэулеш оз бойына жұтып, озон қабаты
атмосфераның жоғарғы қабатына температураның таралуына жəне Жер климатына
əсерін тигізеді.
Озон атмосфераның құрамындағы ең аз газдың бірі. Егер барлық озонды жер
бетіне жинап, сығымдаса, ол тек 3 мм қалыңдықта ғана болар еді. Бұл жұқа
қабатта ғана болатын, Жер бетіндегі организм ушш аса қажет озонды сақтау
керектігін көрсетеді.
Озонның екінші бір ерекшелігі — ол тұрақты емес. Ол тез бұзылып кетеді.
Жер бетінде орта есеппен алғанда əрбір секунд сайын 100 тонна озон пайда
болып, жоғалып кетеді. Озон молекуласының орташа ғұмыры бір жыл. Ол
атмосфераның жоғарғы қабатында басқа газдардың қатысуымен оттегінен,
азоттың қос тотығынан Күннің ультра күлгін радиациясының тікелей ықпалымен
пайда болады.
Халық шаруашылығында бояу мен лакты ерітуге қолданылатын еріткіштер, əр
түрлі аэрозольдар онша зиянды болмағанымен атмосферада 30 км биіктікте
ультра күлгін сəуленің əсерінен бұзылады да, хлор, фтор бөліп шығарып, озон
қабатын бүлдіруге белсенді араласады.
Сол сияқты озон қабатын бүлдірудегі жоғарылап ұшатын авиацияның,
атмосферадағы атом жарылыстарының, зымырандар мен ғарыш аппараттарын
ұшырудың əсері мол. Кейінгі кездері озон қабатының бүлінуі жиілеп кеткен
соң 1985 жылы 37 ел жəне Европалық Экономикалық Қауымдастық озон қабатын
қорғау туралы Халықаралық Вена конвенциясына қол қойды.
Атмосфералық ауаны ластаушы көздер
Атмосфералық ауаның тазалығы адамның жəне басқа да тірі организмдердің
қалыпты өмір сүруінің маңызды шарты болып табылады.
Атмосфералық ауа табиғи түрде жəне антропогендік жолмен ластануы ммкін.
Табиғи ластану — шаңмен жəне су буымен т. б. Ол табиғи құбылыстардың
əсерінен болады. (Вулкан атқылауы, теңіз суының булануы, кен породаларының
шаңдатуы, топырақтарды жел үрлеу, далалар мен ормандардағы өрт жəне т.б.).
Мəселен, желтоқсан жəне ақпан айларында соққан өкпек жел Сахараның
құмын мыңдаған шақырым жерге апарып тастайды. 1883 ж. Кракату жанартауы
атылғанда оның ұсақ түйіршіктері ауа құрамында бірнеше жыл сақталып, Англия
жағалауына дейін барған.
1985 жылы Ашхабад қаласында таңғы сағат 10.00-де аспанды қызғылт бұлт
басып, караңғылық орнады. үйлерде шам жағуға тура келді. Сөйтсе, қала
аспанында 170 мың тонна шаңды бұрқыратып өте қатты дауыл өткен.
Антропогендік ластану көздеріне өнеркəсіп пен колш кэс1порындары, ауыл
шаруашылығы мен құрылыс ұйымдары, коммуналдық-тұрмыстық объектілер жатады.
Жалпы алғанда антропогендік əсер 5 пайыз ғана орын алады. Бірақ оның
химиялық құрамы өте кұрделі болғандықтан адам мен табиғатқа аса қауіпті.
Өнеркəсіптік салада ауаны ластандырушы непзп кез болып табылатындар
жылу электр станциялары, қара жəне түсті металлургия, сол сияқты мұнай
өңдеу.
Қатты отынды (көмір, торф, ағаш, қамыс жəне т.б.) жаққанда күйе, смола,
күкірт, көміртегі тотығын жəне шаң бөліп шығарады. Екібастұз көмірі
Қарағандының көміріне қарағаңда күлді көп шығарады. Орта есеппен ЖЭО-ы
сағат сайын атмосфераға 5 тонна күкіртті ангидрид жəне 16-17 тонна күл
шығарып отырады.
Əр түрлі кəсіпорындар өзінің атқаратын саласына қарай айналадағы ортаға
озшщ зияндылыгы жағынан əртүрлі заттар шығарады.
Металлургия өнеркəсібі — металл мен олардың қосыңдыларын (темір, мыс,
қорғасын, мырыш, көмір, күкіртті ангидрид жəне т.б.);
машина жасау кəсіпорыны — шаң жəне газ, күйе, қорғасын, т.б.;
мұнай өңдеу жəне вискоз өнеркəсібі — күкіртті сутегі;
химия енеркэнбшщ кәсшорындары — азот тотығы т.б;
құрылыс материалдарын шығару кəсіпорындары — əр түрлі қосындылары бар
шаң мен газ;
автомобиль заводтарын да қала сыртына ғана салуға рұқсат етіледі;
автомобиль көлігі — əлемдік ластандырушылар қатарында ерекше орын
алады. Жыл сайын автомашиналар атмосфераға 380 млн тонна көміртегі тотығын,
56 млн тонна көмірлісутегін, 28 млн тонна азот тотығын таратады.
Автомобильден шығатын газ құрамы өте күрделі — оның құрамында 200-ден астам
зат бар. Оның ішінде 75 пайызы көміртегі, 15 — көмірлі сутек жəне 7 пайызы
азот тотығы.
Автомобиль 1 тонна бензин жақса —12,3 кг, І тонна дизель отынын жақса —
24,5 кг азот тотығын шығарады.
Ауыл шаруашылығында кейінгі 30-40 жыл бойы өсімдіктерді қорғау жəне
минеральдық тыңайтқыш үшін пестицидтерді қолданып жүр. Олар ұшақпен
шашқанда ұнтағы желмен ұшып, ауа мен суды, топырақты ластандырады.
Сондықтан да мұндай препараттарды есеппен, дұрыс қолдану қажет.
Мал шаруашылығы кешендері атмосфераны аммиакпен, микрофлорамен
ластайды.
Коммуналдық - тұрмыстық шаруашылық та да от жағу, пеш түтіні, үй
маңындағы қоқысты уақытымен жинамау, қоқыс төгетін жерді ретке келтіріп
отырмау да атмосфераны бүлдіреді.
Негізінен алғанда атмосфераны ластандырушы заттар жер бетшдеп уш шақырымға
дей1нп абатта ғана болады. Ол жүздеген шақырымға дейінгі қашықтыққа
тарайды. Ірі түйіршіктер желсіз күндері шоғырланып қалады да, бірте-бірте
жер бетіне шөгеді. Мəселен, жыл сайын Париж бен Чикагоға — 260, Нью-Йоркке
-300, Лондонға - 390, Алматыға — 125 тонна шаң шөгеді. Бүкілəлемдік
денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) дерегіне қарағанда дамыған елдердің
халқының 20 пайызға жуығы атмосфералық ауаның ластануына байланысты əр
түрлі аллергиялық ауруға ұшыраған. Ауада шаңның көп болуы өкпе ауруларын
тудырады.
Қоршаған ортаға көміртегі тотығының (СО2) да зияны мол. Оны иіс газы деп
те айтады. Ол адам мен жануарлар қанының құрамындағы гемоглобинмен қосылады
да оттегін (О2) қабылдауға бөгет жасайды. Организмге шамалы салмақ
(ауырлық) түссе адам жүрек талмасына ұшырауы мүмкін.
Қалаларда, тар көшелерде, туннельдерде, бағдаршам маңыңда i
тотығы жоғары болып, 25-125 мгм3-ке дейін жетеді.
Ал негізгі норма — 3 мгм3.
Көмірлі сутегінің де зияны мол. Оның құрамыңда қаныққан метан (СН4), этан
(С2Н6), пропан (С3Н3), қанықпаған этилен (С2Н4), пропилен (С3Н4), бутилен
(С4Н3) бар.
Күкіртті газ (SО2) оттегімен қосылып, күкіртті ангидридке айналады. Ол су
буымен қосылып, күкірт қышқылын (Н2О4) түзеді.
Ол тұман болып ауада тұрып алады да, жауынмен жерге түседі. Сол кезде ол
металды, матаны, бетонды, бояуды бүлдіреді, адамдардың денсаулығына (өкпе
мен тыныс жолдарына) зиянын тигізеді.
Бұдан басқа да зиянды заттар толып жатыр.

1.2. Ауа ластану деңгейінің ауа райына әсері

Ресми мəліметтер бойынша 1989 жылға дейін тек қана Космос
зымырантасығышының екі мыңға жуығы ұшырылған. Кейінірек ұшыра бастаған
Протон сериялы зымырантасығыштарының салмағы 700 тонна құрайды, оның 630
тоннасы - жанатын отын: гептил жəне азоттың төрт еселі қышқылы. Бұл екеуі
де аса қауіпті улы заттар. Зымыранның қалыпты, апатсыз ұшқан кезінің езде
бірінші сатыдан жерге 1,5 тонна гептил жəне 3 тонна тотықтырғыш
(окислитель) төгіледі екен. Ал қозғалтқыштың екінші сатысымен бірге жерге
0,5-0,8 т. Гептил жəне 1,5 т. азоттың төрт еселік қышқылы түседі. Осы
төгілген қалдықтар ауаны, жерді суды уландырады.
Онымен қоса мынандай зиянды факторды ескерген жөн. Ғарыш кемесі старт
алаңынан ұшар кезде біраз уақыт оның қозғалтқышы қыздырылады. Сол кезде өте
жоғары температурадағы жалын кемені ұстап тұрған металл платформаны жағып,
балқытып жібермес үшін жалын жолында үлкен көлемді бассейнде су тұрады.
Міне, осы су жалын əсерінен буланып, зымыран соңынан аспанға əжептəуір
биіктікке дейін көтеріледі. Яғни, зымыран судың буын аспанға насостың
поршені сияқты тартады. Біраз уақыт өткен соң, зымыран ізінде қалған ауа
атмосфералық температураға дейін салқындағанда, бу қайтадан
конденсацияланады да, қозғалтқыштан шыққан гептил, басқа да улы заттармен
араласып, жауын тамшылары түрінде жерге түседі. Бассейңдегі су салмағы 2
мың тоннадан асып кететінін ескерсек, жауынмен араласып жерге түсетін улы
заттар көлемі жоғарыда келтірілген салмақтан əлденеше артық екені анық.
Ғарыш кемесі ұшырылған соң ауа райының күрт өзгеретіні жайлы жиі
айтылып жүр. Олай болуы да мүмкін. өйткені бассейңдегі су қатты
ысығаңдықтан буланады. Зымыран ұшып кеткен соң қайта суиды. Мұның
атмосфераға қайтсе əсері болады.
Сөйтіп, бір ғана ғарыш кемесі ұшқан кезде қандай қауіпті заттармен
жерді, ауаны, суды уландыратыны айқындалады.
Ресейдщ жэне басқа да елдердің ғалымдары соңғы кезде мынадай озық
жобаны ұсынып жүр. Сол бойынша мұхитта жүзетін үлкен кемені зымыран ұшатын
платформа (космодром) ретінде пайдаланады. Егер де кеме-платформаны
экваторда орналастырса, зымыранның орбитаға шығар жолы қысқа болады, яғни
ПЭК (пайдалы экономикалық коэффициент) артады, ал отынның зиянды қалдықтары
мұхит бетіне түседі. Франция елі ғарыш зымырандарын осылай ұшырады екен.
Ресейдің Плисецк маңында ғарыш айлағы бар. Соңдықтан Ресей саясаткерлерінің
Байқоңырдан айырылмаймыз, ол біздің келешек мүдделерімізге жатады деген
сөзі толық шындыққа жатпайды. Мүмкін бұл да аз уақыт аулап, сосың тиісті
қаржылық төлемдерді толығымен өтемей кетудің де бір əдісі шығар қалай
дегенмен мəселе туатыны сөзсіз.
Ресей ғалымдары соңғы кезде Кеңес дәуірден ғарыштық саясаттың теріс
жақтарын, зиянын, кемшіліктерін көп айтып жүр. Нақтылап айтсақ, ғарыш
технологиясы АҚШ-КСРО текетірес саясатының құрбаны, қолжаулығы болған. Сол
ушш eтipiк істер де жасалып, өтірік сөздер де айтылған, Мысалға, екі юсшш
орны бар зымыранға, амалсыздан,бұйрық бойынша үш адам ұшырылған, əйтеуір
кұдай қолдап қана апаттан аман қалған. В.Терешкова ғарыштан көңілді күй
сипатын көрсетіп, өлең айтқаңда шын мəнінде журеп қатты айнып, зорға
отырған. Беляев пен Леонов ұшқанда ең бipiншi болып Леонов ашық ғарышқа
шыққан. Ол да АҚШ-тан озамыз деген саясаттың əрекеті болған. Ашық ғарышқа
шығудың технологиясы ол кезде əлі айқындалмаған. Сол себепті Леоновтың
скафандры ісініп кетіп, қайтадан зымыранға кіре алмай, əуре болып, ақыры
инструкцияны өзі бұзып, аяғынан емес, кері айналып, бас жағын бірінші
итеріп, зорға-зорға енген. Сол арада, Беляев Егер Леонов кеме ішіне кіре
алмаса, оның троссымын ағытып тастап, өзің зымыранмен жерге жалғыз қайт
деген жасырын бұйрық та алған.
Ең бірінші болып екі Совет кемесі ғарышта түйісу жасады деген де жалған
екен. С.Королев тобы есептей келе бірінен кейін бірі екі кемеш ушырган.
Олар ғарышта бір-біріне тек тақаған, соны Екі кеме аса дəлдікпен түйісіп,
Кеңес дəуірінің үлкен бір жетістігі болды дей салған.
Ал, басқадай болып жатқан апаттардың кейбірі жұртқа мəлім болғанымен,
кей бірі мүлде белгісіз.
Осы космодромсыз елдің шаруашылығы жөнді дамымайды деген де пікір
шыңдыққа жатпайтыны да əр жерде айтылып жүр.
Зымыранның денсаулыққа, экологияға əсері жайлы жиі сөз қозғалғанымен,
оның атмосфераға, ауа райына əсерін де зерттейтін уақыт жеткенін атап өткім
келеді.

2. Ауға шығарылатын зиянды заттардың есебі мен анализі

2.1. Павлодар қаласының және оның айналасының экологиялық жағдайы

Әp бip адамның, сондай-ақ бүкіл адамзаттың муддесін корғайтын ғылымдық
проблемалардың бірі — экология мəселесі болып табылады. Аталмыш мəселеге
ынта-ықыластың өсуі қазіргі кезеңде егер қоршаған орта бүліншілікке
ұшыраса, қоғам озшщ келешегшде жоятындығын тepeң сезінумен байланысты болып
отыр.
Қазақстанның орасан табиғи байлықтар əлеуетін пайдаланумен қатар
қоршаған ортанын амандығын сақтау — республикамызда түптің түбінде шешімін
табуға тиісті негізгі міндеттердің бірі. Бірақ бұл мақсатты іс жүзіне асыру
барынша күрделі, себебі ол үшің әуелі адамның менталитетін, оның моральдық
жəне əдептік құндылықтарын түбірімен өзгерту, адам мен табиғаттың
принципиальды жаңа қарым-қатынас дағдыларын бойға сіңіруі қажет.
Елімізде жүргізіп жатқан экологиялық саясат əлеуметтік-экономикалық
өзгерістердің табыстылығына да көбіне-көп ықпал етпек. Бұл үкімет
шешімдерінде жəне Президент бекіткен мемлекетіміздің 2030 жылға дейінгі
ұзақ мерзімді даму Стратегиясында жəне оның Экологиялық жəне табиғи
ресурстар - 2030 құрамдас бөлігінде көрініс тапқан.
Республиканың өндірісі өркендеген аймақтарындағы ауа ластануының жоғары
деңгейімен байланысты экологиялық мəселелер баршылық. Тұрақты көздерден
бөлінетін қалдық заттармен ластанудың негізгі көлемі Қарағанды, Павлодар
жəне Шығыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мəселен, тұтас республика
бойынша 2000 жылы бөлінген зиянды заттар көлемінің 45,6%-і Қарағанды
облысына тиесілі болса, бұл Павлодар облысы бойынша - 17,9%-ті, Шығыс-
Қазақстан бойынша- 10%-ті құрады.
Павлодар Қарғанды қаласымен бірге — Қазақстанның жетекші өндірістік
аймақтарының бірі. Мұнда қара жəне туей металлургияның қуат пен материалға
бай өнімдерін өндіруге, көмір мен көптеген бағалы қазба байлықтарын
шығаруға мамандаңдырылған онеркәсіп қалыптасқан. Машина жасау мен металл
өңдеуші, құрылыс материалдарын өндіруші кəсіпорындар, сондай-ақ жеңіл жəне
тамақ онеркәсіптердің өнімдері мен басқа да салалары мейлінше дамыған.
2001 жылы облыс кəсіпорындары атмосфераға 1 млн. 142 мың тонна зиянды
заттар тастаған, бұл өткен жылғы 1 млн. 108 мың тоннаға қарағанда 3,1%-ке
артық. Өткен жылдан ластағыш заттар тастаушылар қатарындағы 255 шаруашылық
субъектілерінде 3868 стационар көз тіркелген болса, олардың 3239-ы (83,7%)
ұйымдастырылған болып табылады. Атмосфераға шығатын зиянды заттардың орасан
мөлшері едəуір деңгейде қайнар көздердің газ бен шаң ұстағыш
қондырғылармен жеткіліксіз жарақтандырылғандығының салдары болып табылады.
2001 жылы жарақтандырылған қайнар көздердің үлес салмағы 40%-ті құрады.
Соның салдарынан зиянды заттардың непзп болт (67%-i) атмосфераға
тазаланбастан тасталып жатыр.
Өткен жылы тазартқыш құрылымдарға түскен зиянды заттардың 92,5%-і
тұтылып (2000 жылы - 92,4%-і), зиянсыздандырылды.
920 мың тонна газ тəріздес жəне сұйық тастандылардың құрамында 74,1%
аса қауіпті спецификалық заттар болып саналатын куюрги ангидрид бар болса,
21,6%-і көміртегі тотығы. Сонымен қатар, облыстың ауа бассейніне 2001 жылы
елеулі мөлшерде азот тотығы (38193,8 тон-на), қорғасын мен оның қосындылары
(6732,0 тонна), мыс оксиді (2364,1 тонна), мышьяк (1543,8 тонна) жəне
күкірт сутегі (401,7 тонна) сияқты адам ағзасына ықпалдық дəрежесі жөнінен
өте-мөте қауіпті заттар түсті.
Тасталған зиянды заттардың басым бөлігі (85,5%) өңдеуші өнеркəсіп
кəсіпорындарына тиесілі. Мұнда, 976,7 мың тонна зиянды заттар бөлетін 2502
ластау көздері (жалпы санның 64,7%-і) шоғырланған, бұл 2000 жылға қарағанда
3,4%-ке артық. Ал бұл саладағы барлық тасталған зиянды заттардың 98,1%-і
(958,6 мың тонна) металлургия өнеркəсібіне тиесілі.
Heгiзгi қызмет түрі электр энергиясын, газ бен суды өндіру мен тарату
болып табылатын ұйымдар ауаға 141,8 мың тонна (немесе жалпы мөлшердің 12,4%-
і) зиянды заттар тастаған. Өткен жылмен салыстырғанда тасталған ластағыш
заттардың ұлғаюы 0,9%-ті құрады.
Өткен жылы тау-кен өнеркəсібінде 2000 жылмен салыстырғанда тасталған
зиянды заттардың 4,6%-ке өскені байқалды. Экономиканың бұл саласына барлық
облыс атмосферасына тасталған зиянды заттардың 1,5%-і (16,9 мың тонна)
тиесілі.
Облыстың мейлінше ластанған өнеркəсіптік орталықтары Балқаш жəне
Теміртау қалалары болып қалып отыр, олардың үлесіне 2001 жылы барлық
шығарылған ластағыш заттардың 43%-і жəне 29,3%-і — тиесілі (2000 жылы
-40,6% жəне 31,5%), немесе тиісінше 491,6 жəне 334,7 мың тонна.
Қалдықтардың басым болт бұл қалаларда атмосфераға тазартусыз түскен, оның
ішінде, Балқаш қаласында зиянды заттардың 95,7%-і (2000 жылы -93,3%),
Теміртау қаласында — 69,3%-і (2000 жылы — 72,5%) тазартусыз тасталған.
Облыс орталығының атмосферасына таралған зиянды заттар 2000 жылмен
салыстырғанда 5,9%-ке ұлғайып, 66,5 мың тоннаны құрады, олардың 12,5%-і
тазартусыз тарады.
Жезқазған қаласының аумағына 141,1 мың тонна ластағыш заттар тараған,
бұл алдыңғы жылға қарағанда 2,7%-ке кем, олардың 23,9%-і атмосфераға
тазартусыз түскен.
Eceптi жылы ластағыш заттардың тасталуын қысқарту жөніндегі шараларды
орындауға 4,5 млрд. теңге жұмсалса, 2000 жылы 3 млрд. мың теңге жұмсалған.
Бұл қаржының едəуір бөлігін (46%-і немесе 2,1 млн. теңге) кəсіпорындар жаңа
тазартқыш құралдар сатып алып, іске қосуға жұмсады. Технологиялық
процестерді жетілдіруге 2 млн. теңгесі жұмсалды, бұл ақшалай қаражаттың
жалпы үлесінің 44,3 %-ін құрады. Қолданылып жүрген тазартқыш құралдың
тиімділігін арттырып, ластағыш көздерді жоюға тиісінше 287,9 жəне 152 мың
теңге жұмсалды. Жүргізілген шаралар нəтижесіндегі аталған кəсіпорындар дағы
тасталған қалдықтар 21,6 мың тоннаға тең.
ПМХЗ ЖАҚ-ы – қазақстаннан шыққан жабық акционерлік қоғам ПМХЗ ЖАҚ-
ы өндіретін өнімінің сапасы жағынан, еліміздің жанар-жағар майларының дүние
жүзілік рыногына қатысуы мен әлемдік деңгейдегі өндірістік компаниялар
қатарына енуге талпынады.
Қоғамға, акционерлерге, тұтынушыларға және қызметтестерге шынайы құн-
дылықтарды дәріптеу - компанияның басты міндеті.
Жетістіктерді бағалау, келесі позициялардан тұрады:
• Бизнес нәтижесі - жұмсалған қаражаттан пайда, өндіріс
көлемінің ұлғаюы, сауда-саттықтың өсуі;
• Адам мүмкіншілігі - қызметкерлердің кәсіби өсуі және олардың
қанағат-танушылығы, еңбек ұжымымен тіл табысуы;
• Компанияның беделі – үлгілі азамат, патриот, және қоғамға
пайдалы қызмет көрсететін, сапалы да керекті тауарларды
өндіретін компаниялардың бірі ретінде қоғамдық пікірді
нығайту.
Келешекте біздің еліміздің экономикалық және мәдени дамитындығына
біздің сеніміміз мол. Біздің компания қазақстан экономикасының өркендеуі
мен дамуына барынша ат салысады. Біз өзіміздің ілгері басуымыз бен өсу
жолымызды – қоғамды рухани және материалды жағынан байыту, сонымен бірге
іскерлік әдет принциптерінің негізінде серіктестермен ұзақ мерзімді
қатынаста болуға талпынуымызға байланысты деп ойлаймыз.
Өндірістің жемісті өрлеуіне қол жеткізу үшін, біз цехтарымыздың
әрқайсысына мынадай талап қоямыз:
- Міндеттерін орындау - өрбір қызметкер, ортақ мақсатқа жету
жолында біліктілігімен қатар, өзінің ынта-жігерімен істің ыңғайын
таба білуі тиіс. Жетекшілер, алға қойған мәселенің тез және жақсы
орындалуы туралы өзінің қарамағындағы адамдардың пікірлеріне
ілтипатпен және құрметпен қарауға тиіс;
- Сапа - өндірістік процессте творчестволық және мұқият
еңбектенуіміздің нәтижесінде, біз ұсынатын өнімнің сапасы өзінің
баға категориясынан жоғары болуы шарт, адал бизнес-партнерлерді
таңдап, оларды қолдау, олармен бірігіп жұмыс істеу. Тек керекті
және сапалы өнімді өндіріп қана, біз шын мәнінде қоғамға пайда
келтіреміз;
- Пайда – компаниямыздың тиімділігінің негізгі өлшемі. Біз бос
қорларды өндірістің, цехтардың, бөлімшелердің дамуына
шоғырландырамыз. Олардың міндеті – шығынды азайту және қызметінің
тиімділігін арттыру.
Материалды қорлар – біздің компаниямыздың алға басуының негізгі
құрастырушыларының бірі болғандықтан, компанияның мынадай бейматериалды
активтерін күшейтуге үлкен назар аударылады:
- Біздің кәсіпорынның беделі;
- Тұтастық пен бірлестігімізді сезіну;
- Бірегей дағды мен тәжірибеміз;
- Компания мен оның қызметкерлері, тұтынушылар мен бизнес-
серіктестер арасындағы қарым-қатынасы.
Павлодар мұнай химия зауытының ресми адресінің дүние жүзілік ақпарат
желісіне қосылуы - біздің кәсіпорынның алға жылжуының айғағы. Адамзат
өмірінің маңызды құрамдас бөлігі ақпарат болғандықтан, уақыт өткен сайын өз
дегенін баяндап, өзгерістер енгізеді.
ПМХЗ – айтарлықтай жас кәсіпорын. Ол - СССР-дің алдыңғы қатарлы
институттарының жобасы бойынша салынып, кезінде Совет одағының мұнайөңдеу
саласының мақтанышы болған. Алайда, экономикалық дағдарыс зауытты тыс
қалдырмай, оның жағдайы қиындап, бастапқы ұстанымдарын жоғалта бастады.
2000 жылдың қарашасында мұнай өңдеу комплексі Маңғыстаумұнайгаз ААҚ
–ның меншігіне еніп, бүгінгі күні кәсіпорынның әрі қарай дамуына өз үлесін
қосты деп біз сеніммен айта аламыз. Компанияның білікті мамандары мен топ-
менеджерлерінің талаптылығы, зауытты қысқа мерзім ішінде дағдарыстан алып
шықты.
Қондырғыларда күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді, қазіргі заманға сай
жаңадан жабдықтар сатып алынды, көптеген катализаторлар ауыстырылып, жаңа
аспаптар орнатылды. Сонымен қатар, машиналар мен жүккөтергіш техника паркі
толығымен жаңартылды. ПМХЗ-ы, республикамыздың технологиясы қазіргі талапқа
сай кәсіпорындар қатарына қосылып, аса шеберлікпен алдыңғы қатарлы
ұстанымдарына ие болды. Мұнай (қазақстандық, батыс сібір) қабылдаудағы
тұрақтылық, өнеркәсіпті жаңа техникамен жабдықтау, өндірісті жаңғыртуға
мүмкіндік туғызып, сонымен қатар жоғары сапалы, бәсекеге жарамды өнімді
өндіруге, жұмысшылардың жалақысын көтеруге, қызметкерлерге қосымша
әлеуметтік кепілдік беруге жағдай туғызып отыр.
Біздің стратегиялық жоспарға – мұнай химия өндірісінің өркендеуі
жатады. Кәсіпорынның ұжымы және бүкіл аймақтың келешегі -кәсіпорынның жаңа,
аса күрделі және кең көлемді мәселелерінің жүзеге асуына байланысты.
Павлодар мұнай химия зауытының келешекте өркендеуі - оның қызмет аясының
кеңеюінен және өндіретін өнім сапасының жақсартылуынан деп, біз батыл айта
аламыз. Үлкен же-тістіктерге қол жеткізетінімізге және ойлаған
мақсатымыздың жүзеге асатындығына сенімі мол.
Бұл зауыт Қазақстанның алдыңғы қатарлы кәсіпорындарының қатарынан өзіне
лайықты орын алуға талпынады. Біздің іс-әрекетіміз еліміздің әл-ауқатын
көтеруге, жалпы қоғамымыздың өркендеуіне бағытталған. Біздің стратегиялық
жоспарға – кәсіпорнымыздың экономикалық тиімділігін көтеру жатады.
Қазақстан экономикасында серпінді дамып жатқан салалар қатарына,
қазіргі кезде мұнай өңдеу саласы да еніп отыр. Еліміздің экономикалық
жағдайының жақсаруы мен ауыл шаруашылығының көтерілуінің арқасында жанар-
жағар майлардың өндірісі пайдалы болып отыр.
Бүгінгі күні біз үшін стратегиялық артықшылықты салалар мыналар:
- ауыл шаруашылығы;
- Қазақстан республикасының қалалары мен ауылдарындағы ЖЖМ-ын
тұтынушылар;
- жақын және алыс шетелдердегі нарық болып отыр.
ПМХЗ ЖАҚ-ы үздіксіз даму үстінде. Компанияның стратегиялық дамуы
келесі үш деңгейден тұрады:
- Қоғамның дамуы
Компаниямыздың алға қойған мақсаты – Қазақстанды рухани және материалды
жағынан байыту. Ол үшін ең әуелі еліміздің экономикасын жаңғырту қажет.
Кәсіпорынды технологиялық жағынан қайта жабдықтап, ескірген өндірістік
қорларды ауыстыру қажет. Еліміздің қазіргі кездегі өнеркәсібінің басым
көпшілігі өндіретін салалар болып отыр, олардың табысы табиғи ресурстардың
дүние жүзілік құнына байланысты. Біздің ойымызша өңдейтін салаларды дамыту
пайдалы, өйткені олар өнімнің құнын арттырады және одан түсетін пайда да
көбейеді;
- Компанияның өркендеуі
Компанияның стратегиялық даму негізіне – оның қызмет көрсету аясын
кеңейтуі, процесстерді оңтайландыруы жатады. Компанияның дамуын
қаржыландыру – ішкі көздерден алынып отыр. Біздің компания Қазақстанның
экономикасы алдыңғы қатарлы компанияларының қатарынан, өзіне лайықты орын
алуға ынталанады;
- Қызметкерлерді дамыту
Біздің ойымызша, компанияның өркендеуі оның қызметкерлерінің жеке
дамуына байланысты. Сондықтан біздің артықшылығымыздың бірі, өз
қызметкерлерімізге көрсететін қамқорлығымыз, олардың кәсіптік деңгейін
үнемі көтеріп отыру. Сонымен қатар, кәсіпорындағы қарым-қатынасты жақсартып
отыруға тырысамыз.

2.2. Павлодар мұнай химия зауыты – ауаны зиянды заттармен ластау көзі

Біздің зауыт мұнайды отын жолымен өңдеуге арналған және үздік европалық
өндірістердің деңгейіне сай мұнайды 85 пайызға дейін тереңдете өңдей алады.

Мұнай өңдеу мынадай процесстерді қолдана отырып жүзеге асырылады:
• мұнайды электрмен сусыздандыру және тұзсыздандыру;
• Сусыздандырылған және тұзсыздандырылған мұнайды алғаш айдау;
• бензиндерді, реактивті және дизел отындарын сумен тазалау;
• бензин фракцияларының каталитикалық риформингі;
• каталитикалық крекинг;
• газбен фракциялау;
• мұнай битумдарын өндіру;
• кокс өндіру;
• күкірт өндіру.
Павлодар мұнай химия зауытының жобалық қуаты – жылына 7,5 млн. тонна.
Ауыр фракцияны тереңдетіп өңдеу мақсатында зауытта мынадай қондырғылар
жұмыс істейді:
• Битум өндіретін қондырғы (мазутты вакуумды айдау блогынан және
тотықтыру колонналарынан тұрады);
• мұнай коксін алуға арналған баяулатып кокстейтін қондырғы,
ректификация және реакторлық қондырғыдан тұрады;
• күкірт өндіретін қондырғы, су ерітіндісін регенерациялауға және күкірт
алуға арналған.
Шығарылатын өнімнің сапасын зауыттың Орталық зертханасы қадағалайды
және оның:
• Тауар;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
АУАНЫ ЛАСТАУШЫ НЕГІЗГІ КӨЗДЕР
Адамның шаруашылық әрекетінен табиғатта болған антропогендік өзгерістер
Атмосфераны ластағыштардың құрамы
Атмосфералық ауаны қорғау
Атмосфералық ауа гигиенасы
Жахандық қауіптер.Атмосфералық ауаның ластану мәселелері
Дүние жүзіндегі климаттың өзгеруі
Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау
Антропогендік әсердің атмосферада біліну
Атмосфераны ластаушы көздер
Пәндер