Г. Лейбництің өмірі мен еңбектері

Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Г. Лейбництің өмірі мен еңбектерінің өзіндік ерекшеліктері
б) Г. Лейбництің монадологиясы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Жаңа заманғы ғылым мен философияның аса көрнекті өкілі Готфрид Лейбниц (1646-1716) Германияның Лейпциг қаласында туып өскен. Ол кезде Германия Еуропа елдерінің ішіндегі ең мешеу қалған, 300-ден аса ұзақ княздықтарға бөлініп кеткен, 50-ден аса дербес хұқықты қалалардан тұратын әлжуаз мемлекет еді. Лейбниц өз Отанының патриоты ретінде алпауыттарға қарсы болды, жаңа буржуазиялық қатынастардың қанат жаюына жан-тәнімен жақтасты. Бірақ та неміс бюргері жалтақ, әрі түрлаусыз болғандықтан алпауыттардың ыңғайына жығыла беретін ынжықтығымен ерекшеленетін. Өз тобының өкілі ретінде Лейбниц, негізінен, материализм мен атеизмге қарсы шықты. Сонымен қатар, схоластиканы қатал сынға алды, техника мен жаратылыстану ғылымдарының дамуын жақтады, Берлин ғылым академиясының негізін қалаушысы, әрі алғашқы президенті болды. Ол Петербург Академиясының ашылуына да дем берген еді. Оның эмбебап таланты эр қырынан керінді - математикада дифференциалдық теңдеулердің алғышарттарын ашты, физикада энергияның сақталу заңының негізі болған күштердің сақталу заңын ашты, геология мен биологияда эволюциялық ілімнің негізін қалады. Ол әрі тарихшы, әрі өнертапқыш, әрі тіл білімінің маманы, әрі философ болатын.
Өзінің философиялық өсу жолында Лейбниц механикалық материализмнен объективтік идеализмге бет бүрған еді. Декарт дуализміне, Спинозаға, Локктың таным теориясына қарсы күресе отырып, Лейбниц өзіндік ерекшелігі бар объективтік идеализмнің жүйесін қалыптастырды. Лейбництік монадологияның дүниеге келуіне сол кездегі жаратылыстану ғылымдарының қол жеткен табыстары, әсіресе көзге көрінбейтін ұсақ тіршілік иелерінің табылуы орасан зор ықпал еткенді.
Лейбництің логикасы Аристотельдің қағидаларын ілгері дамыта отырып, ақиқатты сандық қатынастар арқылы сараптауға жол салады. Шын мәнісінде Лейбниц осы күнгі математикалық логиканың алғашқы идеяларын тұжырымдай алған еді десек, артық айтқандық болмас еді. Ал танымдық теориясында Лейбниц сенсуализмге қарсы Декарт бағытын қуаттады. Алайда, ол Декарттың да «туа біткен идеяларына», ақиқаттың өлшемі анықтық, айқындық деген тұжырымына да, күмәндану қағидасына да қарсы шықты. Идеялар Лейбництің пікірінше, зердеде ұрықтық дәрежеде болады да, кейіннен саналы ұғымдарға айналады.
Ақиқат туралы ілімінде Лейбниц рационализм мен эмпиризмді жалғастырғысы келді. Алайда, онда рационализм сарыны үстем болды. Шығу тегі жағынан ақиқат екі түрге бөлінеді: 1) ақыл-ой ақиқаты немесе қажеттілік ақиқаты; 2) фактінің ақиқаты немесе кездейсоқ ақиқат. Бірінші ақиқаттың ерекшелігі оның жалпылығында және қажеттілігінде. Оны сезімдік тәжірибе арқылы айқындау мүмкін емес. Бұларға логика мен математикалық қағидалар жатады. Ал қайшылық принципі (қағидасы) - ақиқатты табудың жолбасшылық өлшемі.

1. Әбдімәлік Нысанбаев, Төлеуғазы Әбжанов «Қысқаша философия тарихы», «Қазақ энциклопедиясы». Алматы, 1999 жыл.
2. Р.Е. Жүншеев, ӨС. Төкенов, А.Ә. Ізтлеуов «Философия»

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Г. Лейбництің өмірі мен еңбектері

Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
а) Г. Лейбництің өмірі мен еңбектерінің өзіндік ерекшеліктері
б) Г. Лейбництің монадологиясы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Г. Лейбництің өмірі мен еңбектерінің өзіндік ерекшеліктері

Жаңа заманғы ғылым мен философияның аса көрнекті өкілі Готфрид Лейбниц (1646-1716) Германияның Лейпциг қаласында туып өскен. Ол кезде Германия Еуропа елдерінің ішіндегі ең мешеу қалған, 300-ден аса ұзақ княздықтарға бөлініп кеткен, 50-ден аса дербес хұқықты қалалардан тұратын әлжуаз мемлекет еді. Лейбниц өз Отанының патриоты ретінде алпауыттарға қарсы болды, жаңа буржуазиялық қатынастардың қанат жаюына жан-тәнімен жақтасты. Бірақ та неміс бюргері жалтақ, әрі түрлаусыз болғандықтан алпауыттардың ыңғайына жығыла беретін ынжықтығымен ерекшеленетін. Өз тобының өкілі ретінде Лейбниц, негізінен, материализм мен атеизмге қарсы шықты. Сонымен қатар, схоластиканы қатал сынға алды, техника мен жаратылыстану ғылымдарының дамуын жақтады, Берлин ғылым академиясының негізін қалаушысы, әрі алғашқы президенті болды. Ол Петербург Академиясының ашылуына да дем берген еді. Оның эмбебап таланты эр қырынан керінді - математикада дифференциалдық теңдеулердің алғышарттарын ашты, физикада энергияның сақталу заңының негізі болған күштердің сақталу заңын ашты, геология мен биологияда эволюциялық ілімнің негізін қалады. Ол әрі тарихшы, әрі өнертапқыш, әрі тіл білімінің маманы, әрі философ болатын.
Өзінің философиялық өсу жолында Лейбниц механикалық материализмнен объективтік идеализмге бет бүрған еді. Декарт дуализміне, Спинозаға, Локктың таным теориясына қарсы күресе отырып, Лейбниц өзіндік ерекшелігі бар объективтік идеализмнің жүйесін қалыптастырды. Лейбництік монадологияның дүниеге келуіне сол кездегі жаратылыстану ғылымдарының қол жеткен табыстары, әсіресе көзге көрінбейтін ұсақ тіршілік иелерінің табылуы орасан зор ықпал еткенді.
Лейбництің логикасы Аристотельдің қағидаларын ілгері дамыта отырып, ақиқатты сандық қатынастар арқылы сараптауға жол салады. Шын мәнісінде Лейбниц осы күнгі математикалық логиканың алғашқы идеяларын тұжырымдай алған еді десек, артық айтқандық болмас еді. Ал танымдық теориясында Лейбниц сенсуализмге қарсы Декарт бағытын қуаттады. Алайда, ол Декарттың да туа біткен идеяларына, ақиқаттың өлшемі анықтық, айқындық деген тұжырымына да, күмәндану қағидасына да қарсы шықты. Идеялар Лейбництің пікірінше, зердеде ұрықтық дәрежеде болады да, кейіннен саналы ұғымдарға айналады.
Ақиқат туралы ілімінде Лейбниц рационализм мен эмпиризмді жалғастырғысы келді. Алайда, онда рационализм сарыны үстем болды. Шығу тегі жағынан ақиқат екі түрге бөлінеді: 1) ақыл-ой ақиқаты немесе қажеттілік ақиқаты; 2) фактінің ақиқаты немесе кездейсоқ ақиқат. Бірінші ақиқаттың ерекшелігі оның жалпылығында және қажеттілігінде. Оны сезімдік тәжірибе арқылы айқындау мүмкін емес. Бұларға логика мен математикалық қағидалар жатады. Ал қайшылық принципі (қағидасы) - ақиқатты табудың жолбасшылық өлшемі.
Ал, екінші, кездейсоқ ақиқатқа келетін болсақ, оны тек логиканың заңдары арқылы айқындау мүмкін емес, ол үшін қосымша жеткілікті негіз керек және ықтималдылық дәрежесін анықтап алу қажет. Лейбництің ақиқаттар туралы ілімі өз заманындағы жаратылыстану ғылымдарының дәрежесінде дамытылған. Бұл орайда Лейбниц механикалық материализмнің себептілік туралы тұжырымына арқа сүйейді.
Материя Лейбництің пікірінше, күрделі түпнегізге жатады. Оның өзегі - қарапайым монада, сондықтан да Лейбниц материяны құбылыстар әлеміне жатқызады. Демек, материя туынды нәрсе де, монада - алғашқы түпнегіз. Бұл жерде Лейбництің материя туралы оның монадаларды біріктіріп отыратын кисель сияқты қоймалжың бірдеңе деп ойлайтындығы айқын көрінеді.
Лейбництің кеңістік пен уақыт туралы ілімі де объективтік идеализмнің тұрғысынан тұжырымдалған. Олар - монадалардың күш-қуатының көрінісі. Ал монадалар дегеніміз, қайталап айтсақ, рухани нәрсе.
Материя үнемі қозғалыста болады деген қағиданы Лейбниц жоққа шығармайды да, тыныштық күйді жоққа шығарады. Бірақ осы негізде Лейбниц идеалистік тұрғыдан болсадағы даму қағидасы туралы тамаша пікір айтқан. Оның мәнісі мынада: қазіргі кезең болашақтың негізі және өткен шақтың келешегі. Осы қағиданы Лейбниц өсімдіктер, жануарлар дүниесі мен адамдардың арасындағы генетикалық байланыстарды топшылауға қолданып, керемет көрегендікпен олардың эволюциялық даму барысындағы әр сатыдағы тіршілік иелері екендігін көрсете білген. Лейбництің философиялық жүйесі оның кішігірім Монадалогия деген еңбегінде көрініс тапты.
Оның тарихи маңызы - классикалық неміс философиясындағы диалектикалық ойлардың алшшарты бола алғандығында.
Философиясының осы жағымен Лейбниц Спинозадан да ерекшеленеді. Егер Спинозаның пікірі бойынша, қозғалыс материяның атрибуты (ажырамас негізгі қасиеті) болмағандықтан модус деп табылған болса, әрі субстанцияның тұтастығы дәріптелген болса, онда Лейбниц субстанциясының (монада) мәні - оның көптурлілігі мен әр түрлілігінде. Лейбниц монадалары Өлі монадалар емес, тірі -қозғалын туратын, букіл дүниені күңгірт бейнелеу қабілетіне ие жанды бөлшектер.
Бұл аталмыш идеалистік ілімде теріс турғыдан материяның белсенділігі мен өздігінен қозғалуы, оның ең усақ бөлшектерден туратыны көрегендікпен болжанған. Сондықтан да Лейбниц философиясы келешектегі жаратылыстану ғылымдарының қол жеткен табыстарына өз уақытында өз үлесін қоса алған еді демекпіз.
Әйгілі философ-энциклопедист Г. Лейбництің "Алдымен орнатылған үйлестік жүйесі авторының адамдық түсінік туралы жаңа тәжірибелері атты" бас еңбегі —-1704 жылдары Локтің "Адам түсінігі туралы тәжірибе" кітабына (1690) жауап ретінде француз тілінде жазылған шығарма. Кітаптың кейбір үзінділері осы кезге дейін жарық көргенімен, кітап толық күйде 1704 жылы дайын болса да, тек 1765 жылы ғана —ойшылдың өзі өмірден өткесін Амстердам-Лейпциг баспасыңда жарық көреді. Оған 1704 ж. Дж. Локтің қайтыс болуы себеп болғандай. Бұл туынды философиялық мәселелерге ден қойған қалың көпшілікті, кәсіпқой философтарды бейжай қалдырған жоқ. Бірнеше ғасыр бойы талдау нысанына айналып, талқыланып келеді. Мұндағы терең мәнді тұжырымдар мен соны сипатты құнды пікірлер өлі күнге өз маңызын жоймай, адамзаттың талай буынының ойына тамызық болып келеді.

Бұл туындыны француз тілінен орыс тіліне аударған И.С. Юшкевич. Кітап 1963 жылы жарық көрген. Біз ойшылдың жоғарыда аталған еңбегін орыс тіліндегі осы нұсқасынан іріктеп аударып отырмыз.

Кітап атауында және мәтін ішінде кездесетін "разумение " сөзі "парасат"ретінде аударылды.

Еңбек, негізінен, Теофил мен Филалет арасындағы сұхбатқа құрылған. Бұл екі кейіпкердің аттары шартты. Теофил сөзі грек тілінен аударғанда "Құдайды сүюші "дегенді білдірсе, Филалет сөзі, грек тілінен тәржімаласақ, "ақиқаттың досы (ақиқатты сүюші" дегенді андатады. Сондықтан да біз бұл қос кейіпкердің атауын сол қалпында өзгеріссіз қалдырдық.

Метафизика Лейбниц үшін —білімнің өте терең түрі, философияның пайымдарлық ядросы, атеизмді терістей отырып, ғылыми білімнің жетілуіне негізгі ұйытқы, денелі табиғаттың жалпылама бастауы. Метафизика —Құдай және субстанция туралы ілім, яғни Құдай мен субстанция —метафизика ілімінің басты категориясы. Метафизиканы кейде монадология деп те атайды.

Пневматика XVIII ғ. дейін жан туралы ілім деп қолданылды. "Психология" термині XVI ғ. Меланхтон шығармасында қолданылады, X. Вольф оны кең мағынада қолдануға ұйытқы болады.

Лейбниц монадологиясы Құдайдың дәстүрлі, басты атрибуттарын ажыратады. Олар —"барлық нәрсенің құдіреті, идеялардың алуан түрлерін өзінде сақтайтын білім, өзгеру немесе жасампаздықты жасаушы ерік". Субстанцияны Лейбниц "өзгеріске қарсы табиғи тұрақтылық", бірлік, тепе-тендік, тұтастық, үздіксіздік модустарының жиынтығы дейді.

Перцепция —түйсіктермен үйлесетін қабылдау, жанның танитын бастамасы.
Апперцепция —рефлективтік деңгейде өзіне тереңдеу, адам санасының белсенділігі, перцепцияны аңғару арқылы өзіндік санаға жету сатысы. Апперцепцияны, Лейбниц, монаданың көмескі, күңгірт, ұйқылы-ояу күйін емес, яғни оның санасыз күйін емес, көбінесе түсінікпен қабылданған саналы көрінісі ретінде қолданады.

Метемпсихоз —жанның бір денеден басқа денеге ауысуын немесе жанның бір тіршілік иесінен екіншісіне көшуін білдіреді.

"Постоянство субъекта" ұғымы —"субъектінің тұрақтылығы "деп аударылды.
Енді біз еңбекті қазақ тіліне аудару барысында кездескен термин сөздер мен ғылыми ұғымдарға берілген баламаларды орысша-қазақща сөздік ретінде келтіреміз.
Таным теориясында Лейбниц рационалдылық жақты қолдап Декарттың бағытын жалғастырушы болды. Бірақ ол декарттық ақиқат теориясын жеткіліксіз деп есептеді. Лейбниц Декарттың туа біткен идеялар теориясына түбегейлі өзгертулер мен даму элементтерін енгізді. Лейбництің ойынша, туа біткен идеялар - бұл, ақылдың дайын ұғымдары емес, ол тек зерденің ұрықтылық күй-жағдайы, олар әлі ұғынылған емес және оған дейін бірте-бірте толық түсінілгенше дамиды. Адамның ойлыақылынан шығатын жалпы принциптер, онда дайын түрде емес, тек қабілетіне қарай бейімдеу түрінде болады. Туа біткен идеялар жеке ойлар емес, ол тек потенция түріндегі жалпы принциптер.
Лейбниц декарттың рационалдынық формасын ғана емес сонымен қатар эмпиризмнің жетіспеушіліктерін де жеңуге ұмтылды. Ол, сезімге берілген деректер таным үшін қажетті дейтін эмпиризмдік таным теориясының жайын қабылдайды. Бірақ, Лейбництің пікірі бойъшша, тәжірибе және соған сәйкес түйсік ақиқаттың жалпылығы мен қажеттілілігін аша алмайды, өйткені ол түйсіктің емес, ақылдың игілігінде. Ол эмпиризмнің, бұрынырақ түйсіктерде ештеңе болмаса, онда ақылда да ештеңе болмайды деген белгілі формуласын: ақылдан басқа ештеңе де жоқ, - деген маңызды қосымшамен қабылдайды.

Г. Лейбництің монадологиясы

Монадалар дегеніміз - қарапайым, бөлінбейтін ұсақ түпнегіздер, табиғаттың шынайы атомдары. Монадалар туралы ілімінде Лейбниц екі түрлі қағидаларды басшылыққа алады: 1) түпнегіздер элемнің бастауы ретінде тым қарапайым, әрі бөлінбейтін болуы тиіс; 2) олар іс-әрекетке, дербестікке қабілетті болуы керек. Қарапайым мән ретінде субстанция кеңістікте кәсіле алмайды, өйткені кеңістік шексіз бәлінуге қабілетті. Сондықтан да монада жай нүкте де емес (физикалық, геометриялық) Философиялық нүкте немесе әрекетшіл күштің түпқазығы. Алайда, XVII ғасырдағы материяның енжарлығы туралы пікірдің үстем болуына байланысты, Лейбниц монаданы рухани түпнегіз ретінде дербес әрекетке ерекше қабілетті мн ретінде қарастырады.
Монадалар мәңгі, ешуақытта жойылмайды, олар пайда да болмайды, табиғи ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.