Мал азығы туралы
Жоспар
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама ( әсері, клиникалық белгілері, емі).
2.3 Организмге енген алкалоидтардың ыдырауынан пайда болатын атропиннің әсері.
III.Өзіндік зерттеу.
3.1 Шаруашылыққа сипаттама.
3.2 Шаруашылықтың індеттік жағдайы.
3.3 Шаруашылықта малдардың құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктермен улануы.
3.4 Ауру тарихы.
3.5 Жалпы зерттеу.
3.6 Курация.
3.7Токсикологиялық баға беру және клиникалық белгілері.
3.8 Емі және алдын алу шаралары.
IV. Қорытынды.
V. Ұсыныстар.
VI.Қолданылған әдебиеттер тізімі:
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама ( әсері, клиникалық белгілері, емі).
2.3 Организмге енген алкалоидтардың ыдырауынан пайда болатын атропиннің әсері.
III.Өзіндік зерттеу.
3.1 Шаруашылыққа сипаттама.
3.2 Шаруашылықтың індеттік жағдайы.
3.3 Шаруашылықта малдардың құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктермен улануы.
3.4 Ауру тарихы.
3.5 Жалпы зерттеу.
3.6 Курация.
3.7Токсикологиялық баға беру және клиникалық белгілері.
3.8 Емі және алдын алу шаралары.
IV. Қорытынды.
V. Ұсыныстар.
VI.Қолданылған әдебиеттер тізімі:
І. Кіріспе
Біз өз тәуелсіздігімізді алғалы біршама қадамымызды алға бастық. Сонымен бірге даму үстіндеміз. Қазақстан өз дәрежесіне жету үшін біздің де көмегіміз керек. Ол үшін әрбір қазақстандықтың денсаулығы біздің қолымызда. Қазіргі таңда Республикамызда сапалы мал өнімінің өнімдерін даярлауда оған басты назар аударуда. Соған байланысты ауыл шаруашылығына көп көңіл бөлінуде. Құлдырау заманы өткеннен кейін 2003 жылдан бастап ауыл шаруашылығына шешімдер шықты. Асылдандыру жұмысына бетбұрыс жасауы жаңа технологиялар инавациялық технологияларды кіргізу және биотехнологияны ауыл шаруашылығына кіргізу. Жаңа лабораториялар ашуға жол ашылды. Мал шаруашылығының жоғары сатыға көтерілуі үшін жоғары білімді ізденіс жолындағы мамандар керек. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың айтқанындай: “Біз мына дағдарыстан мұнай және ауыл шаруашылықтың арқасында шыға аламыз”, - деді. Ауыл шаруашылығын көркейту, яғни мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы біздің қолымызда.
Токсикология - улы заттардың тірі ағзаға, өсімдіктерге, жануарларға әсері туралы оқытатын ғылым.Токсикология пәнінің алдына қойған мақсаты ветеринария мамандығы бойынша және ет комбинатының ветеринарлық – санитарлық дәргерлері және ет пен сүт және басқа тағамдарды бақылайтын станцияларының ветеринарлық - санитарлық дәрігерлері мен ветеринариялық мамандарға жануарлармен өсімдіктерден алынатын өнім сапасын бақылаушы, адам денсаулығына зиян әкелетін ауылшаруашылық малдарының улануының себебін анықтауда, тірі организмдегі бөгде заттар және дәрілік заттар мен өсімдікпен жануарларды қорғайтын химиялық заттардың мөлшерін анықтауға қолданатын жылдам –экспресс әдістермен сынамаларды алып зерттеу жургізу ережелері мен студенттерді таныстыру.
Курыстық жүмыстың мақсаты : Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер қосындыларымен уланған патологиялық материалдарына токсикологиялық баға беру, клиникаляқ белгілері, емі, және алдын алу шаралары.
Осыған байланысты келесі міндеттер қойылады:
1. Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер.
2. Токсикологиялық баға беру.
3.Емі және алдын алу шаралары.
Біз өз тәуелсіздігімізді алғалы біршама қадамымызды алға бастық. Сонымен бірге даму үстіндеміз. Қазақстан өз дәрежесіне жету үшін біздің де көмегіміз керек. Ол үшін әрбір қазақстандықтың денсаулығы біздің қолымызда. Қазіргі таңда Республикамызда сапалы мал өнімінің өнімдерін даярлауда оған басты назар аударуда. Соған байланысты ауыл шаруашылығына көп көңіл бөлінуде. Құлдырау заманы өткеннен кейін 2003 жылдан бастап ауыл шаруашылығына шешімдер шықты. Асылдандыру жұмысына бетбұрыс жасауы жаңа технологиялар инавациялық технологияларды кіргізу және биотехнологияны ауыл шаруашылығына кіргізу. Жаңа лабораториялар ашуға жол ашылды. Мал шаруашылығының жоғары сатыға көтерілуі үшін жоғары білімді ізденіс жолындағы мамандар керек. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың айтқанындай: “Біз мына дағдарыстан мұнай және ауыл шаруашылықтың арқасында шыға аламыз”, - деді. Ауыл шаруашылығын көркейту, яғни мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы біздің қолымызда.
Токсикология - улы заттардың тірі ағзаға, өсімдіктерге, жануарларға әсері туралы оқытатын ғылым.Токсикология пәнінің алдына қойған мақсаты ветеринария мамандығы бойынша және ет комбинатының ветеринарлық – санитарлық дәргерлері және ет пен сүт және басқа тағамдарды бақылайтын станцияларының ветеринарлық - санитарлық дәрігерлері мен ветеринариялық мамандарға жануарлармен өсімдіктерден алынатын өнім сапасын бақылаушы, адам денсаулығына зиян әкелетін ауылшаруашылық малдарының улануының себебін анықтауда, тірі организмдегі бөгде заттар және дәрілік заттар мен өсімдікпен жануарларды қорғайтын химиялық заттардың мөлшерін анықтауға қолданатын жылдам –экспресс әдістермен сынамаларды алып зерттеу жургізу ережелері мен студенттерді таныстыру.
Курыстық жүмыстың мақсаты : Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер қосындыларымен уланған патологиялық материалдарына токсикологиялық баға беру, клиникаляқ белгілері, емі, және алдын алу шаралары.
Осыған байланысты келесі міндеттер қойылады:
1. Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер.
2. Токсикологиялық баға беру.
3.Емі және алдын алу шаралары.
VI.Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. «Ветеринарная токсикология» Г.А. Хмельниций В.Н. Локтионов,
87г.с.140
2. «Теория и практика химико – токсикологического анализа в ветеринарии» А.В. Николаев М 1968 г.с.184
3. «Мал дәрігерінің анықтамалығы.» Г.С. Кузнецов
А.И. Проатасов А 1971г. с.271-272
4. «Ветеринарная токсикалогия» С.В. Баженов Л.1964г. с.76
5. «Малдың азықтан уланулары» К.Н. Қожанов
С.О. Балтыбеков С.2000ж 59бет
6. «Профилактика отравлений животных растительным ядами»
А.К. Голосницкий Л 1979г.
7. «Фито- фармакология» Н.А. Заманбеков, А.А Байниязов А.2009ж 163б
8. «Фитотерапия» К.Н. Қожанов, С.К Қожанова А.2009ж 171б
9. «Ветеринариялық фармакогнезия» К.Н. Қожанов А.2008ж 177б
10. Интернет желісі kk.wikipedia.org
11. «Фармакология с общей рецептурой» Р. Н Аляутдин Санк-Петербург 2015г.
12. « Фармакология с общей рецептурой» Д. А. Харкевич Москва 2015г.
13. «Фармакология» Р. Н. Аляутдин Санк-Петербург 2014г.
1. «Ветеринарная токсикология» Г.А. Хмельниций В.Н. Локтионов,
87г.с.140
2. «Теория и практика химико – токсикологического анализа в ветеринарии» А.В. Николаев М 1968 г.с.184
3. «Мал дәрігерінің анықтамалығы.» Г.С. Кузнецов
А.И. Проатасов А 1971г. с.271-272
4. «Ветеринарная токсикалогия» С.В. Баженов Л.1964г. с.76
5. «Малдың азықтан уланулары» К.Н. Қожанов
С.О. Балтыбеков С.2000ж 59бет
6. «Профилактика отравлений животных растительным ядами»
А.К. Голосницкий Л 1979г.
7. «Фито- фармакология» Н.А. Заманбеков, А.А Байниязов А.2009ж 163б
8. «Фитотерапия» К.Н. Қожанов, С.К Қожанова А.2009ж 171б
9. «Ветеринариялық фармакогнезия» К.Н. Қожанов А.2008ж 177б
10. Интернет желісі kk.wikipedia.org
11. «Фармакология с общей рецептурой» Р. Н Аляутдин Санк-Петербург 2015г.
12. « Фармакология с общей рецептурой» Д. А. Харкевич Москва 2015г.
13. «Фармакология» Р. Н. Аляутдин Санк-Петербург 2014г.
Жоспар
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама (
әсері, клиникалық белгілері, емі).
2.3 Организмге енген алкалоидтардың ыдырауынан пайда болатын атропиннің
әсері.
III.Өзіндік зерттеу.
3.1 Шаруашылыққа сипаттама.
3.2 Шаруашылықтың індеттік жағдайы.
3.3 Шаруашылықта малдардың құрамында алкалоид қосындылары бар
өсімдіктермен улануы.
3.4 Ауру тарихы.
3.5 Жалпы зерттеу.
3.6 Курация.
3.7Токсикологиялық баға беру және клиникалық белгілері.
3.8 Емі және алдын алу шаралары.
IV. Қорытынды.
V. Ұсыныстар.
VI.Қолданылған әдебиеттер тізімі:
І. Кіріспе
Біз өз тәуелсіздігімізді алғалы біршама қадамымызды алға бастық.
Сонымен бірге даму үстіндеміз. Қазақстан өз дәрежесіне жету үшін біздің де
көмегіміз керек. Ол үшін әрбір қазақстандықтың денсаулығы біздің қолымызда.
Қазіргі таңда Республикамызда сапалы мал өнімінің өнімдерін даярлауда оған
басты назар аударуда. Соған байланысты ауыл шаруашылығына көп көңіл
бөлінуде. Құлдырау заманы өткеннен кейін 2003 жылдан бастап ауыл
шаруашылығына шешімдер шықты. Асылдандыру жұмысына бетбұрыс жасауы жаңа
технологиялар инавациялық технологияларды кіргізу және биотехнологияны ауыл
шаруашылығына кіргізу. Жаңа лабораториялар ашуға жол ашылды. Мал
шаруашылығының жоғары сатыға көтерілуі үшін жоғары білімді ізденіс
жолындағы мамандар керек. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың айтқанындай: “Біз
мына дағдарыстан мұнай және ауыл шаруашылықтың арқасында шыға аламыз”, -
деді. Ауыл шаруашылығын көркейту, яғни мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы
біздің қолымызда.
Токсикология - улы заттардың тірі ағзаға, өсімдіктерге, жануарларға
әсері туралы оқытатын ғылым.Токсикология пәнінің алдына қойған мақсаты
ветеринария мамандығы бойынша және ет комбинатының ветеринарлық –
санитарлық дәргерлері және ет пен сүт және басқа тағамдарды бақылайтын
станцияларының ветеринарлық - санитарлық дәрігерлері мен ветеринариялық
мамандарға жануарлармен өсімдіктерден алынатын өнім сапасын бақылаушы, адам
денсаулығына зиян әкелетін ауылшаруашылық малдарының улануының себебін
анықтауда, тірі организмдегі бөгде заттар және дәрілік заттар мен
өсімдікпен жануарларды қорғайтын химиялық заттардың мөлшерін анықтауға
қолданатын жылдам –экспресс әдістермен сынамаларды алып зерттеу жургізу
ережелері мен студенттерді таныстыру.
Курыстық жүмыстың мақсаты : Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер
қосындыларымен уланған патологиялық материалдарына токсикологиялық баға
беру, клиникаляқ белгілері, емі, және алдын алу шаралары.
Осыған байланысты келесі міндеттер қойылады:
1. Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер.
2. Токсикологиялық баға беру.
3.Емі және алдын алу шаралары.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы
Организмге өте аз мөлшерде түсіп, онда күрделі өзгерістер
тудыратын заттарды улы заттар деп атайды. Улану процесінде негізгі әсер
ететін заттарды бірнеше топқа бөлуге болады. Олар:
1. Алкаолоидтар;
2. Токсиндер;
3. Гликозидтер;
4. Органикалық қышқылдар;
5. Эфир майлары.
Алкалоидтар өсімдік организмінде түзілетін, жоғары биологиялық,
күрделі табиғи органикалық азот құрамды қосылыстар. Олардың сілтілік
қасиеті болады. Сілтілік қасиетіне байланысты арабша Alcali сілті,
грекше eidos – ұқсас деген сөзден шыққан. Бұл атауды 1819 жылы Мейсньер
алғашқы рет енгізіп, XVIII ғасырдың аяғында француз фармацевттері
анықтаған. 1892 жылы Функруа Цинхона қабығынан алкалоидтар жинағын алған,
ал Боме 1797 жылы құрамында наркотин бар опииден кристалды тұзды
бөліп алған. 1802 жылы Дерон наркотин мен морфиннен тұратын алкалоидтар
қоспасын алды. 1804 жылы Сесьюмен опииден морфин алып, оның физикалық
қасиеттерін зерттеген. Тек қана герман аптекарі Сертьюрнер 1806 жылы апиин
құрамындағы алкалоид морфинді бөліп алып, оны ұйықтататын әсерін байқады.
1810 жылы ол морфиннің табиғи негізін және оның қышқылдармен тұз түзетін
қасиетін дәлелдеді.
Алкалоидтардың ашылуымен медицина және химияда жаңа дәуір басталды. XIX
ғасырдың басында барлық елдердің фармацевтері мен химиктері маңызды
алкалоидтардың қатарын ашты.
Алкалоидтардың өсімдіктердегі сапалық және сандық анықтаудың XIX
ғасырда Юрьев университетінің профессоры Г.Драгендорф қызметкерлерімен
өндеді. Бірақ XIX ғасырдың 80-ші жылдарына дейін алкалоидтардың құрылысы
белгісіз болған. А.М. Бутлеров органикалық қосылыстардың құрылысын анықтау
арқылы оларды синтездеу мүмкін болды. Ресей елінде алкалоидтар
химиясының негізін академик А.П.Ореховтың басқаруымен алкалоид институты
үлкен үлесін қосты. Ол өзінің шәкірттерімен бірге 1500-ден астам
өсімдіктерді зерттеп, олардан 400-ден астам жаңа алкалоидтар тапты,
оның ішінде белгілі құрылысты 120.
Құрамында азот бар қарапайым қосылыстар метиламин, үшметиламин, және
басқа жай аминдер, сондай-ақ аминоқышқылдары және олардың өнімдері,
сілтілік қасиеті болса да алкалоид қатарына жатпайды.
Алкалоидтар құрамына көміртек, сутек, азот, оттек атомдары да
кіреді. Жай алкалоидтар құрамында 10-ға дейін, ал күрделі алкалоидтар
құрамында 50-ден астам көміртек атомдары болады.
Медицинада алкалоидтардың маңызы өте зор. Өткен ғасырдың белгілі
фармакохимигі Е.А. Шацкий былай деген: Темірдің ашылуы дүние жүзінің
мәдениетінде қандай болса, осы жүз жылдықта алкалоидтардың ашылуы медицина
үшін маңызы сондай. Мемлекеттік фармакопеяда 738 мақалалардың ішінде 83
мақаласы 11% алкалоидтарға арналған.
Қазіргі кезде өндірістік масштабта 100-ден астам алкалоидтар
өндіріледі. Синтез арқылы кейбір алкалоидтар алынады: атропин, кофеин,
эфедрин, теобромин, сальсолин т.б. Алкалоидтардың көп санының ішінен бір
бөлігі ғана оқып танылғандықтан бөлініп алынған заттар ғалымдарға дәл
классификациясын беруге мүмкіндік бермейді. Американдық ғалым Манске
Р.Г. фармакологиялық классификациясын ұсынды. Мысалы: спазмолитикалық,
қабынуға, қатерлі ісікке, гипертонияға қарсы т.б. Басқа ғалымдар
алкалоидтарды тұқымдасына, туысына қарай мәселен, амаралис немесе кейбір
ерекше құрылысы бойынша тропан, стрихнин т.б. бөледі.
Көп авторлар алкалоидтарды негізінен гетероциклдің табиғатына
қарай яғни химиялық жіктеуді ұсынады.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама ( әсері,
клиникалық белгілері, емі)
Қара меңдуана – Белена черная.
Биіктігі 1 м жететін жуан, тік сабақты екі жылдық өсімдік. Егістікте
көп тараған арам шөп ретінде белгілі. Жапырақтары ірі жасыл – сұр
түсті. Сабағы, жапырақтары түкті, жағымсыз иісі бар. Гүлі былай – сарғыш,
сич түстес тарамысы бар. Жемісі кувшин тәріздес қораб. Өсімдіктің барлық
бөліктері улы. Оның құрамында алколоидтар гиосциамин және скополаминдер
бар. Кептірген кезде гиосциамин толығымен атропинге айналады. Өсімдіктің әр
бөлігінде улы заттардың мөлшері 0,3 % - ға дейін жетеді. Гиосциамин
көбірек болады, бірақ улылығы жағынан скополаминннен күштірек. Улану
итжидекпен улану тәріздес болып келеді. Бірақ құрамында итжидекке қарағанда
скополамин көбірек болғандықтан ұықтату, тыныштандыру әсерлері байқалады.
Жағымсыз иісі мен дәмінің салдарынан қара меңдуананы малдар табиға
жағдайда жемейді десе де болады. сондықтан ол аса көп қауіп тудармайды.
Улану ерте жазғытұрымда байқалған. Уланған мал құлайды, дірілдеп
қалшылдайды, дем алысы үздік – создық, қырыл байқалады, аузынан көпіршік
пайда болады, іші өтеді, іші кебеді, көздің қарашығы ұлғайады, кілегей
қабығы көкшіл – қызыл түсті болады. уланған бұзаулардың көзі бір жұмадай
көрмей қалады. Уақытында емдегенде малды жазып алуға болады.
Өсімдік ұрығымен балапандардың уланғандығы туралы деректер бар. Ұрығы
өте ұсақ болғандықтан ірі малдар оларды шайнамайды. Сондықтан олар уланады.
1- сурет Қара мендуана
Екпе құмық - Гречиха посевная Fagopyrum esculentum L. құмық
туыстастығы Polygonaceae мемлекетіміздің орта және оңтүстік аймақтарында
кең тараған мәдени өсімдіктердің бір түрі. Бастапқы ісі фагопирин пигменті
нафтодиантронды өңдіреді.
Көбінесе улану қой, шошқа малдарында кездессе, ал ірі қара малында
улану гречишнен аланда жайылымда жайғанда, әсіресе гүлдену уақытында
кездеседі.
Биік сарбасқурай - Гулявник высокий Sisimbrium aetissimum L. қырық
қабат тұқымдастығы Brassicaceae біржылдық шөп тәрізді
2-сурет Биік сарбасқурай
Өсімдік биіктігі 1 метрге дейін жетеді. Бұтақ тәрізді, жапырағы
бөлшектенген, гүлі сары. Көбінесе Кавказ және Орта Азияда кең тараған.
Ірі қара малының уланғаны болды.
Шайқурай немесе шайшөп - Зверобой продырявленный Hypericum perforatum
зверобойный тұқымдастығы Guttiferae көпжылдық шөп тәрізді өсімдік
биіктігі 30-80 см. Сабағы түзу бұтақталған, жапырағы ұсақ, сопақша келген.
Гүлі алтын сарғыш.
3-сурет Шайқурай немесе шайшөп
Еуропа аймағында көп таралған Кавказда, Солтүстік Сібірде, Орта Азияда
және Оралда. Орман аймақтарында өседі,
У тамыр – Вех ядовитый – Cicuta virosa L. – Көлеңкелі, ылғалды
жерде өсетін көп жылдық өсімдік. Әсіресе өзен, көл, арықтардың батпақты
жағалауларында жиі кездеседі. Кей жерлерде қалың болып өсіп, өте ерте
көктейді. Республикамыздың барлық жерлерінде кездеседі.
Уланған заты азотсыз цикутотксин. Ол өсімдіктің барлық бөліктерінде де
кездеседі. Әсіресе тамыры улы болып келеді. Жас тамырда 0,2%, ал кепкен
тамырда 3,5% -дай болады. Тамырдың улылығы көктем мен күзде күштірек
білінеді. Улану ірі қара малда көктемде шөп әлі өсіп жетілмегенде,құнарсыз
жайылымда жиі кездеседі. Өсімдіктің 2-3 тамыры сиырды, 1 тамыры қойды
уландыруға жетіп жатыр. Цикутотосин майлы ортада жақсы сіңеді. Сондықтан
организмге жылдам тарайды. Әсіресе жүйке жүйесінің орталықтарына басымырақ
әсер етеді.Миға әсер еткенде дененің бұлшық еттері тартылып, организмнің
қатты қозғандығы байқалады.Тыныс алу орталығының салдануынан мал тұншығып
өліп кетуі мүмкін.
Биіктігі 1м болатын жуан, жылтыр, қуыс сабағы бар; ұзын сапты екі –
үш қанатты жапырақты; ұсақ, ақ түсті, шатыр тірізді жинақталған гүлді,
жуан, етті, тауықтың жұмыртқасы тәріздес, жақсы жетілген тамыры бар
өсімдік. Тамыры топырақтың бетіне шығыңқырап тұрады.
4-сурет У тамыр
Өлген малды сойып қарағанда өлексе құрғақ, қан ұйымаған, қара – қошқыл
түсті. Тері астында, кілегей қабықтарда, кейбір ағзалардың сыртқы
қабықтарында қанталағандық байқалады. Өкпелер, ми қабы, ішкі бездер қызарып
ісінген, кейбір жерлері қанталаған.
Негізгі клиникалық белгілеріне уланған малдың тынышсыздануы, қатты
қозуы жатады. Бұлшық еттері дірілдейді, асқазан мен мес қарын газға толып
керіледі. Ауыз қуысынан сілекей ағады, жиі –жиі зәр, нәжіс бөлінеді. Бұлшық
еттердің дірілдептартылуы бас жақтан басталып барлық денеге тарайды. Кейде
уланған мал бір тұрып, бір жығылып жанталасады. Эпилепсияның клиникалық
белгілері анық білінеді. Осындай жанталастан кейін уланған мал әлсіреп
барып тынышталады да, көпке дейін орнынан тұра алмай жатып қалады. Дем
алысы, тамыр соғысы жиілейді, бірақ әлсіз болады. Эпилепсия кезінде дене
қызуы аздап көтерілгенімен, депрессия кезінде төмендегені байқалады.
Шошқалардың ерекшелігі олар құсады. Бұл құбылыс оларды аман алып қалуға
себебін тигізеді.
Уланудың барысы көбінесе жіті түрде болады да, мал жанталасып, қиналған
кезде өліп кетуі де мүмкін.
Улануды анықтау үшін уланған мал туралы толық деректерді жинаудың
маңызы өте зор. Әсіресе мал жайылымда у тамырдың бар – жоғын білу керек.
Одан кейін негізгі клиникалық белгілеріне сүйене отырып диагнозын анықтауға
болады.
Емі. Арнайы уға қарсы қолданылатын антидот жоқ. Организмді удан тазалау
керек. Ол үшін асқазанды немесе месқарынды суға маргенец қышқыл калий
ертіндісін қосып (1:1000) жуады. Қиын жағдайда месқарынды кесіп, руминтомия
жасайды да, оның ішін тазалайды. Ауыз қуысы арқылы сіңіргіш танин,
белсендірілген көмір заттарын береді. Хлоралгидрат ерітіндісімен клизма
жасайды. Ондай әдіс салдануға қарсы жақсы әсер етеді. 5-10% тұз қышқылын
ауыз қуысы арқылы беруге болады. Венаға гемодез, цититон, ал етірінің
астына лобелин жібереді. Ұйықтау арқылы емдеу әдісін де қолдануға болады.
Сақтандыру шаралары. Малды күтуге қатысы бар адамдар улы шөпті ажырата
білулері керек. Ол үшін күні бұрын дайындаған игербарилердің көмегі жақсы.
Өсімдігі бар жайылымды жердегі у тамырды жою жұмымын ұйымдастыру қажет.
Итжидек – Белладонна – Atropa belladonna L. Биіктігі 1,5 м, қоңыр
жасыл түсті, жұмыртқаға ұқсас жапырағы бар, көп жылдық өсімдік. Гүлі ірі,
қоңырауға ұқсас, лай - сия түсті; жемісі қара түсті, жылтыр.
Өсімдік өте улы, құрамында алкалоидтар бар: гиосциамин және скополамин мен
белладоннаның іздері анықталады. Өсімдікті кептірген кезде гиосциамин
толығымен оның изомері атропинге айналады. Өсімдіктің барлық бөлігі де улы,
әсіресе гүлдеген кезде тамырында улы зат көп болады. Гиосциаминде,
антропинде орталық жүйке жүйесін қоздырыды және сілекей, асқазан, ішек, тер
бездерінің қызметтерін әлсіретеді, олардың секрет бөлуі азаяды. Өсімдіктің
улылығы кептіргенде, сүрлегенде жойылмайды.
5-сурет.Итжидек.
Малдарға арнайы тәжірибе жасағанда, жылқыларға итжидектің 120-180 г
құрғақ жапырағын немесе 60-90 г тамырын бергенде 5-6 сағаттан кейін малдың
қатты уланғаны байқалған: мал қатты қозған, көздің қарашығы қатты
улғайған, кілегей қабықтары құрғап, жүректің соғысы жиілеген, дем алысы
қысқа, жиі болғандығы байқалған. Улану кезінде малдың іші кебеді, шанш у
құбылысы байқалады, нәжіс құрғақ, кейде ішек бітеліп қалады. Көру процесі
бұзылады. Артынан қозу процесі депрессиямен алмасады, жалпы жабырқау
байқалады, жиі-жиі салдану, тартылу құбылыстары байқалады. Кейбір
жағдайларда 30-50 сағат аралығында жылқы малының өлім-жітімге ұшырағаны
тіркелген.
Итжидекке ірі қара малы өте сезімтал. Оның 30 г тамырын немесе 60 г
жапырағын бергенде уланудың жіті түрі байқалады. Мал қатты қозады, іші
кебеді, құтырғанға сәйкес клиника пайда болады. Ал қой мен ешкі онша
сезімтал емес. Тәжірибеде 750 г итжидектің жапырағын жеген ешкіге ешқандай
зиянды әсері болмаған. Үй қояндарына қанша жесе де зияны байқалмаған.
Табиғи жағдайда малдардың итжидекпен уланулары өте сирек кездесетін
жағдай. Кейбір әдебиеттерде ондай жағдайлар сиырлар мен шошқаларда
кездесетіні келтірілген.
Уланған малда уланудың клиникасы аяқ астынан болатыны жазылған: қозу,
малдың күйінің нашарлауы, тәбетінің болмауы, ішектің бітелуі, еттерінің
дірілі, қозғалысының қалай болса солай болуы, тартылуы, көздің қарашығының
ұлғаюы, кейбір малдарда дем алысының жиілеуі, жүрек қызметінің бұзылуы, кей
кезде құсу байқалған. Ауырған мал 12 сағат ішінде өлім – жітімге ұшыраған.
Аяқ астынан өлген малды сойып қарағанда ешқандай өзгеріс байқалмаған. Тек
бірнеше күн аурып барып өлген малдың құрсақ қуысында сабан түстес сұйықтың
жиналғаны анықталған. Бүйрек майындағы майлы клетчаткада қаньалағандық
байқалады.
Емдеу. Бірінші кезекте арыған малға танин немесе танині бар дәрілік
заттарды береді. Жылқылардың асқазанын 1 пайызды танин ерітіндісімен жуады.
Шошқаларға құстыру үшін апоморфинді терінің астына жібереді. Ары қарй
аурудың клиникасына байланысты дәрілік заттарды пайдаланады. Физиологиялық
антидот ретінде пилокарпиннің тұз қышқылын немесе физостигминнің
салицилатын терінің астына жібереді.
Сасық меңдуана Datura – алқалар тұқымдасына жататын өте
жағымсыз иісі бар, біржылдық шөптесін өсімдіктер, кейде бұталар.
6-сурет Сасық меңдуана
Биіктігі 1 метрден асады, сабағының сырты тегіс, іші қуыс, тік
өседі. Жапырақтарының ұштары сүйір, салалы, ірі, шеттерінде ойықтары бар,
сағақтары ұзын, үстіңгі жағы қою жасыл, төменгі бұтақты жерінде олар жалғыз-
жалғыздан орналасқан. Гүл тәжі ұзын түтікше тәрізденіп, гүл
тостағаншасынан асып тұрады. Шілде, тамыз айлары аралығында гүлдейді.
Ұрығы - ұзындығы 3-4 сантиметрлік сырты тікенді, жұмыртқа тәрізді
қауашақ. Жемісі піскен кезде ішінен 500-ге жуық үлкен қара дәнектері
төгіледі.Қазақстанның барлық аймақтарында ,тек таулы жерлерде өспейді
,кездесетін 1 түрі — кәдімгі Сасық меңдуана. Ол үй маңында, бақшада, кейде
қоқысты жерлерде топтанып өседі.
Емдік қасиеті.Сасық меңдуана — дәрілік өсімдік, оның құрамында
гиосциамин, атропин, скополамин алкалоидтары, эфир майы (0,04%),
каротин(0,1%), илік заттар (0,7%) болады. Тұқымында 45%-дай линол
глицериді, 40%-дай олеин, 20% стеарин бар. Сасық меңдуананың емдік қасиеті
көне заманнан белгілі. Дәрілік мақсатқа өсімдік гүлдеген кезде
жапырақтарын жинап алып кептіреді.Өсімдік өте улы. Уланған мал денесі
қызарады, көз қарашығы үлкейеді. Мал тынышсызданады, көзіне әр түрлі
нәрселер көрінгендей болады, бірте-бірте есінен айрылады.
Жүзімше Thermopsis lanceolata – Бұршақ тұқымдасының
тентекмия туысына жататын, биіктігі 40 см-ге жететін, сабағы түзу,
көпжылдық шөптес өсімдік. Тамырсабағы түлеп жайыла өседі. Сабағында
бұтақтары көп, жапырақтары сұр түсті, кезектесіп, үшпен топтала орналасқан.
Жапырақтарының бөлшектері сопақша, жіңішкелеу. Қосымша жапырақтары
қатарынан ... жалғасы
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама (
әсері, клиникалық белгілері, емі).
2.3 Организмге енген алкалоидтардың ыдырауынан пайда болатын атропиннің
әсері.
III.Өзіндік зерттеу.
3.1 Шаруашылыққа сипаттама.
3.2 Шаруашылықтың індеттік жағдайы.
3.3 Шаруашылықта малдардың құрамында алкалоид қосындылары бар
өсімдіктермен улануы.
3.4 Ауру тарихы.
3.5 Жалпы зерттеу.
3.6 Курация.
3.7Токсикологиялық баға беру және клиникалық белгілері.
3.8 Емі және алдын алу шаралары.
IV. Қорытынды.
V. Ұсыныстар.
VI.Қолданылған әдебиеттер тізімі:
І. Кіріспе
Біз өз тәуелсіздігімізді алғалы біршама қадамымызды алға бастық.
Сонымен бірге даму үстіндеміз. Қазақстан өз дәрежесіне жету үшін біздің де
көмегіміз керек. Ол үшін әрбір қазақстандықтың денсаулығы біздің қолымызда.
Қазіргі таңда Республикамызда сапалы мал өнімінің өнімдерін даярлауда оған
басты назар аударуда. Соған байланысты ауыл шаруашылығына көп көңіл
бөлінуде. Құлдырау заманы өткеннен кейін 2003 жылдан бастап ауыл
шаруашылығына шешімдер шықты. Асылдандыру жұмысына бетбұрыс жасауы жаңа
технологиялар инавациялық технологияларды кіргізу және биотехнологияны ауыл
шаруашылығына кіргізу. Жаңа лабораториялар ашуға жол ашылды. Мал
шаруашылығының жоғары сатыға көтерілуі үшін жоғары білімді ізденіс
жолындағы мамандар керек. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың айтқанындай: “Біз
мына дағдарыстан мұнай және ауыл шаруашылықтың арқасында шыға аламыз”, -
деді. Ауыл шаруашылығын көркейту, яғни мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы
біздің қолымызда.
Токсикология - улы заттардың тірі ағзаға, өсімдіктерге, жануарларға
әсері туралы оқытатын ғылым.Токсикология пәнінің алдына қойған мақсаты
ветеринария мамандығы бойынша және ет комбинатының ветеринарлық –
санитарлық дәргерлері және ет пен сүт және басқа тағамдарды бақылайтын
станцияларының ветеринарлық - санитарлық дәрігерлері мен ветеринариялық
мамандарға жануарлармен өсімдіктерден алынатын өнім сапасын бақылаушы, адам
денсаулығына зиян әкелетін ауылшаруашылық малдарының улануының себебін
анықтауда, тірі организмдегі бөгде заттар және дәрілік заттар мен
өсімдікпен жануарларды қорғайтын химиялық заттардың мөлшерін анықтауға
қолданатын жылдам –экспресс әдістермен сынамаларды алып зерттеу жургізу
ережелері мен студенттерді таныстыру.
Курыстық жүмыстың мақсаты : Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер
қосындыларымен уланған патологиялық материалдарына токсикологиялық баға
беру, клиникаляқ белгілері, емі, және алдын алу шаралары.
Осыған байланысты келесі міндеттер қойылады:
1. Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер.
2. Токсикологиялық баға беру.
3.Емі және алдын алу шаралары.
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1 Мал азығында және өсімдіктерде кездесетін
алкалоидтар, олардың сипаттамасы
Организмге өте аз мөлшерде түсіп, онда күрделі өзгерістер
тудыратын заттарды улы заттар деп атайды. Улану процесінде негізгі әсер
ететін заттарды бірнеше топқа бөлуге болады. Олар:
1. Алкаолоидтар;
2. Токсиндер;
3. Гликозидтер;
4. Органикалық қышқылдар;
5. Эфир майлары.
Алкалоидтар өсімдік организмінде түзілетін, жоғары биологиялық,
күрделі табиғи органикалық азот құрамды қосылыстар. Олардың сілтілік
қасиеті болады. Сілтілік қасиетіне байланысты арабша Alcali сілті,
грекше eidos – ұқсас деген сөзден шыққан. Бұл атауды 1819 жылы Мейсньер
алғашқы рет енгізіп, XVIII ғасырдың аяғында француз фармацевттері
анықтаған. 1892 жылы Функруа Цинхона қабығынан алкалоидтар жинағын алған,
ал Боме 1797 жылы құрамында наркотин бар опииден кристалды тұзды
бөліп алған. 1802 жылы Дерон наркотин мен морфиннен тұратын алкалоидтар
қоспасын алды. 1804 жылы Сесьюмен опииден морфин алып, оның физикалық
қасиеттерін зерттеген. Тек қана герман аптекарі Сертьюрнер 1806 жылы апиин
құрамындағы алкалоид морфинді бөліп алып, оны ұйықтататын әсерін байқады.
1810 жылы ол морфиннің табиғи негізін және оның қышқылдармен тұз түзетін
қасиетін дәлелдеді.
Алкалоидтардың ашылуымен медицина және химияда жаңа дәуір басталды. XIX
ғасырдың басында барлық елдердің фармацевтері мен химиктері маңызды
алкалоидтардың қатарын ашты.
Алкалоидтардың өсімдіктердегі сапалық және сандық анықтаудың XIX
ғасырда Юрьев университетінің профессоры Г.Драгендорф қызметкерлерімен
өндеді. Бірақ XIX ғасырдың 80-ші жылдарына дейін алкалоидтардың құрылысы
белгісіз болған. А.М. Бутлеров органикалық қосылыстардың құрылысын анықтау
арқылы оларды синтездеу мүмкін болды. Ресей елінде алкалоидтар
химиясының негізін академик А.П.Ореховтың басқаруымен алкалоид институты
үлкен үлесін қосты. Ол өзінің шәкірттерімен бірге 1500-ден астам
өсімдіктерді зерттеп, олардан 400-ден астам жаңа алкалоидтар тапты,
оның ішінде белгілі құрылысты 120.
Құрамында азот бар қарапайым қосылыстар метиламин, үшметиламин, және
басқа жай аминдер, сондай-ақ аминоқышқылдары және олардың өнімдері,
сілтілік қасиеті болса да алкалоид қатарына жатпайды.
Алкалоидтар құрамына көміртек, сутек, азот, оттек атомдары да
кіреді. Жай алкалоидтар құрамында 10-ға дейін, ал күрделі алкалоидтар
құрамында 50-ден астам көміртек атомдары болады.
Медицинада алкалоидтардың маңызы өте зор. Өткен ғасырдың белгілі
фармакохимигі Е.А. Шацкий былай деген: Темірдің ашылуы дүние жүзінің
мәдениетінде қандай болса, осы жүз жылдықта алкалоидтардың ашылуы медицина
үшін маңызы сондай. Мемлекеттік фармакопеяда 738 мақалалардың ішінде 83
мақаласы 11% алкалоидтарға арналған.
Қазіргі кезде өндірістік масштабта 100-ден астам алкалоидтар
өндіріледі. Синтез арқылы кейбір алкалоидтар алынады: атропин, кофеин,
эфедрин, теобромин, сальсолин т.б. Алкалоидтардың көп санының ішінен бір
бөлігі ғана оқып танылғандықтан бөлініп алынған заттар ғалымдарға дәл
классификациясын беруге мүмкіндік бермейді. Американдық ғалым Манске
Р.Г. фармакологиялық классификациясын ұсынды. Мысалы: спазмолитикалық,
қабынуға, қатерлі ісікке, гипертонияға қарсы т.б. Басқа ғалымдар
алкалоидтарды тұқымдасына, туысына қарай мәселен, амаралис немесе кейбір
ерекше құрылысы бойынша тропан, стрихнин т.б. бөледі.
Көп авторлар алкалоидтарды негізінен гетероциклдің табиғатына
қарай яғни химиялық жіктеуді ұсынады.
2.2 Құрамында алкалоид қосындылары бар өсімдіктерге сипаттама ( әсері,
клиникалық белгілері, емі)
Қара меңдуана – Белена черная.
Биіктігі 1 м жететін жуан, тік сабақты екі жылдық өсімдік. Егістікте
көп тараған арам шөп ретінде белгілі. Жапырақтары ірі жасыл – сұр
түсті. Сабағы, жапырақтары түкті, жағымсыз иісі бар. Гүлі былай – сарғыш,
сич түстес тарамысы бар. Жемісі кувшин тәріздес қораб. Өсімдіктің барлық
бөліктері улы. Оның құрамында алколоидтар гиосциамин және скополаминдер
бар. Кептірген кезде гиосциамин толығымен атропинге айналады. Өсімдіктің әр
бөлігінде улы заттардың мөлшері 0,3 % - ға дейін жетеді. Гиосциамин
көбірек болады, бірақ улылығы жағынан скополаминннен күштірек. Улану
итжидекпен улану тәріздес болып келеді. Бірақ құрамында итжидекке қарағанда
скополамин көбірек болғандықтан ұықтату, тыныштандыру әсерлері байқалады.
Жағымсыз иісі мен дәмінің салдарынан қара меңдуананы малдар табиға
жағдайда жемейді десе де болады. сондықтан ол аса көп қауіп тудармайды.
Улану ерте жазғытұрымда байқалған. Уланған мал құлайды, дірілдеп
қалшылдайды, дем алысы үздік – создық, қырыл байқалады, аузынан көпіршік
пайда болады, іші өтеді, іші кебеді, көздің қарашығы ұлғайады, кілегей
қабығы көкшіл – қызыл түсті болады. уланған бұзаулардың көзі бір жұмадай
көрмей қалады. Уақытында емдегенде малды жазып алуға болады.
Өсімдік ұрығымен балапандардың уланғандығы туралы деректер бар. Ұрығы
өте ұсақ болғандықтан ірі малдар оларды шайнамайды. Сондықтан олар уланады.
1- сурет Қара мендуана
Екпе құмық - Гречиха посевная Fagopyrum esculentum L. құмық
туыстастығы Polygonaceae мемлекетіміздің орта және оңтүстік аймақтарында
кең тараған мәдени өсімдіктердің бір түрі. Бастапқы ісі фагопирин пигменті
нафтодиантронды өңдіреді.
Көбінесе улану қой, шошқа малдарында кездессе, ал ірі қара малында
улану гречишнен аланда жайылымда жайғанда, әсіресе гүлдену уақытында
кездеседі.
Биік сарбасқурай - Гулявник высокий Sisimbrium aetissimum L. қырық
қабат тұқымдастығы Brassicaceae біржылдық шөп тәрізді
2-сурет Биік сарбасқурай
Өсімдік биіктігі 1 метрге дейін жетеді. Бұтақ тәрізді, жапырағы
бөлшектенген, гүлі сары. Көбінесе Кавказ және Орта Азияда кең тараған.
Ірі қара малының уланғаны болды.
Шайқурай немесе шайшөп - Зверобой продырявленный Hypericum perforatum
зверобойный тұқымдастығы Guttiferae көпжылдық шөп тәрізді өсімдік
биіктігі 30-80 см. Сабағы түзу бұтақталған, жапырағы ұсақ, сопақша келген.
Гүлі алтын сарғыш.
3-сурет Шайқурай немесе шайшөп
Еуропа аймағында көп таралған Кавказда, Солтүстік Сібірде, Орта Азияда
және Оралда. Орман аймақтарында өседі,
У тамыр – Вех ядовитый – Cicuta virosa L. – Көлеңкелі, ылғалды
жерде өсетін көп жылдық өсімдік. Әсіресе өзен, көл, арықтардың батпақты
жағалауларында жиі кездеседі. Кей жерлерде қалың болып өсіп, өте ерте
көктейді. Республикамыздың барлық жерлерінде кездеседі.
Уланған заты азотсыз цикутотксин. Ол өсімдіктің барлық бөліктерінде де
кездеседі. Әсіресе тамыры улы болып келеді. Жас тамырда 0,2%, ал кепкен
тамырда 3,5% -дай болады. Тамырдың улылығы көктем мен күзде күштірек
білінеді. Улану ірі қара малда көктемде шөп әлі өсіп жетілмегенде,құнарсыз
жайылымда жиі кездеседі. Өсімдіктің 2-3 тамыры сиырды, 1 тамыры қойды
уландыруға жетіп жатыр. Цикутотосин майлы ортада жақсы сіңеді. Сондықтан
организмге жылдам тарайды. Әсіресе жүйке жүйесінің орталықтарына басымырақ
әсер етеді.Миға әсер еткенде дененің бұлшық еттері тартылып, организмнің
қатты қозғандығы байқалады.Тыныс алу орталығының салдануынан мал тұншығып
өліп кетуі мүмкін.
Биіктігі 1м болатын жуан, жылтыр, қуыс сабағы бар; ұзын сапты екі –
үш қанатты жапырақты; ұсақ, ақ түсті, шатыр тірізді жинақталған гүлді,
жуан, етті, тауықтың жұмыртқасы тәріздес, жақсы жетілген тамыры бар
өсімдік. Тамыры топырақтың бетіне шығыңқырап тұрады.
4-сурет У тамыр
Өлген малды сойып қарағанда өлексе құрғақ, қан ұйымаған, қара – қошқыл
түсті. Тері астында, кілегей қабықтарда, кейбір ағзалардың сыртқы
қабықтарында қанталағандық байқалады. Өкпелер, ми қабы, ішкі бездер қызарып
ісінген, кейбір жерлері қанталаған.
Негізгі клиникалық белгілеріне уланған малдың тынышсыздануы, қатты
қозуы жатады. Бұлшық еттері дірілдейді, асқазан мен мес қарын газға толып
керіледі. Ауыз қуысынан сілекей ағады, жиі –жиі зәр, нәжіс бөлінеді. Бұлшық
еттердің дірілдептартылуы бас жақтан басталып барлық денеге тарайды. Кейде
уланған мал бір тұрып, бір жығылып жанталасады. Эпилепсияның клиникалық
белгілері анық білінеді. Осындай жанталастан кейін уланған мал әлсіреп
барып тынышталады да, көпке дейін орнынан тұра алмай жатып қалады. Дем
алысы, тамыр соғысы жиілейді, бірақ әлсіз болады. Эпилепсия кезінде дене
қызуы аздап көтерілгенімен, депрессия кезінде төмендегені байқалады.
Шошқалардың ерекшелігі олар құсады. Бұл құбылыс оларды аман алып қалуға
себебін тигізеді.
Уланудың барысы көбінесе жіті түрде болады да, мал жанталасып, қиналған
кезде өліп кетуі де мүмкін.
Улануды анықтау үшін уланған мал туралы толық деректерді жинаудың
маңызы өте зор. Әсіресе мал жайылымда у тамырдың бар – жоғын білу керек.
Одан кейін негізгі клиникалық белгілеріне сүйене отырып диагнозын анықтауға
болады.
Емі. Арнайы уға қарсы қолданылатын антидот жоқ. Организмді удан тазалау
керек. Ол үшін асқазанды немесе месқарынды суға маргенец қышқыл калий
ертіндісін қосып (1:1000) жуады. Қиын жағдайда месқарынды кесіп, руминтомия
жасайды да, оның ішін тазалайды. Ауыз қуысы арқылы сіңіргіш танин,
белсендірілген көмір заттарын береді. Хлоралгидрат ерітіндісімен клизма
жасайды. Ондай әдіс салдануға қарсы жақсы әсер етеді. 5-10% тұз қышқылын
ауыз қуысы арқылы беруге болады. Венаға гемодез, цититон, ал етірінің
астына лобелин жібереді. Ұйықтау арқылы емдеу әдісін де қолдануға болады.
Сақтандыру шаралары. Малды күтуге қатысы бар адамдар улы шөпті ажырата
білулері керек. Ол үшін күні бұрын дайындаған игербарилердің көмегі жақсы.
Өсімдігі бар жайылымды жердегі у тамырды жою жұмымын ұйымдастыру қажет.
Итжидек – Белладонна – Atropa belladonna L. Биіктігі 1,5 м, қоңыр
жасыл түсті, жұмыртқаға ұқсас жапырағы бар, көп жылдық өсімдік. Гүлі ірі,
қоңырауға ұқсас, лай - сия түсті; жемісі қара түсті, жылтыр.
Өсімдік өте улы, құрамында алкалоидтар бар: гиосциамин және скополамин мен
белладоннаның іздері анықталады. Өсімдікті кептірген кезде гиосциамин
толығымен оның изомері атропинге айналады. Өсімдіктің барлық бөлігі де улы,
әсіресе гүлдеген кезде тамырында улы зат көп болады. Гиосциаминде,
антропинде орталық жүйке жүйесін қоздырыды және сілекей, асқазан, ішек, тер
бездерінің қызметтерін әлсіретеді, олардың секрет бөлуі азаяды. Өсімдіктің
улылығы кептіргенде, сүрлегенде жойылмайды.
5-сурет.Итжидек.
Малдарға арнайы тәжірибе жасағанда, жылқыларға итжидектің 120-180 г
құрғақ жапырағын немесе 60-90 г тамырын бергенде 5-6 сағаттан кейін малдың
қатты уланғаны байқалған: мал қатты қозған, көздің қарашығы қатты
улғайған, кілегей қабықтары құрғап, жүректің соғысы жиілеген, дем алысы
қысқа, жиі болғандығы байқалған. Улану кезінде малдың іші кебеді, шанш у
құбылысы байқалады, нәжіс құрғақ, кейде ішек бітеліп қалады. Көру процесі
бұзылады. Артынан қозу процесі депрессиямен алмасады, жалпы жабырқау
байқалады, жиі-жиі салдану, тартылу құбылыстары байқалады. Кейбір
жағдайларда 30-50 сағат аралығында жылқы малының өлім-жітімге ұшырағаны
тіркелген.
Итжидекке ірі қара малы өте сезімтал. Оның 30 г тамырын немесе 60 г
жапырағын бергенде уланудың жіті түрі байқалады. Мал қатты қозады, іші
кебеді, құтырғанға сәйкес клиника пайда болады. Ал қой мен ешкі онша
сезімтал емес. Тәжірибеде 750 г итжидектің жапырағын жеген ешкіге ешқандай
зиянды әсері болмаған. Үй қояндарына қанша жесе де зияны байқалмаған.
Табиғи жағдайда малдардың итжидекпен уланулары өте сирек кездесетін
жағдай. Кейбір әдебиеттерде ондай жағдайлар сиырлар мен шошқаларда
кездесетіні келтірілген.
Уланған малда уланудың клиникасы аяқ астынан болатыны жазылған: қозу,
малдың күйінің нашарлауы, тәбетінің болмауы, ішектің бітелуі, еттерінің
дірілі, қозғалысының қалай болса солай болуы, тартылуы, көздің қарашығының
ұлғаюы, кейбір малдарда дем алысының жиілеуі, жүрек қызметінің бұзылуы, кей
кезде құсу байқалған. Ауырған мал 12 сағат ішінде өлім – жітімге ұшыраған.
Аяқ астынан өлген малды сойып қарағанда ешқандай өзгеріс байқалмаған. Тек
бірнеше күн аурып барып өлген малдың құрсақ қуысында сабан түстес сұйықтың
жиналғаны анықталған. Бүйрек майындағы майлы клетчаткада қаньалағандық
байқалады.
Емдеу. Бірінші кезекте арыған малға танин немесе танині бар дәрілік
заттарды береді. Жылқылардың асқазанын 1 пайызды танин ерітіндісімен жуады.
Шошқаларға құстыру үшін апоморфинді терінің астына жібереді. Ары қарй
аурудың клиникасына байланысты дәрілік заттарды пайдаланады. Физиологиялық
антидот ретінде пилокарпиннің тұз қышқылын немесе физостигминнің
салицилатын терінің астына жібереді.
Сасық меңдуана Datura – алқалар тұқымдасына жататын өте
жағымсыз иісі бар, біржылдық шөптесін өсімдіктер, кейде бұталар.
6-сурет Сасық меңдуана
Биіктігі 1 метрден асады, сабағының сырты тегіс, іші қуыс, тік
өседі. Жапырақтарының ұштары сүйір, салалы, ірі, шеттерінде ойықтары бар,
сағақтары ұзын, үстіңгі жағы қою жасыл, төменгі бұтақты жерінде олар жалғыз-
жалғыздан орналасқан. Гүл тәжі ұзын түтікше тәрізденіп, гүл
тостағаншасынан асып тұрады. Шілде, тамыз айлары аралығында гүлдейді.
Ұрығы - ұзындығы 3-4 сантиметрлік сырты тікенді, жұмыртқа тәрізді
қауашақ. Жемісі піскен кезде ішінен 500-ге жуық үлкен қара дәнектері
төгіледі.Қазақстанның барлық аймақтарында ,тек таулы жерлерде өспейді
,кездесетін 1 түрі — кәдімгі Сасық меңдуана. Ол үй маңында, бақшада, кейде
қоқысты жерлерде топтанып өседі.
Емдік қасиеті.Сасық меңдуана — дәрілік өсімдік, оның құрамында
гиосциамин, атропин, скополамин алкалоидтары, эфир майы (0,04%),
каротин(0,1%), илік заттар (0,7%) болады. Тұқымында 45%-дай линол
глицериді, 40%-дай олеин, 20% стеарин бар. Сасық меңдуананың емдік қасиеті
көне заманнан белгілі. Дәрілік мақсатқа өсімдік гүлдеген кезде
жапырақтарын жинап алып кептіреді.Өсімдік өте улы. Уланған мал денесі
қызарады, көз қарашығы үлкейеді. Мал тынышсызданады, көзіне әр түрлі
нәрселер көрінгендей болады, бірте-бірте есінен айрылады.
Жүзімше Thermopsis lanceolata – Бұршақ тұқымдасының
тентекмия туысына жататын, биіктігі 40 см-ге жететін, сабағы түзу,
көпжылдық шөптес өсімдік. Тамырсабағы түлеп жайыла өседі. Сабағында
бұтақтары көп, жапырақтары сұр түсті, кезектесіп, үшпен топтала орналасқан.
Жапырақтарының бөлшектері сопақша, жіңішкелеу. Қосымша жапырақтары
қатарынан ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz