Қызылорда облысы туралы мағлұмат

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

Қызылорда облысының географиялық орны мен климаты . . . 4
Байқоңыр ғарыш айлағы, Арал мәселелері және олардың зардаптары . . . 7
Қызылорда облысының қазіргі экологиялық жағдайындағы кейбір келелі мәселелер . . . 15
Облыстағы ауыз су тапшылығынан адамдар арасында аурулардың таралуы . . . 25
Қызылорда облысының демографиялық жағдайы және оған экологиялық проблемалардың әсері . . . 29

Қорытынды . . . 32
Пайдаланған әдебиеттер . . . 33Қызылорда облысы

Қызылорда облысы

Қызылорда облысы:

Таңбасы

Қызылорда облысы:

Қызылорда облысы: Облыс орталығы

Қызылорда

Қызылорда облысы: Әкімі

Қуандықов Болатбек Баянұлы

Қызылорда облысы: Әкімшілік аумақтары
- Аудандар
- Қалалар
- Кенттер
- Ауыл аймақтар
Ұйымдастырылғаны

7
12

Қызылорда облысы: Территориясы
- Барлығы

226, 1 ш. м. км² ()

Қызылорда облысы: Жұрт саны
- Барлығы ({{{PopulationYear}}})
- Тығыздығы

636 900 адам (636 900 адам)
2, 8/км²

Қызылорда облысы: Белгілері
- Пошта белгісі
- Телефон коды

Кыз
+7 7242 xx-xx-xx

Қызылорда облысы: [e-kyzylorda. kz Ресми торабы]

Сырдарья өзені, Қызылорда.

Қызылорда облысы - Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан. 1938 жылдың 15 қаңтар күні құрылған. Орталығы - Қызылорда қаласы. 1938 жылы Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында құрылған.

Қызылорда қаласының қалыптасу тарихы бұрынғы маңызын жоғалтпай, тек аты ғана бірнеше рет өзгергенімен (Ақмешіт - 1818ж., Перовск - 1853 ж., қайтадан Ақмешіт - 1922 ж., Қызылорда - 1925ж., ), әр кезеңде Сыр бойы атрабының әлеуметтік және мәдени орталығы болып қалыптасты. Ақмешіт 1818 жылы Қоқан хандығы кезінде Сырдария бойында алғаш қорған ретінде салынған. Оның ішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне сай бекініс Ақмешіт деп аталды.

Қызылорда облысы кенет - континенттiк ауа райы аймағында орналасқан. Күншуақ жылына 300 астам. Ең керемет ай ол- қыркүйек. Ыстықтық басылып, әлі күзгі салқын түспеген кез. Қызылорда облысының жер бедерi түрлi және ұмытылмайтын әсерлерге толы. Сырдария өлкеге, жабайы барлығына өмiр берген. Оңтүстiк - Қаратау арқаның қатал сiлемдерi. Тыс үлкен Жазықтықтар таң ғажайып суды шыныдайдың Родниктердi ұрады. Облыстың оңтүстiк-шығысы Қызылқұмның шөлiнiң аптабымен дем алады. Қарыма қызу, ән айтатын шағылдар, тұрақсыз Пескилер, шөлдiң бiр түрлi оюы - бүкiл өмiрiңе арбап есте қалады. Солтүстiкте - Арал теңiзi. Жаға көгiлдiр ақық су, Барыс-Келместiң Ұлттық табиғи қорығының қамысақтары таң ғажайып құстардың ұя салуды бөтен қарауы және сахаралық малдардың сирек түрлерiнiң табындарынан жасырады. Теңiз толқынының әлсiн-әлсiнi орта ғасырлардың тарихтың жасырын сырларын ежелгi Құрылыстардың қираған орынының қараулары ұсына сәл ашады. Осы жерделер камбаланың аулауы, ептеген балық аулау соттарын көруге, жаңадан ұсталған балықтан табағы бiлуге болады. Қызылорда облысының жер бедерiн сирек кездесетiн назар аударарлық - бұл дала. Көзқарас қашан батыстан шығыс және оңтүстiктен солтүстiкке көкжиекте ашып тастайды. Ежелгi керуен жаяу жолдарының мың желi сызбалалған кеңiстiк. Қызылорда облысының тұрғыны әр түрлi этникалық топтарға жатады. Өте ие көпшiлiк - Қазақтар, содан соң кәрестер, орыс, татарлар, украиндiктер, еврейдi, Кавказ халықтарының өкiлдерi : шешен, ингуштер, армяндар. Сан қала халғы көбiрек ауылшаруашылық. Сельалықтар шұғылданды, негiзiнде, малдың өсiруi, күрiштiң өсiруi, жемiстер және көкөнiстер. Ауылшаруашылық жерлерде көп халық салттары, дәстүр және ырымдар аман сақталды. Сырдария - қызылорда облысының қазiргi тұрғындарының ежелгi бесiгi. Және табынумен ол туралы бүгiнгi күн бойынша айтады: Iрiмшiк бұл, отан. Көпшiлiгi Ұлы Жiбек жолдарын желiдегi жарық iнжу болатын кәрiнiң ескерткiштерiнiң жиыны аман сақталды. Дженд, Сауран, Янгикент сияқты мұндай қалалардың құлағандары есiнен тандырды. Дженд: қала қола ғасырында Туркілерге, оғыздарға жатты. ХI ғасырлармен және Джендтiң маңғол басып кiруiне дейiн Сырдарияның жағасынада қала болды. Мұсылман әлемнiң белгiлi қайраткерлерiн бұл жерде өмір сүрдi. Джиhанды орта ғасырлық шығармаға сәйкес, Арал теңiзi XII ғасырда теңiздiң Дженскийiмен шығарларды деп атады. Янгикент : мұндай қаланың ескертуi тұңғыш рет ғасырдың қола жазбаша көздерiнде кездеседi. Арабша : аль- Карьят аль- Хадис, персидски бойынша : Дих және нау. Холарда - қала ХII ғасырлар огуздiк үкiметтер жалаки болды. Сауран : Сауран туралы алғашқы құжаттар ғасырдың холарының тарихи еңбектерiнде кездеседi. Ең маңызды стратегиялық және Сырдарияның жиегiне сауда орталығы сияқты белгiлi бол Сауран сол кезде. (Ақ Орда ) Орданың Ағаларының Сауран-басқаласы XIII ғасырларды ортада. Қаланың XIV ғасырының басындалары Темiрдiң әскерлерiмен тұтқындаған. Өткiзiлген ғылыми зерттеулер VII-XVIII ғасырлармен Саурандарды даталайды. Қызылорда облысы - отаны ата Қорқыт ежелгi ойшы, музыкант және гуманисттың барлық түркi тiлдi әлем ерекше ардақты. Кесенелерi бар аман сақталды - Қазақ халығының қаhармандарға, даналарға, ақындарға, философтарына ескерткiштермен. Барлық орта ғасырлармен даталанады. Қызылорда облысының кеңiстiгi ғарышты өздiң рухани және заттық iске асыруына топтастырды - Қорқыт - ата - табыстардың Байқоңыр мәңгiлiк ақиқаттардың iздестiрулерiн нышан және космодром техникалық туристқа сөзсiз қызықты болдар сөзсiз адам баласы ойла. Кызылордта, Облыстық өлке тану мұражайыларда, өлкенiң тарихы, оның дәстүрлерi және қолөнерлер, өнер және табиғат туралы көрнекi және қызық әңгiмелейдi. Осы жерде, мұражайда өлкенiң тарихы, оның дәстүрлерi және қолөнерлер, өнер және табиғат туралы көрнекi және қызық әңгiмелейдi. Осы жерде, ұлттық сувенирлер алу мүмкiн мұражайда алу мүмкiн. Тауарлардың шумен, алабажақтықпен және экзотикасы, iрi нарықтардың Кызылордалықтарды қаланың сызығында екеуiнiң бiрi кiрiп-шығып бағалау мүмкiн экспрессиялық шығыс саудасымен шығыс базарының барлық бiртума әрi, олардан iрi нарықтардың Кызылорда қаласының сызығында екеуiнiң бiрi кiрiп-шығып бағалау мүмкiн, немесе облыстың кез келген басқа iрi елдi мекенiнде. Асыл жүйрiктер, тәжiрибелi нұсқаушылар және ғажайып бәйге алаңдары - барлық Кызылордта қалалық ат шабысын өткiзетiн орындардағы қызметтерiне. Қалалық әсем көрiнiстiң назар аударарлықтарынан (1817 жыл ) мешiттiң Ағалары ат қойылуға және кокандтың қиын жағдайын бекiнiс болуға жобалы Сарқырама арық қызықты.

Әкімшілік бөлініс

Облыста 7 аудан бар.

Аудандар тізімі батыстан шығысқа қарай:

Арал ауданы, орталығы - Арал қаласы,
Қазалы ауданы, орталығы - Әйтеке-Би кенті,
Қармақшы ауданы, орталығы - Жосалы кенті,
Жалағаш ауданы, орталығы - Жалағаш кенті,
Сырдария ауданы, орталығы - Тереңөзек кенті,
Шиелі ауданы, орталығы - Шиелі кенті,
Жаңақорған ауданы, орталығы - Жаңақорған кенті
Аудан географиясы

Оңтүстік бөлігін түгелдей Арал теңізі алып жатыр. Аудан батысы мен солтігінде Ақтөбе облысының Шалқар және Ырғыз аудандарымен, солтүстік-шығысында Қарағанды облысының Ұлытау ауданымен, оңтүстік-шығысында Қызылорда облысының Қазалы ауданымен, оңтүстігінде Қарақалпақстанмен шектеседі. Тұран ойпатында орналасқан аудан батыста Үлкен және Кіші Борсық құмдары, солтүстік-шығысын Баршақұм, шығысын Арал Қарақұмы алып жатыр. Арал теңізі жағалауында Көкарал, Көктырнақ, Барсакелмес, Шұбартарауыз, Құланды түбектері, Чернышев, Тұщыбас, Шевченко, Бутаков шығанақтары және Берг мойнағы орналасқан. Қарашоқы (283 м), Алтыншоқы су (209 - 247 м аралығында), т. б. таулар кездеседі. Жер бедері, негізінен қоңыржай белдеудің Солтүстік Арал провинциясын алып жатқан жазық ландшафттан тұрады. Солтүстік-батысында біршама көтеріңкі, аласа келген қыраттар мен таулар орналасқан.

Арал теңізі- Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белде-міндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі - 1066 км², тереңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген. Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық тұрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген.

Арал экологиясы - шөлейт аудандарда суды көп қажет ететін өндірістерді орналастырудағы стратегиялық қателіктердің нәтижесінде пайда болған экологиялық жағдай. 1961 жылға дейін Арал теңізінің көп жылдық орташа деңгейі 53 абс. м, орташа аумағы 66, 1 км2, көл. 1062 км3 болған. Өзендердің теңізге құйылу мөлшерінің кемуі, теңіздің су деңгейінің азаюына, оның 2-ге бөлінуіне әкеп соқтырды. Енді ол Үлкен Арал және Кіші Арал болып аталады (1992 ж. ) . Бұл 2 көлдің арасын бөліп тұрған құрғақ жердің ауданы жылдан-жылға ұлғаюда. Арал теңізінің тартылуы және оңтүстік ендікте суғармалы егіндік жерлердің көбеюі қуат, жылу, ылғал алмасуының тапшылығы сол өңірдің экологиясын және ландшафты мен ауа райын өзгертті. 1970 ж. Арал теңізіне құйылатын өзен суының көл. 7 - 11 км3-ге дейін азайса, ал 1980 ж. теңізге құятын өзен сулары мүлдем сарқылды. Су тазартудың және бірнеше рет пайдаланған сулардың шығыны шөлді жерлерді жарамсыз батпақ шалшыққа айналдырды. Ғарыштан түсірілген суреттерді талдағанда 1985 ж. табиғи көлдің саны 28 (аум. 287, 48 км2), антропогендік көлдің саны 195 (аум. 6421, 71 км2), ал қолдан жасалған Сарықамыс және Арнасай көлдерінің су қорының көл. 55 км3 болды. Жылдық түсетін ылғал мөлшері де өзгерді. Мыс., 1950 - 59 ж. ақпан - наурыз айлары ылғал көп түсетін, ал қыркүйек ең аз жауатын кезі болса, 1970 - 79 ж. жауынның көп жауатын кезі сәуір айына, аз түсетін айы шілдеге сәйкес келді. Тұздың атмосфераға таралуы 6 - 7 есе өсті. Арал өңіріндегі жаз айларындағы ең жоғ. темп-ра орта есеппен 1, 8 - 2, 5°С-қа жоғарылады. Бұл жалпы дүние жүзіндегі жылудың көтерілу тенденциясына байланысты болуы да мүмкін. Сырдария атырауы мен Қазалыда жылдық орташа салыстырмалы ауаның ылғалд. 15 - 20%-ға, ал 1960 жылдан Арал қ-нда 25 - 30%-ға азайды. Бұл жағдай Арал құмды аймағындағы конденсаттық ылғалды азайтты. Соның нәтижесінде жер қыртысының сулануы және шөл өсімдіктерінің ылғалдануы едәуір қысқарды. Теңіз жағасындағы аймақта көктем және күз кезінде теңізден келетін бриздер мүлдем жойылды. Өйткені көктемгі соңғы суықтар ұзаққа созылып, ал алғашқы күз суықтары керісінше, 10 - 12 күн ертерек түсетін болды. Егістік жерлерді суландырудың ұлғаюынан, шалшықтанған аумақтың көбеюінен судың булануы өсті, ал каналдар (жасанды арналар) мен сүзгілік (фильтрлік) көлдерден шыққан су булары микроклиматты өзгертуге әсер етті Теңіз деңгейінің төмендеуі ауа райының өзгеруіне, сол өңірдің сусыздануына әкелді. Бұл жерлерде 1950 - 90 ж. аралығында шаңды дауыл жиілігі 60 есе көбейіп, кеуіп кеткен теңіз түбінен көтерілген тұзды шаң жылына 15 - 75 млн. т-ға жетті. Жыл сайын суғармалы жердің 1 га-сынан 15 т-дан 90 т-ға дейін тұз жиналды. Бірнеше рет пайдаланған сумен суғарылғандықтан, Әмудария және Сырдария өзендерінің төм. құйылысында орналасқан аудандардағы жер қыртысы сортаңға (мыс., Қызылорда облысының 52%-ы) айналды. Тұзды шаңның көтерілуі атмосфераның бір тәуліктік радиац. балансын 2 есе азайтты. Өсімдіктерге қонған тұзды шаң, оның биол. өнімділігін төмендетті (мыс., сортаң жерге егілген мақтаның 1 га-сынан 7 - 8 ц-ден өнім алынды, ал бұл сортаң емес топыраққа егілген мақта өнімділігінен 4 есе аз) . Экол. жағдайдың аэротүсіру арқылы алынған суретін талдау нәтижесінде жыл сайын 40 км3 су тиімсіз шығынданатыны белгілі болды. «Арал-20

06» бағдарламасы бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының мәліметтері бойынша өсімдіктердің өсіп-өнуі кезінде пайдаланылған судың мөлшері (брутто) суғарылу мөлшерімен (нетто) салыстырғанда 1, 5 - 2 есе көп екені анықталды. Жыл сайын Әмудария су алқабында суғарылатын егістік жерден 11 - 15 км3 су, ал Сырдария су алқабынан 8 - 11 км3 су буланып, жылдан-жылға қоршаған ортаға зиянын тигізуде. Өсімдіктердің бағалы түрлерін арамшөптер басуда. «Қызыл кітапқа» енгізілген 70-тен астам жергілікті өсімдіктер сирек кездесетін өсімдіктердің қатарына жатады және олардың болашақта мүлдем жойылып кету қаупі бар. Табиғи ортаның азып-тозуы жергілікті халықтың денсаулығына да зардабын тигізіп отыр. Тұрғындар пестицидтерден, т. б. химикаттардан, түрлі улы тыңайтқыштар мен тұздан тазартылмаған сапасы төмен суды пайдалануда. Соның нәтижесінде бұл аймақта рак ауруы, баланың өлі тууы, генетик. ауытқулар, сүзек, сары ауру және жүрек қан тамырлары аурулары көбеюде. Арал т. мен Әмудария және Сырдария өзендерінде 1963 жылға дейін жылына 25 - 45 мың т балық ауланса, 1970 ж. бұл көрсеткіш 15 мың т, ал 1982 ж. су тұздылығының 12%-дан 40%-ға дейін өсуіне байланысты балық мүлдем ауланбады. 1994 ж. Орта Азия мемлекеттері «Аралды құтқару» қорын ұйымдастырды. Қазақстанның «Байқоңыр» аэроғарыштық экол. орталығының басшылығымен алғаш рет «Арал өңірінің экологиялық картасы» жасалды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 3 желтоқсандағы №1241 Жарлығымен мақұлданған ҚР-ның 2009-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасында атап көрсеткендей, экологиялық қауіпсіздіктің негізгі міндеттерінің біріне экологиялық апат аймақтарын, әскери-ғарыш полигондары мен сынақ кешендерін оңалту жатады. Міне осы айтылған жәйттердің бәрі біздің өңірден тиісті өз орындарын алады. Мысалы, Арал апат аймағын, «Байқоңыр» ғарыш аймағын және қауіпті «Возрождение» аралын бұған жатқызуға әбден болады. Демек, бұлардың қолайсыз экологиялық зардаптарының өңір халқының денсаулығына айтарлықтай зияндарын тигізіп келеді. Жеке тоқтап айтар болсақ, Арал өңірі экологиялық аймағында (186, 3 мың халық бар 178 елді-мекен) тұрады. Сондай-ақ бұл өңір тұрғындарында ішек-қарын аурулары мен қан аздығы, әсересе әйелдер мен балалар арасында балалар өлімі мен туа біткен аурулар және балалардың жүйке аурулары көбею үстінде. Мысалы, облыста 2001-2003 жылдар аралығында 1408 бала алғаш тер мүгедектігіне куәландырылды. Демек, балаларды мүгедектікке шалдықтырып отырған негізгі аурулардың ішінде белді орынды жүйке (нерв жүйесі) аурулары иеленеді. Өткен жылы куәландырылған 355 баланың 104-і (29, 9) ал қайта куәландырылған 1186 баланың 364 (30, 6%) осындай науқасқа шалдыққан. 2002 жылы бұл көрсеткіш 458 баланың 108-і (23, 5%), қайта куәландырылған 1293 баланың 433-ін (33, 4%) құраған-ды. Сондай-ақ өткен жылы алғаш рет 84 бала ақыл-есі кем балалар санатына жатқызылса, қайта куәландырылғандардан өткен жылы 250 бала (2002 жылы-317) осы дертке шалдыққан. Ал, былтыр 62 бала (2002 жылы - 98) бала туа бітті кемтарлыққа ұшыраған. Олблыс бойынша жалпы мүгедек балалардың 2003 жылы 1541 баланың 468-нің (2002 жылы - 1751 баланың 541) жүйке ауруына шалдыққаны анықталды. Демек осы науқастың түрі балалар арасында жылдан-жылға етек алып еледі.

Жалпы, адам үшін бірінші байлық - денсаулық. Сондай-ақ, ертеңін ойлаған әрбір ел алдымен халқының саулығын, ұрпағының салауатты өмр сүруін қадағалайтынын әркез естен шығармағанда абзал. Сонымен бірге өңірде іш сүзегімен ауыратындар саны 7 есеге өскен. Сол сияқты қоршаған ортаның лакстануынан аймақта жүрек-тамыр және онкологиялық (обыр) аурулары әлдеқайда жиі кездеседі. Демек, бұларды ғаламшар тұрғындарын өлім-жітімге душар ететін, осы заманғы бірінші орындағы аурулар десе де болады. Жалпы, планетадағы көлдердің арасында көлемі жағынан төртінші орынды иеленетін Арал теңізі бұл күндері жер бетінен біржолата жоғалу үстінде. Өйткені, бұрынғыдан 66 мың шаршы шақырымға жуық қана су айдыны қалып отырған сияқты. Ғалымдар теңіз 2015 жылдары жер бетіне толық жойылады деп отыр. Ал, Арал өңіріндегі экологиялық апат адам өміріне жыл өткен сайын өте қауіп төндіруде. Өйткені, республика территориясында алғаш теңіз жағалауы 100 шақырымнан артық қашықтап, кіші арал оқшаулана бастаған шақта, сол құрғаған теңіз ұлтанынан тұзды шаң көлемді аймаққа тарала бастаған сәтте Ю. У. Новиковтың деректеріне қарағанда Арал табанынан кезінде жылына 72 млн. Тонна тұз дүние жүзіне шаң болып тарап, ал Арал өңірінде әрбір гектар жерге 700 кг тұз аспаннан жауатынын дәлелдеген. Міне, осыған орай бұл күндері теңіздің 70-80 пайызы жалаңаштанып құрғаған теңіз табанынан жан-жаққа тарап ұшатын әлгі тұз шаңының көлемін есептеп шығу қиынға соқпайды. Демек, бұл күндері әлемнің түкпір-түкпіріне жылына орта есеппен теңіз табанынан 290 млн. Тоннаның үстінде тұз-шаң тарап жататыны белгілі болды. Қазіргі деректер бойынша Арал теңізіндегі тұздың жалпы массасы 10, 7-ден 11, 4 млрд. тоннаға жетті. Аралдың тұзы таза табиғи тұз емес, құрамында тыңайтқыштар мен гербицидтерінің қалдықтары, гексохлоран сияқты аса қауіпті химикаттар ондаған жылдар бойы Сырдария мен Амудария ағынымен ілесіп, теңізге құйылады.

ЕГЕСIЗ БОЛСА ЕЛ ЖЕТIМ, ЕЛСIЗ БОЛСА ЖЕР ЖЕТIМ . . . (Халық мақалы)
Қазақстан мен Орталық Азия экологиясының басты жауы - “Байқоңырдың” құрылысы 1955 жылы басталып, 6717 шаршы шақырым аумақты алып жатыр. 1957 жылы тамызда алғашқы зымыран ұшырылған. Содан бергi 40 жылда әртүрлi мақсаттағы 1100 ғарыш аппараттары және 100-ден астам континентаралық баллистикалық зымырандар сыналыпты. Сонымен қатар соғысқа қажеттi 38 түрлi жаппай қырып-жоятын зымырандар мен ғарыш кемелерiнiң 80-нен астам жаңа үлгiлерi де сыналған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.