Тоқуға дайындық



1 Тоқуға дайындық
2 Жүнді өңдеу және одан жасалатын заттар
3 Түксіз кілем тоқудың дәстүрлі әдістері
Тақырыпты оқыту барысында мұғалімге М.С.Мұқановтың «Қазақтың тұрмыстық көркем қолөнері» (Алма-Ата: Қазақстан, 1979) және «Қазақтың киіз үйі» (Алма-Ата: Қайнар 1981) кітаптары жақсы көмекші тірегі болады. Осы кітаптардан төменде үзінділер келтіруді жөн көрдік.
Кілем тоқу үшін қажетті материал ретінде қойдың көктемгі кырқылған жүні - жабағы жүн (өлі жүн) пайдаланылды. Оның күзде қырқылған - күзем жүннен айырмашылыгы: биязы, жақсы иіріледі. Қойдың арқасынан, бүйірінен, жауырынынан қырқылған жүн сапалы болып есептеледі. Жүнді иірмес бұрын оны ағын судың астында жуып, кептіреді. Бұдан кейін жүнді үшке бөліп сұрыптайды да, тарайды. Ұзын қылшықгы жүн негіз жібін дайындауға, салалы, блязы, сапасы жақсы жүн түр жібін дайындауға, қысқа пұшпақ жүн екінші сапалы жүн бұйымдарын дайындауга пайдаланылады. Кілемнің негіз жібіне қылшықты жүннен иірілген ею қабат жіп, ал түр жібіне - биязы жүннен екі қабаттап иіріп, ширатылған жіңішке жіп жарамды. Арқау (түр) жібі ұршықпен иіріледі. Дайын домалақ жіптерді келептеп төгіп, (ұзындығын 50см етіп айналдыра орау) бояуға дайындайды. Бұл ретте жіптің боялу сапасының маңызы зор
Бояу заттарының беріктігі, түр-түс үйлесімділігі, ою-өрнектің жасалу жолдарымен қатар, өрнек құрылымы, кілемнің көркемдік сапасын анықтайтын көрсеткіш болып табылады.
Жоғары сапалы түр жібін шеберлер жіңішкелеп иіріп, екі қабаттап бос ширатып дайындаған. Кілемнің негіз жібіне мықтылық үшін ешкі, түйе жүні қосылып иіріліп, екі қабаттап «пысық» (қатты) ширатып, боямай пайдаланған.
Ауылдық жерде тұратын тұрғындардың түксіз кілем тоқуға арналған станоғы төртбұрышты көлбеу, өлшемі 350x200см (1 а сурет) немесе көлемдірек көлденең орналасқан ағаш рама (1 б сурет).
Киіз үй ішінде станоктың көлденең орналасуы, оның ұзақ уақыт тоқылып жатуы ыңғайсыздық туғызатын болды. Ал, тік орналасқан станок біршама ыңғайлы, сондықтан бұл станок кешпенді халық арасында көбірек белгілі болды. Отырықшы және жартылай отырықшы халықтарда бірнеше бөлмеден тұратын тұрғылықты үйлері болғандар бір бөлмесіне көлденен станокты орналастыруға мүмкіншіліктері болды. Сондықтан да Қазақстанның солтүстік облыстарында (мысалы, Қостанай) тік орналасқан станоктар қолданылса, орталық облыстарда (мысалы, Торғай) көлденен станоктар басым болды. Төртбұрышты тік станоққа боялмаған берік негіз жібі жүргізіледі.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
Тоқуға дайындық
Тақырыпты оқыту барысында мұғалімге М.С.Мұқановтың Қазақтың тұрмыстық
көркем қолөнері (Алма-Ата: Қазақстан, 1979) және Қазақтың киіз үйі (Алма-
Ата: Қайнар 1981) кітаптары жақсы көмекші тірегі болады. Осы кітаптардан
төменде үзінділер келтіруді жөн көрдік.
Кілем тоқу үшін қажетті материал ретінде қойдың көктемгі кырқылған жүні
- жабағы жүн (өлі жүн) пайдаланылды. Оның күзде қырқылған - күзем жүннен
айырмашылыгы: биязы, жақсы иіріледі. Қойдың арқасынан, бүйірінен,
жауырынынан қырқылған жүн сапалы болып есептеледі. Жүнді иірмес бұрын оны
ағын судың астында жуып, кептіреді. Бұдан кейін жүнді үшке бөліп сұрыптайды
да, тарайды. Ұзын қылшықгы жүн негіз жібін дайындауға, салалы, блязы,
сапасы жақсы жүн түр жібін дайындауға, қысқа пұшпақ жүн екінші сапалы жүн
бұйымдарын дайындауга пайдаланылады. Кілемнің негіз жібіне қылшықты жүннен
иірілген ею қабат жіп, ал түр жібіне - биязы жүннен екі қабаттап иіріп,
ширатылған жіңішке жіп жарамды. Арқау (түр) жібі ұршықпен иіріледі. Дайын
домалақ жіптерді келептеп төгіп, (ұзындығын 50см етіп айналдыра орау)
бояуға дайындайды. Бұл ретте жіптің боялу сапасының маңызы зор
Бояу заттарының беріктігі, түр-түс үйлесімділігі, ою-өрнектің жасалу
жолдарымен қатар, өрнек құрылымы, кілемнің көркемдік сапасын анықтайтын
көрсеткіш болып табылады.
Жоғары сапалы түр жібін шеберлер жіңішкелеп иіріп, екі қабаттап бос
ширатып дайындаған. Кілемнің негіз жібіне мықтылық үшін ешкі, түйе жүні
қосылып иіріліп, екі қабаттап пысық (қатты) ширатып, боямай пайдаланған.
Ауылдық жерде тұратын тұрғындардың түксіз кілем тоқуға арналған станоғы
төртбұрышты көлбеу, өлшемі 350x200см (1 а сурет) немесе көлемдірек көлденең
орналасқан ағаш рама (1 б сурет).
Киіз үй ішінде станоктың көлденең орналасуы, оның ұзақ уақыт тоқылып
жатуы ыңғайсыздық туғызатын болды. Ал, тік орналасқан станок біршама
ыңғайлы, сондықтан бұл станок кешпенді халық арасында көбірек белгілі
болды. Отырықшы және жартылай отырықшы халықтарда бірнеше бөлмеден тұратын
тұрғылықты үйлері болғандар бір бөлмесіне көлденен станокты орналастыруға
мүмкіншіліктері болды. Сондықтан да Қазақстанның солтүстік облыстарында
(мысалы, Қостанай) тік орналасқан станоктар қолданылса, орталық облыстарда
(мысалы, Торғай) көлденен станоктар басым болды. Төртбұрышты тік станоққа
боялмаған берік негіз жібі жүргізіледі.
Станокта жүргізілген негіз жібінің астыңғы және үстіңгі
жазыктыктардың қиылысуынан пайда болған шатысты ұстап тұруға және үстінгі
жіп пен жіптің арасын жақындатып, алшақтатуға қажетті адарғы - жінішке
жұмыр немесе төрт қырлы ағаш пайдаланады. (1 сурет)

1 сурет. Түксіз кілем тоқуға арналған қарапайым қалып а- көлбеу, б-
көлденең қалып

Сонымен бірге, өткізілген түр жіптерін нықтау үшін арнайы құрал -тоқпақ
(тарақ) пайдаланылады. Ол қатты ағаштан жонылып, тістері де ағаштан бірге
ойылып жасалады, Кейде тістерін темірден де жасайды. (2 сурет).

маңдайшадағыдай екі қашамасы болады. Бұған екі босағаның төменгі жағы
енгізіледі. Босаға ағаштары екі түрлі болады. Бірі киіз есігі жабылатын
қырсыз болады да, екіншісі, тақтай есік орнатылатын (сықырлауық) ұялы
жақтауы болады. Киіз үйдің есігін неше түрлі ою-өрнектер жасап шеберлер
істейді.

Жүнді өңдеу және одан жасалатын заттар
Қазақ халқының шаруашылығында мал жүнінің ең асыл және бұйымдар жасауға
ең көп қолданылатыны түйе және қой жүндері, ешкі түбіті, түйе жүні мен
шудасы.
Түйенің жүні "жабағы", ал жабағы астынан шығатын жүн "боздақ" деп
аталады. Ол үлпілдек болады. Жабағы жүнді түтіп көрпеге салады, әр түрлі
жіптер кіреді, шекпен, қан, белбау, құр, кілем, қоржын сияқтылар тоқиды.
Түйе жүні сонымен қатар айыл-құйысқан, өмілдірік, ноқта, көген, бау-шу
есуге, көрпеге, шапанға салуға пайдаланылады, ол жеңіл, әрі жылы болады,
қылшық шықпайды. Түйе жүнінің бір түрі - "шуда". Шуда деп түйенің
мойнындағы, тізесіндегі, екі өркешінің үстіндегі салалы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Бисермен қызғалдақ тоқу технологиясы
Ши тоқуда «гүлдер әлемі» композициясын түстік үйлесімділікте орындау тәсілдері
Бисерден тотықұс тоқу технологиясы
ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ
Бастауыш мектепте еңбекке баулуды оқыту практикумы
Ағаш өңдеу тарауын оқыту
Технология пәні мұғалімінің оқытуды ұйымдастыруға дайындық жұмыстары
Ұршықпен жіп иіру
Тоқыма өндірісі
Оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді үйретуде еңбекті ұйымдастыру негіздері
Пәндер