Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің пайда болуы, дамуы және мемлекеттік бағдарламасы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің пайда болуы, дамуы және мемлекеттік бағдарламасы

Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің пайда болуы және дамуы

Нарықтық қатынастарға өту кезеңінде экономикалық реформаны сәтті жүзеге асыру кәсіпкерлікті жан-жақты дамытуды ұйғарады, ол Қазақстаннның 2030-стратегиясынан шығатын әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде басты роль атқарады.

Кәсіпкерлік - ел экономикасының жандануы мен одан әрі қарай дамып, тұрақты өсуінің қамтамасыз етілуін іске қосушы тұтқасы ретінде бизнестің әр алуын түрлері мен ұйымдық реформаларынан тұратын нарықтық шаруалықты қалыптастыру мен оның жұмыс істеуінде үлкен маңызға ие. Ол өзінің жылдамдылығына, икемділігіне және өзгермелі нарықтық жағдайларға тез бейімделуіне байланысты теңдессіз артықшылықтарының есесіне нарықтық экономиканың мобильді және нәтижелі секторына, оны маңызды құрылымдық және бәсекелестік нарықтық механизмнің амңызды интеграциялық элементіне жатады. Сондықтан, дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде кәсіпкерліктің әсіресе, шағын, орта және ірі бизнес сияқты түрлеріне деген қызығушылық азаюдың орнына арта түсуде. Мұны бизнестегі жеке сектордың кеңеюі де растайды, бұл елдерде сол экономикасының анағұрлым үлкен секторын алып жатыр және оның үлесіне жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) мен экономикалық белсенді тұрғындардың айталықтай бөлігі келеді.

Қазақстан Республикасында да тұрғындардың жұмыспен қамтылуын арттыру және нарықты отандық тауарлар мен қызметтерге молықтыру мақсатында кәсіпкерліктің шаруашылықты жүргізу тәжірибесіндегі техникалық - өндірістік және әлеуметтік-экономикалық потенциалын толығырақ пайдалану үшін оның пайда болуы мен оның ұлкен мән берілуде. Елде оның тәуелсіз дами бастаған әр алуан түрлері мен формаларының, Қазақстанның қайта қалыптасушы экономикасының құрамдас бөлігі ретінде қалыптасу процесін қамтамасыз ету және нарықтық қатынастарға өту жағдайларында әлеуметтік-экономикалық қайта құруларды жүзеге асыруда олардың рөлін жоғарылату үшін 20-дан астам заң және нормативтік актілер қабылданды. Сонымен бірге инфляция деңгейін төмендету, меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру, тіркеу процедураларын қарапайым түрге келтіру және нарықтық жұмыс істеуіндегі бәсекелестік режимді күшеуте бағытында жалпы экономикалық шаралар дайындалды. Олар іс жүзінде іске асырулары кезінде кәсіпкерліктің пайда болуы мен жер-жерлерге таралуына және дамуын ынталандыру қолайлы мүмкіндіктер туғызды.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерілк алғашқы рет кооперативтік бастамада шағын кәсіпорындар түрінде 1992 жылы пайда болда. Ол кезде олар 34506 бірлікті құрады. Олардың үлесін республикадағы жұмыспен қамтылған жалпы жұмысшылар санының 6%-ды және ЖІӨ 7%-ды тиді. Бұл кезеңде кәсіпкерлікті құру мен дамыту үшін әлі сонау 1990 жылы желтоқсанда қабылданған «Қазақ КСРО-да шаруашылық қызмет еркіндігі мен кәсіпкерлікті дамыту туралы» заң маңызды мәнге ие болады, келесі жылдары ол өзгерістер толықтырулар енгізіліп, 1993 жылы көкек айында жаңа қалыпта қабылданды.

Дегенмен, мемлекеттің инфляцияны ауыздықтау мақсатындағы қатаң ақша-несие және бюджеттік реттеудің нәтижесінде кәсіпкерлік саласында пайда болған дағдарысты үдерістер, оның дамуында маңызды қиыншылықтарды туындатты және шағын бизнеспен айналысуышы шаруашылық субъектілердің санының төмендеуіне әкелді. М, 1996 жылы шағын бизнес субъектілерінің саны 24030 бірлікке дейін қысқарды, ал олардың үлестері жоғарыда көрсетілген мәліметтердің сәйкесінше 5, 2% және 6% дейін қысқарды. Мұндай қысқарудың орнгын алу себептерін қатарына шағын субъектілерін саналатын салықтардың ставкаларының шектен тыс жоғары болуын, олардың қолдарында ақша қаражаттарының болмауын, жергілікті үкіметтердің олардың іске деген бюрократилық араласуларын, бақылаушы және тексеруші органдар тарапынан олардан алынатын заңсыз алымдары және т. б. жатқызу тиіс.

Бірақ та 1997 жылы кәсіпкерліктің пайда болуы мен даму тәжірибесінде және ең алдымен шағын бизнесте күрт өзгеріске ұшыраған жыл ертінде орыналды, ол кезде шағын кәсіпорындардың қысқаруларының тоқтауы былай тұрсын, олардың саны алдыңғы жылдармен салыстырғанда көптеген есе өсті. Мысалы, 1997 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілерін жататын шағын кәсіпорындар саны ел бойынша 123 мың бірлікті құрады, ал жеке кәспкерлердің саны - 196 мың адамға жетті. Бұл көрсетілген жылы жеке кәсіпкерлік саласының айтарлықтай кеңейе түскендігін куәландырады. Заңды және жеке шағын кәсіпкерлік тұлғаларының тез көбеюіне 1997 жылы шыққан ҚР Президентінің 8-ші Жарлығы үлкен ықпал жасады-«Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамуын белсендіру шаралары туралы», «ҚР-да аймақтық шағын кәсіпкерлікте қолдау көрсету мен дамыту бағдарламалары және приоретиттер туралы» және шағын кәсіпкерліктің соның ішінде шағын бизнестің өзекті проблемаларын іс-жүзінде шешу үшін сол жылы осылардың негізінде қабылданған заң және нормативтік актілер. Солардың қатарында ел басшылығының 1997 жылы 14 наурыздағы №325 «Шағын кәсіпкерліктің ақпараттық көрме орталығын құру туралы» және 1997 жылы 26 көкектегі №665 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құру туралы» қаулылары мен 1997 жылы маусымда қабылданған «Шағын кәсіпкерлікті қолдау туралы» заңы маңызды орындарға ие, біздің Республикамызда шағын бизнесті одан әрі дамыту бойынша бағдарламалық құжаттарға айналды.

Дегенмен, кәсіпкерліктің құрылған заң - құқықтары негізінен ресми құжаттардан тұрады, олар шағын бизнестің мәртебесі мен критерийлерін анықтай отырып, оған заңды шаруашылық формасын береді және сәтті жұмыс істеуіне көмекпен қолдау көрсету бойынша бірқатар шараларды ұйғааады. 1997 жылы маусым айында қабылданған «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» заңында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің пайда болу шарттары мен олардың шаруашылықтарының көлемі, сондай-ақ, олардың құрылтайшылары туралы ережелері анықталған. Бұл заң шағын кәсіпкерлік субъектілеріне ойын және шоу-бизнестен басқа кез-келген кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Заңда көрсетілгендей «Заңды тұлға ретінде құрылмаған жеке тұлға да, сондай-ақ, жұмысшыларының орташа саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің жалпы құны жылына орташа есеппен мыңға тең бір айлық есеп айырылысу көрсеткішінен асапйтын, кәсіпкерлік қызметпен айналысушы заңды тұлға да шағын кәсіпкерлік субъектісі бола алады» сонымен қатар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің құрылтайшысына жататын бір заңды тұлғаның жарғылық капиталға салған салымы оның жалпы санасының 25%-дан аспауы керек. Егер бұл шек бұзылатын болса, онда заңды тұлға жеңілдіктерден айырылады. Заңда құқықытық шарттарт мен қатар шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін оның субъектілеріне арналған, әділетсіз бәсекуелестік пен бақылаушы органдары мен негізсіз араласуынан қорғайтын бірқатар кепілдемелер де ұйғарылған.

Осылайша, Қазақстанда елдегі қалыптаушы нарықтық экономикаға қажетті масштабтарда кәсіпкерлік қызмет еркіндігін және оның пайда юболуы мен сәтті дамуын қамтамасыз ететін, шағын бизнестің берік құқықтық гнегі құрылды. Бірақ, шағын бизщнесті оның өмір сүруімен органикалық түрде байланысты болып келетін орта және ірі кәсіпкерліктен бөлуге болмайды. Бұл жерже әңгіме орта және ірі бизнестің, оның шағын формасына қарағанда қолданыстағы заң нормативтік актілерінде бара-бар көрінісіне ие бола алмағандығы жөнінде. Оларға қатысты көптеген құқықтық және ұйымдық мәселелер көбіне өңделусіз қалуда. Орта және ірі бизнестің, оның субъектілерінің құқықытары мен міндеттерінің және оларға ұсынылытаны жеңілдіктерді анықтауға мүмкіндік беретін сандық және сапалық критерийлері жеткілікті түрде анық көрсетілмеген.

Осы жерде бизнестің әрбір түріне өздерінің жеке артықшылықтарының танытуға және нарықтық экономикада өздеріне тән ерекше міндеттерді орындауға мүмкіндік беретін байланустырушы бірыңғай заң базасының жоқтығы білінеді, ол бизнестің барлық түрлерінің өзара байланысқан түрде дамуы үшін жалпы құқықтық негізі ретінде қызмет етуі керек. Кәсіпкерлік қызмет саласында шағын бизнес кәсіпорындарының негіз қалаушы ретінде орын алатындығы белгілі, кейіннен бұл негізде анағұрлым биігірек шаруашылық «қабаттары» өсіп жетіледі және ол көп нәрсе бойынша нарықтық экономикамен түсініліп, өз ғимаратының архитектураларын алды-ала қарастырады. Ірі бизнес болса, нарықтық экономиканың «тасуышы конструциясына», жатады, олар тұрғындардың әр алуан мен қызметтерге сұраныстарын қамтамасыз ететін күшті өндірістік потенциалына ие. Олар индустриялық жүйенің негізін құрайды және елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Орта бизнес кәсіпорындарына келетін болсақ, олар айтарлықтай бәрінен бұрын шағын кәсіпкерліктен өсе келе, көбінесе тұтынушылардың ерекше сұрауларын қанағаттандыратын теңдесі жоқ сипатына ие тауарларды өндіру мен шұғылданады.

Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы - Қазақстан Республикасының даму стратегиясын жүзеге асырудың маңызды құралы.

Нарықтық экономика жүесіндегі экономикалық реформалардың дамуы және тереңдей түсуі және заңды құбылыс болып есептеледі. Біріншіден, нарық өзінің тиімділігімен, өзін-өзі қамтамасыз етуімен ерте заманнан ақ ерекшеленіп келеді. Екіншіден, ешқандай экономикалық ғылым да, тәжірибе де осы уақытқа дейін нарықтық қатынастарға альтериативалық ұсыныстар айтқан емес.

Қазақстанда және басқа да ТМД елдерінде жүзеге асырылған экономикалық реформалардың нәтижесі таңдап алынған бағыттың дұрыстығын дәлелдеді. Оның дәлелі ретінде 2000-2001 жылдары Қазақстан экономикасының жаңа даму сатысына көтерілгендігін айтсақ болады. Қазақстанның өткен жылдағы ЖІӨ көлемін осы жылмен салыстырғанда 14%-ке, өнеркәсіп өндірісінің көлемі 13, 6%-ке өскен. Әсіресе, өңдеу өнеркәсібі интенсивті түрде дамыды.

Соның ішінде тері өңдеу және бұйым жасау өнеркәсібі 450%-ға дейін өссе, химия өнеркәсібі 1, 5 есеге дейін машина жасау өнеркәсібі 1, 4 есеге дейін өсті. 2001 жылдың І жарты жылдығында негізгі капиталға салынған инвестицияның көбісі мұнай-газ және металлургия өнеркәсібіне салынғандығы дәлелденген.

Міне, осылардың арқасында 107 мыңға жуық жаңа жұмыс орындары ашылды. Бюджеттік қызметкерлердің жалақысы өз уақытында және толық көлемінде төленуі қамтамасыз етілді. Министрліктің болжамы бойынша ағымдағы жылдың ЖІӨ көлемі 100%-дан, өнеркәсіп өндірісі 14%-дан және ауылшаруашылығы 21%-дан, ал орташа жылдық инфляция деңгейі 9%-дан аспайды.

Міне осы жетістіктердің барлығы да республика үкіметінің кәсіпкерлікті қолдау мен дамуына үнемі бақылау жасауы нәтижесінде мүмкін болды.

Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстанның даму стратегиясын 2030 жылға дейін жүзеге асырудың іс-шаралары» атты жарлығын іске асыруды қамтамасыз ету мақсатымен 2001-2002 жылдары шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.

Ертеректе, 1992-2000 жылдар аралығында аналогтық бағдарламалар жүзеге асырылып, соның нәтижесінде Қазақстанда жеке кәсіпкерліктің қалыптасуы мен негізінің құрылуына алып келді.

Шағын кәсіпкерлікті белгіленген уақыт аралығында дамыту жөнінде Қазақстан Республикасының Президентінің 1997 жылғы 6-наурыздағы «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамытуды күшейтудің іс шаралары» және 1997 жылғы 27-сәуірдегі «Азаматтардың құқықтары мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметке еркіндігін қорғау» туралы жарлығы енгізілді.

Қабылданған шешімдер шағын бизнес иелеріне 2000 жылы өз өнімдерін өндіруге және 532, 6 млрд. теңгеге қызмет көрсетуіне, яғни өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіштерді 1, 2 есеге өсіруге мүмкіндік алды.

Соңғы жылдары Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің өсу нәтижесі көрсеткеніндей, экономиканың осы секторы жағымды нәтижеге қол жеткізді. Соның бір дәлелі ретінде әлеуметтік саладағы қиыншылықтардың төмендеуін және жұмыс орнымен қамтамасыз етудің ең көп үлесі де осы салада екені айтсақ та болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.