Валюталық операцияларды жүргізудің мәнімен түрлері

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ МӘНІМЕН ТҮРЛЕРІ
1.1. Шетел валютасын жүргізудің мәні
1.2. Шетел валютасын жүргізудің түрлері
1.3. Нарықтық экономикадағы екінші деңгейлі банктердің валюталық операция жүргізудегі келешегі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР, ЕСЕБІ ЖӘНЕ АУДИТЫ.
2.1. Шетел валюталындағы операциялар есебі
2.2. Шектел валютасындағы операциялардың аудиты

Шетел мемлекетінің төлемсіз ақша белгісін төлемге айырбас-тауға болады, сонымен қатар айырбас орнының кассирі осы операцияны айырбас тізілімі аркылы жүзеге асырады. Шетел мемлекетінің төлемсіз ақша белгісіне сәйкес шетел банкіне инкассо үшін жіберіледі.
Егер айырбас орнының кассиріне ұсынылған шетел ақша белгілері олардьщ шын екендігіне күмән тудырылса немесе жа-санды екендігі аньщталса клиентке қайтарылмайды, оларды сараптаудан өткізуге алып қалады. Егер олардың шын екендігі анықталса, онда клиентке кайтарылуы немесе теңгедегі балама құны төленуі немесе сәйкес сома клиенттің банктегі шотына есептелуі мүмкін. Жарамсыз деп танылған шетел мемлекетінің ақша белгісі немесе шетел валютасындағы төлем қүжаттары клиентке қайтарылмайды және ішкі істер органына тапсырылады.
Айырбас орындарының барлық операциялары банктің бухгал-терлік есебінде қай күні жасалды, сол күні көрсетілуі қажет. Айырбас орындарында жүргізілетін колма-қол шетел валюталарын сатып алу және сату операциялары белгіленген нысан бойынша (15-қосымша) сатып алынған және сатылған шетел валютасы тізілімі журналында операцияны жүргізу кезінде көрсетіледі.
Тізілім журналында жөңдеулер мен баска да өзгертулер жасауға болмайды. Қате мәліметтерді сызып тастау қажет және кассирдің қолымен куәландырылған түзету жазбасы жасалады.
Тізілім журналы 30 парақтан кем болмау қажет. Журналды нөмірлеп, шнурлап, занды түлғаның және ¥лттық банктің филиалы-ның мөрімен бекіту қажет және уәкілетті банк баскарушысы мен бас бухгалтердің қолымен және ¥лттық банк филиальшың басшысы немесе басшының орынбасарының қолымен расталуы керек. Уәкілетті банктер үш жүмыс күнінен кешіктірмей ¥лттык банк филиалына тізілім журналының болжалды аяқталу мерзімі туралы және жаңа тізілім журналының ресімделуі үшін өтініш жасау керек. Уәкілетті банктер бір жұмыс күнінен кешіктірмей Үлттық банк филиалына келесі күннен ресімделуі үшін тізілім журналының аяқталуы туралы және оны сақтау мерзімі туралы белгі жасайтын аяқталған тізілім журналын үсынуға міндетті. Аяқталған тізілім журналы уәкілетті банктерде олардың аяқталған күнінен бастап 5 жыл ішінде сақталады.
Уәкілетті банктердің айырбас орындары тізілім журналын элек-тронды түрде жүргізуге құкылы. Бағдарламалық қамтамасыз ету талаптарын және журналды жүргізу тәртібін ¥лттық банк бекітеді.
Валюта-айырбас операциясының аналитикалық есебі әрбір қол-ма-қол шетел валютасының, шетел валютасындағы төлем құжаты-ның, шетел мемлекетінің төлемді және төлемсіз ақша белгісі және шетел валютасындағы төлем құжатының түрі бойынша сондай-ақ әрбір айырбас орындары бойынша ашылатын дербес шоттарында жүргізіледі. Дербес шоттар кіріс және шығыс кассалық ордер, сондай-ақ тізілім негізінде жүргізіледі. Синтетикалық есеп құралдарына күнделікті баланстар, кассалық және бухгалтерлік журналдар, тексеру және айналым тізімдемесі жатады.
Жұмыс күнінің соңында айырбас орнының қызметкерлері сол күн ішіндегі операциялар бойынша нәтижелерді есептейді және келесі күнге қалдық шығарады. Күн ішінде тізілім журналында бағам өзгерген жағдайда жаңа бағам белгіленген уақытқа дейін сатып алынған және сатылған валюта көлемі бойынша аралық нәтиже жүргізіледі.
Жұмыс күні аяқталғаннан кейін айырбас орнының қызметкері шетел валютасын және түсімді (16-косымша) сатып алу (сату) туралды айырбас орнының күнделікті есеп беруін жасайды, валюталық және басқа да құндылықты есептейді, кассалық аппарат немесе компьютердің есептік құжат мәліметтерімен сәйкестігін салыстыруы және әрбір қүндылықтары бар инкассаторлық сөмкеге үш данада жөнелтпе тізімдемесін жасайды, тізімдеменің бірінші данасын және онда көрсетілген құндылықтарды кассир инкассатор-лык сөмкеге салады. Екінші данасы инкассаторлық сөмкеге жөнелтпе күжат ретінде жатқызылады және инкассатор кіріс кассалық және баланстан тыс ордерлерді ресімдеу үшін банк бухгалтериясына жібе-ріледі. Жөнелтпе тізімдемесінің үшінші данасы айырбас орнындағы қүжатта сақгалады.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Шетел мемлекетінің төлемсіз ақша белгісін төлемге айырбас-тауға болады,
сонымен қатар айырбас орнының кассирі осы операцияны айырбас тізілімі
аркылы жүзеге асырады. Шетел мемлекетінің төлемсіз ақша белгісіне сәйкес
шетел банкіне инкассо үшін жіберіледі.
Егер айырбас орнының кассиріне ұсынылған шетел ақша белгілері олардьщ шын
екендігіне күмән тудырылса немесе жа-санды екендігі аньщталса клиентке
қайтарылмайды, оларды сараптаудан өткізуге алып қалады. Егер олардың шын
екендігі анықталса, онда клиентке кайтарылуы немесе теңгедегі балама құны
төленуі немесе сәйкес сома клиенттің банктегі шотына есептелуі мүмкін.
Жарамсыз деп танылған шетел мемлекетінің ақша белгісі немесе шетел
валютасындағы төлем қүжаттары клиентке қайтарылмайды және ішкі істер
органына тапсырылады.
Айырбас орындарының барлық операциялары банктің бухгал-терлік есебінде қай
күні жасалды, сол күні көрсетілуі қажет. Айырбас орындарында жүргізілетін
колма-қол шетел валюталарын сатып алу және сату операциялары белгіленген
нысан бойынша (15-қосымша) сатып алынған және сатылған шетел валютасы
тізілімі журналында операцияны жүргізу кезінде көрсетіледі.
Тізілім журналында жөңдеулер мен баска да өзгертулер жасауға болмайды. Қате
мәліметтерді сызып тастау қажет және кассирдің қолымен куәландырылған
түзету жазбасы жасалады.
Тізілім журналы 30 парақтан кем болмау қажет. Журналды нөмірлеп, шнурлап,
занды түлғаның және ¥лттық банктің филиалы-ның мөрімен бекіту қажет және
уәкілетті банк баскарушысы мен бас бухгалтердің қолымен және ¥лттық банк
филиальшың басшысы немесе басшының орынбасарының қолымен расталуы керек.
Уәкілетті банктер үш жүмыс күнінен кешіктірмей ¥лттык банк филиалына
тізілім журналының болжалды аяқталу мерзімі туралы және жаңа тізілім
журналының ресімделуі үшін өтініш жасау керек. Уәкілетті банктер бір жұмыс
күнінен кешіктірмей Үлттық банк филиалына келесі күннен ресімделуі үшін
тізілім журналының аяқталуы туралы және оны сақтау мерзімі туралы белгі
жасайтын аяқталған тізілім журналын үсынуға міндетті. Аяқталған тізілім
журналы уәкілетті банктерде олардың аяқталған күнінен бастап 5 жыл ішінде
сақталады.
Уәкілетті банктердің айырбас орындары тізілім журналын элек-тронды түрде
жүргізуге құкылы. Бағдарламалық қамтамасыз ету талаптарын және журналды
жүргізу тәртібін ¥лттық банк бекітеді.
Валюта-айырбас операциясының аналитикалық есебі әрбір қол-ма-қол шетел
валютасының, шетел валютасындағы төлем құжаты-ның, шетел мемлекетінің
төлемді және төлемсіз ақша белгісі және шетел валютасындағы төлем құжатының
түрі бойынша сондай-ақ әрбір айырбас орындары бойынша ашылатын дербес
шоттарында жүргізіледі. Дербес шоттар кіріс және шығыс кассалық ордер,
сондай-ақ тізілім негізінде жүргізіледі. Синтетикалық есеп құралдарына
күнделікті баланстар, кассалық және бухгалтерлік журналдар, тексеру және
айналым тізімдемесі жатады.
Жұмыс күнінің соңында айырбас орнының қызметкерлері сол күн ішіндегі
операциялар бойынша нәтижелерді есептейді және келесі күнге қалдық
шығарады. Күн ішінде тізілім журналында бағам өзгерген жағдайда жаңа бағам
белгіленген уақытқа дейін сатып алынған және сатылған валюта көлемі бойынша
аралық нәтиже жүргізіледі.
Жұмыс күні аяқталғаннан кейін айырбас орнының қызметкері шетел валютасын
және түсімді (16-косымша) сатып алу (сату) туралды айырбас орнының
күнделікті есеп беруін жасайды, валюталық және басқа да құндылықты
есептейді, кассалық аппарат немесе компьютердің есептік құжат
мәліметтерімен сәйкестігін салыстыруы және әрбір қүндылықтары бар
инкассаторлық сөмкеге үш данада жөнелтпе тізімдемесін жасайды, тізімдеменің
бірінші данасын және онда көрсетілген құндылықтарды кассир инкассатор-лык
сөмкеге салады. Екінші данасы инкассаторлық сөмкеге жөнелтпе күжат ретінде
жатқызылады және инкассатор кіріс кассалық және баланстан тыс ордерлерді
ресімдеу үшін банк бухгалтериясына жібе-ріледі. Жөнелтпе тізімдемесінің
үшінші данасы айырбас орнындағы қүжатта сақгалады.
Айырбас орнының бухгалтерлік есебіндегі операциялар келесі жағдайда көрініс
табады:
• Айырбас орнына теңге және шетел валютасында аванс ретінде
берілген сомаға келесі жазба жасалады:
Дт 1003 Айырбас орнындағы қолма-кол ақша Кт 1001 Кассадағы қолма-қол
ақша
• Айырбас операцияларынан түскен түсім сомасына:
Дт 1859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы
қүны (валюталық үзақ ұстанымының)
2859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы
құны (валюталық қысқа ұстанымының) Кт 4530 Шетел валютасын сатып алу-
сату бойынша кірістер
• Банк шетел валютасын ресми бағамнан төлем бағамен сатқан
кезде:
Дт 5530 Шетел валютасын сатып алу-сату бойынша шығыстар 1001 Кассадағы
қолма-қол ақша
Кт 1859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы қуны
(валюталык ұзақ позицияның)
2859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны
(валюталық қысқа ұстанымыньщ)
• Валютаны ресми бағамнан төмен сатьш алған кезде:
Дт 1858 Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қыска
позициясы
2858 Банктің шетел валютасы бойынша валютальщ ұзак
позициясы Кт 4530 Шетел валютасын сатып алу-сату бойынша кірістер
1001 Кассадағы колма-қол ақша
Жумыс куні аяқталған бойдан колма-кол қаражаттардың қалды-ғьш банк
инкассолаған кезде:
• егер айырбас орнының қайтарған шетел валютасындағы сома есепке
берілген сомадан асьш түссе:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2858 Банктің шетел валютасы бойынша валюталық узак
позициясы
1003 Айырбас орнындағы қолма-қол ақша
• егер есепке берілген сома қайтарылған шетел ваютасындагы сомадан асып
туссе:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
1858 Банктің шетел валютасы бойынша валюталық кыска позициясы
Кт 1003 Айырбас орнындағы қолма-қол ақша Инкассолау - банк мекемесіне
ақша қаражаттарын, бағалы кагаз-дар мен қуңдылықтарды жишу және жеткізу
бойынша операция.
• Теңгеде өткізілген қалдык сомасы есепке берілген теңгедегі аванс
сомасынан көп болса:
Дт 1001 Кассадағы қолма-кол ақша
1859 Шетел валютасыньщ теңгемен көрсетілген карсы қуны
(валюталық узақ үстанымыньщ)
Кт 1003 Айырбас орнындағы қолма-қол ақша
• Теңгеде берілген аванс сомасы тедгеде өткізілген калдык
сомасынан асьга туссе:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген карсы қуны
(валюталық қысқа үстанымыньщ) 1003 Айырбас орнындағы қолма-қол ақша.

ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ЖҮРГІЗУДІҢ МӘНІМЕН ТҮРЛЕРІ
1.1. Шетел валютасын жүргізудің мәні
Халықаралық валюталық катынастар — ұлттық шаруа-шылықтарының
қызметтерінің нәтижесінен өзара ңызмет ететін және әлемдік шаруашылықтағы
валюталардың қызмет етуі ба-рысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар
жиынтығы.
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері ерте Грецияда және
Ертедегі Римде вексель түрінде пайда болған. Келесі даму кезеңіне лиондағы
және Батыс Еуропа елдерінің басқа да сауда орталықтарында ортағасырлық
вексель жәрмеңкелері жатады. Мұнда аудармалы вексель (тратта) бойынша есеп
айырысулар жүргізілген. Феодализм қарсаңын-да және өндірістің капиталистік
тәсілінің қүрылуымен байла-нысты банктер арқылы халықаралық есеп айырысулар
жүйелері дами түсті.
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономи-калық қатынастарды
жалғастырады. Валюталық қатынастардың жағдайы ұлттық және әлемдік
экономиканың дамуына, саяси түрақтылққа, елдер арасындағы күштердің шекті
қатынасына тәуелді болып келеді. Сыртқы экономикалық байланыстарда, оның
ішінде валюталық байланыстарда саясат пен экономика, дипло-матия мен
коммерция, өнеркәсіптік өндіріс пен сауда бір-бірімен өзара бітісе
байланысуы валюталың қатынастардың үлттың және әлемдік шаруашылықтағы орны
ерекшелігін көрсетеді.
Капиталдың шеңбер айналысы процесінде үлттық нарың-тан әлемдік нарықңа
ңосылуы нәтижесінде үлттың аңшалар-дың ішіндегі аңшалай капиталының бір
бөлігі шетел валютасы-на айналады немесе керісінше. Ол көріністі
халыңаралың ессп айырысуларда, валюталың, несиелік және ңаржылың операция-
лардың барысында байңауға болады.
Шаруашылыңтың интернационализациялануы жағдайында үдайы өндірістің
сыртңы факторларға: әлемдік өндіріс динами-касы, шетелдік ғылым мен техника
деңгейіне, халықаралың сау-даның дамуына, шетел капиталының ағымы арта
түседі. Сон-дыңтан да, бүл валюталың ңатынастар мен үдайы өндірістің
арасында тікелей және кері байланыстың болатынын көрсетеді. Халыңаралың
валюталың ңатынастар түраңсыздығы мен валю-талың дағдарыс үдайы өндіріс
процесіне кері әсерін тигізеді.
Шаруашылың байланыстардың интернационализациялануы негізінде
халыңаралық валюталың ңатынастар біртіндеп бір формаларға ие болады.
Валюталык, жүйе — үлттык, зандылык,тармен немесе мемлекетаралык,
келісімшарттармен бекітілетін валюталык, к,атынастарды үйымдастыру және
реттеу формасы.
Валюталың жүйелер үш түрге бөлінеді:
• Үлттык, валюталык, жүйе.
• Дүниежүзілік валютальщ жүйе.
• Аймакупь немесе мемлекетаралык, валюталык, жүйе.
Тарихта үлттың валюталың жүйе ең бірінші ңалыптасңан.
Үлтптык, валюталык, жүйе — халыңаралың төлем айна-лымын жүзеге
асыратын, үдайы өндіріс процесіне ңажетті ва-люталың ресурсты ңүрайтын және
оны пайдалануға кемектесетін экономикалың ңатынастар жиынтығын білдіреді.
Үлттық валюталық жүйе — елдің ақша жүйесінің бір бөлігі. Оның
ерекшеліктері елдің қүрамдас экономикасының және сыртңы экономикалың
байланыстардың даму дәрежесі мен жағдайына байланысты аныңталады.
Үлттың валюталық жүйе дүниежүзілік валюталың жүйемен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік валюталық жүйе XIX ғасыр-дың ортасына таман ңүрылған.
Дүниежүзілік валютальщ жүйе — бүл халықаралық не-сие-ңаржы институттары
мен валюталың ңүралдардың ңызмет етуін ңамтамасыз ететін халыңаралың
келісімшарттар мен мем-лекетаралың ңүңыңтың нормалар кешенін ңамтиды.
Дүниежүзілік валюталың жүйелердің ңызмет ету сипаты мен түраңтылығы
дүниежүзілік шаруашылыңтың ңүрылымдылың қағидаларының сәйкес келуі
дәрежесіне және алдыңғы қатар-лы елдердің мүдделеріне байланысты болып
келеді.
Үлттың және дүниежүзілік валюталық жүйелер арасында-ғы байланыс пен
айырмашылыңтары олардың негізгі элементтерінен көрінеді.
Үлттың және дүниежүзілік валюталық жүйенің элементтері
Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни елдің ақша
бірлігіне негізделсе, ал дүниежүзілік валюталық жүйе — бір немесе бірнеше
резервтік валюталарға немесе халыңаралық есептеу бірліктеріне негізделеді.
Резервтік валюта — бұл баска елдер үшін валюталык, паритет пен
валюталык багамды анъқтауда негіз ретінде кызмет ететін және валюталар
багамын реттеу максатында валюталык интерениия жүргізуде пайдаланылатын
халы-каралык төлем және резерв кұралы кызметін аткаратын, әлсмнщ алдынгы
катарлы елдерініц еркін ауыстырылатын үлттык валюталары.
Валюта — бұл біріншіден, сол елдін акша бірлігі; екіншіден, шетел
мемлекеттерінін акша белгілері; үшіншіден, хальқаралық есептесу бірліктері
және төлем кұралы (СДР, еуро).
Валюталық бағам — бір елдің аңша бірлігінің екінші бір елдің аңша
бірлігіне ңатысты бейнеленетін бағасы.
Валюталық бағамның ңажеттігі:
1) тауарлар мен қызметтермен сауда-саттыңта, капиталдар мен несиелер
ңозғалысы барысында өзара валюталарды айыр-бастайды. Импортер үлттың
валютасын шетелден тауар алғаны үшін шетел валютасына ауыстырады.
2) дүниежүзілік және үлттың нарыңтағы бағаларды, сол сияңты әр елдің
ңүндың көрсеткіштерін салыстыруға;
3) фирмалардың және банктердің шетел валютасындағы шоттарын
үздіксіз ңайта бағалап отыруға.
Валюталың бағамға әсер ететін факторлар ыңпал етеді:
• Инфляция к,арк,ыны. Инфляция ңаншалықты жоғары болса, ол елдің
валютасының бағамы төмен болады. Ақшаның инфля-циялың ңүнсыздануы, ол ел
валютасының төлем ңабілеттігін және басңа елдің валютасына ңатысты бағамын
төмендетеді.
• Төлем балансыныц жагдайы. Егер де төлем балансыны
3) ұлттық валюта паритеті
3) Валюталық паритеттерінің ортақ режимі
4) ұлттық валюта бағамының режимі
4) Валюталық бағамдар режимінің регламентациясы
5) Валюталык шектеудің, валюталық бақылаудың болуы немесе болмауы
5) Валюталык шектеуді мемлекета-ралық реттеу
6) Елдің халықаралық валюталық өтімділігін ұлттық реттеу
6) Халықаралық валютальқ өтімділікті мемлекетаралық реттеу
7) Халықаралық несиелік айналыс қүралдарын пайдалануды регламент-теу
7) Халықаралыңқ несиелік айналыс құралдарын пайдаланудың ережелерінің
біртұтастығы
8) Елдің халықаралык есеп айыры-суларын регламенттеу
8) Халықаралық есеп айырысудың негізгі формаларының біртүтастығы
9) ұлттьқ валюталык нарық пен алтын нарығының режимі
9) Дүниежүзілік валюталық нарық-тар мен алтын нарықтарының режимі
10) Елдің валютальқ катынастарын басқаратын және реттейтін ұлттық
үйымдары
10) Мемлекетаралық валюталық реттеуді жүзеге асыратын халықара-
йымдар
Аумакщык, валюталык, жүйе өнеркәсібі дамыган елдердегі әлсмдік
валюталык, жүйе төцірегінде құрылады. Мысалы, Еуропалың валюталық жүйе
(ЕВЖ) — бүл Еуропалық қоғам-дастыққа мүше елдердің валюта аумағында
үйымдастыры-лу — экономикалық формасындағы қатынастарды білдіреді.
Мұндағы, валюталык, паритет — валюталык, багам-ның, негізі болып
табылатын зацды тәртіпте белгіленетін екі валюта арасындагы шекті
к,атынасы.
ХВК, жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негізінде (арнайы қарыз алу
құқығы) белгіленеді.
Екіншіден, ЕҚ-ның институционалдық ңұрылымы мемлекеттің құрылымына
жақын және мынадай ұйымдардан тұрады:
Еуропальқ кецес (1974 жылдан бастап, оған мүше елдердің мемлекет
басшылары мен өкімет басшылардың отырысы ЕК жоғарғы ұйымы болып табылады).
Министрлер кеңесі — заң шығарушы орган.
ЕК комиссиясы (ЕКК) — атқарушы орган.
Еуропальқ парламент — кеңес беруші орган. Бұл орган ЕқК және Министрлер
Кеңесінің қызметін бақылайды, ЕК бюджетін бекітеді.
ЕК соты — құқықтық нормалардың сақталуын ңадагалау үйымы.
Әлеуметтік және экономикалык комитет — кәсіпкерлер, кәсіподақтар
екілдерінен құралған кеңес беруші орган.
Үшіншіден, интеграциялық процестің материалдың негізі болып, ЕК-ТЫҢ
бюджетінің бір бөлігінен құрылатын көп бірлескен қорлар қызмет етеді.
Экономикалық интеграцияның ажырамас элементі валюта-лық интеграция
болып табылады. Оған валюталың саясаттың шоғырлану процесі, валюталық
реттеу мемлекетаралық валюта-лық-несиелік және қаржы үйымдарын құру жатады.
Ямайка валютальқ жүйесіне қарағанда Еуропалық валюта-лық жүйе
қағидалары мынадай болды:
ЕВЖ ЭКЮ — еуропалық валюталық бірлікке негізделеді (1999 ж. дейін). ЭКЮ-
дің шартты құны ЕК-тың 12 елдерінің валюталары негізінде валюталардың
қоржынының әдісі бойын-ша аныңталды.
ЕВЖ-дегі мемлекетаралық аймаңтың реттеу орталың банк-терге уаңытша
төлем балансындағы тапшылыңты жабуға және валюталың интеграцияға байланысты
есеп айырысулар үшін несие беру жолымен жүзеге асырылады.
1.2. Шетел валютасын жүргізудің түрлері
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономика жағ-дайында
халықаралық валюталық қатынастарды реттеу екі түр-де жүзеге асырылады:
• нарықтық реттеу;
• мемлекет тарапынан реттеу;
Валюталық нарықта валюталарға деген сүраныс және үсы-ныс, сондай-аң
олардың бағамдың шекті ңатынастары ңалыпта-сады. Нарықтық реттеу қүн заңына
бағынады. Мүндай заң-дардың валюталың нарыңтағы бәсекелестік жағдайында
жүмыс жасауы, валюталар айырбасының ңатысты баламалылығын, тауарлар,
көрсетілетін ңызметтер, капиталдар, несиелер ңозғалысына байланысты әлемдік
шаруашылыңтың ңажеттілігіне валюталар-дъщ халыңаралың ағымының сәйкес
келуін ңамтамасыз етеді. Баға механизмі және нарықтағы валюталың бағам
динамикасы-ның белгілері арңылы экономикалың агенттер валюталарды са-тып
алушылардың сүранысы мен оларды үсыну мүмкіндіктері туралы біле алады.
Сонымен бірге, нарың валюталың операциялардың жағдайы туралы аңпараттар
көздері болып табылады.
Бірақ та мемлекет ертеден бері валюталың ңатынастарға араласып келген,
бастапңысында ол жанама түрде кейіннен оның әлемдік шаруашылыңтағы
маңыздылығын ескере отырып, тікелей араласа бастады. 30-жылдардағы XX ғ.
алтын стандарты алы-нып тасталуына байланысты валюталың бағамды реттегіш
ретінде алтын механизмі ңызметін тоңтатты. Бағамдық шекті ңатынас-тардың
аяқ асты ауытңуы мен валюталың дағдарыстар үлттық және әлемдік экономикаға
теріс әсер ете отырып, ауыр әлеуметтік-экономикалың зардапңа үшыратты.
Нарыңтың және мемлекеттік валюталың реттеу бірін-бірі толыңтырады.
Біріншісі, бәсекеге негізделген, яғни дамуды ынталандыра түссе, ал
екіншісі, валюталық қатынастарды нарық-тық реттеудегі теріс салдарларды
жоюға бағытталған. Екі реттегіш арасындағы шекара наңты жағдайлардағы
тиімділік және шектеуге байланысты анықталады. Сондыңтан да олар-дың
арасындағы шекті қатынас жиі ауысып отырады. Дағда-рыс, соғыс және тағы
басңа ңиын жағдайларда ңатаң мемлекеттік валюталың реттеудің маңыздылығы
артады. Сондай-ақ валюталық-экономикалық жағдайдың жақсаруы барысында валю-
талың операциялар ырыңтандырылып, бұл аумаңта нарыңтың бәсеке орын алады.
Бірақ та мемлекет бүл жағдайда да валю-талың ңатынастарды ңалыпңа келтіру
және ңадағалау мақса-тында валюталың бақылау жасайды.
Нарың экономикасын реттеу жүйесінде валюталык, саясат маңызды орын
алады.
Валюталык, саясат — бүл елдіц агымдык, және стра-тегиялык,
мак,саттарына сәйкес халык,аралык, валютальщ және баск,а экономикалык,
к,атынастар аумагында жүзеге асыры-латын шаралар жиынтыгы.
Валюталың саясат экономикалың саясаттың ең басты маң-саттары: түраңты
экономикалың өсуді ңамтамасыз етуге, жүмыс-сыздың пен инфляцияның өсуін
тоңтатуға, төлем балансындағы тепе-теңдікті үстап отыруға бағытталады.
Валюталың саясаттың басты бағыттары мен формалары елдердің валюталық-
экономикалың жағдайына, әлемдік шаруа-шылыңтың эволюцияларына, әлемдік
аренадағы күштердің ор-наласуына байланысты аныңталады.
Заңды түрде валюталың саясат валюталың заңдылыңтар, яғни елдегі және
одан тысқары жерлердегі валюталың баға-лылармен байланысты операциялардың
жасалу тәртібін реттейтін ңүңыңтың нормалар жиынтығымен, соңдай-аң екі
жаңты көп жаңты валюталың проблемалар бойынша мемлекеттер арасын-да
жасалатын келісімшарттарға сүйенеді.
Валюталық саясатты іске асырудың басты бір ңүралы ва-люталың реттеу
болып табылады.
Тікелей валютпалык, реттеу — заңды актілер және атқа-рушы өкіметтің
әрекет ету жолымен іске асса, ал жанама валю-талык, реттеу — нарыңтың
экономикалық агенттерінің мінез-ңүлңына экономикалың, валюталың және
несиелік әдістерді пай-далану арңылы әсер етеді.
Мемлекетаралың валюталың реттеу үйымы — Халыңара-лың Валюталық ңор
(ХВҚ) болып табылады.
Валюталың саясат өзінің маңсаттарына және формаларына байланысты екіге
бөлінеді:
1) қүрылымдық валюталық саясат;
2) ағымдың валюталың саясат.
Күрылымдык, валюталык, саясат — дүниежүзілік валю-талык, жүйедегі
к,үрылымдык, өзгерістерді жүзеге асыруга ба-гытталатын үзак, мерзімді
шаралар жиынтыгы.
Ол валюталық саясат реформа формасында іске асырыла-ды. К,үрылымдың
валюталың саясат ағымдың валюталың сая-сатңа әсер етеді.
Ағымдың валюталың саясат — валюталың бағамды, валю-талың операцияларды,
валюталың нарың пен алтын нарығының ңызметтерін күнделікті оперативті түрде
реттеуге бағытталған ңысңа мерзімді шаралар.
Валюталың саясаттың мынадай формалары ңолданылады:
1) Дисконттык, валюталык, саясат.
2) Девиздік валюталык, саясат.
Сонымен ңатар, девиздік саясаттың мынадай жүзеге асы-рылу формалары
болады:
а) валюталык, интервенция;
3) валюталык, резервтерді диверсификациялау;
б) валюталык, шектеу;
е) валюталардыц алмастырылу дәрежесін реттеу;
1.3. Нарықтық экономикадағы екінші деңгейлі банктердің валюталық
операция жүргізудегі келешегі
Валюталык нарык — бұл шетел валюталары мен ше-тел валютасындагы багалы
кагаздарды сату және сатып алу операциялары жүзеге асырылатын арнайы
орталык.
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пай-даланатын санына
қарай валюталық нарықтар үшке бөлінеді: халъщаралык, аумактык және үлттык
(жергілікті).
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында
орналасқан. Оның ішінде, Хондайдағы, Нью-Йорктегі, Франкфурт-на-Майнедегі,
Париждегі, Цюрихтегі, То-киодағы, Сингапурдағы, Гонкконгтағы ірі валюталық
нарықтар-да халықаралық төлем айналымында кеңінен пайдаланылатын валюталар
ұлттық валюталық нарықтарда белгілі бір еркін аумас-тырылады, мысалы:
Сингапур — доллары, Сауд — риалы, Ку-вейт — динары т.б. орналасңан банктер
өз клиенттеріне валю-талық қызметін түсіндіреді.
Валюталық нарықтағы операциялаға банктік функциональ-дық көзқараспен
қарасақ, валюталык нарық — халъщаральщ есеп айырысу, валютальқ
интервенцияла пайда табуды кам-тамасыз ететін валюталык операциялардьщ
жиынтығы.
Институтционалдық жағынан қарасаң, валюталық нарық
— Үкіметтің, банктердің, инвестиииялык компаниялардыц, биржалардың,
брокерлік конторалардың жэне шетелдік банктердін жиынтығы.
ұйымдастырылу техникалық жағынан алсақ, валюталык нарык — банктерді
халыкаралык есеп айырысу және валю-талык операцияларды жүзеге асыру
барысында өзара байла-ныстыратын коммуникаииялық жұйелердін жиынтыгын
білдіреді.
Валюталық нарық белгілеріне қарай мынадай түрде жіктеледі:
1) Орналасу аумағына қарай:
• халықаралық;
• ішкі;
• аумақтық.
2) Валюталың шектеуге қатысты:
• еркін нарық;
• еркін емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты — еркін емес нарық деп, ал
валюталық шектеу қойылмаған жағдайда оларды еркін валюталық нарық деп
атауға болады.
3) Валюталық бағамның қолданылу түріне қарай:
• бір ғана режимді;
• қос режимді.
Бір ғана режимді валюталық нарық — бұл еркін валюта лық бағамға
негізделген, яғни валюталардың өзгермелі бағамы биржадағы саудада
белгіленеді. Қазақстан Республикасында теңгенің арнайы валюталық бағамы
1999 жылы 5 сәуірден бастап, өзгермелі бағам режиміне өтті. Ал оған дейін
тіркемелі бағам қолданылып кёлді.
Тіркемелі бағам — ұлттык банктің ұлттык валюта-ныц шетел валютасына
катысты айырбас бағамын анъщтауда валюталык нарыктагы сүраныс пен
ұсыныска араласуы нәтижесінде аньщталатын багам.
Еркін өзгермелі бағам — бүл валютальқ нарыктагы сұраныс пен ұсыныс
негізінде белгіленетін нарьқтык багамды білдіреді.
Еркін өзгермелі бағам арқылы Казақстанның қор биржа-сында АҚШ
долларының теңгеге қатысты бағамы аныктала-ды. Осы биржада Рейтер (Кеиіег)
агенттігінің кросс-бағамда-ры туралы теңгенің басқа валюталарға қатысты
бағамы аныктайды.
Кросс-багам — бұл үшінші валютага байланысты аныкталатын екі валютаның
шекті катынасы.
Кросс-бағамының (Кб) есебін мынадай формуламен беру-ге болады. Мысалға,
теңгенің кросс-бағамын есептеу:
Шетел валютасының долларға қатысты бағамы
Кб (теңге) =-----------------:---------------- --------------------------
----
1теңгенің долларға қатысты бағамы
Валюталық бағамның бағалануына қарай: тікелей бағам және жанама бағам
бөлып бөлінеді. Мүндағы тікелей бағам — ше-тел валютасына үлттық валютаға
қатысты бағамы. Мысалы, 1 АКДі доллары = 147,50 теңге. Ал жанама бағам —
бүл үлттық валютаның шетел валютасына қатысты бағамы. Біраң мүндай бағам
түрі біз сияқты мемлекеттерде ңолданылмайды.
Төлем балансы — елдіц белгілі бір уакіт ішінде ше-тпелге
шыгаргандарынан түскен түсімдері мен сырттан экелінген тауарлары мен
кызметтер үшін төленген төлем-дер арасындагы шекті катынасы.
Еліміздегі төлем балансы мынадай бөлімдерді қамтиды:
Шетелдік валютасында жасалатын операцияларды бухгалтерлік есепте
керсету үшін №9 БЕС ережелерін пайдаланады. Шетелдік валюталық
операцияларына шетелдік валютада жасалатын мәмілелер жатады, олардың
қатарына: шетелдік валютаға сатып алынған немесе сатылған мүліктер;
шетелдік валютамен алынған немесе берілген несиелер (қарыздар); басқа да
жолдармен алынған немесе валютаға сатылған активтер және т.б. Бухгалтерлік
есептің Бас шоттар жоспарында шетелдік валютадағы ақша қаражаттарын есептеу
үшін мынадай арнайы синтетикалық шоттар қарастырылған: 431,432, 452. Ал
басқа активтері мен міндеттемелерін есептеу үшін мына шоттарға субшоттар
ашылады: 301, 333, 511, 671, 687 т.б., демек, шетел валютасында жасалҒан
операцияларын бөліп керсету мүмкіндігі зор. Бірак ол операциялар
бухгалтерлік есеп жазбасында тек теңгемен ғана керсетіледі, яғни Қазақстан
Республикасының ұлттық банкісінің белгіленген бағамы бойынша қайта
есептелінеді. Бірақ олар алғашқы кұжаттарда (касса кітабында, кіріс жөне
шығыс касса ордерлерінде, есеп регистрларында) номиналдық түрі бойынша
көрсетілуі мүмкін.
Мысал. "Узень" ЖШС 27 қаңта 2002ж. "werbe" шетел кәсіпорнына жеткізіп
берілетін (немесе өкелінетін) тауар үшін аванс ретінде ақша кзражатын
аударған. Аударьшған аванстьщ сомасы 3500 АҚШ долларын құраған. 27 каңтар
2002 ж. ҚР ҮБ бағамы бойынша 1 доллар 151,00 теңге.

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР, ЕСЕБІ ЖӘНЕ АУДИТЫ.
Коммерциялық банктердің сыртқы экономикалық қызметі тауарлар мен
әрекеттерді экспорттау-импорттау, Қазақстан Респу-бликасының аумағында
шетел валютасында оларды өткізу, еліміздің ішінде бейрезидент тұлғалардың
шаруашылықпен айналысудагы тауарлық емес сипаттағы мәміле кезінде теңге
және шетел валют-асында банктік операцияларды жузеге асырумен байланысты.

Әрбір егеменді мемлекетте заңды төлем кұралы ретінде сол
елдің ұлттық валютасы қолданылады. Сондықтан сыртқы сауда, •
қызмет, несие, инвестиция, мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың
қажетті жағдайы төлеуші немесе сатып алушылар шетел валютасын
сатып алу немесе сату нысанында бір валютаны басқа валютаға айырбастау
болып табылады. 21 ҚЕХС сәйкес валюталық операция - бұл
шетел валютасында деноминацияла- натын немесе ондағы есепті талап
ететін операция.
Осындай айырбастарды жүргізу ушін валюталық нарық қызмет етеді, яғни
сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде қальштасатын багам арқылы шетел валютасын
ұлттык валютаға айырбастау немесе сату жүзеге асырудың ресми орталықтары.

Валютаны айырбастау операциялары ежелде ауыстыру ісі ны- санында ерте
заманда және орта ғасырларда пайда болып, біраж қазіргі түсініктегі
валюталық нарьщ XIX ғасырда калыптасты. Олар келесідей негізгі
ерекшеліктермен сипатталады:
• байланыстың электронды кұралын кеңінен қолдану жәнс олар
бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруда шаруа-шылық қызметті
интернационалдандыру негізінде валютаіьпс нарықты интернационалдандыру
күшейеді;
• операциялар барлық елдер түпкірінде тәулік ішінде үздіксіз
жасалынады;

• валюталық операциялар техникасы сәйкестендірілген, есеп
айырысулар банктің корреспонденттік есепшоты аркылы
жүргізіледі;

• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру мақсатында валютальщ
операциялардың кең көлемде дамуы;
• алып-сатарлық және төрелік операциялар коммерциялык мә- мілемен
байланысты валюталық операциялардан біршама асып түседі; олардың
қатысушыларының саны бірден өсті және олардың құрамына банктер мен ұлт
аралық корпора- циялардан (ҰАК) басқа занды және жеке тұлғалар да жатады;
• тұрақты экономикалық жағдайларға тәуелсіз өздерінің бир-жалық
тауарларына байланысты тенденциясы бар валюталық бағамның тұрақсыздығы.
Атқарымдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық келесілерді қамтиды:
• халықаралық есеп айырысулардың уақытылы жүзеге асырылуы;
• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру;
• әлемдік валюталық несиелік және қаржылық нарықтардың өзара
байланысы;
• банк, кәсіпорын, мемлекеттің валюталық резервтерінің әрта-раптандырылуы
(диверсификациясы);
• валюталық бағамды реттеу;
• қатысушылардың валюталық бағам айырмасы ретінде алатын алып-сатарлык
пайдасы;
• экономиканы мемлекеттік реттеуге бағытталған валюталық саясатты
жүргізу.
Институционалдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық -бұл банктердің,
брокерлік фирмалардың, корпорациялардың, әсіресе ұлт аралық
корпорациялардың (ҮАТ) жиынтығы. Банктер банк-аралық нарықта және тауарлы-
өнеркәсіп клиентурасында 85-95% валюталық мәмілелер жасайды.
Валюталық қатынастың субъектілеріне Қазақстан Республика-сының резидент
және бейрезидент тұлғалары жатады.
Валюталық реттеулердің объектілері валюталық құндылықтар-мен жүргізілетін
операциялар болып табылады. Оларға: шетел валютасы және бағалы қағаздар
(акция, облигация, төлем құжатта-ры, қарыздық міндеттеме, қымбат металдар)
жатады.
Валюталық кұндылықтармен жүргізілетін операциялар екі түрге бөлінеді:
ағымдағы валюталық операциялар, олардың құрамына елден валюта аудару және
керісінше валюта қабылдау, саудалық сипатқа жатпайтын аударымдар және тура
инвестициялар, қаржы-лық несиелер және т.б. капитал козғалысымен байланысты
опера-циялар жатады.
Шетел валютасында банктік операциялар жүргізуге лицензия-ларды Үлттық банк
шексіз мерзімге береді және атаулы болып табылады, яғни үшінші түлғаларға
берілмейді. Банк валюталық операциялардың лицензияда көрсетілген жағдайда
және келесілерге сәйкес жүргізуге кұқы бар:
• шетел валютасындағы қаражаттарды занды және жеке түлғалар-дың шотына
және салымына орналастыруға және кабылдауға;
• банктер мен үйымдарға шетел валютасында несие және қарыздарды
тарту және үсыну;
• заңды және жеке тұлғалардан шетел валютасындағы төлем кұжаттарын
сатып алу және сатуды жүзеге асыру;
• валюталарды сатып-алу сатуды жүргізу;
• шетел мемлекеттерінің банктерімен корреспонденттік қаты-настарды
белгілеу;
• өз клиентгеріне шетел валютасывда кассалық қызмет көрсету;
• шетел валютасында саудалык және саудалық емес операция-лар бойынша есеп
айырысуды жүзеге асыру;
• халықаралык банктік тәжірибеге сәйкес басқа да операция-ларды жүзеге
асыру.
Валюталық операцияларды жүзеге асыруга кұқық берілген банк-тер уэкілетті
деп аталады. Валюта нарығында банктің рөлін анықтайтын негізгі фактор
банктің көлемі, оның репутациясы, бөлімшелермен филиалдардың шетелдік
желісінің даму деңгейі, жасалатын халыкаралық банктік есеп айырысудың
көлемі болып табылады. Сондай-ақ банк және оның валюта саясаты орналасқан
орындарда кезең сайын енгізілетін валюталык шектеулер, телекстік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.