Қыз еркем – қылығымен көркем

1 Бойжеткен бейнесі
2 Қыз сұлулығын сипаттаған ақындар шығармаларынан үзінді:
3 Қыздың қорғаны . иманы

Қазақ ұғымында бойжеткен 15-16 жасқа келіп, ақыл-есі, дене бітімі кемеліне келіп, ұзатуға жарап қалған қыз бала. Қыз бала қай халықта болмасын әдемілік пен әдептіліктің, сұлулық пен іңкәрліктің символы. Қазақ халқы мінезі жақсы, әдепті жігітті «қыз мінезді жігіт екен»деп тегін айтпаған. Халық ауызындағы «қыздың жиған жүгіндей» деген тіркестер қыз баланың нәзіктігін, шеберлігін, ұқыптылығын аңғартып тұрған жоқ па?
Халқымыз қыз психологиясының ерекшелігінің жақсы түсіне білген. Әрбір отбасы, әке-шеше, аға-жеңге бойжеткен баласын ылғи да жібектей мінезімен, уыздай тәтті қылығымен, іскерлік-ұқыптылығымен, сыпайы-салмақтылығымен, әдепті-ізеттілігімен, иманды-инабаттылығымен, күміс күлкісімен көргісі келген. Олардың кішкентайынан көздің қарашығындай сақтап, мәпелеп, жаны мен арының таза, мінезінің жайсаң болуын қадағалап отырған, жас өспірім шақтағы олардың балқыған, толқыған, еліктегіш қасиеттерін ескеріп, оған «қырық үйден тыю» салу керектігін д үнемі еске алған. Сұлулық пен сымбаттылықты, шеберлік пен нәзіктікті қажетсінетін үй ішіндік еңбекке (кесте тігу, өрнек, кілем тоқу), көркем сөз, ән-күй, айтыс секілді түрлі өнерге баулуды – бойжеткен тәрбиесінің басты міндеті деп білген.
Халықтық дәстүр қыз бала тәрбиесінде ереже ұсынбайды, тек бағыт-бағдар береді, өнеге көрсетіп, әдептілік жөн-жосығын нұсқайды. Оның барлық сыры мен сынына, әдебі мен әліне, тілі мен дініне әні мен күйіне, мінезі мен құлқына орай өрілген төрт ұғым төңірегінде топтасады. Ол адал мен арам, обал мен сауап. Адам үшін ең қымбат түсінік те, жұмбақ түсінік те жанын сезіну, ойлану, толғану, әсерлену, әрекеттену. Мұның алғышарты – бақылай білу, көре білу, кісінің ішкі сырын танып ұғыну арқылы өзін-өзі түсініп, имандылық пен өнегені бойнына сіңіріп, шама-шарқына қарай оны жүзеге асыра алу. Бүгінгі бойжеткен, ертеңгі отбасы ұйытқысы, болашақтағы асыл жар аяулы ана, ел ардағы, ақылман әже. Олай болса, халық танымындағы бойжеткенге қажетті сипат – имандылық, инабаттылық, ізеттілік, әдептілік, ісмерлік, биязылық мейірімділік.
Халқымыздың ұлттық дәстүріндегі бір ерекшелік – тәлімдік ақыл -кеңесті жас ұрпақ санасына, әсіресе, қыз балаға тұспалдап астарлай жеткізу. Бұл салт ауылдық жерлерде күні бүгінге дейін сақталған. Мәселен, «Келінім саған айтам, қызым сен тыңда», «Қыздың қырық жаны бар» деген мақал – мәтелдерде тәрбиелік талап-тілектерді бірден бетке айта салмай, көбінде оларды жанамалап жеткізген. Мұндай ақыл-кеңесті көп жағдайда қыз анасы не сырлас жеңгелері т.б. айтатын болған. Бұлар бірде талап-тілек, бірде ойланып-толғануға негіз болатын зілсіз ескертпе ретінде, яғни бойжеткеннің мінез-құлқы мен іс – әрекетіне лайықты («жақсы сөз – жарым ырыс» дегендей) әдіс – тәсілдер арқылы айтылатын болған.
Қыз бала жастайынан үй-ішілік тұрмыс-тіршіліктегі (кесте тігу, ою-өрнек, киім тігу, тамақ дайындау, ет мүшелеу, оны сақтау, үй-ішін күту т.б.) сан алуан істерге машықтанып, бауланған. Қыз тәрбиесінде халқымыз – күш көрсету, қорқыту тәсілдерінен бойды аулақ ұстап, оларды мәпелеу, иландыру, сендіру әдістеріне, үлгі-өнеге көрсетуге ерекше иән берген.