Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR - технологиялар

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 2

Бірінші тарау

Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар

1. 1 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз . . . 8-17

1. 2 Туристік қызметтің маркетингі мен менеджменті . . . 18-21

1. 3. Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді байланыс . . . 22-26

1. 4. Туризмдегі жарнама . . . 27-35

Екінші тарау

Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен дамуы

2. 1. Туризм түсінігі, классификациясы . . . 36-48

2. 2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі жағдайы . . . 48-63

2. 3. Туристік нарықты реттеу . . . 64-65

Қорытынды . . . 66-71

Сілтемелер . . . 72

Қолданылған әдебиеттер . . . 73

К і р і с п е

Соңғы жылдардағы еліміздегі жанданып келе жатқан салалардың бірі - туризм. Ресми мәліметтерге жүгінсек, сырттан түсетін инвестицияның 10 пайызға жуығы туризмнен келеді екен. Бұл сала экономикамызға кәдімгідей табыс әкелуде, қомақты қаржы түсіруге барлық мүмкіндік бар. Ендігі міндет - туризмді ел экономикасына тұрақты үлес қосатын салаға айналдыру. Бірақ, сыртқы елдерге шығатын туристер саны Қазақстандағы демалушылардың санынан көп. Мысалы, 2005 жылғы мәліметтерге сүйенсек, шетелге барып қайтқандардың саны 4, 3 млн., ал елімізге келгендер саны 3, 7 млн. адам болды. Мұның себебі неде? Біріншіден, біздегі қонақ үй, туристік қызмет бағасы шетелдегі туристік қызмет бағасынан артық болмаса кем емес. Екіншіден, отандық туристік қызмет көрсету еуропалық стандарттан төмен. Бұл ащы да болса шындық. Табиғат аясында демалғысы келетіндер жөндеуден өтпеген ойқы-шойқы жолдардан қашып, Алакөл, Қапшағай, Балқаштан гөрі Ыстықкөлге баруды артық көреді. Қырғызстан бюджетінің 70-80 пайызын туризм құрайды. Қырғызстанға үлкен пайда әкеліп отырған, экономикасындағы басым бағыттардың бірі - Ыстықкөлдегі негізгі демалушылар да Қазақстан азаматтары екен. Мысалы, өткен жылы Ыстықкөлге демалушылардың жалпы саны 1 миллионға жуық болса, соның 700 мыңға жуығы қазақтар және негізінен алматылықтар. Ал егер 117 шақырымдық Қаскелең-Шырпықты төте жолы ашылса, Ыстықкөлге демалатын қазақтардың саны 2-3 есе өсері даусыз. Жылына тек туризмен 165 миллион доллар пайда көріп отырған қырғыз елі бұл жобаның іске асуына мүдделі.

Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы жолдауында туризм саласын кластерлік жолмен дамыту жоспары бар. Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы жолдауында Қазақстан бизнесінің инновациялық белсенділігін көтермелеу жөнінде баса айтылған. Жолдауда сонымен бірге көлік инфрақұрылымын нысаналы түрде қолдап, жаңартып және кеңейтіп отыру, еліміздің транзиттік әлеуетін барынша пайдалану, көлік жүйемізді әлемдік жүйеге кіріктіру, әуе тасымалы саласын белсенді дамыту, аэропорттарымыз бен авиация саласын ұлттық экономиканың талаптары мен халықаралық деңгейге сәйкес келтіру, әуе қызметінің сапасын, қауіпсіздігін арттыру және құнын төмендету үшін жергілікті авиация нарығындағы бәсекелестікті дамыту үшін барлық жағдай жасалуы керектігі айтылған /1.

Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға сәйкес келтіруге қажетті стратегияны жарты жылдың ішінде әзірлеу Үкіметке тапсырылды.

2004 жылы “Қазақстанда туристік кластердің даму мүмкіндіктері” деген тақырыппен өткен талқылауда маркетингтік және талдамалық-зерттеу орталығы мен АҚШ-тың бірнеше зерттеу компаниялары бас қосып, Қазақстан туризмінің мүмкіндіктерін және оның бәсекеге қабілеттілігін талқылады. Онда Қазақстанның туристік операторлары мен компаниялардың басшылары, өкілдері қатысып Қазақстандық туризмнің қазіргі жағдайы мен оның дамуына кедергі келтіріп отырған төмендегідей факторларды анықтады:

Туризм саласында еңбек ететіндердің еңбекақысын көтеру;
Қазақстан елшіліктерінен туристік визаларға рұқсат алудың қиындықтары;
3-4 жұлдызды арзан қонақ үйлер мен мотельдердің жоқтығы т. б.

Бұл шарадан соң Алматы қаласы мен облысында экологиялық туризмді және аймақтағы табиғи ландшафтарға зиян келтірмей табиғи күйін сақтай отырып пайдалану туралы мақсат қойылды. Алматы қаласы мен облысы туристік кластерді жүзеге асыруға қолайлы деп табылады. Себебі, мұнда қонақ үйлер, санаторийлер, ойын-сауық орталықтары, тау, қорықтар т. б. обьектілер шоғырланған. Дегенмен, Қазақстандағы туризм өз деңгейінде дами алмай отыр, туризм ошақтары жергілікті және халықаралық деңгейде танымал емес. Туризмнен түскен кіріс көзі өз деңгейінен төмен. Туризм жөніндегі жағымсыз қоғамдық пікір де жоқ емес, туризм, спорт т. б. салалардағы қоғамдық білімдердің төмендігі байқалады. Туризмге қатысты ақпараттар ағыны аз. Бұл еліміздегі туризмнің дамуына кедергі келтіріп отыр.

Алматы облысында туризмнің дамуына ықпал ету үшін туризм ошақтарын Қазақстанға және шетелдерге кеңінен таныту имиджін көтеру керек.

Туризм - бизнес. Осы бизнестің түрінің ойдағыдай дамып, тұтынушылардың көңілінен шығуы PR-ға да байланысты. PR - маркетинг, менеджмент және журналистиканы байланыстыратын күрделі мамандық. Өркениетті әлем паблик рилейшнздің құралдарын жоғары экономикалық, саяси және әлеуметтік мақсаттарға жету үшін қолданады. PR - нарықтық процестердің дамуымен байланысты пайда болды, ол мекеме, компания, фирманың өзін-өзі дамытуына, жетілдіруіне көмектеседі. Туризм саласындағы PR-дың ролі жоғары. Ол:

Туристік фирмаға ішкі, сыртқы қоғамдық топтармен байланыс орнатуға ықпал етеді.
Әлеуметтік проблемаларды шешуге көмектеседі.
Бәсекеде табысқа жетуге көмектеседі.
Туристік фирмаларға өмір сүруге, дамуға, барлық стандарттарға

(халықаралық) сай болуға мүмкіндік береді.

Туристік фирма өзін көрсетуі, имиджін қалыптастыруы керек. PR-дың міндеті соған көмектесу, фирманың жетекшілеріне ақыл-кеңес беру, қауіп-қатерді алдын-ала сезіп, уақытында ескерту, проблемаларды көріп, шешуге мүдделі болу, қызметкерлер арасындағы тиімді өзара байланысты қалыптастырып, қоғам мен туристік фирманың арасында үйлесімділікке негізделген жылы қарым-қатынас орнату. Паблик рилейшнз жаңа коммуникациялық технологиялардың дамуымен күрделене түседі.

Олай болса, халықаралық стандарттарға сай осы саланы жетілдіру, Қазақстандағы туризм инфрақұрылымының дамуы PR-менеджерлерге де үлкен жауапкершілік жүктейді. Диплом жұмысында Қазақстанға деген шетелдік туристердің қызығушылығын арттыру үшін не істеу керек?, - деген сұраққа да жауап ізделінді. Ең біріншіден, осы салаға жеке кәсіпкерлерді жұмылдырсақ, бұл проблеманы шешуге болатын сияқты.

Диплом жұмысына материалдар іздеу кезінде мерзімді басылым беттерінен туризмнің дамуына байланысты, туризм саласындағы проблемалар жөнінде проблемалық мақалаларды кездестірдік және тағы бір көзіміздің жеткені, Қазақстанда дүниежүзілік туризм ассоциациясының негізінде жарнамалау және еліміздің имиджін қалыптастыру үшін жасалған жобалар мүлдем жоқ деуге болады. Біз байқаған тағы бір кемшілік - тур жасайтын орындарға тасымалдайтын көлік пен жолдардың дамымағандығы. Қазақстандағы туризмді дамытуда PR-коммуникацияның маңызы аса зор, яғни, әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс орнатып Қазақстанның туристік обьектілері жайында ақпарат тарату, жарнама жасау қажет. Жарнама саласында да кемшіліктер жеткілікті. Диплом жұмысында Қазақстандағы туризм жарнамасына кеңінен тоқталып, талдауға тырыстық.

Көптеген елдер осы саладан табыс тауып отыр. Қазақстанда табиғаты әсем, таңғажайып көріністерімен таңғалдыратын жерлер аз емес. Бурабайды айтпағанда, Көлсай, әлемге танымал Хан-Тәңірі мен Шарын шатқалының өзі неге тұрады? Осы көркем табиғатпен танысқан шетелдіктер таңданыстарын жасыра алмаған. Сондықтан табиғаты әсем Қазақстанның осы салада дамып, пайда табуына мүмкіндік мол.

Бұл диплом жұмысында Қазақстандағы туризмнің экономиканың кірісті саласы мен бәсекеге қабілетті индустрия ретінде қалыптасуы үшін PR саласында қандай шараларды іс жүзіне асыруға болады?, - деген сауалға жауап іздеуге тырыстық. Бітіру жұмысының жаңалығы осында. Диплом жұмысында Қазақстанның туристік имиджін қалыптастырудағы PR-технологиялардың ролі, туризм саласындағы PR-дың өз деңгейінде қолданылмауы салдарынан етек алып отырған проблемалар ашылды. Алматы қаласында тіркеліп, облысында қызмет етіп отырған кейбір туристік (шетелдік) фирмалар түрлі заң бұзушылықтарға барып, табиғаттың, экологияның бұзылуына жол беріп отыр, миллиондаған қаржыларды жеке қалтасына басып, мемлекетке түкке тұрғысыз тиын-тебенмен салық төлеуде. Бұның зиянын жергілікті қарапайым халық шегіп отыр. Туризмнен түскен пайда жеке адамдардың мүддесіне емес, еліміздің экономикасына үлес қосуы керек. Осындай қордалы проблемалар тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Туризмнің пайдалы тұстарын экономикалық зерделеу үрдісі БАҚ-та жиі көрініс беріп жүр. Әрине, бұл саланың дамуы үшін мемлекет аз жұмыс атқарып отырған жоқ, тек атқарушы биліктердің салғырттығы жоғарыдағыдай келеңсіздіктерді туғызып отыр. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда және туризм қызметін реттеу комитеті туризмді қалыптастырып, дамыту бағытында бірталай игі істер тындырды. Бүгінде 2006-2010 жылдарға арналған туризм саласын дамыту бағдарламасы әзірленіп жатыр. Бұл бағдарламадағы өте маңызды міндеттердің бірі - туризм саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайда жаңаша іс жүргізу жолдарын іздестіру. Халықаралық ынтымақтастық бағытын тереңдете түсу. Бұл бағдарлама мемлекеттік саясат туризмді экономиканың кірісі мол саласы ретінде танитындығын көрсетеді. Индустрия және сауда министрлігінің Сауда және туризм қызметін реттеу комитетінің бюджеті жылдан-жылға өсіп келеді. 2005 жылы ол 32 миллионға бағаланса, 2006 жылы 411 миллионды құрады. Республика дамуына бағытталған бүкіл инвестиция көлемінің 0, 46 пайызы туризм саласына тиесілі. Бұл қаржының көп бөлігі Қазақстанның туристік имиджін қалыптастыруға және шетелде танымал болуына бағытталады. Батыстың ВВС, СNN, Discavery телеарналары мен жергілікті мерзімді басылымдары Қазақстанды жарнамалау мақсатында еліміздің тарихы, табиғаты, шипалы өңірлері жайлы хабарлар тарататын болады.

Туризм саласындағы инвестициялық саясаттың тағы бір маңызды мәселесі - шағын және орта кәсіпкерлікті қолдап, дамыту мақсатында туристік ұйымдарға ұзақ мерзімді несие беріліп отыр. Бүгінгі таңда республика бойынша туристік нысандардың 98, 4 пайызы шағын кәсіпкерлік ретінде тіркелген. Олар Бурабай ұлттық саябағы, Алтынемел, Қатонқарағай, Баянауыл, Қарқаралы ұлттық табиғи саябақтары. Туризм саласын дамыту мақсатында республиканың Білім және ғылым министрлігіне 2006-2007 оқу жылдары туризм мамандығына 400-ге жуық грант бөлінді. Бүгінде Қазақстанның 39 жоғары оқу орны туризм менеджері, халықаралық туризм менеджері, ақпараттық технология менеджері, қоғаммен байланыс менеджері, сауда менеджері, аудармашылар мен гид-нұсқаушылар мамандықтары бойынша студенттерді дайындауда.

Жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, туризм және PR-ға байланысты еңбектерді кездестірмедік, жалпы туризмге байланысты қорғалған докторлық, кандидаттық бірнеше (6) диссертациялар бар екен. Сонымен бірге ҚР Статистика жөніндегі агенттігі жыл сайын Қазақстан Республикасындағы туризм жайлы статистикалық жинақтарды шығарып тұрады. Дипломда Қазақстан мерзімді басылымдарындағы туризм жайлы мақалаларға шолу жасалады.

1 тарау

Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар

1. 1. Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз

PR-дың ең маңызды міндеті мекемеге, ұйым, компанияға паблисити, имидж жасау болып табылады.

Паблисити - бұл фирманың танымал болуы, оның жағымды сыртқы бейнесі. Бұл фирманың тұтынушылармен, бәсекелестермен, демеушілермен, яғни, сыртқы әлеммен байланысы. “Паблисити” мен “паблик рилейшнз” - синонимдер емес. Паблик рилейшнз - процесс, қызмет немесе қызметтер саласы. Ал паблисити - құрал, паблик рилейшнздің нәтижесі.

Менің ойымша паблиситидің ең басты сапасы сенім. Ақпараттық тауар мен жарнаманы аудитория екі түрлі қабылдайды, халық ақпаратқа жарнамадан гөрі сенеді. Екінші сапасы - сатушылар мен жарнама агенттерінен қашқақтайтын сатып алушыларды кең қамту. Үшінші сапасы - назарға бірден іліну, көзге бірден түсу. Жарнама тәрізді насихат та көзге тиімді көрінеді.

Паблисити PR-дың құралы түрінде төмендегідей жағдайларда мекемеге маңыздылық береді:

Мекеменің беделін өсіру;
Нарыққа жаңа тауар, өнім шығарғанда;
Өнім нарықта біраз уақыттан бері болса;
Күрделі өнім мен қызметті түсіндіруде;
Жылжытуға бюджет аз болғанда;
Дағдарыс жағдайында.

Имидж ұғымына келсек, бұл мекеменің белгілі бір топтар алдындағы бейнесі. Имидж ұғымының мазмұны екі құрамдас бөліктен тұрады:

Сипаттау (ақпараттық) бөлігі. Онда мекеменің бейнесі туралы жиынтық ұғымдар болады.
Бағалау (байланыс) қабылданған ақпарат эмоция туғызады.

Адамдар (тұтынушылар) мекемені өздерінің өткен тәжірибесі тұрғысынан, жалпы қабылданған нормалар және моральдық принциптер арқылы бағалайды.

Қазақстандағы туристік компаниялар шетелдерде өткізілетін семинар, конференцияларға қатысып тұрады, бұл шараларда корпоративтік басқару, ішкі аудит, зерттеу т. б. да мәселелер жиі қозғалатындықтан PR-мамандары үшін де өте пайдалы. Өзінің қызметкерлерін шетелге оқытуға жіберу компанияға өте пайдалы. Қазақстандағы көп компаниялардың жылдық есептері талапқа сай келмей жатады. Мұндай тренингтердің көпшілігі Египетте өтеді, ұзақтығы оншақты күн, тренингке қатысушылар жарты күн ғана оқиды да, қалған уақытында демалады.

Туристік компаниялардың имиджін көтеру үшін өткізетін шаралары әртүрлі болуы керек. Оған компанияның қаржылық, материалдық ресурстары, адам ресурстары және демеушілік қолдау жасайды. Қоғамдық ұйымдар да көмектесуі мүмкін. Шараға журналистердің қатысуы да болашаққа жол ашады. Олар демеушілермен келіссөздер жүргізуге ықпал етеді. Шараның қорытындысында компания бірінішіден, танымал болады, БАҚ-қа жарияланады.

Мұндай іс-шаралардың мақсаты:

Мақсатты аудитория арасында компания туралы біртұтас бейне қалыптастыру, оның бәсекелес компаниялардан артықшылықтары мен ерекшеліктерін көрсету;
Тұрақты ақпараттық айналым жасау;
Компанияны позициялау;
Имидж жасау.

Компанияның негізгі PR-міндеттері:

Ақпараттық кеңістікке үнемі қатысу;
Мақсатты аудиторияның компания туралы таным-түсінігін кеңейту;
Қоғам тарапынан қызығушылықты арттыру.

Көрме-жәрмеңке іс-шаралары қазіргі туристік маркетингте маңызды рольге ие. Олар туристік мекемеге бір мезетте экономикалық, ұйымдастыру, техникалық, коммерциялық ақпараттарды беруге, қызметтің құны туралы кең хабарландыруға мүмкіндік береді. Көрме-жәрмеңке іс-шаралары туризм саласының дамуының, ақпараттық биржаның, бағаны, өзгерістерді болжаудың айнасы. Себебі, туристік мекеме клиент үшін көрме ұйымдастыруда барлық мүмкіндіктерді пайдаланады. Шоу-бағдарламалар, викторина, ұтыстар нәтижесінде клиенттер үлкен әсер алады.

Қазіргі таңда “көрме”, “жәрмеңке” ұғымдарының бір-біріне жақындығы сондай, синонимдер ретінде де қолданылады. Әрине, бұл екеуінің ұқсастықтары да бар, олар нарыққа бағытталуы, шектеулі уақыты, нақты бір орындарда нақты кезеңдерде өткізілуі т. б. Ал айырмашылығы - ұйымдастыруда, жоспарлауда көрінеді. Көрме және жәрмеңке шараларының мазмұны мен түрі ұқсас болғандықтан, бұдан былай тек көрме деген терминді қолданамыз.

Көрме-жәрмеңке іс-шараларының түрлерін былайша сипаттауға болады:

Көрме - туристік өнімнің иллюстрациялық сипаттамасы;
Жәрмеңке - нарықтағы туристік өнімнің экономикалық көрме үлгісі;
Салон - туристік өнімді көрсету (турфестиваль) ;
Биржа - коммерциялық көрме және туристік өнімді нарықта тарату;
Туристік дүкен (турмаркет; телемаркет) - туристерге арналған арнаулы дүкен.

Бұл аталған іс-шаралардың әрқайсысы өзіне ғана тән өзгешелігімен ерекшеленеді.

Биржалар арқылы келесі жылға арналған турларды белсенді жарнамалау не ашылады не жабылады. Ірі халықаралық туристік биржалар: “ГТВ” (Берлин), “London Travel Market” (Лондон) т. б. болып табылады.

Көрмеге қатысуы үшін туристік фирма маркетингтік коммуникацияның тиімді құралы болып табылатын жоспарлауды мұқият жүзеге асырады. Туристік фирманың көрмеге қатысу процесін шартты түрде өзара байланысты кезеңдерге бөлуге болады:

Көрмеге қатысуға принципті шешім қабылдау.

Көрме қызметі туристік мекеменің негізгі маркетингтік мақсатқа жетуіне кепілдік беруі шарт. Олар:

туристік фирма мен оның тауар, қызметтерін көрсету;
сату нарығын зерттеу;
жаңа нарықты іздеу;
клиенттерді көбейту;
нарыққа жаңа өнім енгізу;
өнімді бәсекелестердің қызметіне сәйкес позициялау;
фирманың жағымды имиджін жасау;
өнімдерді тікелей сату және келісім-шарттар жасау.

Туристік мекеменің мүмкіндіктерді мұқият талдауы:көрме өткізілетін орын және уақыт; қатысушылар мен келушілердің сандық және сапалық құрамы; соңғы рет өткізілген көрмедегі іскери белсенділік деңгейі (келісім-шарттардың саны мен жалпы көлемі) ; көрмеге қатысу алғышарттары; туристік фирманың көрмеге қатысу үшін жасалған сметасының алғашқы нұсқасы және фирманың мүмкіндігі мен шығынның сәйкестігін зерттеу; мәселенің соңғы шешімі: мақсатқа жету үшін қандай көрмеге қатысуға болатындығын шешу.

Осы мәселелермен қатар ұйымдастыру шаралары да қарастырылады:

көрме жұмысына туристік фирманың қатысу көлемі және концепцияны дайындау;
көрмеге қойылатын өнімдердің тізімін жасау;
персоналдарды іріктеу және дайындау (коммерциялық мәселелермен шұғылданатын, қызмет көрсететін, стендшілер, аудармашылар) ;
коммерциялық жұмыстың, жарнама мен хаттама шараларын жоспарлау;
көрмеге қатысуға жағдай жасап, қызмет көрсететін агентті таңдау;
қажетті көрме алаңының мөлшері мен түрлі материалдық және қаржылық ресурстардың көлемін анықтау;
жарнама және ақпараттық материалдарды іріктеу және дайындау;
экспозицияның тақырыптық жоспарын жасау;
ұйымдастыру комитетімен келісім-шарт жасау, оған көрменің жоспарын беру, қажетті құрал-жабдықтар мен қызметке тапсырыс;

Алдын ала:

өз уақытында өтініш беру үшін туристік фирманың көрменің ресми каталогына кіруін қамтамасыз ету;
келушілердің мақсатты тобына бағытталған мерзімді басылымдардағы жарияланымдар;
туристік фирма байланыс жасайтын, көрмеге қызығу білдіретін компанияларға факспен, электронды поштамен, телефонмен көрмеге шақырулар жіберу;

Мұндайда шақыруды арнайы билеттермен жеке жіберген тиімдірек болады. Шақыру парағында аты, мекен-жайы, титулы толық, дәл болуы керек. Шақырылған қонақтардың ішіне ресми тұлғалар кіретін болса, оларға жеке шақыру хатын қоса жіберген дұрыс болады. Кіруге жіберілетін құжаттар да тиімді. Шақырылғандар біріншіден, кіру үшін ақы төлемейді, екіншіден, бұл қонақтарға ізет білдіріп, сыйлауға қажет.

Туристік фирма өткізілген көрмемен қатар презентация, баспасөз мәслихаты, дөңгелек үстел өткізсе тіпті жақсы.

Фирманың бастығы көрме өтіп жатқан кезде қонақтардың көзінше нұсқаулар беруге болмайды. Ол тек алыстан бақылап, өзі үшін дұрыс қорытындылар жасауы керек. Ол қорытындыларға қажетті мәселелер: көрме үшін осы таңдалған алаңның көлемі дұрыс па, қандай қызметтер үлкен сұранысқа ие, келесіде көрмені бұдан да жақсы түрде қайтып ұйымдастырса болады, көрме жұмысына қай қызметкерлер көбірек икемді т. б.

Туристік фирманың басшысы осымен қатар өзге көрмелерді аралап көруіне болады. Бұл нарық коньюнктураларының даму тенденциясын байқауға, бәсекелестердің қызметін бағалауға, өз позициясы мен туристік фирманың позициясын анықтауға тиімділік береді. Көрменің өзіне тән жеке табиғаты, оған қатысудағы адамдардың мақсаты, ұсынылып отырған тауардың ерекшеліктері де осылай анықталады.

Коммерциялық қорытындылар обьективті көрсеткіштерге байланысты (фирманың экспозициясын көруге келушілердің саны, байланыстарды талдау, жасалған келісім-шарттардың көлемі, таратылған жарнама және ақпараттық материалдардың саны т. б. ) .

Коммерциялық және ұйымдастырушылық қорытындыларды зерттеу инвестицияның тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді.

Бизнестегі PR-дың дәстүрлі саласы - қайырымдылық екендігі даусыз. Бизнестің ішкі және сыртқы коммуникациялық міндеттері бар. Ішкі міндеттерін мамандар былай деп бөледі:

клиентпен сенімді байланыс;
шыншыл ақпараттың еркін ағымы (тік және көлденең) ;
жұмыстағы келіспеушілікті болдырмау;
мекеменің табысқа ұмтылып, жетуі;
болашаққа үміт.

Бұл үйлесімділікке жету үшін мекеменің ішінде журнал шығаруға болады. PR -мамандары бұндай журналдар арқылы жұмысшыларды бизнестің мақсат, бағытымен таныстыруға, тиімді жұмыс үшін ақпарат беруге, қызметкерлердің еңбегінің тиімділігін көтеруге, артықшылықтары мен табыстарын мойындауға, елеп-ескеруге, табысқа жетуге болады дейді. Бизнестегі жақсы имидж жоғары табыс әкеледі.

«Коммерсант daily» PR-агенттіктердің қызметі бойынша жұмыс уақытын былайша бөледі:

41 пайыз - БАҚ-пен байланыс;

28 пайыз - корпоративтік байланыстар;

10 пайыз - мемлекеттік құрылымдардағы қызмет;

9 пайыз - дағдарыс-менеджмент;

4 пайыз - экология саласындағы қызмет;

3 пайыз - демеушілік іс-шаралар;

3 пайыз - қызметкерлермен байланыс;

2 пайыз - басқа салалар.

PR-қызмет өз кезегінде мынадай салалар бойынша жұмыс істейді:

21 пайыз - фармацевтикалық компаниялар және медициналық мекемелер;

15 пайыз - қаржы құрылымдары;

11 пайыз - күнделікті сұранысқа ие тауарлар;

5 пайыз - ұзақ пайдаланылатын тауарлар;

5 пайыз - энергетикалық компаниялар;

3 пайыз - туристік агенттіктер;

2 пайыз - көлік компаниялары;

36, 6 - басқа салалар.

Ресейдегі туризм де өз деңгейінде дамып отыр. Олардың көптеген ірі фирмаларының Қазақстанда бөлімшелері бар. Мәскеуде туризмдегі жалақы мөлшері (орта есеппен) :

Бухгалтерлер - күні бойы - 400 доллар;

Сату жөнідегі менеджер - 1000-1100 доллар;

Авиабилет терді брондау - 1100 доллар .

“Банко Travel-infort” онлайн бюллетень нұсқасында төмендегідей бағалар көрсетілген:

Бангкок (11 күн) - 450 доллар;

Барселона 8-15 күн - 150 евро;

Индонезия 13 күн - 1137 доллар;