Рим империясы тарихы бойынша деректер

Ежелгі Рим мемлекеті антика дәуірінде маңызды рөл атқарған, ғылымы мен білімі мәдениеті жоғарғы деңгейде дамыған мемлекет. Ежелгі Рим тарихын зерттеушілер 3 кезеңге бөліп қарастырады: көне Италия тарихы Римнің негізі қаланғаннан бастап б.з.б III ғасырға дейін, Рим республикасы кезеңі (б.з.б III-I ғ.ғ), Рим империясы кезеңі (I-IV ғ.ғ). Рим империясы кезеңін суреттейтін деректер өте көп сақталған. Бұл тарихтағы деректер-көне заман адамының іс-әрекетінің нәтижесі. Рим тарихы бойынша деректер 2 негізгі топқа бөлінеді: жазбаша ескерткіштер және материалдық мәдениет ескерткіштері. Заттай деректерге қала кешендері немесе құрылыс топтары архитектуралық ғимараттар, зираттар мен жерлеу орындары, тұрмыс орындары, қару-жарақ, ақша, өнер шығармалары және т.б жатады. Материалдық мәдениет мұралары арқылы сол кездегі мәдениет, өндіргіш күш, экономикасы, тұрмысы, діні туралы білуге болады. Бұл деректер арқылы антикалық авторлардың шығармаларының нақтылығы анықталады. Рим тарихын жазуда жазбаша ескерткіштер де үлкен рөл атқарады. Олар бізге папирус, пергамент, антикалық авторлардың жазбалары түрінде жетті. Сонымен бірге, олар қатты материалдар-тас, керамика металдар, піл сүйегіне де жазылған. Жазба деректер түріне қарай ғана емес, мазмұнына қарай да жіктеледі. Біріншіден, олар антикалық авторлардың еңбегі болуы мүмкін: тарихшы, географ, заңгер, философ, т.б.; екіншіден құжаттық материал мемлекеттік материал, қала басшыларының жарлығы, хаттар, жеке адамдардың жазбалары жатады.
Материалдық мәдениет ескерткіштері. Империя кезеңі (б.э.д 30 ж-б.э.476 жж.) солтүстік батысында Британия аралынан Апеннин түбегіне және шығысында Араб шөлін, Рейн жазығынан және солтүстігінде Дунайға, Ніл жағалауы және оңтүстігінде Африка шөліне дейінгі ұлан байтақ ескерткіштері сақталған. Осы уақытқа дейін: қалалық кешен-Помпей Геркуланум, Стабин, Саламис (кипр аралында) солтүстік Италиялық қалалар - Аквинк, Аполлониялық Илмиршиск, Ульпия-Эскуса, Дура-Евронас, Афродисия, Пальмира, Тимгад; жекеленген немесе топтық құрылыс триумфальдық арка, қамалдық қабырғы, кішкентай қамалдар (кастеллалар) көпірлер, су құбырлары, храмдар, театрлар, амфитеатрлар сақталған. Археологтардың еңбектері нәтижесінде материалдық мәдениеттің ескерткіштері және сурет өнерінің саны күннен күнге көбейіп келе жатыр. Қазіргі уақытта Рим қаласының біраз бөлігі археологиялық қорыққа айналдырылған.